ჯერ-არს ახალი იგი საკურთხეველი წმიდასა მას ძუელსა საკურთხეველსა ზედა დადებად და ეკლესიისა სატფურსა, რომელ წართქუან² ფსალმუნი, იტყოდიან პირველსა ფსალმუნსა:

"ვითარ³ საყუარელ არიან...<<⁴.

დასასრული:

"...ნეტარ არს კაცი, რომელი გესავს შენ"⁵.

"ქართლის ცხოვრებაში" შემავალი ძეგლებიდან განსაკუთრებულ ყურადღებას იქცევს ცნობილი ნაშრომი "ისტორიანი და აზმანი შარავანდედთანი", რომლის მიმართ, სარწმუნოებრივ-საღვთისმეტყველო გაგებით, ბოლო ხანებში სერიოზული გაუგებრობა აღმოცენდა. საქმე ეხება საკითხს წმ. თამარ მეფის ე.წ. მეოთხე ჰიპოსტასობის შესახებ. მიუხედავად იმისა, რომ ჩვენი შეხედულება აღნიშნულ საკითხზე წლების წინ ჩამოვაყალიბეთ და არაერთ საჯარო თუ რადიო ლექციაში არსებითი ნაწილი მსმენელამდე მივიტანეთ კიდეც, მაინც, ზოგადადაც და კონკრეტულად ხსენებული ძეგლის ხელახალი გამოცემის პერსპექტივაში, კვლავაც სრულიად აშკარაა წამოჭრილი პრობლემის საგანგებო განხილვის აუცილებლობა.

რამდენადაც ჩვენ გვევალება, რომ ჩვენი მართლმადიდებლობისა და მამათაგან გარდამოცემული დოგმატების დაცვით, გიპასუხოთ თქვენს მიერ წარმოდგენილზე, წერილობით წარმოდგენილს წინასწარ მოვიყვანთ, როგორც ზოგად წესს, რათა შემდეგ მოკლედ და ნათლად მოვაყოლოთ თითოეულ მათგანზე პასუხი და ახსნა.

1. მაშ ასე, თქვენი მოხსენების დასაწყისში თქვენ წერთ: "თუკი ჭეშმარიტად მონანულნი, ამ ცხოვრებიდან (ღმრთისადმი) სიყვარულით გავიდნენ მანამ, სანამ თავისი ცოდვების გამო დაკმაყოფილებას (ღმრთის მართლმსაჯულებისა - რედ.) მოასწრებდნენ, მათი სულები სიკვდილის შემდეგ განმწმენდელი ცეცხლით იწმინდებიან; მაგრამ ამ ტანჯვათაგან მათს შემსუბუქებას (ან "განთავისუფლებას") ხელს უწყობს ის შემწეობა, რასაც მათ მიმართ ცოცხალი მორწმუნენი იჩენენ, როგორც მაგალითად: ლოცვები, ლიტურგია, მოწყალება და კეთილმსახურების სხვა საქმეები".

3. ჩვენ ვამტკიცებთ, რომ არც მართლებს არ მიუღიათ სრულიად თავისი ხვედრი (სავანე) და სხვა ნეტარი მდგომარეობა, რომლისთვისაც მათ თავი განიმზადეს აქაური საქმეებით და არც ცოდვილნი, სიკვდილის შემდეგ, არ წასულან საუკუნო სასჯელში, სადაც საუკუნოდ დაიტანჯებიან; არამედ, პირველიც და მეორეც აუცილებლად იქნება სამსჯავროს უკანასკნელი დღისა და მკვდართა საყოველთაო აღდგომის შემდეგ; ახლა კი – ერთნიც და მეორენიც თავის დამახასიათებელ ადგილას არიან;

(ნაწყვეტი "წმ. ბასილი ახლის ცხოვრების" უძველესი, ათონური ხელნაწერიდან)

[როგორც ცნობილია, "წმ. ბასილი ახლის ცხოვრება" შეიცავს საზვერეთა აღწერილობას და ხილვას სამომავლო განკითხვისას. ტექსტობრივი სანდოობის მიზნით მოპოვებული იქნა ორიგინალის უძველესი, კერძოდ XIII ს-ის ათონის ივერთა მონასტრის ხელნაწერის ტექსტი (№478, ლამბროსის აღწერილობით 4598, შესრულებული პერგამენტზე in 8), რაც მოსკოვის სინოდალური ხელნაწერის (№250, XVI ს-ისა) ვარიანტებითურთ გამოსცა ს.გ. ვილინსკიმ (იხ. С.Г. Вилинский, Житие св. Василия Нового в Русской Литературе, ч. II, Обесса, 1911, с. 5-142). ეს უნიკალური ბერძნული რედაქცია შეიცავს საზვერეების აღწერილობასაც და განკითხვის წინასწარმეტყველებასაც. ქვემოთ წარმოვადგენთ ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი მონაკვეთის სიტყვა-სიტყვით თარგმანს (შესაბამისი ბერძნული ტექსტისათვის იხ. დასახ. გამოც., გვ. 98-99).]

საკითხი იმ ჩვილთა შესახებ, რომლებიც უნათლავად აღესრულნენ (ან მუცელში ან მცირე ასაკში), დღეისათვის აქტუალური გახდა, რის გამოც ვგრძნობთ აუცილებლობას მკითხველის წინაშე წარმოვაჩინოთ ამ პრობლემასთან დაკავშირებული ზოგი წყარო.

აქვე აღვნიშნავთ ერთ სამწუხარო ფაქტს: ზემოაღნიშნულ საკითხს ხშირად, სურათის გასამუქებლად, თვითგანზრახულად აბამენ და ამთლიანებენ ისეთ თემებთან, რაც ეკლესიისათვის სრულიად უცხოა და მიუღებელი. კერძოდ, თითქოს ზემორე საკითხის წამოჭრაც კი უკვე გულისხმობდეს სახიფათო დაშვებას იმისას, რომ ღვთის "გულმოწყალებით" ცხონდებიან მოუნათლავი ხალხები და ერები, რომ თითქოს დასაშვები ხდებოდეს ჯოჯოხეთში წარმართთა განსაწმენდელი ცეცხლის არსებობა, რომ თითქოს ეჭვის ქვეშ დგებოდეს გარდაუვალი აუცილებლობა ნათლობისა, მაცხოვრის გამომსყიდველობითი ღვაწლისა და სხვა და სხვა. ასე შემოიტანება აბსოლუტურად უცხო თემატიკა და შემდეგ მიმდინარეობს ქიმერასთან სრულიად გაუგებარი შებრძოლება (როგორც ჩანს, სხვათა გონებაში საკუთარი "მართლმადიდებლური მხნეობის" ჩასაბეჭდად), რითაც კომპრომეტირება ხდება წმინდა მამათა მთელი მწყობრისა.