Georgian (Georgia)English (United Kingdom)
წიგნიდან "ადამიანი ღვთის წინაშე"

ტექსტი ქვეყნდება გამომცემლობა "სიესტას" ნებართვით

siestabooks.blogspot.com

www.facebook.com/SiestaBooks

როდესაც რწმენაზე ვლაპარაკობთ, ყოველთვის ღვთის რწმენას ვგულისხმობთ. სინამდვილეში ასევე არსებობს ადამიანის რწმენა, და იგი ისევე მუდმივად და ღრმად განსაზღვრავს ჩვენს ცხოვრებას, როგორც ღვთის რწმენა. ამას გარდა, ღვთის რწმენა ყველას არა აქვს, ხოლო ადამიანებთან ერთად ვერ იცხოვრებ, თუ ადამიანისა არ გწამს. სწორედ ადამიანის რწმენაზეა დამყარებული ყოველგვარი გარდაქმნის მცდელობა - საზოგადოებრივის, პოლიტიკურის, ოჯახურისა, რადგან, რასაც არ უნდა ვქადაგებდეთ - იქნება ეს რელიგია, თუ ახალი ცხოვრების წესი, - თუ ადამიანი შრომას არ შეუდგება, თუ ჩანაფიქრის ხორცშესხმას არ დაიწყებს, ის ვერასდროს, ვერანაირი სახით ვერ განხორციელდება. ამიტომ ყველა გარდამქმნელი, ყველა ადამიანი, რომელიც ხალხს სიახლისკენ მოუწოდებს, თავის მოწოდებას ადამიანის რწმენაზე ამყარებს; ხოლო წვრილმან საქმეებში, ყოველდღიურ ცხოვრებაში, ყველაფერი იმ რწმენას ემყარება, რომ ადამიანში არის რაღაც კეთილი, კარგი საწყისი, რომელიც გამოეხმაურება გაჭირვებას, მწუხარებას, სიხარულს, ეს კი შეიძლება ახალი ცხოვრების შენების საფუძველი გახდეს. აი, სწორედ ამ რწმენაზე მინდა გესაუბროთ.

ასეთი რწმენა - არ არის გულუბრყვილობა, და არც მიამიტი დამოკიდებულება ადამიანისადმი, რომ ყველაფერი გამოგივა, საკმარისია მიმართო კაცს - და ის გამოგეხმაურება. მაგრამ, ამავე დროს, ძალას გმატებს იმის ფიქრი, რომ არ არის კაცი, რომელშიც არ იყოს ნამდვილი ადამიანური სიღრმე, არ არის კაცი, რომელშიც ვერ გააცოცხლებ ნამდვილს და ღირსეულს. ამას ცხოვრების ყველა სფეროში ვხედავთ. მაგალითად, ახლა ყველა ქვეყანაში მიმდინარეობს საპატიმროების სისტემის გრანდიოზული გარდაქმნა; ადრე დამნაშავეს ციხეში იმისთვის ათავსებდნენ, რომ ადამიანთა საზოგადოებისგან ჩამოეშორებინათ; ის მოკვეთილი იყო. ახლა ციხეზე სულ უფრო მეტად ფიქრობენ, როგორც ადგილზე, სადაც შეიძლება დამნაშავეს დაეხმარო და კაცად აქციო. სწორედ ასეთი დამოკიდებულებაა ადამიანის რწმენა. ეს რწმენა არ არის დამყარებული იმაზე, რაც თვალნათლივ ჩანს; ხშირად გიხდება უფრო ღრმად ჩაიხედო და ის აღმოაჩინო, რაც თითქოს არც არის. სახარებაში არის ორი ნაამბობი, რომელიც აშკარად გვიჩვენებს ქრისტეს დამოკიდებულებას ადამიანისადმი, ადამიანის რწმენას.

პირველი შემთხვევა აღწერილია იოანეს სახარებაში, მერვე თავში. ეს არის ამბავი, თუ როგორ მოიყვანეს მაცხოვართან ქალი, რომელიც მრუშობაში ამხილეს. ყველაფერი მის წინააღმდეგ იყო - დანაშაულზე წაასწრეს, ახლა უნდა გაესამართლებინათ და მკაცრად დაესაჯათ. ქრისტემ ქალი არ გაკიცხა. მან ქალის საქციელი გაკიცხა; იესომ არ იწამა მისი მრუშობა, ქალის სულის სიღრმეში ჩაიხედა და მასში ახალი ცხოვრების შესაძლებლობა დალანდა. დედაკაცში მან ის სისუფთავე განჭვრიტა, რომელიც ჯერ არ მომკვდარა. როცა ქალი სასამართლოს წინაშე წარსდგა, როცა ამ ქალმა აღმოაჩინა, რომ მისი ცოდვა სიკვდილს ნიშნავს, ის, რასაკვირველია, გონს მოვიდა. იმ მომენტში ყველაფერი, რასაც ეუბნებოდნენ, რომ ცოდვა კლავს, რომ ცოდვა ანგრევს, - რეალური გახდა: მან ცოდვა ჩაიდინა და იმ დროის კანონებით უნდა ჩაექოლათ. ქალი მიხვდა, რომ თუკი მას სიცოცხლეს აჩუქებდნენ, არასოდეს გაეკარებოდა იმას, რასაც სიკვდილი მოაქვს. ქრისტემ განჭვრიტა ეს. მიუბრუნდა გარშემორტყმულ ებრაელებს და თქვა: ვინც თქვენ შორის უცოდველია, პირველად მან ესროლოს ქვა!.. ყველა წავიდა. როცა ქრისტე მარტო დარჩა ქალთან, ქალს ჰკითხა: "სად არიან შენი ბრალმდებელნი?.." "ისინი წავიდნენ", - უპასუხა ქალმა. "არც მე გდებ ბრალს. წადი და ამიერიდან ნუღარ შესცოდავ..."

ამ მაგალითით ჩვენ ვხედავთ, როგორ შეძლო ქრისტემ ჩაეხედა ადამიანის სულში და დაენახა ყველა მისი შესაძლებლობა, რომელსაც ამ ადამიანის ქმედება თითქოს ეფარებოდა.

მეორე ამბავი ასევე საოცარია: ქრისტეს შეხვედრა პეტრე მოციქულთან მას შემდეგ, რაც შეშინებულმა პეტრემ იგი სამჯერ უარყო. ქრისტე არ ეკითხება: ნანობ, რაც ჩაიდინე? იგი ეკითხება: გიყვარვარ?.. და პეტრე მთელი გულით პასუხობს: დიახ, უფალო! მე შენ მიყვარხარ!.. მაგრამ სამჯერ უსვამს ქრისტე მას ამ კითხვას. და უცებ, მიხვდება რა ამ სამი შეკითხვის მნიშვნელობას, ხვდება რა, რომ ყველაფერი მის წინააღმდეგაა, პეტრე ამბობს: შენ ყველაფერი იცი, უფალო; შენ იცი, რომ მიყვარხარ... და ქრისტე მას დააბრუნებს თავისი მოწაფეების გარემოში.

განა ჩვენ შეგვიძლია ასე მოვიქცეთ? განა ჩვენ შეგვიძლია, დავიჯეროთ, რომ ადამიანს, რომელიც ცუდად მოგვექცა, უფლება აქვს თქვას: დიახ, მე შენ მიყვარხარ! მე ვაჟკაცობა არ მეყო, მე სიღრმე არ მეყო, მე სულის სიძლიერე არ მეყო, მაგრამ მაინც მიყვარხარ - და ყველაფერი შესაძლებელია...

ჩვენ რომ შეგვეძლოს, ასე ვექცეოდეთ ერთმანეთს! ჩვენ რომ შეგვეძლოს, ერთმანეთის გვჯეროდეს, არ ვიყოთ დაბრმავებულნი არც ადამიანების საქციელით, არც მოქმედებით, არ ვიყოთ დაყრუებულნი მათი სიტყვებით, არამედ მდუმარედ ჩავიხედოთ ადამიანის სულში, დავინახოთ მასში შესაძლო ადამიანურობა, შესაძლო ადამიანური სიდიადე, და, შესაბამისად, შევთავაზოთ ადამიანს ახალი ცხოვრება, შევთავაზოთ მას ჩვენი ნდობა - მოვუწოდოთ, იცხოვროს თავისი სრული ადამიანური ღირსებით! ჩენ რომ შეგვეძლოს, ასე მოვექცეთ ერთმანეთს, ადამიანთა შორის შესაძლებელი იქნებოდა ყველაფერი, ნებისმიერი გარდაქმნა, და კაცობრიობას ახალი ცხოვრება დაუდგებოდა.

წინა საუბრის შემდეგ მე მკითხეს: როგორ მოვიქცეთ, თუ ადამიანი ამბობს: "შენი ნდობა და რწმენა ჩემთვის მძიმე ტვირთია, ვერ ვზიდავ?" და მე მინდა გიპასუხოთ ამ კითხვაზე, რადგან ის ძალზე მნიშვნელოვანია.

როგორც წესი, ჩვენ ის გვტანჯავს, რომ ჩვენი არ სწამთ. ჩვენ ვგრძნობთ, რომ ჩვენში არის რაღაც შესაძლებლობები, მაგრამ იმისათვის, რომ ისინი განვახორციელოთ, ჩენ გვჭირდება მორწმუნე გულის მხარდაჭერა, ადამიანური სიყვარული, ადამიანი, რომელიც გვეტყვის: ნუ გეშინია! შენ ყველაფერს შეძლებ!.. მაგრამ ზოგჯერ, როცა ჩვენ ასეთ ნდობას გვიცხადებენ, გვჩუქნიან, უცბად შევშინდებით ხოლმე: ვაითუ, ნდობა გავუცრუო? რა მოხდება, თუ არაფერი გამომივა და აღმოჩნდება, რომ ჩემში აფორიაქებული ოცნებები ნისლივით გაიფანტენენ, როცა მზე ამოვიდა? რა მოხდება მაშინ? ნუთუ სრულიად დავკარგავ იმ ადამიანების ნდობას, პატივისცემას, სიყვარულსაც კი?

და ხშირად ეს ადამიანს ხელს უშლის. მაგრამ უფრო მეტად, ალბათ ის უშლის, რომ ძალიან ხშირად, როცა ვინმე ნდობას გვიცხადებს, მას თითქოს შეუძლებელისა სჯერა, ის თითქოს ვერ ითვალისწინებს, რომ მე - ჩვეულებრივი, ნორმალური ადამიანი ვარ; ჩენ გვეჩვენება, რომ მას ყველაფრის იმედი აქვს. თითქოს ჩვენ ყველაფრის გაკეთება შეგვიძლია, აბსოლუტურად ყველაფრისა. და აქ ჩვენ ვხვდებით, რომ, ერთი მხრივ, ეს შეუძლებელია, და გვეშინია დაწყება; მეორე მხრივ, როცა ჩვენ ამის განხორციელებას ვცდილობთ, აღმოვაჩენთ ხოლმე, რომ ვერ შევძლებთ აღმოვჩნდეთ ამ "არანორმალური", "გაუაზრებელი", "უპასუხისმგებლო" ნდობის სიმაღლეზე, რომელიც ჩვენ გამოგვიცხადეს. ამ მომენტს ორი მხარე აქვს.

ერთ მხრივ, ის, ვინც ენდობა მეორეს, ვისაც საჩუქრად, მისი შთაგონებისათვის, თავისი რწმენა მოაქვს, ეს დაფიქრებულად, გონივრულად, ბრძნულად უნდა გააკეთოს: მეორე მხრივ, ის ადამიანი, ვისაც ეს რწმენა მიეცა, ფხიზელი უნდა იყოს, შეგნებული, და მთელი ძალისხმევა გამოიყენოს, რომ შემოქმედებითად განახორციელოს თავისი მოწოდება - და იცოდეს, რომ მას რაღაც შეზღუდვები მაინც აქვს. ეს შეზღუდვები შეიძლება ყოველთვის შრომის დაწყებამდე ვერ აღოვაჩინოთ. მხოლოდ მაშინ, როცა ვიწყებთ რაღაც მეცნიერების შესწავლას, რაღაც წიგნის კითხვას, რაღაც საქმის კეთებას, ჩვენ ვხედავთ, რისი გაკეთება ხელგვეწიფება და სად მთავრდება ჩვენი შესაძლებლობები. მაგრამ უნდა დავიწყოთ. და ჩვენ არ უნდა გვეშინოდეს იმ მომენტის, როცა ჩვენი შესაძლებლობების ზღვარს მივუახლოვდებით, რადგან, და ეს ძალიან მნიშვნელოვანია - ნდობა, რომელიც ჩვენ მოგვეცა, რწმენა, რომელიც ჩვენში ჩაიდო, იმისთვის კი არ არის, განვახორციელოთ ყველაფერი, რაც ადამიანს ძალუძს, არამედ იმისთვის, რომ განვახორციელოთ ჩვენი შესაძლებლობანი რაც შეიძლება სრულყოფილად.

ეს არის არსი ქრისტეს იგავისა ტალანტების შესახებ. სიტყვამ "ტალანტი" ასწლეულების მანძილზე სპეციფიკური მნიშვნელობა მიიღო. ჩვენ ყველან ვიცით, რა არის ტალანტი მუსიკასთან, ხელოვნებასთან, ლიტერატურასთან მიმართებაში. მაგრამ ქრისტე ამას არ გულისხმობდა. მის დროს ტალანტი ფულის ერთეული იყო. აი, ვიღაც ადამიანს ფული დაუბანდეს, შესთავაზეს მოიგოს რაღაც ამ ფულით, მიაღწიოს ყველაფერს, რისი უნარიც აქვს. თუ ეს ადამიანი ძალიან მოინდომებს და თუ ის ძალიან ნიჭიერია, მას შეუძლია გააორმაგოს, გაასამმაგოს ის საჩუქარი, რომელიც მას მისცეს. თუ ნაკლებად ნიჭიერია, რაღაცას მაინც მიაღწევს. მაგრამ მას არა აქვს არავითარი უფლება გააკეთოს ის, რაც ამ სამიდან, რომლებზეც იგავი ლაპარაკობს, გააკეთა ყველაზე უნიჭომ. მას შეეშინდა: ვაითუ, იმას, რაც ჩემში დააბანდეს, რაც მე მომცეს, გავფლანგო, დავკარგო და პასუხი მომთხოვეს? - და ფული ჩაფლო; ე.ი. უბრალოდ გვერდზე გადადო, ჭინჭებში გაახვია და მიწაში ჩამარხა. ხოლო როცა სასამართლოს დრო დადგა, როცა ანგარიშგების დრო მოვიდა, როცა ყველა პატრონის წინაშე წარსდგა, აღმოჩნდა, რომ ყველამ რაღაცას მიაღწია - მხოლოდ მან ვერ მიაღწია ვერაფერს. მას იმისთვის კი არ აგებინეს პასუხი, რომ მან თავს პატრონს მოგება არ მოუტანა, არამედ იმიტომ, რომ შეშინდა და ვერაფერი გააკეთა, ვერაფერი გაბედა.

თუ ამ სურათს ჩვეულებრივ ცხოვრებაში გადმოვიტანთ, რასაკვირველია შეგვიძლია ტალანტი, რომელზეც იგავშია ლაპარაკი, განვიხილოთ როგორც ხელოვნების, ლიტერატურის, პოეზიის ნიჭი, მაგრამ ეს შეზღუდული გაგებაა. საფუძველში, ჩვენში ჩადებული ტალანტი - ეს ყველაფერია, რაც შეგვიძლია, ჩვენი საკუთარი ცხოვრების მთელი სიმდიდრე, მთელი მრავალმხრივობა, მთელი მრავალფეროვნებაა. შეგვიძლია განვახორციელოთ იგი თუ არა? შეგვიძლია - ყველას შეუძლია, თითოეულს შეუძლია იმის განხორციელება, რაზეც მას ვაჟკაცობა, აღმაფრენა ეყოფა. და აი, აქ არის ყველაფერი, აი, აქ არის სიმძმის ცენტრი. ჩვენ ისე უნდა გვწამდეს ადამიანისა, ისეთი ნდობით უნდა დავასაჩუქროთ, ისე უნდა შთავაგონოთ, რომ მან საკუთარ თავში იპოვოს შესაძლებლობების განხორციელების სიმამაცე, ვაჟკაცობა, სიხარული, შემოქმედებითი აღმაფრენა. თუმცა ის გენიოსი არ არის - მაგრამ ის ადამიანია; თუმცა ის არაფრით გამოირჩევა - მაგრამ მთავარია თვითმყოფადი იყოს, იმდენად სრულად და ლამაზად, რამდენადაც მას შეუძლია. და მაშინ ჩვენ მას არ ავკიდებთ აუტანელ ტვირთს, სიმძიმეს, რომელსაც ვერ მოერევა, რადგან არ მოვთხოვთ, გახდეს ის, რაც ოცნებაშიც კი ვერ გახდება, არამედ ვეტყვით: შეხედე, რა სიმდიდრეა შენში! განახორციელე იგი!.. მაგრამ ის იტყვის: სად არის ის სიმდიდრე, როგორია ის? - შენ კი ნუ ზომავ! შენ უბრალოდ გახდი ის, რაც ხარ. სადაც ჭკუა არ გეყოფა - გულით შეავსე; სადაც სიმაგრე არ გეყოფა - ამხანაგობით შეავსე. და შენ დაინახავ: რის გაკეთებასაც მარტო ვერ შეძლებ, სხვებთან თანამშრომლობით, სხვებთან ერთად განახორციელებ. შეძლებ, წვლილი შეიტანო ადამიანთა საერთო საგანძურში.

აი, თუ ასეთი რწმენით მივუდგებით ადამიანს, ჩვენ შევძლებთ მის შთაგონებას და არ გავსრესთ ჩვენი რწმენით, მაშინ იგი ყველაფერს შეძლებს.

გერმანელი მწერლის ბერტოლდ ბრეხტის ერთ-ერთ მოთხრობაში არის ასეთი დიალოგი. ერთ ადამიანს ეკითხებიან: რას აკეთებთ, როცა ვინმე გიყვართ? - მასზე პროექტს ვადგენ - პასუხობს იგი - პროექტს? შემდეგ? - შემდეგ მე იმაზე ვზრუნავ, რომ ერთმანეთს მოვარგო. - მითხარით: ვინ ან რა უნდა მოარგოთ მეორეს: ადამიანი პროექტს, თუ პროექტი ადამიანს? - რასაკვირველია, - პასუხობს ბატონი კერნერი, - ადამიანი უნდა მოვარგო პროექტს.

ხშირად ფიქრობენ, რომ სწორედ ასეთი მიდგომაა - ადამიანის რწმენა: რომ შეიძლება მოიგონო ადამიანი, შეისწავლო იგი, დაინახო ყველა მისი შესაძლებლობა, შეადგინო პროექტი და შემდეგ მოარგო ადამიანი ამ პროექტს. ეს შეცდომაა და დანაშაული, რომელსაც უშვებენ ცალკეული ადამიანებიც ოჯახებში, ადამიანთა საზოგადოებებიც, როგორც მორწმუნე, ასევე ურწმუნო ადამიანების იდეოლოგიური ჯგუფებიც. ოჯახებში ეს ხანდახან ტრაგიკულ ასპექტს იღებს. მშობლებმა თავიდანვე იციან, რაში მდგომარეობს მათი შვილების ბედნიერება, და აიძულებენ ბედნიერნი იყვნენ ისე, როგორც ისინი თავად ფიქრობენ. ეს ეხება აგრეთვე ცოლ-ქმარსაც; ეს ეხება მეგობრებს: არა, მე უკეთ ვიცი, რა უფრო სასარგებლოა შენთვის, მე უკეთ ვიცი, რა გირჩევნია, აი ნახავ, ყველაფერი ეს რა კარგი იქნება... და ამ სულის და სიცოცხლის მომაკვდინებელი, მახრჩობელა სიყვარულის უბედური მსხვერპლი ზოგჯერ მზად არის იყვიროს: აღარ მინდა შენი სიყვარული - ოღონდ გამათავისუფლე!

ადამიანთა საზოგადოებაში ეს ხშირად უფრო ტრაგიკულ ფორმებს იღებს, როცა უმრავლესობა ან რომელიღაც ძალმოსილი ჯგუფი თითოეულ ადამიანს ან მთელ ჯგუფს თავის დაღს ასვამს, ითხოვს, რომ ყველაფერი მოცემულ პროექტს შეესაბამებოდეს. ხალხი, რომელიც ამას აკეთებს, ყოველთვის ფიქრობს, რომ მათ სწამთ ადამიანისა, რომ მათ დაინახეს, როგორი დიდი, მნიშვნელოვანი შეუძლია იყოს, რომ მას თავისი თავის არ სჯერა, რომ თუკი თავის თავს ნამდვილად ირწმუნებს, ის მიხვდება და დაჰყვება მათ ბრძანებებს. სინამდვილეში ასეთი მიდგომა ადამიანის ყოველგვარი რწმენის უარყოფაა. ასეთი მიდგომა ემყარება იმას, რომ ადამიანის ან სიტუაციის გონებრივი, კლინიკური, ცივი ანალიზის მონაცემებით იქმნება ადამიანის, საზოგადოების ან მთლიანად კაცობრიობის კრებსითი სახე. და შემდეგ ცდილობენ ეს გაუბედურებული საზოგადოება, ან კაცობრიობა, ან ადამიანი ჩასვან გეგმაში. მაგრამ ავიწყდებათ, რომ ადამიანის რწმენა სწორედ იმით ხასიათდება, რომ გვწამს: იმის იქით, რაც ჩვენ უკვე გავიგეთ ადამიანის შესახებ, იმის იქით, რასაც ვხედავთ, რისი აღქმაც შეგვიძლია, ადამიანში ისეთი სიღრმეებია, რომლის აღქმა შეუძლებელია: ის ღრმა, სიღრმისეული ქაოსი, რომელზეც ოდესღაც გერმანელი ფილოსოფოსი ნიცშე წერდა, როცა ამბობდა: ვინც თავის თავში ქაოსს არ ატარებს, ის ვერასოდეს ვერ შობს ვარსკვლავს.

აი ასე, ბატონი კერნერის მიდგომა, რომელზეც ბრეხტი ლაპარაკობს, სწორედ შემოქმედებითი ქაოსის არსებობასაც კი გამორიცხავს; არა ქაოსს, უიმედო უწესრიგობის აზრით, არამედ ქაოსს ჯერ კიდევ ჩამოუყალიბებელი ყოფის, აფორიაქებული სიღრმეების აზრით, საიდანაც დროთა განმავლობაში ჰარმონიამ, სილამაზემ და გააზრეებამ შეიძლება იხაროს. ნამდვილი რწმენა სწორედ იმას ითვალისწინებს, რომ ადამიანი საიდუმლოდ რჩება დამკვირვებლისთვის, მით უფრო, გონებრივი დამკვირვებლისთვის, რადგან ადამიანის ნამდვილი ხედვა გონებიდან კი არ მოდის, არამედ გულიდან. მხოლოდ გულია ნამდვილად თვალხილული და ისეთ სიღრმეებს უხსნის, რომლის ჩაწვდომა მას არ შეუძლია; ნამდვილი ადამიანის რწმენა ამ სიღრმეების, ფარული შესაძლებლობების არსებობას ითვალისწინებს და ელოდება, რომ უეცარი, მიუწვდომელი შეიძლება მოხდეს.

ერთი რამ თითქმის ყოველთვის ხდება. ჩვენ ადამიანს თავისუფლებას ვაძლევთ და ამავე დროს ჩვენ ნდობას ვჩუქნით, ვამდიდრებთ ჩვენი რწმენით, შთავაგონებთ ამ რწმენით. და არცთუ იშვიათად თვითჩამოყალიბების პროცესში ადამიანი ზურგს აქცევს იმას, ვინც შთააგონებდა და ვინც მისი დასაყრდენი იყო; არა მარტო ზურგს აქცევს - პერიოდულად მისთვის აუცილებელია, განუდგეს, უნდა ჩამოაყალიბოს თავისი პიროვნება, თავისი დამოუკიდებლობა, გაემიჯნოს ადრინდელ დამოკიდებულებებს. და ადამიანი, რომელიც კისრულობს, შთააგონოს შემოქმედებითი რწმენით, იქნება ეს ბავშვი თუ მოზრდილი, საერო თუ საეკლესიო საზოგადოება, მზად უნდა იყოს, რომ მას ზურგს შეაქცევენ. და თავისი რწმენა სწორედ ამ მომენტში უნდა შეამოწმოს, არ დაეჭვდეს, არ შედრკეს, ზურგი არ შეაქციოს, არამედ მიიღოს როგორც სასიხარულო აღმოჩენა, როგორც ფაქტი, რომ დამოუკიდებელი ყოფა იწყება და ადამიანი, რომელიც მასზე, მის ნდობასა და მის რწმენაზე იყო დამოკიდებული, ახლა კარგავს ამ დამოკიდებულებას. და თუ ადამიანი, რომელმაც თავიდან შთააგონა მეორე, თავისი რწმენით დაასაჩუქრა, რწმენას შეინარჩუნებს მაშინაც, როცა ჩამოყალიბების ამ პროცესში, ის დროებით ზედმეტი გახდა, თუკი შეძლებს, უარი თქვას ძალაუფლებით ძალდატანებაზე, დარწმუნებაზე ან თუნდაც რბილ, - ზოგჯერ კი ასე სასტიკ! - სიყვარულით ძალდატანებაზე, მაშინ ის თვითონ გახდება ადამიანი ამ სიტყვის სრული თუ არა, უფრო სრული გაგებით.

და აი, გამოდის, რომ სხვა ადამიანის რწმენა რომ გვქონდეს, თამამად, შემოქმედებითად უნდა გვწამდეს საკუთარი თავისა, და თუ ჩვენი თავის არ გვწამს, თუ არ გვწამს იმ სიღრმეებისა, საიდანაც წარმოუდგენლად დიდი შეიძლება გაიზარდო, მაშინ ჩვენ ასევე ვერ შევძლებთ დავაჯილდოვოთ მოყვასი თავისუფლებით, რაც საშუალებას მისცემს გახდეს ის, რაც არის, მოულოდნელი და მიუწვდომელი ადამიანი, რომელიც შემატებს ახალ წვლილს - არა დანაწესს, არამედ პირადს, საკუთარს და შემოქმედებითს - საზოგადოების ცხოვრებას და კაცობრიობის ბედს.

როგორც ვამბობდი, არ შეიძლება სხვა ადამიანის რწმენა გვქონდეს, თუ საკუთარი თავის არ გწამს. და აი, ისმება კითხვა: რა არის საკუთარი თავის რწმენა? პროფესიონალურად, ცხოვრებისეულად ადამიანთა უმრავლესობა გიპასუხებთ: გწამდეს საკუთარი თავი - ნიშნავს დარწმუნებული იყო, რომ ნებისყოფის დაძაბვით, მთელი გონებრივი ძალის მოკრებით, შეიძლება ყველაფერს მიაღწიო - რასაკვირველია, შესაძლებლობების ფარგლებში... ასეთი საკუთარი თავის რწმენა, სადღაც თავდაჯერების ზღვარზეა, ადვილად გადადის მასში, და საბოლოოდ, ეს საკუთარი თავის რწმენა კი არა, თავდაჯერებულობაა, რომ გარემომცველი ადამიანები ადვილად დაემორჩლებიან ჩვენს ძალდატანებას; რაღაც გაგებით ეს იმის თავდაჯერებაა, რომ მე მეყოფა... ძალა გავტეხო და შევცვალო ჩემი გარემომცველი ადამიანები ან გარემოებები.

საკუთარი თავის ნამდვილი რწმენა - ეს არის გულდაჯერება, რომ ჩემში არის რაღც, რაც მე არ ვიცი, რაღაც ჩემთვის მიუწვდომელი, რაც შეიძლება თანდათან გაიხსნას და რაღაც სისრულეს და სრულყოფას მიაღწიოს. თავდაჯერება, შეიძლება რაღაც გადაჭარბებული თვითშეფასებით, საკუთარი თავის ცოდნას ემყარება; რწმენა კი არავითარ თვითშეფასებას არ საჭიროებს, რადგან მისი საგანი - სწორედ ადამიანის საიდუმლოებაა. როცა მე ვლაპარაკობ ადამიანის საიდუმლოებაზე, მე იმის თქმა კი არ მინდა, რომ ყველა ადამიანში რაღაც არის დაფარული, არამედ ის, რომ მთლიანად ადამიანი უწყვეტი დინამიკაა, უწყვეტი ცხოვრებაა, უწყვეტი მოძრაობა და ჩამოყალიბებაა, და არც ერთ მომენტში არც თვითონ ადამიანს და არც სხვას არ შეუძლია ამის გაყინვა, ამ დინამიკის გაჩერება იმისათვის, რომ მასში ჩაიხედოს; დინამიკა გაყინვას არ ექვემდებარება: ადამიანი დინამიკურია ყოველთვის.

და აი, ადამიანის რწმენა, საკუთარი თავის რწმენა - ეს იმის რწმენაა, რომ ჩემში, ყველა ადამიანში არის ცხოვრების უძლეველი დინამიკა, და ერთდერთი, რასაც შეუძლია ხელი შეუშალოს ამ დინამიკას განხორციელებასა და გარეალურებაში, ეს ჩემი ლაჩრობაა, ჩემი გაუბედაობაა, მაგრამ არა გარემომცველი გარემოება. გარემოება, როგორიც უნდა იყოს ის, ავი თუ კარგი, რა მკაცრიც უნდა იყოს, როგორც უნდა იყოს მიმართლი იმისკენ, რომ გაანადგუროს ადამიანი, მხოლოდ საბაბია იმისთვის, რომ ამ შინაგანმა, შემოქმედებითმა დინამიკამ ახლებურად გამოხატოს თავი, სხვანაირად, მოულოდნელად, - მაგრამ სულერთია: კიდევ სხვა რაღაც გამოიხატა. საკუთარი ძალის რწმენა არის თავდაჯერებულობა ამ შინაგანი, საიდუმლო, შემოქმედებითი და საბოლოო ჯამში, გამარჯვებული დინამიკის. ამიტომ საკუთარი თავის რწმენა თავის წიაღში მოიცავს თავდაჯერებულობას, რომ ყველა ადამიანში, კერძოდ კი ჩემში, არის რაღაც, რაც ჩემთვისაც კი მიუწვდომელია; და თუ ყოველდღიურად, რაც შეიძლება სრულყოფილად, რაც შეიძლება გულწრფელად, ალალმართლად, პატიოსნად, თამამად, თავგანწირვით ვიქნები ის, რაც ვარ, საბოლოო ანგარიშით მე გავხსნი და ავამოძრავებ სულ ახალ და ახალ ძალებს, რომლებსაც წინ ვერაფერი დაუდგება.

მაგრამ ეს ბრმა პროცესი არ არის, ეს თვალხილული უნდა იყოს; ადამიანი ჩამოყალიბებისას საკუთარ თავს შიშით, მოუსვენრად კი არ უნდა ადევნებდეს თვალს, საკუთარ თავს კი არ უნდა ეკითხებოდეს: ვარ კია ის, ვინც საბოლოო ანგარიშით უნდა გავხდე ან მინდა გავხდე, - არა; არამედ ცოცხალი ინტერესით, როგორც დამკვირვებელი, რომელიც პროცესს აკვირდება, მხედველობაში იღებს და ცდილობს გამოიყენოს ყველაფერი, რაც ახლა მისი თალთახედვის არეში შედის. ეს ნიშნავს, რომ ადამიანმა უნდა ისწავლოს საკუთარი თავის ყურისგდება, უპირველესად - ყური უგდოს სინდისის ხმას, იმ სიმართლის ხმას, რომელიც მასში არის, რადგან თუ სინდისის ხმას, სიმართლის ხმას ჩავახშობთ, ის არაფრით არასოდეს არ შეიცვლება: არც კანონით, არც პირობითობით, არც ადამიანთა წესებით. შემდეგ ადამიანი ყურს უნდა უგდებდეს ცხოვრების ხმას, იმას, რასაც ცხოვრება ასწავლის: ცალკეული ადამიანების ცხოვრებას მის გვერდით, საზოგადოების ცხოვრებას, ხალხის ცხოვრებას, კაცობრიობის ცხოვრებას, ბიოლოგიურ ცხოვრებას. და ბოლოს, მორწმუნე უეჭველად უნდა უგდებდეს ყურს თვით ღვთის ხმას, რომელიც წმინდა წიგნშია გამოთქმული და გაცილებით უფრო ხმამაღლა, მართლად, ჭეშარიტად ისმის, ვიდრე საკუთარი სინდისი.

ყოველივე ეს საშუალებას აძლევს, დაფიქრებით, დაკვირვებით გახსნას ეს სიღრმეები და გამოიყენოს ცხოვრებაში. ამ პროცესში ადამიანმა, როგორც მე უკვე ვამბობდი, დიდი სიმამაცე, ძალიან დიდი ვაჟკაცობა უნდა მოიკრიბოს, რადგან ეს პროცესი - ეს ცხოვრების ბრძოლაა ერთ წერტილზე გაჩერების წინააღმდეგ, შემოქმედების ბრძოლაა ყოველივე იმის წინააღმდეგ, რაც შემოქმედებას კლავს, სინდისის ბრძოლაა იმის წინააღმდეგ, რაც უსინდისოდ ცდილობს ცხოვრების შენებას.

ეს სიმამაცეს მოითხოვს - დიახ, მაგრამ ამავე დროს - მოითხოვს უდიდეს თავმდაბლობას და მორჩილებას; არა იმ გაგებით, რომ ჩვენ უნდა დავემორჩილოთ, არამედ იმ გაგებით, რომ ჩვენ მორჩილად, მოწიწებით უნდა მივეცეთ ცხოვრების კანონს და მზად ვიყოთ, ვიცხოვროთ ჩვენი სიკვდილის ფასადაც კი. ეს შეიძლება უცნაურად მოგეჩვენოთ, მოგეჩვენოთ ველურ გამონათქვამად, მაგრამ როცა ამას მორწმუნე ამბობს, ეს არც უცნაურია და არც ველური, მხოლოდ მას შეუძლია გასწიროს სიცოცხლე თავისი იდეალებისთვის, ვისაც სჯერა სიცოცხლის და არ სჯერა სიკვდილის გამარჯვებისა; ვისაც სწამს, რომ სიცოცხლე იმარჯვებს და სიკვდილი ვერასოდეს გაიმარჯვებს; ვისაც მთელი სულით, გულით, გონებით, ნებისყოფით, მთელი თავისი სხეულით შეუძლია სიყვარული. მხოლოდ იმ ადამიანს შეუძლია თავისი სიცოცხლე გაწიროს, ვისშიც სიცოცხლემ სძლია სიკვდილს, რომელმაც გარეგნულად დამარცხება, გატეხილობა და სიკვდილი მიიღო, მაგრამ ვინც იცის, რომ შინაგანად - მან გაიმარჯვა. ოდესღაც შლისელბურგის ციხეში ასეთი წარწერა იპოვეს: "ქრისტესთან ერთად ციხეშიც თავისუფლები ვართ, უქრისტეოდ - თავისუფლებაც ციხეა". სწორედ ეს, გამარჯვებული სიცოცხლის და გარეგნული სიკვდილის კონტრასტი არის დამახასიათებელი თვისება საკუთარი თავის ჭეშმარიტი რწმენის - არა თავდაჯერებულობის, არამედ ცხოვრების დაუმარცხებელი დინამიკის რწმენისა, რომლის სახელიც - ღმერთია.

მე ახლა კვლავ მინდა ვისაუბრო რწმენაზე, მაგრამ სულ სხვა მხრივ, ვიდრე ადრე. მე აღარ შევეხები ადამიანის რწმენის თემას, არამედ მინდა ვილაპარაკო მეცნიერის, სწავლულის რწმენაზე მეცნიერებისადმი. ეს უცნაურად მოგეჩვენებათ, მაგრამ მეცნიერი ვერაფრის გაკეთებას ვერ შეძლებდა, რწმენა რომ არ ჰქონდეს. როგორც მას წმინდა წიგნი განსაზღვრავს (როგორი უცნაურიც არ უნდა იყოს ურწმუნოთათვის): "ცხადყოფა უხილავისა" (ებრ. 11.1). ყველა მეცნიერული კვლევა, მეცნიერის მთელი განწყობა, სწორედ უხილავისკენ არის მიმართული. ირგვლივ - მთელი სამყარო ჩვენთვის ჯერ კიდევ იდუმალია. ბევრი რამ ცნობილია, უფრო მეტი აღმოსაჩენი. და აი ის, რაც აღმოსაჩენია, არის ის უხილავი, რაშიც მეცნიერი დარწმუნებულია; ის დარწმუნებულია, რომ ის არსებობს, რომ სადღაც არის რაღაც, რაც უნდა აღმოჩნდეს და შესაძლებელია, აღმოჩნდეს. და ამიტომ ყოველგვარი მეცნიერული სამუშაო, ყოველგვარი კვლევა დამყარებულია რწმენაზე, იმის რწმენაზე, რომ უხილავი, ჯერ კიდევ მიუწვდომელი - ჩასაწვდომია და გაიხსნება.

უფრო მეტიც, მეცნიერული კვლევა დამყარებულია, აგრეთვე, იმედზეც, ანუ სასიხარულო, დაძაბული მოლოდინით იმ აღმოჩენის წინასწარ ტკბობაზე, რომელიც მოხდება, თუ გექნება რწმენა, რომ არსებობს ის, რაც უნდა აღმოჩნდეს; და, ამგვარად, მეცნიერის იმედიც, მისი შთაგონებაც რწმენაზე მიუთითებს. ძალიან მნიშვნელოვანია ამის ნათლად წარმოდგენა, რადგან რწმენა მარტო ღმერთს არ ეხება. მე მგონი, უკვე საკმაოდ ნათლად განვმარტე, რომ ის ადამიანსაც ეხება, - მაგრამ ის ეხება, აგარეთე, მეცნიერის მთელ შემოქმედებით შრომას: ურწმუნო მეცნიერი გამოკვლევებს არ დაიწყებდა, მისი აზრით, გამოსაკვლევი არაფერი იქნებოდა.

და აი აქ, მე ვფიქრობ, რაც ძალიან მნიშვნელოვანია, უნდა განვასხვავოთ რეალობა და ჭეშარიტება, დაეჭვება და ჩლუნგი თავდაჯერება. საქმე ისაა, რომ ჩვენ ირგვლივ მთელი სამყაროა, როგორც მე უკვე ვთქვი, იდუმალი, ღრმა, მრავალწახნაგა, რომელშიც ბევრი რამ უკვე აღმოჩენილია, და უფრო მეტი, ალბათ, აღმოჩენილ უნდა იქნეს. ეს რეალობაა. მორწმუნისთვის ეს რეალობა აგრეთე ღმერთს მოიცავს. ურწმუნოსთვის ეს მხოლოდ მატერიალური რეალობაა, მაგრამ ის, ისევე როგორც მორწმუნისთვის - კვლევის სფეროა. ყოველთვის, როცა რაღაც აღმოჩენას ვაკეთებთ, ჩვენ მას ცოდნის საგანძურს ვუმატებთ; მაგრამ (ისევე როგორც ცხოვრებაში) არ შეიძლება უბრალოდ ფლობდე დაქსაქსული ფაქტების უსასრულო წყებას - ისინი რაღაც ლოგიკური კავშირით უნდა გააერთიანო, უნდა შეკრიბო რაღაც თეორიებად, ჰიპოთეზებად, როგორც ახლა დასავლეთში ამბობენ - "მოდელებად", ანუ სტრუქტურებად, რაც საშუალებას გვაძლევს რაღაც საგნის მთლიანობა დავინახოთ. ყოველთვის, როცა ამას ვაკეთებთ, ჩვენ რაღაც ჭეშმარიტებას გამოვხატავთ, რომელიც რეალობას მიეკუთნება; და ჩვენ ვამბობთ, ვინაიდან რეალობა ცნობილია, ის არის. მაგრამ მეცნიერმა ხომ იცის, რომ ჭეშმარიტება, ანუ ის, რაც მას შეუძლია რეალობის შესახებ თქვას, ყოველთვის მიახლოებითია; ის არასდროს ემთხვევა რეალობას; ეს არის რეალობის გამოხატვის დროებითი ცდა. ამავე დროს მეცნიერმა იცის, რომ ყველა ფაქტი, რომელიც ერთ სურათად არის თავმოყრილი, როგორც ფაქტები, რეალობას ეკუთვნის; ხოლო ის, თუ როგორ არიან ისინი გაერთიანებული, ეჭვქვეშაა. და ნამდვილი, კარგი მეცნიერი იმ მომენტში, როცა მან თეორია ან სამყაროს  სურათი შექმნა, იმთავითვე კრიტიკულად უდგება მას, ანუ სისტემატურად კითხვის ქვეშ სვამს, საბოლოო ანგარიშით - ეჭვობს. მაგრამ მისი ეჭვის საგანი, რასაკვირველია, არ არის რეალობა, რომელიც მისი ეჭვიანობით არ იცვლება. კითხვის ქვეშ ის აყენებს არა თვით რეალობას, არამედ საკუთარ წარმოდგენას მასზე და იმას, თუ როგორ შეძლო მისი გამოხატვა.

და სწორედ ეს ეჭვი, ეს მცდელობა, ეს სურვილი - შეგნებულად დააყენოს კითხვის ქვეშ სამყაროს ის სურათი, რომელიც მან დღეს შექმნა, ავითარებს მეცნიერებას. ამავე დროს ეს ეჭვი მეცნიერში სისტემატურია: როგორც კი მან შექმნა გარკვეულწილად მწყობრი სურათი ან თეორია, მაშინვე სვამს კითხვას: რა ლოგიკური შეცდომებია მასში? თვითონ რა შეუძლია აღმოაჩინოს მასში ისეთი, რაც ამ თეორიის ან აზროვნების წყობის მიღების საშუალებას არ აძლევს? და თუკი ლოგიკურ ან სტრუქტურულ შეცდომას ვერ პოულობს, სიხარულით აგრძელებს კვლევას, რომელიც ეჭვქვეშ დააყენებს აუცილებლად მის ამ მსოფლმხედველობას იმ მომენტში, როგორც კი გარემომცველ რეალობაში ახალ, მოულოდნელ ფაქტს აღმოაჩენს. მაგრამ იმის მაგივრად, რომ ამით შეშინდეს, იგი ოპტიმისტურად, სიხარულით მიიღებს მას. მეცნიერის ეჭვი, ამ გაგებით, გაბედული ოპტიმიზმით არის სავსე, რადგან იმისთვის იბრძვის, რომ რეალობამ უფრო ღრმად, უფრო სრულად, უფრო ზუსტად იპოვოს თავისი გამოხატულება.

ამრიგად, მეცნიერის წარმოსახვაში არის შემოქმედებითი თანაფარდობა, ერთი მხრივ, რეალობას - ანუ ყველაფერს, რაც მისთვის ცნობილია ან უცნობი, ყველაფერს, რაც უკვე აღმოჩენილია და თავისი ინტელექტუალური, ტექნიკური გამოხატულება ჰპოვა, და, მეორე მხრივ, ეჭვს შორის; რადგან ყოველთვის, როცა ეჭვი არყევს დაჯერებულობას (უფრო სწორად თავდაჯერებულობას, მეცნიერში კრიტიკული მიდგომის უქონლობას), ყოველთვის, როგორც კი ეჭვქვეშ აყენებს იმას, რაც უკვე სტრუქტურულად გამოხატა, იგი ანიჭებს მას ახალი აღმოჩენების საშუალებას. ძალიან მნიშვნელოვანია, ეს გვახსოვდეს, რადგან მთელი სამეცნიერო შრომა დამყარებულია რწმენაზე, რომელიც იმედით არის სულჩადგმული და ამავე დროს მას ამოძრავებს შემოქმედებითი, თამამი, ოპტიმისტური, სისტემატური, სიხარულით აღსავსე ეჭვი. ადამიანი იზრდება, რათა უფრო სრულად, უფრო ღრმად გახსნას რეალობა, რომელიც მის ირგვლივ არის.

ჭეშარიტება სხვადასხვანაირი არსებობს. მე უკვე ვთქვი, რომ ჭეშმარიტება არის იმ რეალობის გამოხატულება, რომელსაც ჩენ შევისწავლით; ამავე დროს ამ რეალობის გამოხატულება შეიძლება იყოს სტატიკური, შეიძლება იყოს დინამიკური, მაგრამ ყოველთვის რეალობა გამოიხატება რაღაც კოორდინატებთან თანაფარდობით, რომელიც ჩადებულია ჩვენში ან ჩვენ გარემომცველ ცხოვრებაში.

სტატიკურად ჩვენ ძალიან ბევრ რამეს გამოვსახავთ. რაღაც მომენტში ჩენ აღმოვაჩენთ და ვაფიქსირებთ ფაქტს. რაღაც ფაქტების ფიქსირება შესაძლებელია: შეიძლება ვილაპარაკოთ კლდის შესახებ; შეიძლება, მაგალითად, გეოგრაფიაში, აღვწეროთ უცვლელი ფაქტები. მაგრამ მოვლენების გამოხატვა მხოლოდ დინამიკურად შეიძლება. მოვლენები ყოველთვის რაღაც პროცესში იმყოფებიან, და მეტწილად ჩვენ ვლაპარაკობთ მოვლენების შესახებ და არა იმ საგნების შესახებ, რომლებიც ჩვენ წინაშე კლდესავით დგანან - კლდეც კი თანდათან ფორმას იცვლის. როცა ჩვენ ვიყენებთ სტატიკურ საშუალებას არასტატიკურ საგნებთან, ჩვენ, ერთი მხრივ, ვამბობთ რაღაცას, რაც რეალობას შეეფარდება, ხოლო მეორე მხრივ, ამ რეალობას უიმედოდ ვამახინჯებთ. ეს ერთი მაგალითით მინდა განვმარტო.

არის ფრანგი მხატვრის ჟერიკოს ნახატი "დოღი ეფსომში". როგორც სახელწოდება მიუთითებს, ჩვენ ვხედავთ ცხენებს, რომლებიც ველზე მიქრიან; ჩვენ მათ მოძრაობაში ვხედავთ; ჩვენ რაღაცანაირად განვიცდით მათ რბოლას, მაგრამ თუ ჩვენ ვეცდებით ჟერიკოს ნახატი ფოტოგრაფიას შევადაროთ, აღმოვაჩენთ, რომ არასდროს არანაირი ცხენები ასე არ დარბიან. რა ხდება? აი რა: ჟერიკოს სურდა გადმოეცა ცხენის ჭენების გრძნობა, და მან ეს შეძლო, მაგრამ ანატომიური სიმართლის საზიანოდ. მეორე მხრივ კი, მოძრაობის დაფიქსირება შეიძლება, მაგალითად, ფოტოს გადაღებით - და ყველაზე მშვენიერი მომენტიდან, კომიკური მომენტი მივიღოთ (როგორც შეიძლება ადამიანი მისი ცხოვრების ყველაზე მნიშვნელოვან მომენტში მხოლოდ სასაცილო გავხადოთ). გაყინული მოძრაობა - ტყუილია; მოძრაობა, რომელსაც მოძრაობად გამოვხატავთ, ზუსტად არ შეესაბამება იმას, რაც ხდება. და ამიტომ, ყოველთის, როცა ჭეშმარიტებაზე ვლაპარაკობთ, იქნება ეს ფილოსოფიური, იქნება ეს რელიგიური, თუ მეცნიერული, ჩვენ უნდა მივუთითოთ, რომ ჩვენ ან ვყინავთ მოძრაობას, ან ზუსტად არ გამოვხატავთ ანატომიურ, სტრუქტურულ, უძრავ სინამდვილეს. და ამავე დროს ამას ყოველთვის ამა თუ იმ თვალსაზრისით ვაკეთებთ: პირველი, ჩვენი გონების კატეგორიების საზღვრებში: მეორე, ჩვენი ენის საზღვრებში, ხოლო მესამე, ხანდახან (და არცთუ იშვიათად) ჩვენი ჩვეულებრივი წარმოდგენის საზღვრებში.

ამას განგიმარტავთ მაგალითით, რომელიც შეიძლება სასაცილოდ მოგეჩვენოთ, მაგრამ რაღაც ადამიანური სიღრმე გააჩნია. ერთმა მისიონერმა მიამბო, როგორ წარუდგინა იგი ქადაგების წინ ზანგმა მღვდელმა თავის მრევლს, შეკრებილ მორწმუნეებს. მისიონერი თეთრკანიანი იყო, მორწმუნეები - შავკანიანები. და მღვდელმა მათ უთხრა: "ნუ შეგაცბუნებთ, რომ ის თეთრია, როგორც ეშმაკი, - მისი სული ისეთივე შავია, როგორიც ჩვენი..." ჩვენ პირიქით ვიტყოდით; მან რაღაც ჭეშარიტება თავისი თვალსაზრისით გამოხატა. იგივეს ვაკეთებთ მუდმივად მეცნიერებაშიც და ფილოსოფიაშიც. ჩენ არ შეგვიძლია ვილაპარაკოთ აკვიატებული თვალსაზრისით; ჩვენ არ შეგვიძლია ვილაპარაკოთ, თუ არა რაღაც თვალსაზრისით, მაგრამ რაღაც მომენტში ეს თვალსაზრისი უნდა გახდეს ეჭვის საგანი, ის კითხვის ქვეშ უნდა დაისვას, რადგან სხვაგვარად ჭეშმარიტება, რომელსაც ჩენ გამოვხატავთ, გარკვეული თვალსაზრისით, უკვე სიცრუე გახდება.

მორწმუნის მიერ ასეთი შთაგონებით, ასეთი დარწმუნებით წარმოთქმული მტკიცება, რომ ადამიანს აქვს უფლება დაეჭვდეს, შეიძლება უცნაურად მოგეჩვენოთ; სინამდვილეში ეს მხოლოდ სხვა საშუალებაა, გამოხატო ცნობილი და საკმაოდ მიღებული აზრი იმის შესახებ, რომ ადამიანი უნდა იყოს ბოლომდე, უპირობოდ პატიოსანი, მზად იყოს, საკუთარი თავი, თავისი რწმენა ეჭვის ქვეშ დააყენოს. ამის გაკეთება შეიძლება, თუ ჩვენ გვჯერა, რომ არის რაღაც ურყევი, რაც ჩვენი კვლევის საგანია.. ადამიანს ეჭვის შეტანის მხოლოდ მაშინ ეშინია, როცა მას ეჩვენება, რომ თუ მის მიერ უკვე შექმნილი მსოფლმხედველობა შეირყევა, ირყევა მთელი რეალობა, ყველაფერი ირყევა, და მას უკვე საყრდენი აღარ აქვს. ადამიანს უნდა ჰქონდეს კეთილსინდისიერება და სიმამაცე, რომ ყველა თავისი თალსაზრისი, მთელი თავისი მსოფლმხედველობა, ყველაფერი, რაც მან უკვე აღმოაჩინა, მუდმივად ეჭვის ქვეშ დააყენოს იმისთვის, რომ ეძებოს ის, რაც სინამდვილეში არის, და არა სიმშვიდე და "თავდაჯერება".

ეს ძალიან მნიშვნელოვანია მეცნიერულ კვლევაში; ეს ძალიან მნიშვნელოვანია ფილოსოფიურ აზროვნებაში; და ეს არანაკლებ მნიშვნელოვანია რელიგიურ გამოცდილებაში. ჩენ ვერ მოვერევით დღევანდელი დღის შეზღუდულობას, თუ გვეშინია ეჭვის ქვეშ დავაყენოთ მისი შინაარსი. რელიგიური თალსაზრისით, მეოთხე საუკუნის ერთ-ერთი მწერალი, წმინდა გრიგოლ ნოსელი ამბობდა: თუ იმისაგან, რაც შევიტყვეთ წმინდა წიგნიდან, საღვთო გამოცხადებიდან, წმინდანების გამოცდილებიდან, სრულ სურათს შევიქმნით და წარმოვიდგენთ, რომ ეს სურათი გვაძლევს ღმერთზე წარმოდგენას, - ჩვენ კერპი შეგვიქმნია და უკვე აღარ შეგვიძლია მივაკვლიოთ ნამდვილ, ცოცხალ ღმერთს, რომელიც მთლიანად დინამიკა და სიცოცხლეა. იგივე შეიძლება ითქვას ფილოსოფიურ მსოფლმხედველობაზე: როგორც კი ფილოსოფიური მსოფლმხედველობა აბსოლუტური ჭეშმარიტება ხდება, არ შეიძლება მისი ეჭვქვეშ დაყენება, ეს ნიშნავს, რომ ადამიანს უკვე არც პროგრესის, არც უფრო ღრმად ჩაწვდომის საშუალების სწამს, და თითქოს უკანშებრუნებული ცხოვრობს, იმას მისჩერებია, რაც ოდესღაც ითქვა, აღმოჩენილ იქნა, უტყუარ ჭეშმარიტებად გამოცხადდა, თითქოს, წინ ყურება საჭირო არ არის, საშიშია! თითქოს, მხოლოდ უკან უნდა იყურო, რომ თვალთახედვიდან არ დაგეკარგოს ის, რაც ოდესღაც ვიღაცას უთქვამს. ეს ლაჩრობაა ცხოვრების წინაშე, ეს შიშია ჭეშარიტების წინაშე, ეს არის რეალობის მრავალწახნაგობის და სიღრმის უარყოფა. და ის, რასაც ახლა მეცნიერების, ფილოსოფიის შესახებ ვამბობ, რელიგიურ მსოფლმხედველობაზეც შეიძლება ითქვას, - იმ გაგებით კი არა, რომ ღმერთი იცვლება, არამედ იმ გაგებით, რომ ჩვენ შეგვიძლია უზარმაზარი სიხარულით და შთაგონებით ჩავუაროთ ჩვენ ბავშვურ, ყმაწვილკაცურ წარმოდგენებს, ჯერ კიდევ მოუმწიფებელ წარმოდგენებს იმისთვის, რომ ავმაღლდეთ და ახალი საზომით შევიცნოთ ცოცხალი ღმერთი, რომელიც ჭეშმარიტად, ენით და კალმით აუწერელია.

და სიხარული: ადამიანი ისე დიდია, რომ შეუძლია თავის თავზე ამაღლდეს, და კაცობრიობა ისე დიდია, რომ ერთი თაობა, რომელიც მეორეს ცვლის, მემკვიდრეობას წარსულისგან იღებს და არ ხდება მისი ტყვე და მონა, ხოლო იმის საფუძელზე, რაც ოდესღაც ადამიანის გამოცდილებით და გონებით იქნა აღმჩენილი, შეუძლია, სრულიად ახალ რამედ გადაიზარდოს, ისე, რომ სტატიკურ მდგომარეობათა თანამიმდევრობა სინამდვილეში სრულ დინამიკად, შემოქმედებად და სიხარულად გადაიზარდოს.

ცხოვრებისადმი ის დამოკიდებულება, ის შინაგანი განწყობა, რომელსაც ჩვენ რწმენას ვუწოდებთ, ანუ სიხარულით აღსავსე შემქომედებითი სიმტკიცე და წონასწორობა, რომელიც ერთროულად საიდუმლოსაც მოიცავს და ეჭვსაც, ადამიანის ცხოვრების ერთ-ერთი ყველაზე დიდი სიხარულია. და მე წარმომიდგენია, რომ ამ სიხარულს სხვადასხვა სათავე აქვს, სხვადასხვა მიზეზზეა დამყარებული.

პირველი, ადამიანი, რომელიც გაბედულად, შემართებით, შემოქემდებითად აკვირდება ცხოვრებას, მის წინ მდგომ ადამიანს, საზოგადოებას, სადაც ის არის, ბუნებას, ისტორიას, - ასეთ ადამიანს არ აშინებს სინამდვილის წინაშე პირისპირ დგომა, ის მაღლდება, ერევა იმ მკვდარ წონასწორობას, უსიცოცხლობას, რომლისგანაც ბევრი ასე იტანჯება, რადგან მათ არ ჰყოფნით გამბედაობა, გაურკვევლობის სფეროში გადაეშვან. ეს ხდება შიშის, უძლურების, სულმოკლეობის გამო. და ის მომენტი, როცა თამამად, მთელი შემოქმედებითი ძალით გადავწყვეტთ შევაბიჯოთ გაურკვევლობის სფეროში, დავდგეთ მის პირისპირ, არის მომენტი, როცა მთელი შინაგანი ძალები იკრიბება და სიხარული აინთება. და ეს სიხარული შესაძლებელია მხოლოდ იმდენად, რამდენადაც იზრდება ჩვენში სიმამაცე.

მე ვლაპარაკობ ადამიანის რწმენაზე, მეცნიერის, სწავლულის რწმენაზე მეცნიერებისადმი. ორივე შემთხვევაში რწმენა ის არის, რომ ადამიანი სრულიად დარწმუნებულია: ის წყვდიადი, ის გაურკვევლობა, რომელიც მას აშინებს, თავის წიაღში აღმოჩენას, აზრს შეიცავს, რომ თვით ის ქაოსი, რომელიც მის წინ არის, უცბად განათდება რაღაც სინათლით, რომელსაც ჩვენ აზრს ვუწოდებთ, და გადაიქცევა თუნდაც საწყის, ნაწილობრივ ჰარმონიად. მაგრამ, ამავე დროს, ეს რწმენა პრობლემას არ ხსნის; სიმამაცე მაინც საჭიროა, რადგან იმისათვის, რომ ადამიანი ირწმუნო დიდი ვაჟკაცობაა საჭირო: ადამიანი ზოგჯერ მართლაც საშინელია.

და უკანასკნელი, რაც რწმენის სივრცეს სიხარულით ანათებს იქაც კი, სადაც ამდენი ეჭვია, იქ, სადაც ეჭვის ქვეშ დგას თვით ადამიანი, რომელსაც სწამს, მისი მრწამსი, თვით მისი რწმენა, - სიხარულის უკანასკნელი სათავე იმედია, მაშასადამე ისევ შემოქმედებითი, თამამი, ის საზეიმო მოლოდინით ტკბობა, რომ წყვდიადს სინათლე გაანათებს, რომ ქაოსი უცებ ჰარმონიად გაიხსნება, რომ უაზრობა აზრად გაიხსნება. და აი, ამ დინამიკურ ურთიერთობაში ადამიანი, რომელიც უკვე ეძიებს და პოვებს, გრძნობს, რომ ის ცოცხლობს, იმის მაგივრად, რომ მკვდარი იყოს, ის უცბად ცოცხალი აღმოჩნდება; არა მარტო თავის შემოქმედებაში, არა მარტო თავის გამოხატულებაში, არამედ თავისი არსებობის ძირის ძირამდე, ისეთი შეგრძნებით, რომ მასში სიცოცხლე ჩქეფს. და რომ ის ძლიერი, ღრმა სიცოცხლე, რომელიც უცებ მასში გაიხსნა, მთელ სამყაროს მოიცავს: ადამიანსაც, და სხვა ყველაფერს - მიკროსკოპულიდან მიუწვდომლად დიდამდე. და აქ ეჭვის შეტანა არ გაშინებს, რადგან, როგორც უკვე ვთქვი, ეჭვს კვლევის საგანი, ბუნება, ადამიანი, ღმერთი კი არ იწვევს, არამედ ის, თუ როგორ წარმოვიდგენდი მე მათ აქამდე. როგორი სიხარულით, როგორი შემართებით და როგორი იმედით აღმოაჩენს ადამიანი, რომ ის მთლიანად ეჭვის ქვეშ არის: ეჭვქვეშ აყენებს ადამიანი, რომელიც მის წინაა; ეჭვქვეშ აყენებს საზოგადოებრივი ცხოვრება, ეჭვქვეშ აყენებს ღმერთი. რადგან არა მარტო ჩვენი მრწამსი, არამედ თვით ადამიანი დგება ეჭვქვეშ - მისი პატიოსნება, მისი სიმამაცე, მისი სიკარგე. ყველაფერი ეს - მოთხოვნაა, რომელსაც, ვიმეორებ, მას უყენებს გარე სამყარო: ადამიანი, საზოგადოება, მეცნიერება.

და აი, ამ ობიექტურის შეჯერებისას, რომელიც ჩვენგან უსაზღვრო სიკარგეს, უსაზღვრო პატიოსნებას, უსაზღვრო შინაგან და გარეგან მართლობას მოითხოვს, ისეთი რწმენის სიხარული ღვივდება, რომელსაც სხვანაირად ვერაფრით მიაღწევ. ამას ჩვენ ვხედავთ მეცნიერში, რომელიც მთელი სულით, მთელი გონებით, მთელი თავისი სიმამაცით (რადგან ბევრი რამის აღმოჩენა მხოლოდ დიდი ფიზიკური რისკით არის შესაძლებელი) ცდილობს ჭეშმარიტების მიღწევას. მასში, ვინც ადამიანებს შორის მუშაობს, ხვდება მათ პირისპირ, ღრმად იყურება იმ ადამიანის თვალებში, რომელიც შეიძლება უკანასკნელ, გადამწყვეტ კითხვას დაუსვამს; ადამიანში, რომელიც საზოგადოებრივ მოღვაწეობაშია ჩაფლული და საზოგადოების წინაშე მისდამი მთელი პასუხისმგებლობით უნდა იდგეს, და აგრეთვე - და არანაკლებ - ადამიანური მართლობის წინაშე.

აი რა არის თამამი, მოზეიმე რწმენის სიხარულის სათავე; და ეს, ვიმეორებ, ყველასთვის ხელმისაწვდომია: ეს რწმენა, ეს მიდგომა ყველანაირი შემოქმედებითი ცხოვრების საწყისია. მორწმუნისათვის ეს სიხარული, საბოლოო ანგარიშით სუფევს თვით ღმერთში, მასში, ვინც შექმნა ყველაფერი - მეც და ყოველივე ის, რაც ჩემს ირგვლივ არის, და ყოველი ადამიანი; ვისთვისაც ყველაფერს: მატერიალურსაც, სულიერსაც, გონიერსაც, ადამიანსაც, საზოგადოებასაც, მეცნიერებასაც, ბუნებასაც, ხელოვნებასაც, - ყველაფერს აქვს აზრი და მნიშვნელობა ადამიანურ ჩამოყალიბებაში, და რომელიც ერთგვარად უკანასკნელი, სიღრმისეული დინამიკური იმპულსია, რომელიც ჩემგან ითხოვს, რომ მე გავიხსნა, რომ მე ჩავწვდე, რომ შევხვდე პირისპირ, რომ ამ რწმენის სითამამეში ახალი ცოდნა შევიძინო, ცხოვრების ახალი სისავსე და რწმენის ახალი სისავსე შევიძინო.

მე მინდა შემდეგ საუბრებში ღვთის რწმენაზე ვილაპარაკო. მე უკვე განვსაზღვრე რწმენა წმინდა წიგნის სიტყვებით. მაგრამ საიდან უნდა გაჩნდეს ეს რწმენა?

როცა ჩენ ვლაპარაკობთ ადამიანის რწმენაზე, მეცნიერების რწმენაზე, ჩვენი ყოველდღიური გამოცდილების რწმენაზე, ჩვენ ვლაპარაკობთ რაღაც კონკრეტულზე, რაც სრულიად გონივრულად წარმოგვიდგენია. ეს რწმენა უშუალო, ყოველდღიური გამოცდილების შედეგია: მე ვხვდები ადამიანს, თავიდან მე ამას, როგორც გარე ფაქტს ვუდგები ან ჩემი ცხოვრების მოვლენას, თანდათან ვიწყებ მასში ახალი სიღრმეების აღმოჩენას - და ვრწმუნდები, რომ სინამდვილეში ადამიანი ღრმაა, რომ ის, რის შემჩნევაც უცებ შემიძლია - ძალიან ზერელეა, თუმცა ესეც, ცხოვრების გარკვეული გამოცდილებით, გვეხმარება ჩავიხედოთ მის სიღრმეებში: თვალების გამომეტყველებას, ხმის ტონალობას შეუძლია ბევრი რამ გვითხრას მასზე. ადამიანი თავისი ყოფნით აყენებს კითხვას: რა არის მასში ზედაპირულობა, რასაც მაშინვე ვხედავთ, და რა - უხილავი, რაც ამ სიტყვის ფართო გაგებით რწმენის სფეროა.

ადამიანთან შემდგომი ურთიერთობა აღმრავებს ამ რწმენის გაგებას იმით, რომ ადამიანი ზოგჯერ იმის საწინააღმდეგოდ იქცევა, რასაც ჩვენ მისგან ველით. მისი საქციელი ჩვენ შეიძლება უცნაური, მოულოდნელი, წინააღმდეგობრივი მოგვეჩვენოს. და აქ ჩვენ შეგვიძლია მას დავუჯეროთ - დავიჯეროთ, დავუშვათ, რომ ჩვენ არ გვაქვს ყველა მონაცემი, რომ მასზე ვიმსჯელოთ, რომ ჩვენ მაინც შეგვიძლია ის კეთილშობილ, წესიერ ადამიანად ჩავთვალოთ, თუმცა რაც მან ჩაიდინა, უცნაურად გვეჩვენება და არ ემთხვევა იმ წარმოდგენას, რომელიც შეგვექმნა.

ასევე შეგვიძლია ვილაპარაკოთ გარემო ბუნების რწმენაზე, მაშასადამე, იმ ღრმა რწმენაზე, რომ გარდა იმისა, რასაც ვხედავთ, გარდა იმისა, რაც მეცნიერებამ უკვე აღმოაჩინა და შეისწავლა, არსებობს ახალი აღმოჩენენების და ახალი ცოდნის უზარმაზარი საშუალებები. რაღაც გაგებით ეს მარტივია, რადგან სამყაროც და ადამიანიც ჩვენ წინაშე აყენებს კითხვას. მაგრამ ღმერთი, თითქოს არც კი აყენებს კითხვას, რადგან ის უხილავია, რაღაც მომენტამდე ის ჩვენ ცხოვრებაში რჩება მიუწვდომელი, ჩვენი გამოცდილების მიღმა. საიდან უნდა გაუჩნდეს ადამიანს ღმერთის ძებნის სურვილი? თუნდაც უბრალოდ კითხვის დასმისა - არსებობს კი ღმერთი?

რასაკვირველია, პირველი პასუხი, რომელიც თავისთავად ჩნდება, - ძალიან პრიმიტიულია და სამართლიანი: პრიმიტიული ადამიანი ღმერთს მიაწერს ყოველივე იმას, რისი ახსნაც თავისი ცხოვრების გამოცდილებით, ან თავისი ადამიანური გონებით არ შეუძლია. მაგრამ ეს სწრაფად ამოიწურება. თანამედროვე ადამიანს საკითხის ასე დასმა არ შეუძლია. არც ერთი მორწმუნე, რომელსაც თავისი რწმენისადმი გონივრული, დაკვირვებული მიდგომა აქვს, არ მიმართავს ღმერთს ყველაფრის ასახსნელად, არ გამოიყენებს ღმერთის შესახებ გაგებას მისთვის აუხსნელის ასახსნელად. ღმერთი, პირიქით, დღევანდელ შეგნებაში მორწმუნისთვის გამოიყოფა არა როგორც ახსნა, არამედ, როგორც დამოუკიდებელი ფაქტი. გარდა იმისა, რაც მას შეუძლია ან არ შეუძლია, გარდა იმისა, რომ ამა თუ იმ მოვლენის მისით ახსნა შეიძლება ან არ შეიძლება, - ის არსებობს, და მორწმუნისთვის მნიშვნელოვანია სწორედ მისი არსებობის ფაქტი და ის, რომ მორწმუნე თავისი ცხოვრების გამოცდილებით დარწმუნებულია, რომ მასთან შესაძლებელია რაღაც ურთიერთობაში შესვლა, რომ შეიძლება უფლის რაღაც ზომამდე შეცნობა, რომ ღმერთსა და მორწმუნეს შორის არსებობს რაღც ერთობა.

და სწორედ მაშინ ჩაფიქრდები: საიდან უჩნდება ადამიანს სურვილი, დასვას ეს კითხვა ღვთის შესახებ? საიდან ჩნდება თვით კითხვა? და მე მინდა სწორედ ამ თემაზე მოგახსენოთ.

მე რამდენჯერმე ვიხმარე სიტყვა "გამოცდილება". რას ნიშნავს ეს? ეს სულ უბრალო რამეს ნიშნავს. ჩვენ ვლაპარაკობთ ცხოვრების გაკვეთილებზე, ჩვენ ვლაპარაკობთ ცხოვრებისეულ გამოცდილებაზე, ჩვენ ვლაპარაკობთ ტანჯვის, სიხარულის, სიყვარულის ჩვენეულ გამოცდილებაზე. ამავე აზრით უნდა გვესმოდეს რელიგიური გამოცდილებაც. ეს ყველაფერი იმის ერთობლიობაა, რაც განვლილი წლების განმავლობაში განვიცადეთ გარკვეულ თემასთან დაკავშირებით, რომელსაც ჩვენ ღმერთს ვუწოდებთ. ეს შეიძლება იყოს რომელიღაც ლოცვისას გაცისკროვნების წამები; წუთები, როცა უცბად ჩვენი გარემომცველი სამყარო სხვანაირად წარმოგვიდგება; წუთები, როცა უაზრობას რაღაც ნათების შუქი მოეფინება და უცებ სიმწყობრეს იძენს. ქრისტიანულ გამოცდილებაში ეს შეიძლება იყოს მომენტი, როცა ადამიანი წმინდა საიდუმლოებებს ეზიარა და ერთგვარი აუხსნელი, მიუწვდომელი სახით აღმოაჩინა, რომ ის კონტაქტში შევიდა რაღაც რეალობასთან, სინამდვილესთან, რომელიც ადრე არ იცოდა. აი, რას ვგულისხმობ, როცა რელიგიურ გამოცდილებაზე ვლაპარაკობ.

ეს აუცილებლად როდია ელდასაცემი და გასაოცარი გამოცდილება. ეს შეიძლება იყოს რაღაც, რომელიც თანდათან ყალიბდება - მშვიდი, ზრდადი, ჩუმი, ღრმა. ეს აგრეთე შეიძლება იყოს ადამიანის ცხოვრების თავზარდამცემი მოვლენაც. რელიგიურ გამოცდილებას უფრო ხშირად ადამიანის საშუალებით ვაწყდებით. ეს შეიძლება იყოს ადამიანთან პირისპირ შეხვედრა, ეს შეიძლება იყოს ჩემთვის, ან ჩემი თანდასწრებით სხვისთვის ნათქვამი მისი სიტყვები. ეს შეიძლება იყოს ადამიანური სიტყვა, წიგნში ან ხელნაწერში წაკითხული. ასეა თუ ისე, უმეტესად, ეს გამოცდილება ვიღაც მოწმით იწყება, რომელიც ჩემთან ან ჩემი თანდასწრებით ამბობს: მე დანამდვილებით ვიცი, რომ ეს ან ის არსებობს...

რასაკვირველია, ეს არა მარტო რელიგიურ გამოცდილებას ეხება. ჩვენი ცოდნის დიდი ნაწილი, იქნება ეს ფიზიკის, ქიმიის, ისტორიის თუ ბიოლოგიის დარგში, სწორედ ასეა შეძენილი. რომელიღაც მოწმეებმა, რომელთა სიტყვა უტყუარი, ან საკმაოდ უტყუარი გვეჩვენება, ჩვენ დაგვარწმუნეს, რომ ესა თუ ის ამბავი ცხოვრების ფაქტია. მაგრამ ჩვენი დამოკიდებულება ამ ფაქტების ან მოწმეების მიმართა სხვადასხვაა. არის რაღაცეები, რაც უშუალოდ პირადი გამოცდილებით ვიცით. დედამ იცის, რა არის დედაშვილური სიყვარული. არავინ, დედის გარდა, ამის შესახებ უშუალოდ არ იცის. ამაზე შეიძლება ვილაპარაკოთ დედის დაკვირვებით - მაგრამ ამის შინაგანად ცოდნა მხოლოდ დედას შეუძლია. არის რაღაცეები, რაც ჩვენ ვიცით, რადგან სხვებთან ერთად რაღაც ცხოვრებისეულ გამოცდილებას ვიზიარებთ, რომლითაც ერთნი უფრო მდიდრები არიან, ვიდრე მეორენი. და ის არცთუ ისე დიდი გამოცდილება, რომელიც მე გამაჩნია, საშუალებას მაძლევს, მივიღო სხვა ადამიანების გამოცდილება, რომლებიც ჩემზე მდიდრები არიან.

და ბოლოს, არის რაღაცეები, რასაც ჩენ აღვიქვამთ იშვიათი მოწმეების გამოცდილებიდან, მავანი და მავანი გენიოსები, განთქმული ადამიანების გამოცდილებიდან და ჩვენ უფლება გვაქვს, გვჯეროდეს მათი, რადგან ისინი კეთილსინდისიერნი არიან, რადგან საამისოდ ისინი საკმაოდ დიადნი არიან, რადგან ჩვენ გვაქვს რაღაც მონაცემები ვენდობოდეთ მათ. ეს გამოცდილება მათი საკუთრებაა, ჩვენ მას მხოლოდ ყურმოკვრით ვფლობთ - მაგრამ შეგვიძლია ვიზარდოთ ამ გამოცდილების დონემდე.

ასეთია, მაგალითად, დიდი მხატვრის, დიდი მუსიკოსის გამოცდილება, რომელიც საბოლოოდ ხელოვნების ნაწარმოებით, მუსიკით გამოიხატება. გამოცდილება, რომელიც მისი ამოსავალია, მისი აღქმაა - ბევრი ჩვენგანისთვის მიუწვდომელია, მაგრამ რაღაცნაირად ჩვენამდე აღწევს. ამის შესახებ შემდეგ საუბარში უფრო დაწვრილებით ვისაუბრებ და გიჩვენებთ, როგორ შეიძლება, რწმენასთან პირველი შეხვედრა მოხდეს ადამიანის მეშვეობით: ან იმისი, ვისაც შევხვდი და ველაპარაკე, ანდა მოწმისა, ვინც დაწერა, რასაც შეესწრო.

წინა საუბარში მე ვთქვი, რომ ღვთის რწმენა ჩვენამდე მოწმობის გზით აღწევს; რომ ყოველთვის ადამიანი გვაცნობიერებინებს იმის შესაძლებლობას, რომ ღმერთი არსებობს, ადამიანი აყენებს ჩვენ წინაშე ამ კითვას. ახლა მინდა ცოტა ხნით შევჩერდე მოწმობის სხვადასხვა ტიპებზე.

მე ვამბობდი, რომ შეიძლება დაიმოწმო ის, რაც განიცადე, - საკუთარი გამოცდილება; შეიძლება, დაიმოწმო გამოცდილება, რომელიც ეკუთვნის იმ საზოგადოებას, იმ თემს, იმ კოლექტივს, რომელსაც ჩვენ თვითონ ვეკუთვნით; ნაწილობრივ ჩვენ ამ გამოცდილებას ვიზიარებთ, მაგრამ არ ვფლობთ მთელ ამ გამოცდილებას. და, ბოლოს, შეიძლება ჩვენამდე იმდენად გამოჩენილი ადამიანის მოწმობამ მოაღწიოს, რომ ჩვენ გონებით მხოლოდ ოდნავ თუ შევეხებით მისი გამოცდილების უმცირეს ნაწილს.

და სწორედ ამაზე მინდა მოგახსენოთ. სად მთავრდება გამოცდილება და სად იწყება რწმენა? თუ ვიტყვით, რომ რწმენა გამოცდილებაზეა დამყარებული, მაშინ რით განსხვავდება მისგან. ეკლესიის უძველესი მამის, წმინდა მაკარი დიდის ნაწარმოებში, რომელიც ეგვიპტის უდაბნოში ცხოვრობდა IV საუკუნეში, არის არაჩვეულებრივი ადგილი, სადაც იგი ცდილობს აღმოაჩინოს ის მომენტი, როცა გამოცდილება რწმენად გადაიქცევა. ის ლაპარაკობს ძალიან ღრმა, გასაოცარ, ლოცვის დროს ღვთის მოახლოების გამოცდილებაზე, რაც მისთვის და სხვა მოღვაწეებისთვის ნაცნობია, განცდილია. ის ამბობ, რომ ღრმა ლოცვისას ადამიანი ყველაფერ მიწიერს სწყდება, საკუთარ თავსაც კი აღარ აღიქვამს, განიცდის მხოლოდ ღმერთთან შეხვედრის სულისშემძვრელ მოწიწებას, სიყვარულს, თაყვანისცემას, სიხარულს, ზეიმს, რომელიც იჭრება მის გონებაში მის განცდებში, მის სხეულში და საკუთარი თავით ტკბობის, ან საკუთარ თავზე დაკვირვების არავითარ საშუალებას არ გვიტოვებს. და სანამ ეს უღრმესი, თავზარდამცემი გამოცდილება ხდება, ადამიანმა არ იცის, რა ემართება. ეს, რასაკვირველია, არა მარტო რელიგიურ გამოცდილებას ეხება; ცხოვრებაში არის მომენტები, როცა რაღაც გამოცდილება, განცდა, მოვლენა ისე მოგვიცავს, ისე შეგვძრავს, რომ საკუთარი თავი გვავიწყდება და სხვას ვერაფერს ვისხენებთ. ასე ხდება საავტომობილო კატასტროფისას; ასე ხდება დიდი სიხარულის ან გულგამგმირავი დარდის და სასოწარკვეთილებისას.

დავუბრუნდეთ წმინდა მაკარის გამოცდილებას: ის ამბობს, რომ ადამიანი, სანამ ის ამ გამოცდილების საზღვრებშია, ვერაფერს ვერ იცნობიერებს ღმერთის გარდა. მაგრამ რაღაც მომენტში ღმერთი თითქოს მას სცილდება; ადამიანი იმ პატარა ნავის მდგომარეობაშია, რომელსაც ზღვა უკუქცევისას ქვიშაზე ტოვებს. რამდენიმე წამის წინ ის ჯერ კიდევ ტალღებზე ირწეოდა, ახლა კი მიწაზეა დარჩენილი. აი, ის მომენტი, როცა ადამიანი უკვე აღარ არის გამოცდილების ქვეშ, თუმცა გამოცდილება, განცდა ჯერ კიდევ ღვივის, თრთის; როცა ადამიანი აბსოლუტურად დარწმუნებულია ამ გამოცდილების რეალობაში, თუმცა აქტუალურად, მოცემულ მომენტში მას არ განიცდის, - სწორედ ეს მომენტია ის საზღვარი, როცა გამოცდილება რწმენად გადაიქცევა. და ადამიანს სრულიად სამართლიანად შეუძლია გააგრძელოს ცხოვრება და თქვას: მე ეს განვიცადე, და მე ვიცი, რომ ეს არის. ეს შეიძლება იყოს რეალიგიური გამოცდილება, შიში, სიხარული, მწუხარება; ამან გაიარა, მაგრამ იმის რწმენა, რომ ისინი არსებობენ, ადამიანში აღარ შეირყევა.

აი, სად შეგვიძლია დავიჭიროთ გამოცდილებიდან რწმენაში გადასვლა; და ასეთი რწმენის შესახებ ადამიანს შეუძლია აბსოლუტური, მგზნებარე რწმენით ილაპარაკოს, შეუძლია დარწმუნებით ილაპარაკოს, რადგან ის ლაპარაკობს იმაზე, რაც მან იცის, რაც ტვინში ჩაეჭედა და რამაც კინაღამ გაუხეთქა გული.

ადამიანები არიან, ჩვენ თვითონ ვერ ამოვწურავთ ვერავითრ ადამიანურ გამოცდილებას, რელიგიურის ჩათვლით; ადამიანებთან, რომლებიც ჩვენთან ერთად არიან, ძალიან ბევრი საერთო გვაქვს, მაგრამ ეს გამოცდილება თითოეულმა მათგანმა, სხვადასხვანაირად განიცადა: ზოგმა მეტად, ზოგმა ნაკლებად; და იმიტომ, რომ ჩვენ ურთიერთობა გვაქვს, იმიტომ, რომ ჩვენ ერთი მთლიანი ვართ, ერთის გამოცდილება მეორის გამოცდილება ხდება; ისევე როგორც სილამაზის, სიმართლის გაგება მთელი კაცობრიობის კუთვნილება ხდება ერთი ადამიანის მეშვეობით, რომელმაც შეძლო მისი უძლიერესი ძალით განცდა და უძლიერესი ძალით და დამაჯერებლობით გამოხატვა.

აი, ამ რწმენის მეორე სფეროს შესახებ ჩვენ ასევე შეგვიძლია ლაპარაკი, მაგრამ უნდა ვილაპარაკოთ მეტი სიფრთხილით, უნდა მივუთითოთ, რომ აქ მთავრდება ჩემი პირადი გამოცდილება, აქ კი ჩემი პირადი გამოცდილება გამდიდრებულია იმ ადამიანთა ჯგუფთან ურთიერთობით, რომელსაც მე ვეკუთვნი და - საერთოა ჩვენთვის. ასეთი იყო მოციქულების გამოცდილება, რომელმაც ჩვენამდე მოაღწია. იოანე მოციქული ამბობს: ჩვენ იმას ვამტკიცებთ, რომ "რომელიც ვისმინეთ და ჩვენი თალით ვიხილეთ, რომელსაც ვჭვრეტდით, და ჩვენი ხელით ვეხებოდით“ (1 იოანე, 1.1). დიახ, რადგან ჩვენ ნაწილობრივი გამოცდილება გვაქვს, რომელიც მათ გამოცდილებასთან არის ახლოს, ჩვენ შეგვილია, ვირწმუნოთ მათი უფრო ზუსტი, უფრო ფართო გამოცდილება.

და, ბოლოს, როგორც მე უკვე ვთქვი, არიან სულის გენიოსები, გონების გენიოსები, ხელოვნების გენიოსები, რომლებიც განიცდიან და მუსიკად, ხელოვნებად, მეცნიერულ აღმოჩენად ასხამენ ხორცს იმას, რაც ჩვეულებრივ ადამიანს არ შეუძლია განასახიეროს, მაგრამ ჩვენ მათი გვჯერა, რადგან ჩვენ შევიგრძნობთ მათი სიტყვების დამაჯერებლობას, რადგან ეს სიტყვები ჩვენს სულსა და გონებაში აღწევს, როგორც ჭეშმარიტება, როგორც სიმართლე, რადგან ჩვენ უკვე გამოცდილებით ვურთიერთობთ მათთან, თუმცა მათი გამოცდილება ჩვენსას აღემატება. ასეთია, მაგალითად, ქრისტეს სიტყვები. იოანეს სახარებაში ჩვენ ვკითხულობთ, რომ ქრისტე მაცხოვარი ამბობს: "ღმერთი არავის არასოდეს უხილავს; მხოლოდშობილმა ძემ, რომელიც იყო მამის წიაღში, მან გაგვიცხადა" (იოანე 1.18). ჩვენ ვიღებთ მის მოწმობას იმიტომ კი არა, რომ ის იმაზე ლაპარაკობს, რაზეც არავითარი წარმოდგენა არა გვაქვს, არამედ იმიტომ, რომ ჩვენ გვაქვს სხვა საფუძველი გვჯეროდეს მისი სიტყვის; და ჩვენ ვიწამებთ მის ამ სიტყვას, შეიძლება ჯერ ჩვენთვის მიუწვდომელს, იმიტომ რომ სხვა, მის მიერ უკვე ნათქვამი, ჩვენი გამოცდილების საზღვრებში სიმართლე, ჭეშარიტება და გამოცხადებაა.

აი, როგორ შეიძლება, ადამიანის მეშვეობით ჩვენამდე მოაღწიოს რწმენამ, ან, ყოველ შემთხვევაში, შეიძლება, დაისვას საკითხი; ჩვენ აუცილებლად უცებ არ დავიჯერებთ, მაგრამ შევხვდებით რა ამ ადამიანს და ამ მოწმობას, - ვინაიდან მისი მოწმობა დამაჯერებელია - ჩვენ შეიძლება ვიწამოთ მისი მოწმობა და ვთქვათ: ამ ადამიანმა ეს ნამდვილად იცის;  მე შევეცდები გავერკვე მის გამოცდილებაში... ანდა ცრურწმენის ან აკვიატებული, მიკერძოებული აზრის გამო უარვყო ადამიანი, ჩამოვიშორო გზიდან და ვთქვა: ის რაც ჩემს გამოცდილებას სცილდება - ბოდვაა; ეს ადამიანი არ არის მთლად დალაგებული, მოშორდეს აქედან... ასე არ იქცევა მეცნიერი ადამიანი, ასე იქცევა მხოლოდ უგუნური.

 

გაგრძელება იქნება

 

"ადამიანი ღვთის წინაშე", გამომცემლობა სიესტა, თბილისი 2009 წ.

რუსულიდან თარგმნა ნ. გურბანიძე-ქადაგიძემ (დ. ბოკერიას, ა. ჟვანიას, გ. ჟვანიას, ნ. დოლიძის და მ. წულუკიძის თანამონაწილეობით)

AddThis Social Bookmark Button

ბოლოს განახლდა (MONDAY, 04 SEPTEMBER 2017 12:55)