სარწმუნოებრივი ცხოვრებისთვის სამომავლო სასყიდლის უკუგების თემა ხშირია წმინდა წერილში (მაგ.: “გიხაროდენ და მხიარულ იყვენით, რამეთუ სასყიდელი თქუენი ფრიად არს ცათა შინა”,  მთ. 5.12, და სხვა), ისევე როგორც მამათა შრომებში, რაც არაეკლესიური ცნობიერებისათვის, უმეტესწილად, არამართებული ინტერპრეტირების საგანი ხდება. მართლაც, გარეშე თვალისთვის იქმნება საცთური იმ აზრის გაჩენისა, რომ არა მხოლოდ ამ სოფლის მკვიდრნი, რომლებიც წუთისოფლის მოსახვეჭელს გამოსდევნებიან, არამედ ქრისტიანებიც იღვწიან (თუმცა ზეციური, მაგრამ მაინც) საკუთრივ ჯილდოსთვის. მაშ, რითღა განსხვავდებიან ეს უკანასკნელნი (ქრისტიანები) პირველთაგან (ურწმუნოთაგან)? ამ ლოგიკით ორივე კატეგორიის ადამიანები ხომ ანგარებიანნი გამოდიან?!

დიდი საეკლესიო მოღვაწე, წმ. ისიდორე პელუზიელი (IV-V სს.), საღვთო ჯილდოსა და წინასწარგანზრახული ნაცვალგების შესახებ საუბრისას, ასეთ არგუმენტს წარმოგვიდგენს: იმაზე მეტი საზღაური რა იქნება, როცა ადამიანი ღვთის მსგავსი ხდები! აქ საუბარია შემდეგ საღვთისმეტყველო დებულებაზე, რომ ღმერთი თავისი თვისებების ბუნებითი მფლობელია, განსხვავებით ქმნილებისაგან, რომელსაც ყოველივე მადლით აქვს მინიჭებული. აღასრულებს რა ადამიანი ამა თუ იმ სათნოებას (მაგ.: სამართლიანობას, სიწმინდეს, ქველმოქმედებას და ა. შ.), ამით ის, დატევნისამებრ, უფლის მბაძველი და მადლით მასთან თანაშეარსებული ხდება, რაც არის კიდეც ყველაზე დიდი სულიერი მისაგებელი. ესე იგი, წმ. ისიდორეს სწავლებით, ადამიანისთვის “კმა არს” ღვთივბოძებული საღვთო ხატებისა და მსგავსების აღდგენა-განახლება და სრულყოფა და, ამ გზით, სასუფევლის დამკვიდრება. “მხოლოდ სათნოება, (ბერძნ. ἡ ἀρετή), - დაასკვნის დიდი მოძღვარი, - თვითკმარია მისი მფლობელის შესამკობად. მართლაც, ჩინოსანთაგან არავის აქვს ღირსება თავისთავად, არამედ ისინი ქვეშევრდომებში იძენენ პატივს, სათნოებისმოყვარეს კი თავის თავში აქვს სახელოვნება წარუხოცელად”.[1]

წმ. იოანე ოქროპირი (407 წ.), ეხება რა მსახურებისა და სასყიდლის საკითხს VII ფსალმუნის კომენტირებისას, ყურადღებას მიგვაქცევინებს სამი ებრაელი ყრმის თავგანწირვის მაგალითზე (დან. III) და გვამცნებს: “თუ ვინმე ჰკითხავდა მათ, რისი იმედით სწირავთ თავსო, სამივე ყრმა მიუგებდა: “ჩვენთვის უდიდესი ჯილდოა სიკვდილი ღვთისათვის”. ასევე ჩვენც, - გვმოძღვრავს ოქრომესიტყვე მწყემსმთავარი, - ყოველივე უნდა დავითმინოთ არა სასუფევლისა და ნაირფერი ჯილდოს მოლოდინით, არამედ თავად ღვთისათვის”.[2] ოდნავ ქვემოთ წმ. იოანე რჯულმდებლობს: “გვიყვარდეს ღმერთი არა მისეული წყალობისთვის, არამედ თავად მისთვის”.[3]

ამგვარად, კეთილმორწმუნე ქრისტიანის ყოველი ქმედება უნდა ემსახურებოდეს თვით უფლის დიდებას, როგორც ამას წმ. პავლე მოციქული ღაღადებს: “გინა თუ სჭამდეთ, გინა თუ სუმიდეთ, გინა თუ რასაცა იქმოდეთ, ყოველსავე სადიდებელად ღმრთისა იქმოდეთ” (I კორ. 10.31). მსგავსადვე ღვთისმეტყველებს კონსტანტინოპოლის მღვდელმთავარი წმ. გრიგოლ ნაზიანზელი (389/390 წწ.): “დასაბამ და დასასრულ ყოვლისა საქმისა და სიტყჳსა შენისა ღმერთი იყავნ”.[4]

თვით ტერმინ “სასყიდლის” (ბერძნ. ὁ μισθός) საღვთისმეტყველო განმარტებას ზემოხსენებული წმ. იოანე ოქროპირი გადმოგვცემს რომაელთა მიმართ ეპისტოლის (6.23) განმარტებისას. მისი თქმით, სასყიდელი ადამიანს მიეცემა ოდენ ცოდვითი ცხოვრების საზღაურად, ხოლო საუკუნო ნეტარება - წყალობაა ღვთისა. აი, დიდი მამის სიბრძნით განჩინებულიც: “საგზალი, ესე იგი არს სასყიდელი ცოდვისაჲ - სიკუდილი არს, ხოლო სიმართლისაჲ არღარა სასყიდელი, არამედ ნიჭი ღმრთისამიერი, ცხორებაჲ საუკუნოჲ, რომელი-იგი არა სასყიდლად, არამედ ნიჭად და მადლით მიეცემის ყოველთა”.[5]

აქ არ უნდა დაგვაეჭვოს მოჩვენებითმა წინააღმდეგობამ მაცხოვრისეულ “სასყიდლის აღთქმასა” და მისი მონიჭების ოქროპირისეულ განმარტებას შორის. წმ. იოანე გულისხმობს, რომ, პირდაპირი მნიშვნელობით, დამსახურებული საზღაური (სასჯელი) მხოლოდ ცოდვით დაცემას მოჰყვება, ანუ იმას, რაც თავად პიროვნებამ ისურვა. რაც შეეხება საღვთო სასუფეველს, ადამიანმა ჯერ არნახული და არგაგონილი სათნოებითი სასწაულებიც რომ მოიღვაწოს, მარადიული ნეტარება მაინც უფლისმიერი უკიდეგანო სახიერების საბოძვარი, საჩუქარი, მომადლება იქნება მის კვალს შემდგარი კაცობრიობისათვის და არა მოღვაწის მიერ დამსახურებული გარდაუვალი გასამრჯელო. ამის ნიმუშად წმინდა კასიანე რომაელი (435 წ.) ცხონებულ ავაზაკს დაგვისახავს: “ის, რომ ღვთის მადლითა და მოწყალებით შეგვეძინება ცხონება, ამის ჭეშმარიტი მოწმეა სახარებისეული ავაზაკი, რომელმაც არათუ სათნოებათა ჯილდოდ მოიპოვა ცათა სასუფეველი, არამედ - ღვთის მადლითა და მოწყალებით”.[6]

ისევე, როგორც თავდაპირველი წყევლისგან გამოხსნილნი ვართ არა ჩვენეული საქმეების დამსახურებათა გამო, არამედ გოლგოთის ღვთივგაღებული მსხვერპლით, როგორც ამას წარმართთა მოციქული, პავლე, ხმობს და განგვიცხადებს: “მადლითა ხართ გამოჴსნილ სარწმუნოებისა მიერ, და ესე არა თქუენგან, არამედ ღმრთისა ნიჭი არს: არა საქმეთაგან, რაჲთა არავინ იქადოს” (ეფეს. 2, 8-9).[7] “ხოლო თჳთ სარწმუნოებაჲ იგი, - დაამტკიცებს წმ. იოანე ოქროპირი, - მომატყუებელ (=შემძენი, ი. გ.) ყოველთა კეთილთაჲ, არა თავით თჳსით მოვიგეთ, არამედ ღმერთმან მოგუანიჭა. არათუ არავის მიუშუებდა ღმერთი საქმეთა მიერ განმართლებად, არამედ შეუძლებელ იყო ვისგანცა კაცთაგანისა თჳსთა საქმეთაგან განმართლებაჲ”[8]

უფრო ვრცლად ეხება ნაცვალგების საკითხს ალექსანდრიის კატეხიზმური სკოლის მეწინამძღვრე კლიმენტი ალექსანდრიელი (დაახ. 140-214 წწ.). თავის ცნობილ “აღმზრდელში” (Παιδαγωγός), უპირისპირებს რა ერთმანეთს “ლიტონ” (ანუ “მარტივ”) და “მცოდნე” (ბერძნ. γνωστικός სიტყვიდან γνῶσις ანუ “ცოდნა”, ძვ. ქართ. “ცნობაჲ”, “მეცნიერებაჲ”) ქრისტიანებს, კლიმენტი ამ უკანასკნელთ ხარისხობრივ, აქსიოლოგიურ უპირატესობას განუკუთვნებს. ალექსანდრიელი ხუცესის აზრით, ლიტონ (ბერძნ. ψιχή) მორწმუნეებში ზნეობა განპირობებულია დასჯის შიშითა და ჯილდოს მიღების მოტივაციით. რწმენა სასჯელისა და ჯილდოსი ბადებს შიშსა და იმედს. ისინი კი აღძრავენ ადამიანს, მოინანიოს უკვე ჩადენილი ცოდვები და წინ აღუდგეს ახალთ.

ბევრად აღმატებულია ჭეშმარიტი “მცოდნეების”, ანუ ჭეშმარიტი “გნოსტიკოსების” (ამ სიტყვის ეკლესიური გაგებით, განსხვავებით ერეტიკოს, ცრუ გნოსტიკოსთაგან), ეთიკა. მათს ქმედებაში ზნეობა განსაზღვრულია სიკეთისადმი უანგარო სიყვარულით. “გავბედავ და ვიტყვი, - გვმოძღვრავს საეკლესიო ზნეთმეტყველების ფუძემდებელი, კლიმენტი ალექსანდრიელი, - რომ არა მხოლოდ გადარჩენის სურვილით უნდა იღვწოდეს ადამიანი უფლის შესაცნობად, არამედ უნდა იღებდეს და ითვისებდეს ამას საღვთო მშვენიერებისა და წმინდამყოფელობის სიდიადისთვის”.[9]

პავლე მოციქული რომაელთა მიმართ ამგვარად მისწერს: “არა მიგიღებიეს სული იგი მონებისაჲ, რაჲთამცა კუალად გეშინოდა, არამედ მიგიღებიეს სული იგი შვილებისაჲ, რომლითა ვღაღადებთ: “აბბა, მამაო!” (რომ. 8.15). ღვთისმეტყველთა განმარტებით, “სული იგი მონებისაჲ” ძველი აღთქმის რჯულია, ხოლო “სული იგი შვილებისაჲ” - ახალი აღთქმისა. წმ. იოანე ოქროპირი ცხადყოფს მათ შორის სხვაობას: “ფრიადი განყოფილებაჲ არს შორის ჩუენისა ამის და მათისა მის ძეობისა... ჰურიათაჲ იგი შჯულისა დამცველობაჲ არარაჲსა სხჳსათჳს იყო, თჳნიერ პატიჟთა (=სასჯელთა, ი.გ.) მათთჳს და წყევათა, რომელნი თანა-ესხნეს შემთხუევად (=შეემთხვეოდათ, ი.გ.) გარდამავალთა (=დამრღვევთა, ი.გ.) შჯულისათა, რომელი-ესე მონებისა ოდენ საზომი არს, რაჟამს შიშისათჳს ვინმე მოქმედებდეს მცნებათა. ხოლო ჩუენ სასოებითა საუკუნეთა კეთილთა მიმთხუევისაჲთა ვიქმნებით დამცველ შჯულთა წმიდისა სახარებისათა, რომელი- ესე ძეობისა სასწაული (=ნიშანი, ი. გ.) არს. რამეთუ ძე არა სასყიდლისათჳს სამუშაკოჲსა, არამედ სასოებითა მამულთა კეთილთა მკჳდრობისაჲთა იქმნების აღმასრულებელ ბრძანებათა მამისა თჳსისათა”.[10] ესე იგი შიშისა და სასყიდლისათვის მოქმედი მონობის ხარისხშია, ხოლო სასოებითა და სიყვარულით მოქმედი - ძეობილობისაში.


ეგევეს გვასწავლის თავის ერთ-ერთ ეპისტოლეში სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქი ილია II: “ადამიანში უნდა გაჩნდეს სულიერი განწმენდის მძაფრი სურვილი, გამოწვეული შინაგანი დაუოკებელი მოთხოვნილებით და არა შიშის მიზეზით ანდა ჯილდოს იმედით. თუ ჩვენს მოქმედებას ჯილდო ან სასჯელი განსაზღვრავს, ეს მეტყველებს ზნეობის დაბალ დონეზე”.[11] ესე იგი, ჩვენი სულიერი ორიენტირი უნდა იყოს არა მხოლოდ საბოლოო შედეგი, არამედ თავად მისკენ მიმავალი მხსნელი გზა, რაც ყოველი მორწმუნის მოვალეობას წარმოადგენს, როგორც ამას მაცხოვარი შეგვაგონებს: “ოდეს ჰყოთ ბრძანებული თქუენდა, თქუთ, ვითარმედ: მონანი ვართ უჴმარნი; რომელი თანაგუედვა ყოფად, ვყავთ” (ლკ. 17.10).

უფლის ამ სწავლებას ამგვარად შეგვამეცნებს წმინდა მარკოზ განშორებული (IV-V სს.): “საქმეთა საზღაური როდია ცათა სასუფეველი, არამედ - მადლი უფლისა, სარწმუნო მონებისადმი განმზადებული. ვერ მოითხოვს მონა თავისუფლებას როგორც ჯილდოს, არამედ იგი როგორც ვალდებულების შემსრულებელი, მოსაწონი ხდება [ბატონისთვის] და ამ თავისუფლებას მისგან როგორც მადლს, ისე მოელის.”[12] იქვე წმინდა მარკოზი სიბრძნისმეტყველებს: “მავანნი, არ ასრულებენ რა მცნებებს, ფიქრობენ, რომ მართლად სწამთ, მავანნი კი, ასრულებენ რა, სასუფეველს მოელიან, როგორც კუთვნილ საზღაურს, მაგრამ ორივენი ჭეშმარიტებისაგან გადაცთომილნი არიან. ბატონისგან არ ივალდებულება საზღაური მონებისადმი.”[13]

განდეგილური ღვთისმეტყველების მესაძირკვლის, წმინდა მაკარი ეგვიპტელის (300-390 წწ.) “სწავლათა” XXII თავი იწყება მოძღვრებით “სასყიდლის” შესახებ. წმინდა ბერის თქმით, ჭეშმარიტი ღვთისმოყვარენი არა უბრალოდ სასუფევლის დამკვიდრებისთვის, არა მხოლოდ ჯოჯოხეთის შიშისათვის, არა ნაირგვარი ჯილდოსათვის, “არამედ თჳთ მისისა სიყუარულისათჳს” ემსახურებიან შემოქმედს.[14] წმინდა მაკარი დიდი გვასწავლის, თუ როგორ ახოვნად უხმთ მორწმუნეთ ჭირთა თმენა, რომლებიც “არა განეშორებიან უფლისაგან, არამედ სიყუარულითა მისითა იწუებიან”.[15] მაგრამ ამ გზაზე მავალს დიდი სიფრთხილე მართებს, ვინაიდან გამოუცდელ სულს ყოველივე დაბრკოლებად შეიძლება გამოუჩნდეს: სიგლახაკეცა და სიმდიდრეც, უპატიობაცა და გინებაც, პატივიცა და დიდებაც, სენიცა და ვნებაც. ეს კიდევ არაფერი — მთავარი საცთური კიდევ წინ არის. აქ უდიდესი ასკეტი “გულისჴმისყოფით” მოსმენისაკენ გვაწვევს, რადგან არა მარტო ზემოხსენებული ვნებანი, არამედ ის წყალობაც, “რომელი მადლისა მიერ მოიწევის სულსა ზედა”,[16] დაბრკოლებად შეიძლება გადაექცეს უგულისხმო ადმაიანს; ანუ სულიწმინდისეული მადლიც “დამახრწეველი (=შემფერხებელი, ი.გ.) მისი იქმნების”,[17] თუკი ჯეროვანი თავმდაბლობითა და მადლიერებით არ იქნება ის მიღებული. ღვთივგაბრძნობილი მაკარი ასე აღგვიწერს ამ მოვლენას: “უკეთური იგი (ე.ი. ეშმაკი, ი.გ.) მადლისა მიზეზითა დაიმორჩილებს და აცთუნებს მას (ე.ი. მორწმუნეს, ი.გ.) დაჴსნილობისა (=მოშვების, მცონარების, უმოქმედობის, ი.გ.) მიმართ და, სიმაღლითა მცირედისა მის განსუენებისაჲთა (=მოსვენების მცირედი აღმატებულებით, ი.გ.), ამპარტავანებად და უურველობად მოიყვანებს (=უზრუნველობისაკენ მიდრეკს, ი.გ.)”.[18]

ამასვე გვასწავლის წმ. იოანე ოქროპირიც ეფესელთა მიმართ ეპისტოლის (6.13-14) განმარტებისას: “მრავალთა, შემდგომად ძლევისა მტერთაჲსა, კუალად თჳთცა დაცემაჲ შეემთხჳა უკრძალველ და უზრუნველ ქმნითა”.[19] ამიტომაც, ქრისტიანისთვის სავალდებულოა საღვთო მადლის გონივრულად შეწყნარება და მისი შესაბამისი ნაყოფის მომუშაკება.

ამგვარად, როგორც საეშმაკო ხრიკები, ასევე სულიწმინდის წყალობაც მორწმუნის სულიერი მდგრადობის გამოსაცდელია; მაგრამ, თუკი უგუნურს ეს გამოცდა დაბრკოლებად გადაექცევა, პირუკუ, ბრძენს საუკუნო ცხოვრების ღირსად წარმოაჩენს. ღვთისგან ადმაიანის ეს “ორითავე საქმითა” გამოცდა იმისთვისაა საჭირო, რომ სარწმუნოდ გაცხადდეს, სასყიდლისთვის (“შესაძინელისათჳს” უყვარს კაცს ღმერთი თუ “თჳთ მისისა მეუფებისათჳს”, რომელი-იგი ფრიადისა პატივისა და სიყუარულისა ღირს არს”.[20]

მაშასადამე, ჭეშმარიტი ქრისტიანი, რომელიც არ დაშვრება სათნოებათა მოხვეჭისაგან, არც სულიწმინდისეული მადლის გამო მიეცემა უდარდელობას და არც მტრის კვეთება დასცემს მას სასოწარკვეთამდე: “ეგევითარი იგი, ვითარცა მოყვარჱ ჭეშმარიტი ღმრთისაჲ, მკჳდრ სასუფეველისა გამოჩნდების და ღირს იქმნების “შვილ ღმრთისა ყოფად”[21] (ინ. 1.12), - დაასკვნის უდიდესი ანაქორეტი მოძღვარი, რითაც სრულიად თვალსაჩინოს ხდის უანგარო სიყვარულით მოღვაწე მუშაკისთვის დაწინდულ უაღმატებულეს წყალობას: ღვთისშვილობას.

-----------------------------------------------------------------------------------

[1] – პეტრესადმი, ეპისტოლე 1310, Isidore de Peluse, Lettres, t. I, ed. par P. Euieux, Sources Chretiennes, t. 422, Paris, 1997, p. 346; თარგმნა ე. ჭელიძემ, თბილისის სასულიერო აკადემიის სამეცნიერო-საღვთისმეტყველო შრომები II, თბილისი, 2004, გვ. 84.

[2] – Св. Иоанн Златоуст, Беседы на Псалмы, Прав. Свято-Тихоновский богословский институт, Москва, 2003, стр. 101

[3] – იქვე, გვ. 102.

[4] – “იგავნი უფლისა ჩუენისა იესო ქრისტესნი”, (1), მასალა შეკრიბა და შეადგინა დოდო ღლონტმა, თბილისი, 2003.

[5] – სამოციქულოს განმარტება II, თარგმნილი ეფრემ მცირის (კარიჭის ძის) მიერ, ტექსტიგამოსაცემად მოამზადა და წინასიტყაობა დაურთო ექვთიმე კოჭლამაზაშვილმა, თბილისი, 2006, გვ. 62-63.

[6] – კასტორ ეპისკოპოსისადმი, ბოროტების რვა გულისზრახვის შესახებ, “სათნოებათმოყვარეობა”, I, ბერძნულიდან თარგმნა და სქოლიოები დაურთო ედიშერ ჭელიძემ, თბილისი, 2006, გვ. 124. შდრ. ლკ. 23,43.

[7] – შდრ. წმ. პოლიკარპე სმირნელის (156 წ.) აღსარებულს: “რომელიც (მაცხოვარი, ი. გ.) არ გიხილავთ, გწამთ გამოუთქმელი და დიდებული სიხარულით, რომელშიც მრავალს სურს შეღწევა, იციან რა რომ მადლით ხართ გამოხსნილნი. არა საქმეთაგან, არამედ ღვთის ნებით იესო ქრისტეს მიერ” (“ეპისტოლე ფილიპელთა მიმართ”, ტექსტი ძველი ბერძნულიდან თარგმნა, შესავალი და კომენტარები დაურთო დეკანოზმა გიორგი ზვიადაძემ; თბილისი, 2007, გვ. 20).

[8] – სამოციქულოს განმარტება II, დასახ. გამცოემა, გვ. 549.

[9] – И. В. Попов. Патрология, Краткий курс, Москва, 2003, стр. 113.

[10] - სამოციქულოს განმარტება II, დასახ. გამცოემა, გვ. 79-80.

[11] – საახალწლო ეპისტოლე, საქართVელოს ეკლესიის კალენდარი, თბილისი, 1989, გვ. IV.

[12] – იმათ შესახებ, რომლებიც ფიქრობენ, რომ საქმეთაგან განმართლდებიან, ”სათნოებათმოყვარეობა”, დასახ. გამოცემა, გვ. 166.

[13] – იქვე, გვ. 168.

[14] – ფსევდომაკარის თხზულებათა ქართული ვერსია, თარგმნილი წმ. ექვთიმე მთაწმინდლის მიერ; ტექსტი გამოსაცემად მოამზადა, გამოკვლევა და ლექსიკონი დაურთო გ. ნინუამ, თბილისი, 1982, გვ. 383.

[15] – იქვე.

[16] – იქვე.

[17] – იქვე.

[18] – იქვე.

[19] – სამოციქულოს განმარტება II, დასახ. გამცოემა, გვ. 590.

[20] – მაკარის თხზულებათა ქართული ვერსია, დასახ. გამცოემა, გვ. 384.

[21] – იქვე.

დიაკონი იოსებ გელუკაშვილი

ჟურნალი "გული გონიერი", სააღდგომო გამცოემა, N2, 2011 წ.