წიგნი მეორე

თავი I

წმინდა ათანასეს დაბრუნების შესახებ

[85]საღვთო ათანასემ ორი წელი და ოთხი თქვე გაატარა ტრევერში¹³⁴ და დაბრუნდა ალექსანდრიაში. იმპერატორმა კონსტანტინემ, კონსტანტინე დიდის ვაჟებიდან უხუცესმა (მისი საიმპერიო ძალაუფლება ვრცელდებოდა დასავლეთ გალიამდე), ალექსანდრიელთა ეკლესიას მიწერა ეს წერილი.

კონსტანტინეს ძის, კონსტანტინეს ეპისტოლე ალექსანდრიელთა მიმართ

"კონსტანტინე კეისარი ქალაქ ალექსანდრიის კათოლიკე ეკლესიის ერს.

წიგნი მესამე

თ ა ვ ი I

იმპერატორ იულიანეს²⁴⁴ შესახებ, თუ როგორ ყრმობიდანვე კეთილმსახურებით იზრდებოდა და უღმერთობაში გადავარდა, და თუ პირველად როგორ ფარავდა უღმერთობას, შემდეგ კი ის გამოააშკარავა

[152]კონსტანციუსი შეწუხებული და მგლოვიარე გავიდა ამ ცხოვრებიდან, რადგან ზურგი შეაქცია მამისეულ რწმენას. როდესაც იულიანე ევროპიდან ასიაში გადადიოდა, მან შეიტყო კონსტანციუსის გარდაცვალება, და რადგან მოწინააღმდეგე არავინ ყავდა, ძალა მოეცა და მიიღო საიმპერიო ძალაუფლება.

იგი ყმაწვილკაცობის ასაკში, ჯერ კიდევ უწვერული, მის ძმასთან გალუსთან ერთად წოვდა კეთილმსახურების მოძღვრების ძუძუს.

წიგნი მეოთხე

თ ა ვ ი I

იოვიანუსის²⁸⁰ ზეობისა და კეთილმსახურების შესახებ

[181]იულიანეს სიკვდილის შემდეგ სარდლებთან ერთად პრეფექტებიც შეიკრიბნენ და ითათბირეს, თუ ვის უნდა მიეღო იმპერია, ომში ჯარი გადაერჩინა და რომაელთა საქმეები გაეძლიერებია, მაშინ როცა ისინი სულით დაცემის გამო, როგორც იტყვიან, სამართებლის პირზე იყვნენ. როდესაც ისინი ამის შესახებ თათბირობდნენ, ჯარი ერთად იყო შეკრებილი და იმპერატორად ითხოვდნენ იოვიანუსს, რომელიც არც სარდალი იყო, არც მათი მომდევნო წოდების მქონე, მაგრამ პატივცემული კაცი იყო,  წარჩინებული და მრავალი საქმეებითაც სახელგანთქმული. აღნაგობით ძალიან დიდი იყო, სულით - ამაყი, ომებსა და დიდ ბრძოლებში პირველობა სჩვეოდა. უღმერთობის წინააღმდეგ კადნიერი იყო და ტირანის ძალაუფლების არ ეშინოდა, არამედ გულმოდგინების მიხედვით ქრისტეს მოწამეებთან ერთად იყო განწესებული. მაშინ სარდლებმა ჯარის ერთსულოვნება ღვთის გადაწევეტილებად ჩათვალეს, ეს ყველაფრით საუკეთესო კაცი შუაში გამოიყვანეს, სახელდახელოდ მოამზადეს ამაღლებული ადგილი და მასზე დააყენეს.

წიგნი მეხუთე

თ ა ვ ი I

იმპერატორ გრაციანეს კეთილმსახურების შესახებ

[238]თუ როგორ დიდ ხანს ითმენს მეუფე მის წინააღმდეგ გაშლეგებულთ, და როგორ სჯის მათ, რომლებიც მის სულგრძელებას სათანადოდ არ იყენებენ, ეს ზედმიწევნით გვასწავლა ვალენტმა ასეთი საქმეებითა და ვნებებით. კაცთმოყვარე როგორც რამ სასწორის საპირწონეს და უღელს ისე იყენებდა წყალობას და სამართალს, რათა უწმინდურობის სიდიდით ზეაღმატებულს სცოდნოდა მისი კაცთმოყვარეობის ზომა და სამართლიანი სასჯელით აბრკოლებდა წინსვლას.

რომაელთა მთელი ძალაუფლება მიიღო გრაციანემ, ვალენტინიანეს ძემ და ვალენტის ძმიშვილმა. მან ჯერ კიდევ მამის აღსასრულის შემდეგ მიიღო ევროპის სკიპტრა, მის სიცოცხლეშივე იყო იმპერიის მოწილე. ამრიგად, როდესაც ვალენტი უშვილოდ გადაეგო, მიიღო ასია და დანარჩენი ლიბია³⁶⁷.

წერილი ძმისადმი, ვინც ჩვენი წმინდა მამა დოროთეს ნაპოვნი სიტყვები ითხოვა

[8]ვაქებ შენს გულმოდგინებას და შევნატრი კეთილი საქმის მიმართ შენს სიბეჯითესა და მაგ შენს კურთხეულ, არა დიდებისმოყვარე, არამედ თავმდაბლობისმოყვარე სულს, ძმაო, სასურველო. რაკი ასეთი გულისტკივილით ეძებ და მთელი გულით აქებ ჩვენი ჭეშმარიტად სანატრელი წმინდა მამის საქმეთა და სიტყვათა, ღმერთს საჩუქრად რომ მოუცია ჩვვნთვის, ცხადია, ღმერთი გიყვარს და სამარადისო ცხოვრებაზე ზრუნავ. როგორც დიდი გრიგოლი ამბობს: ”სათნოების ქება მოშურნეობის წინამძღვარია, მოშურნეობას მოაქვს სათნოება, სოლო სათნოება ნეტარჰყოფს კაცს”.

იმისთვის მიხარია და მახალისებს შენი ასეთი წარმატება, რომ დაემსგავსე მას, გულით მშვიდსა და მდაბალს, ვინც ცნობილ პეტრეს და მის მსგავსთა სოფლისგან განშორებაში მიჰბაძა. მანაც მსგავსადვე განიშიშვლა თავი სოფლის სიყვარულისაგან და თავი საღმრთო მამებს გადასცა, რათა მასაც შეძლებოდა მაცხოვრისთვის კადნიერად ეთქვა: ”აჰა, ჩუენ ყოველი დაუტევეთ და შეგიდეგით შენ” (მათ. 19.27). ამიტომ ღვთის მიერ ”აღესრულა მცირედთა დღეთა და აღავსნა ჟამნი მრავალნი გრძელნი” (სიბრძნ. 4.13).

ძველი ქართული თარგმანი

(405r)*[530]** ეპისტოლე მარიამ კასოვოლელისაჲ¹ წმიდისა ეგნატი მღდელმოწამისა მიმართ მთავარეპისკოპოსისა ღმრთისა ქალაქისა ანტიოქესა

მარიამ, მწირი იესუ ქრისტესი, ეგნატი ღმერთშემოსილსა, ნეტარსა ეპისკოპოსსა ანტიოქელთა სამოციქულო ეკლესიისასა², ღმრთისა მამისა და იესუ ქრისტეს შეყუარებულსა. მარადის ვილოცოთ შენთჳს სიხარულსა და სიმართლესა და მის მიერსა მხიარულებასა და მშჳდობასა.

ვინაჲთგან, ჵ, საკვირველო, ჩუენ შორისცა იცნობა ქრისტე ძედ ღმრთისა ცხოველისაჲ, რომელი-იგი უკანაჲსკნელთა ჟამთა განკაცნა ქალწულისა მარიამისგან, თესლისაგან აბრაჰამისა და დავითისა, მისთვის წინაჲსწარ თქუმულთა მათებრ სიტყუათა კრებულისაგან წინაჲსწარმეტყუელთაჲსა. და ამისთჳს გევედრებით, რაჲთა წარმოივლინოს ჩუენდა შენისა გონიერებისაგან მარი, მოყუასი ჩუენი, ეპისკოპოსად იმედაპისა ახლისა ქალაქისა ანაზორბოჲსა³ და ევლოგი კასსოვილონისა მღდელი, რაჲთა არა ვიყვნეთ ჩუენ ოჴერ წინამძღუართაგან და მასწავლელთა საღმრთოჲსა სიტყჳსათა, ვითარცა იგი სამე იტყჳს მოსე, ვითარმედ: ”იგულოს უფალმან ღმერთმან კაცი, რომელი უძღოდის ერსა მისსა და არა იყოს შესაკრებელი უფლისაჲ, ვითარცა ცხოვარნი, რომელთა არა აქუნ მწყემსი” (რიცხ. 27.15-17).