თქუმული წმიდისა გრიგოლი ნოსელ ეპისკოპოსისა, ძმისა წმიდისა და დიდისა ბასილისი¹

უფალო, წარმიმართე.

კეთილი წესიერებაჲ დადვა ღმერთმან ჩუენთა ამათ დღესასწაულთა ზედა, რომელნი-ესე შემდგომითი-შემდგომად აღვასრულენით დღეთა ამათ და აღვასრულებთ. ხოლო წესიერებაჲ ესე არს, ვითარცა დიდმან პავლე ბრძანა, რომელმან ძალითა სულისაჲთა პირველითგან უწყოდა, რამეთუ იტყჳს იგი პირველად მოციქულთა და წინაჲსწარმეტყუელთა დაწესებასა, და მერმე მწყემსთა და მოძღუართასა (I კორ. 12.28). და ეგრეთვე არს აწ წესი ესე სულიერთა ამათ კრებათაჲ. რამეთუ პირველსა მას არა აღვჰრაცხავ მე სხუათა თანა, რამეთუ ვინაჲთგან მადლი იგი უფლისა ჩუენისა იესუ ქრისტეს შობისაჲ წმიდისაგან ქალწულისა არა ოდენ კრებაჲ არს წმიდაჲ, არამედ წმიდაჲ არს წმიდათაჲ და კრებაჲ კრებათაჲ. არამედ შემდგომნი იგი მისნი ვთქუნეთ, რომელ-იგი პირველ მოციქულთა და წინაჲსწარმეტყუელთანი იქმნნეს აღმასრულებელ კრებისა ჩუენისა. რამეთუ ორივე ესე მადლი მათ თანა იყო - მოციქულობისაჲცა და წინაჲსწარმეტყუელებისაჲ. ხოლო ესე არიან: სტეფანე, პეტრე, იაკობ, იოანე და პავლე. ხოლო შემდგომად მათსა, კუალად წესისა და ჯერისაებრ არს წინამძღუარ კრებისა ამის ჩუენისა მწყემსი ესე და მოძღუარი.

[164]ქართლ-კახეთის სამეფოს გაუქმებამდე რუსეთი დიდ დაინტერესებას იჩენდა საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის მიმართ. ეს ინტერესი კარგადაა ასახული იმ პოლიტიკურ ურთიერთობებში, რომელიც ამ ორ ქვეყანას შორის საუკუნეების განმავლობაში არსებობდა. დღემდე რუსეთსა და საქართველოს შორის უძველესი დროიდან არსებული სარწმუნოებრივი ურთიერთობები ჩვენს ისტორიოგრაფიაში შეუსწავლელია¹.

ბიზანტიის იმპერიის დამხობის შემდეგ XV საუკუნიდან, როცა რუსეთმა თავი მესამე რომად გამოაცხადა, პოლიტიკურ რანგში აყვანილი საეკლესიო ურთიერთობები განსაკუთრებულ სახეს იღებს. XVI-XVIII საუკუნეებში რუს ელჩებს საქართველოში თან მოჰყვებოდა მრავალრიცხოვანი სასულიერო პირები, რომლებიც ეცნობოდნენ საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის ტრადიციებს და წეს-ჩვეულებებს და უმეტეს შემთხვევაში დამრიგებლის როლში გამოდიოდნენ. თავის მხრივ, ქართველი სასულიერო პირები რუსეთში ხშირად მოგზაურობდნენ, რომელთა ნაწილი სამუდამოდ იქ დარჩა და დიდ კულტურულ-საგანმანათლებლო მოღვაწეობას ეწეოდნენ. ამავე პერიოდიდან, განსაკუთრებით XVII-XVIII საუკუნეში ხდება ქართული ლიტურგიკული ლიტერატურული ძეგლების შესწორება სლავურის საფუძველზე, რომელიც, როგორც მკვლევარები ფიქრობენ, დამთავრდა XVIII საუკუნის მეორე ნახევარში კათოლიკოს ანტონ პირველის დროს².

ძველი ქართული თარგმანი

ეპისტოლე წმიდათაგანისა პაპა ლეონისი¹ წმიდათაგანისა ფლაბიანეს მიმართ კონსტანტინუპოლელ² ეპისკოპოსისა

[217r]*

I. საყუარელსა ძმასა და თანამღდელსა ფლაბიანეს ლეონ.

წარვიკითხეთ წიგნი სიყუარულისა შენისაჲ, რომლისაჲ ესოდენ გჳანად მოწერაჲ ჩუენდა მომართ დაგჳკვირდა და ძალსა მოსაჴსენებელთასა შთამხედველთასა³, რომელი იქმნა ეპისკოპოსთა მიერ, ძლითღა სადმე ვცანთ, თუ რაჲ იყო თქუენ შორის აღმოცენებული საფრჴე⁴, მარღჳ მრთელისა სარწმუნოებისა ჩუენისაჲ და პირველ მიცილებულად საგონებელნი, აწ ცხად იქმნნეს ჩუენდა, რომელთა მიერ ევტჳქი სახელსა და პატივსა ხუცობისასა⁵ ღირს-ქმნული, ფრიად რაჲმე უგულისჴმოდ და ყოვლითურთ უსწავლელად შეისწავების, ვიდრემდის მისთჳსცა სათქუმელ არს წინაჲსწარმეტყუჱლისაჲ⁶ იგი, ვითარმედ: “არა ინება გულისჴმის-ყოფაჲ კეთი[217v]ლისაჲ, უსამართლოებაჲ იწუართა საწოლსა ზედა თჳსსა” (ფს. 35.4). რამეთუ რაჲმცა უუსამართლოეს იყო უღმრთოებითთა აღსაარებათასა, და კეთილად აღმსაარებელთა და ყოვლად ბრძენთა არა შედგომისასა? ხოლო ესევითართა ამათ უგულისჴმოებათა⁷ შთაცჳვიან, რომელნი მიფარულებითა რაჲთმე⁸ სიტყჳსაჲთა დაიყენებიან ვიდრემე ცნობად ჭეშმარიტებისა, ხოლო არა საწინაჲსწარმეტყუელოთა მიმართ ჴმათა, არცა სამოციქულოთა წერილთა, არცა სახარებისა შჯულკეთილობათა, არამედ თავთა მიმართ თჳსთა აღისწრაფიან და ამისთჳს მოძღურად საცთურისა გამოჩნდებიან,  ვინაჲთგან არა იქმნნეს  მოწაფე ჭეშმარიტებისა. რამეთუ, რომელი სწავლაჲ საღმრთოთა წერილთა, ძუჱლისა⁹ და ახლისა აღთქუმისათაჲ მიუღებიეს, რომელმან არცა თჳთ იგი წინაშესავალი მრწამსისა სიტყუათაჲ¹⁰ შეიწყნარა? და რომლისა ჴმაჲ ყოველსა შინა სოფელსა ყოველთავე ენათა მიერ იღაღადების, იგი ჯერეთ არა გულად-უღიეს ბერსა მას.