97-98,100-104

ზოგადი მიმოხილვა

წმინდა კლიმენტი რომაელის შესახებ ჩვენი განხილვები იმ რამდენიმე საუბრით, რაც უკვე წარმოდგენილი იყო, ვფიქრობთ, ამ ეტაპზე დამაკმაყოფილებელია. თუმცა, რა თქმა უნდა, განსახილველი კვლავაც ბევრი გახლავთ, მრავალია მასალა საკუთრივ კანონიკური, ნამდვილად ავთენტური თხზულებების მხრივაც და იმ აპოკრიფული შრომების კვალობაზეც, რომლებიც რიცხობრივი თვალსაზრისით კიდევ უფრო ბევრია.

 

 

მაგრამ ვფიქრობთ, რომ ამ ეტაპზე ეს ყოველივე საკმარისია. შეიძლება შემდგომში ზოგიერთ საკითხს და ზოგიერთ შრომას კვლავ დავუბრუნდეთ, მაგრამ ამჯერად უკვე შევეხებით სხვა ავტორს, სხვა მოღვაწეს, რომელიც კვლავაც სამოციქულო ეპოქას გულისხმობს და კლიმენტი რომაელის მსგავსად ასევე მოცქიულებს იყო დამოწაფებული. ეს გახლავთ სახელგანთქმული წმინდა ეგნატი ანტიოქიელი, ცნობილი მღვდელმოწამე, ეპისკოპოსი ანტიოქიის ეკლესიისა, რომელმაც II ს-ის დამდეგს თავისი მოღვაწეობის ყველა გამოვლინებით განაცვიფრა თანამედროვენიც და შემდგომი თაობებიც. ეს გახლავთ ერთი უდიდესი სახელი ეკლესიის ისტორიაში, რაც თავის დროზე წმინდა იოანე ოქროპირმაც საგანგებოდ შენიშნა, როდესაც მან ხოტბა მიუძღვნა ეგნატი ანტიოქიელს და ეს ხოტბა ამ სიტყვებით დაიწყო: “რომელს მივუძღვნა ქება არ ვიცი. სამმაგი მადლი შეთხზა სულიწმინდამ და გვირგვინად თავზე დაადგა ეგნატის”. სამმაგ მადლში და სამმაგ გვირგვინში იგულისხმება ეგნატის მოღვაწეობის ყველაზე უფრო უმთავრესი ასპექტები. ერთი მხრივ, იგი იყო, როგორც აღვნიშნეთ, მწყემსი, მღვდელთმთავარი, ეპისკოპოსი ანტიოქიის ეკლესიისა; მეორე მხრივ გახლდათ მარტვილი, ახოვანებით მტვირთველი მარტვილობის ერთ-ერთი უკიდურესი სახეობისა, მხეცთაგან დაგლეჯისა, რაც უნდა წარმართულიყო არენაზე, თეატრონში, დამსწრე მაყურებელთა თვალწინ; გარდა ამისა, ეგნატი, როგორც მოციქულთა მემკვიდრე, იყო მათი მოძღვრების, მათი მოღვაწეობის უშუალო განმგრძობი. ამ განგრძობაში იგულისხმება მისი წერილობითი მოღვაწეობაც, რითაც ეგნატი პატროლოგიაში, პატრისტიკაში იგულისხმება და შესაბამისად ჩვენს ლექციებშიც აუცილებელი და რამდენიმე განხილვა ამ უთვალსაჩინოეს მოღვაწეს, რა თქმა უნდა, დაეთმობა. მაგრამ, ვიდრე საკუთრივ წერილობით მოღვაწეობაზე და წერილობით მემკვიდრეობაზე ეგნატისა ჩვენ ვისაუბრებდეთ, რა თქმა უნდა, მის პიროვნებაზე და მის ცხოვრებაზე რამდენიმე სიტყვას მოგახსენებთ.

ჯერ ის ფაქტი, რომ ეგნატი მოციქულთა მოწაფე იყო, ისტორიულადაც დადასტურებულია მრავალრიცხოვანი მასალის საფუძველზე და საეკლესიო გადმოცემითაც (რაც ამ მეცნიერული მტკიცებულების საფუძველია თავის მხრივ) ეგნატის სულიერი და ისოტრიული მოწაფეობა მოცქიულებისადმი სრულიად თვალსაჩინოა. მეტიც, არსებობს სათნო გადმოცემა, რომ ეგნატი უნდა ყოფილიყო ერთ-ერთი იმ ყრმათაგანი, რომელიც მაცხოვარმა ხელთ იპყრა და ხელში აიყვანა. ეს ფაქტი, ჩვენი აზრით, ძალიან მრავლისმეტყველია. უფლისმიერი ყოვლისმცოდნეობითი მზერა გამოარჩევს სხვათაგან ბავშოვობაშივე ეგნატის და მისი ხელთ პყრობა, ხელთ აყვანა უფლისგან ამ პიროვნებისადმი ბავშვობიდანვე განმაღმრთობელი გზის შემამზადებელია. პირდაპირ შეიძლება ითქვას, რომ ეგნატი ამ გზას მოუდრეკლად, მოუღლელად, განუხრელად ანუ გზიდან გადაუხვევლად ყოველთვის მისდევდა. შესაბამისად ის გვირგვინსაც, კეთილ ნაყოფსაც ეწია, რამეთუ მარტვილობის გვირგვინი დაიდგა.
საკუთრივ მარტვილობანი ამ უადრეს ეპოქაში და მომდევნო საუკუნეებშიც, ვიდრე IV ს-ის I ნახევრამდე, როდესაც ქრისტიანული სარწმუნოება ლეგალიზებული ხდება, ჩვეულებრივ თან სდევს ქრისტიანთა მასობრივ ანდა ადგილობრივ დევნულებებს. ეგნატის მოღვაწეობის ჟამს, II ს-ის დამდეგს მსგავსი დევნულება რამდენიმე ეტაპად, რამდენიმე ნაკადად განხორციელდა ანტიოქიაშიც. როგორც თვით ეგნატის ეპისტოლეებიდანვე, რაზეც ჩვენ მოგვიანებით ვისაუბრებთ, ცხადია, პირველ ეტაპზე შეუპყრიათ ანტიოქიის მრევლის წევრები და შესაძლოა სამღვდელონიც, რომლებიც რომში გადააგზავნეს. ხოლო დევნულების მეორე ტალღაზე უკვე თვით მწყემსმთავარი, თვით ეპისკოპოსი ანტიოქიისა, თავად ეგნატი შეიპყრეს და ისიც რომში გადაიყვანეს. ხოლო სასჯელი, რაც მას განეკუთვნა, როგორც აღვნიშნეთ, გახლდათ ერთ-ერთი ყველაზე საშინელი: ლომები უნდა გამოეშვათ გალიიდან და ეს ყველაფერი უნდა მომხდარიყო თეატრონის შუაში, დამსწრე საზოგადოების, როგორც სპექტაკლის მაყურებელთა თვალწინ. ასეთი საშინელი ხვედრი, განჩინებული ეგნატისათვის, მისთვის ჯერ კიდევ გზაშივე იყო ცნობილი.

ვიდრე ამგვარ ხვედრამდე, ვიდრე შეპყრობამდე ეგნატი ანტიოქიელი უაღრესად ღირსეულად წინამძღვრობდა ანტიოქიის სამწყსოს. ის გახლდათ მეორე ეპისკოპოსი ანტიოქიისა, ანდა თუ საკუთრივ მოციქულსაც რიგობით სათვალავში შევიყვანთ ეპისკოპოსებისას, აი ამ მხრივ მესამე ეპისკოპოსია ანტიოქიისა. მოგეხსენებათ ანტიოქიის საყდრის ფუძემდებელი, საფუძველდამდები წმინდა პეტრე მოციქულია, ისევე როგორც ამ უკანასკნელმა რომის საყდარი დააფუძნა, და ამიტომ ზოგ ათვლაში, ზოგი სიის მიხედვით, რაც ეკლესიის მამებთან დადასტურებულია, წმინდა ეგნატი ანტიოქიის მესამე ეპისკოპოსად წარმოჩნდება, ხოლო ზოგი სიის მიხედვით მეორე ეპისკოპოსად. სხვაობას ამ შემთხვევაში განაპირობებს ის გარემოება, რომ პეტრე მოციქულის რიგში და სათვალავში შეყვანა ეგნატის მესამე ეპისკოპოსად წარმოგვიჩენს. მაგრამ აქვე ის ფაქტიც, ალბათ, დღესაც აღსანიშნია (თუმცა ეს აქტი ამ ბოლო საუკუნეებში ნაკლებად აღინიშნება და ნაკლებად ექცევა ყურადღება მას, მაგრამ ჩვენ ვფიქრობთ, რომ პრობლემური საკითხი დღესაც ყურადღებამისაქცევია), რომ ზოგი წყაროს მიხედვით ანტიოქიის ეპისკოპოსად ერთდროულად სახელდება, ე.ი. დაახლოებით ერთსა და იმავე პერიოდში სახელდება ორი პერსონა, ერთი ევოდიუსი, სამოცდაათთაგანი, იგივე პეტრე მოციქულის მოწაფე და მეორე საკუთრივ ეგნატი. ეს ფაქტი ზოგი მკვლევარის მიერ ასე განიმარტება, რომ თითქოს ისინი მართლაც ერთდროულად მოღვაწეობდნენ, ანუ ანტიოქიას ორი ეპისკოპოსი ყავდა ერთდროულად. მაგრამ რამდენადაც ასეთი მოვლენა თავისთავად საეკლესიო კანონიკით ყოვლად შეუძლებელია, რომ ერთ ეპარქიაში, ერთ რეგიონში, ერთ მეტროპოლიაში ორი ეპისკოპოსი იყოს, ამგვარ ახსნას უძებნიან აღნიშნულ ფაქტს, რომ ევოდიუსი უნდა ყოფილიყო ეპისკოპოსი იუდეველთაგან მოქცეული მორწმუნეებისა, ხოლო ეგნატი უნდა ყოფილიყო ეპისკოპოსი წარმართთაგან მოქცეული ქრისტიანებისა. ე.ი. როგორც მრევლი თითქოს იმიჯნება წარმომავლობის (ვგულისხმობთ, თუ საიდან მოდიან ისინი) მიხედვით, რომ ერთნი ყოფილი იუდეველები არიან, ხოლო მეორენი წარმართნი და ამის შესაბამისად ზოგი მკვლევარი მიიჩნევს, რომ წარმართთაგან მოქცეულებს ეგნატი უწინამძღვრებდა ანუ ეპისკოპოსობდა, ხოლო იუდეველთაგან მოქცეულებს ევოდიუსი. ამ განმარტების, რაც საკმაო პოპულარობით სარგებლობს, მიღება ჩემის აზრით რთული გახლავთ, რადგან არასოდეს მრევლი ამ ნიშნით არ განყოფილა იმ წყაროების მიხედვით, რასაც ჩვენ ეკლესია გვთავაზობს. წარმომავლობა, არათუ სარწმუნოებრივი, გენეტიკური თუ სოციალურ-კულტურული, რაც კი ქრისტიანობამდე ჰქონდათ შემდგომ ერთ სამწყსოში შეკრებილ პირებს, ეს ყოველივე გაქრისტიანების ჟამს დავიწყებას ეძლევა, ეს ყველაფერი დაინთქმება ნათლობის წყალში, ემბაზში და იქიდან ამოსული პიროვნება ქრისტიანია. მისი წარსული, რა თქმა უნდა, მას პირადად შეიძლება ახსოვდეს და ცხადია ახსოვს კიდეც, მაგრამ მის ნათლობის შემდგომდროინდელ მოღვაწეობაში, თუ ის ღირსეულად მოღვაწეობს, რა თქმა უნდა, ამ წარსულს განმსაზღვრელი მნიშვნელობა აღარ აქვს. ეს ყველაფერი დამთავრდა ნათლობის კარიბჭესთან. ნათლობის შემდგომ, როგორც ტაძრის გარეთ დარჩენილნი, ამგვარად რჩებიან ჩვენი წარსული მოვლენები, ხოლო ტაძარში შესული უკვე ტაძრის კუთვნილებაა, ტაძრისადმი თავმიძღვნილი და შეწირულია. ამიტომ, ძნელია ჩვენ წარმოვიდგინოთ I ს-ში ანდა II ს-ის დამდეგს ანტიოქიის მრევლი ამ ნიშნით განყოფილი, იმ ზომამდე, რომ ერთის ეპისკოპოსი ერთი ყოფილიყო, ხოლო მეორისა მეორე. თუმცა ჩვენ მაინც ავღნიშნავთ და ყურადღებას მივაქცევთ იმ ფაქტს, რომ ზოგადად ასეთი რამ ეპისკოპოსობის მხრივ გვეჩვენება გამორიცხული, თორემ სამღვდელო მოღვაწეობამ შეიძლება ეს ყოველივე დაიტიოს. სამღვდელო მოღვაწეობამ იმიტომ შეიძლება ამგვარი გამიჯვნა დაიტიოს, რომ ერთ რეგიონში, რა თქმა უნდა, ერთი მღვდელი არ ფუნქციონირებს, ერთი მღვდელი არ მოღვაწეობს, დაშვებულია მრავალი მღვდელი არათუ ერთ რეგიონში, არათუ ერთ ეპარქიაში, არამედ ერთ ტაძარშიც კი. ეს ყველასთვის თვალსაჩინოა. აქედან გამომდინარე, რა თქმა უნდა, გარკვეული ტაძრის მრევლი შეიძლება უფრო იუდეველთაგან მოქცეულნი იყვნენ, ხოლო გარკვეული ტაძრისა უფრო წარმართთაგან მოქცეულნი, შესაბამისად იმისა ეს ტაძარი სად მდებარეობს. თუ ყოფილ იუდეველთა საცხოვრებელ ადგილას არის ტაძარი დაფუძნებული, რა თქმა უნდა, ამ ტაძრის მრევლი უფრო ყოფილი იუდეველები იქნებიან. მაშინ როცა მხოლოდ წარმართებით დასახლებულ ადგილას აგებულ ტაძარში წარმართობისგან მოქცეულნი იქნებიან მრევლის წევრები. ჩვენ ამის მსგავს მაგალითს ვხედავთ სწორედ საქართველოს საეკლესიო მწერლობის ერთ-ერთ უდიდეს ძეგლში “ქართლის მოქცევა” ანუ ძველქართულად “მოქცევაი ქართლისაი”. კარგად არის ცნობილი, რომ ამ ძეგლის მიხედვით აბიათარი, რომელიც მღვდელი გახდა, იუდაიზმისგან მოქცეულებს წინამძღვრობდა და მათ წინაშე მღვდლობდა უპირველეს ყოვლისა. სხვა მღვდლებიც ჩანან, თავისთავად ცხადია, თანადროულად “მოქცევაი ქართლისაიში”, მაგრამ აბიათარის სამღვდელო მოღვაწეობა თავის ადრინდელ სამეთვალყურეოზე, იუდეველებზე და უკვე ყოფილ იუდეველებზე არის უფრო მეტად განვრცობილი. ხოლო სხვა მღვდლები, რომლებიც ასევე ჩანან მითითებულ ძეგლში, უფრო საკუთრივ ქართველებს, იგივე წარმართებს და შემდგომ გაქრისტიანებულებს მღვდლური მოღვაწეობით უწინამძღვრებენ ჭეშმარიტებისკენ. ამრიგად, სამღვდელო ხარისხის თვალსაზრისით ამგვარი გამიჯვნა კიდევ შესაძლებელია და დასაჯერებელია, რადგან მრავალმღვდლობა ერთ რეგიონში, კვლავ ავღნიშნავთ, სავსებით შესაძლებელია. მაგრამ რამდენადაც ეს საკუთრივ ეპისკოპოსთან დაკავშირებით ყოვლად შეუძლებელია და ეპისკოპოსი იმავე სამოციქულო კანონიკის მიხედვით, რაც “სჯულის კანონის” ყველაზე ადრეული ფენაა, აუცილებლად ერთადერთი უნდა იყოს ერთ რეგიონში, შესაბამისად ამგვარი გამიჯვნა და ორი ეპისკოპოსის თანადროული მოღვაწეობა ძნელად სარწმუნო გახლავთ. ამიტომ, უნდა ვიფიქროთ, რომ ევოდიუსი უწინარესი იყო მცირედით ეგნატიზე და შემდგომ მას ეგნატი მოსდევდა საეპისკოპოსო ღვაწლის მხრივ. თუმცა ის ფაქტი, რომ ეგნატის მაკურთხევლადაც პეტრე მოციქული მიიჩნევა, ისევე როგორც წმინდა კლიმენტი რომაელთან დაკავშირებით, ჩვენ ეს მოვლენა მიღებული კურთხევის დამარხვით ანუ საკუთარ თავში შენახვისა და მისი შემდგომი რეალიზების ანუ ამოქმედების თვალით უნდა განვჭვრიტოთ. კვლავ შეგახსენებთ, რომ წმინდა კლიმენტი რომაელიც, როგორც ეს მრავალი წყაროთია დადასტუებული, პეტრე მოციქულისგან ეკურთხა რომის ეპისკოპოსად 60-იანი წლების დამდეგს, მაგრამ რეალურად ის პაპი გახდა 92 წელს, მანამდე კი მას უსწრებდა ორი სხვა პაპი – ლინუსი და ანენკლეტუსი. ასე რომ, ამგვარადვე შეიძლება განიმარტოს ეგნატისთან დაკავშირებული აღნიშნული მოვლენაც. ამრიგად, ევოდიუსი აშკარად მცირედით უფრო ხანდაზმული ჩანს, უფრო ადრინდელი ეპოქის მოღვაწე ჩანს და სწორედ მის შემდეგ უნდა ვიგულვოთ ეგნატი ანტიოქიის ეპისკოპოსად.

სწორედ ამ ღვაწლში გამოირჩა ეგნატი, როდესაც ის ეპისკოპოსი გახდა. არ არის ძნელი წარმოვიდგინოთ, რომ ასეთი მადლმოსილებით ბავშვობიდანვე აღვსილი პიროვნება როგორი ერთგულებით გახდებოდა მსახური საეპისკოპოსო ღვაწლის შესაბამისად მთელი იმ რეგიონისა. ფაქტობრივად ანტიოქიის ერთ-ერთ უდიდეს საეკლესიო წიაღად გარდაქმნა და გადაქცევა მნიშვნელოვანწილად ჩვენ სწორედ წმინდა ეგნატის სახელს უნდა დავუკავშიროთ. ამიტომაა, რომ მაგალითად ანტიოქიის სკოლა, შეგვიძლია ასე ვთქვათ, არა იმ გაგებით, რასაც სკოლარული პრინციპეპი გვთავაზობს და რა მხრივაც ანტიოქიური სკოლა მიიჩნევა, რომ III ს-ის ბოლოს ჩამოყალიბდა, არამედ გადატანითი, ზოგადი მნიშვნელობით ანტიოქიური საეკლესიო სამწერლობო ტრადიცია, გნებავთ ანტიოქიური საეკლესიო საღვთისმეტყველო ტრადიცია უაღრესად მნიშვნელოვან წარმომადგენლებს წარმოგვიჩენს ადრეული ეპოქიდანვე: იგივე ეგნატი ანტიოქიელს, რომელიც ჩვენ ვახსენეთ, მოგვიანებით, II ს–ის მიწურულს ისეთ უთვალსაჩინოეს მოღვაწეს, როგორიც იყო თეოფილე ანტიოქიელი, UIII ს-ში ლუკიანე ანტიოქიელს, IV ს-ის დამდეგს ევსტატი ანტიოქიელს და სხვა. IV საუკუნიდან კი ანტიოქიის სკოლა ერთ-ერთი უთვალსაჩინოესი ხდება. მაშინ როცა, თუ შევხედავთ ერთი შეხედვით თითქოსდა ბევრად აღმატებულ იერუსალიმის საეკლესიო ტრადიციას, ამ ადრეულ ეპოქაში, ვიდრე IV ს-ის შუა წლებამდე და ძირითადად II ნახევრამდე, ვიდრე წმინდა კირილე იერუსალიმელამდე, ჩვენ გამოკვეთილ და მნიშვნელოვან სღვთისმეტყველო მოღვაწეს იქ ვერ ვპოულობთ. ვერ ვპოულობთ იმიტომ, რომ არ ყოფილა ვინმე სამწერლობო ღვაწლის მიხედვით და საღვთისმეტყველო ღვაწლის მიხედვით იმგვარად გამოჩინებული მოღვაწე უადრეს ეპოქაში, რომ მას მთელი ტრადიცია დაეფუძნებინოს. აი ამ აზრით, ამ კუთხით და ამ გაგებით, ისევე როგორც რომის საღვთისმეტყველო ტრადიცია უადრესი ეპოქიდანვე წმინდა კლიმენტი რომაელისგან დასაძირკვლდა, ამგვარადვე ანტიოქიის, ალექსანდრიის საღვთისმეტყველო ტრადიციები, უადრესი ეპოქიდანვე დაფუძნებულნი, სწორედ იმ უადრეს მოღვაწეთა დამსახურება გახლავთ. და რამდენადაც ამ შემთხვევაში საკუთრივ ანტიოქიაზე გვაქვს მსჯელობა, რა თქმა უნდა, ამგვარი გამოკვეთილად თვალსაჩინო და უაღრესად მნიშვნელოვანი საეკლესიო-საღვთისმეტყველო ტრადიციის დამფუძნებლად ეკლესიის მამათა შორის (საყოველთაოდ და საზოგადოდ ყველაფრის დამფუძნებლები და მაცხოვრისეული ღვაწლის მიმფენნი ჩვენზე საკუთრივ მოციქულები არიან), მოცქიულთა კვალს შედგომილ ეკლესიის მამათაგან სწორედ წმინდა ეგნატი ანტიოქიელი უნდა ვიგულვოთ. ე.ი. ამ კუთხით, ამ თვალსაზრისით ეგნატის მოღვაწეობა ჩვენს განსაკუთრებულ ყურადღებას უნდა იქცევდეს. მისგან ნამემკვიდრევი შრომები არა მხოლოდ საკუთრივ ეგნატის ღვთისმეტყველების შესაცნობად, აღსაქმელად არის ჩვენთვის დღეისათვის მნიშვნელოვანი, არამედ იმ უმდიდრესი და უმნიშვნელოვნესი საეკლესიო საღვთისმეტყველო ტრადიციის უკეთ გასაცნობიერებლად, რასაც ანტიოქიის და ანტიოქიური საეკლესიო ღვთისმეტყველება ეწოდება. ამ ნიშნით ეგნატის ეპისტოლეები ჩვენ ძალიან ბევრს გვთავაზობს. ეს ეპისტოლეები საბედნიეროდ კარგა ხანია იქცა სპეციალური კვლევის საგნად, მათ შორის საქართველოშიც მნიშვნელოვანი ნაბიჯებია გადადგმული. ძველთაგანვე ეგნატის მოღვაწეობას საქართველოში დიდი ყურადღება მიექცა, თუმცა ჩვენ არ ვიცით მთლად უადრეს ეპოქაში როგორი იყო ეგნატის შესახებ საეკლესიო ცოდნა საქართველოში. ჩვენ როცა ვამბობთ ძველთაგანვე, ამ შემთხვევაში ვგულისხმობთ კონკრეტულად XI ს-ის შუა წლებს, როდესაც წმინდა ეგნატი ანტიოქიელის ყველა ის ეპისტოლე, რაც ეკლესიის ისტორიაშია ცნობილი, ითარგმნა უბრწყინვალესი თარგმანით წმინდა გიორგი მთაწმინდელის მიერ, როგორც ერთი მთლიანი კორპუსი, რაც, სხვათაშორის, დღეისათვის გამოცემულიც გახლავთ საქართველოს ეკლესიის კალენდრის 1988 წლის ნომერში ძველი ქართული თარგმანით. ასე რომ მსმენელს და მკითხველს, რა თქმა უნდა, მასზე ხელი მიუწვდება.

 

97–ე რადიო საუბარი ქრისტიანული ლიტერატურის შესახებ

ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე

აუდიო ვერსია იხ: https://www.youtube.com/watch?v=3sqp3oYsIts

 

წმინდა ეგნატი ანტიოქიელის ეპისტოლეთა მოკლე და ვრცელი რედაქციები

ჩვენს წინა საუბარში დავიწყეთ განხილვა ისეთი დიდი მოღვაწის ლიტერატურული მემკვიდრეობისა და ცხოვრებისა, როგორიც გახლდათ წმინდა ეგნატი ანტიოქიელი. ეგნატი ანტიოქიელთან დაკავშირებით განსახილველი მართლაც ძალიან ბევრი და ძალიან მნიშვნელოვანია. თუნდაც ის მხარე, თუ როგორ არის შეფასებული და განჭვრეტილი ეკლესიის ისტორიაში ეს უდიდესი მოღვაწე, როგორია მის შესახებ უაღრესად საგულისხმო გამონათქვამნი, შემდეგ თუ როგორია საკუთრივ ეგნატის მარტვილური მოღვაწეობა და ამ მარტვილური მოღვაწეობის კონკრეტული გზა, კონკრეტული მარტვილური მარშრუტი, რაც თითქმის დეტალურად არის დღეისათვის ცნობილი. მეტად საინტერესოა ამ გზაზე თვალის გადევნება, როდესაც ის ანტიოქიიდან რომში გადაჰყავთ, სადაც მარტვილურად უნდა აღესრულოს, თუ რომელი ქალაქები განვლო მან, ვინ მიეგებნენ მას ამა თუ იმ ქალაქში, რა ეპისტოლეები გაუგზავნა მათ და ვის გაუგზავნა, შემდეგ საკუთრივ ეპისტოლეები, მათი უღრმესი და დაულევნელი თეოლოგიური და სახისმეტყველებითი სიმდიდრე, აღმოუწყავი, სადაც ფაქტობრივად ყველა სიტყვა, ყველა გამონათქვამი, ყველა მუხლი დასაზეპირებელია, ღრმად ამოსატვიფრია გულში (თავისთავადაც ამოიტვიფრება იმდენად შთამბეჭდავი გახლავთ). ამ კუთხით ეპისტოლეების განხილვა და განჭვრეტა, ყველაზე საგულისხმოა ეგნატისთან დაკავშირებით, და ბოლოს, რომლითაც ჩვენ დავიწყებთ ამ საკითხების განხილვას, მისი ლიტერატურული მემკვიდრეობის ტექსტობრივი სახე.

ჩვენ ამ მხარეს ყურადღებას ვაქცევთ ორი ფაქტორიდან გამომდინარე: რამდენადაც შრომის ავტორი უადრეს ეპოქას ეკუთვნის, სამოციქულო  მოღვაწე გახლავთ, მოციქულთა მოწაფეა ნამდვილად, ისტორიული გაგებით, შესაბამისად ასეთი პიროვნების ნებისმიერი დანატოვარი ჩვენს ყურადღებას არა მხოლოდ შინაარსობრივად იქცევს, არამედ იმ კუთხითაც, რაც წმინდა რელიქვიის ისტორიას გულისხმობს. საზოგადოდ ყოველი წმინდანის, ყოველი ღირსეულის ნებისმიერი სახის დანატოვარი და მითუმეტეს წერილობითი, როგორც მატერიალური დოკუმენტი ამ მხრივაც უაღრესად ფასეულია. ისევე როგორც მაცხოვრის მოღვაწეობასთან, მის პიროვნებასთან დაკავშირებული ნებისმიერი ძვირფასი რამ წმინდა ნივთი, იქნება ეს სახვევები, სუდარა, კვართი, სამსჭვალნი და სხვა, უდიდესი თაყვანისცემისა და დაინტერესების საგანია მთელი საქრისტიანოსთვის, მაცხოვარს მბაძველნი და მაცხოვრის კვალს შედგომილნი და მაცხოვრის მადლით განღმრთობილ-განწმენდილნი ამგვარივე მზერის ქვეშ ექცევიან. მათი ყოველი დანატოვარი ასევე მნიშვნელოვანია, მნიშვნელოვანია იმდენად, რამდენადაც თავად მაცხოვნებელ ჭეშმარიტებას უკავშირდება. ამიტომ ეგნატი ანტიოქიელის მოღვაწეობა და მისი ღვთისმეტყველება მხოლოდ იმ კუთხით კი არ არის ჩვენთვის ფასეული, რაც შინაარსობრივად იგულისხმება მისგან დატოვებულ ეპისტოლეებში, არამედ ესეც ღვთისმეტყველბის ნაწილია, თუ რა სახითაა აღნიშნული ეპისტოლეები დაცული, რა რედაქციები არსებობს და საზოგადოდ საეკლესიო ისტორიაში ეგნატი ანტიოქიელის ჭეშმარიტად ღვთივსულიერი ეპისტოლარული მეკვიდრეობა როგორ განეფინა. ამგვარ შესავალს მაინც ვაკეთებთ იმიტომ, რომ ზოგადად ყოველთვის ასე ჩანს, თითქოს ეს ნაკლებ მნიშვნელოვანია, ნაკლებ საინტერესოა, კონკრეტულ, ასე ვთქვათ, ფილოლოგიურ-ტექსტოლოგიურ საკითხებზე მსჯელობა, მაგრამ როდესაც ასეთ მოვლენასთან წმინდანს აქვს შეხება ყოველივე მისი სიწმინდით არის აღბეჭდილი და ჩვენთვისაც უაღრესად მნიშვნელოვანი ხდება.

ეგნატი ანტიოქიელის ეპისტოლეები, როგორც წინა საუბრის ბოლოს აღვნიშნეთ, მთლიანობაში ქართულად თარგმნა XI ს-ის შუა წლებში წმინდა გიორგი მთაწმინდელმა. თუნდაც ამ თარგმანის მიხედვით ჩვენ შეგვიძლია ამომწურავი წარმოდგენა შევიქმნათ ეგნატი ანტიოქიელის ეპისტოლარულ მემკვიდრეობაზე, რა სახითაც ის საეკლესიო ტრადიციაში ზოგადად ცნობილია. კერძოდ გიორგისეულ თარგმანში შედის 13 ეპისტოლე, რომელთაგან ერთი საკუთრივ ეგნატისადმია გაგზავნილი (ე.ი. მისგან დაწერილი არ გახლავთ, არამედ უშუალოდ მისდამია). ადრესატი ეგნატია, ხოლო გამომგზავნი გახლავთ ჩვენთვის სხვა მხრივ სრულიად უცნობი პიროვნება მარიამ მწირი. მარიამ მწირის ეპისტოლე ეგნატი ანტიოქიელის ეპისტოლეთა კრებულში და ამ კრებულის შემცველ ხელნაწერებში ჩვეულებრივ რიგით პირველია. ამას შემდგომ მოსდევს საკუთრივ ეგნატის პასუხი მარიამისადმი და შემდგომ უკვე ეგნატის ეპისტოლეები სხვადასხვა ქალაქების ქრისტიანული მრევლისადმი, იქნებიან ეს ეფესოს მრევლი, ანუ ეფესელები, ტრალისელები, მაგნესიელები, რომაელები თუ სხვა. მარიამ მწირისადმი მიმართულ ეპისტოლეს თუ გამოვაკლებთ რჩება 11 ეპისტოლე (ანუ თუ გამოვაკლებთ მარიამ მწირის ეპისტოლეს და საკუთრივ ეგნატის პასუხს ამ ეპისტოლეზე. მთლიანობაში კრებული, როგორც აღვნიშნეთ, 13 ეპისტოლიანია). ამ 11-დან ერთადერთი გახლავთ ასევე კვლავ პიროვნული, კერძოდ წმინდა პოლიკარპე სმირნელისადმი გაზგავნილი, ე.ი. როდესაც ეპისტოლეს ერთი კონკრეტული პიროვნება ყავს ადრესატად, და დანარჩენი 10 ზოგადად ქალაქებისადმია გაგზავნილი. აი ამგვარია, ასე ვთქვათ, სტრუქტურული შედგენილობითი ნიშნით ეგნატი ანტიოქიელის ეპისტოლეთა ყველაზე უფრო სრული კრებული, რაც IV ს-დან მთელ საქრისტიანოში ვრცელდება და რაც, როგორც უკვე ვთქვით, გიორგი მთაწმინდელმა თარგმნა ქართულად. მაგრამ აღვნიშნეთ, რომ ეს ყველაფერი ხდება IV ს-დან, ამ სახეს ეგნატი ანტიოქიელის ეპისტოლარული მემკვიდრეობა სწორედ საკუთრივ IV ს-დან იძენს, მაგრამ ეს არ ნიშნავს იმას, რომ IV საუკუნემდეც იგივე სახე ჰქონდა ამ კრებულს.

ჩვეულებრივ ითვლებოდა, რომ ეგნატი ანტიოქიელის ეპისტოლეები თავიდანვე ამ სახისა იყო, ე.ი. ეგნატისგანვე დაწერილი ამ სახისა იყო. მაგრამ როდესაც მოხდა აღმოჩენა სხვა ტიპის კრებულისა და ეს კრებული შეიცავდა მხოლოდ 7 ეპისტოლეს და თუმცა ეს შვიდივე ეპისტოლე იმ სრულ კრებულშიც თავისთავად შედიოდა, ეს საერთოობა ეპისტოლეებისა არ ნიშნავს მათ აბსოლუტურ ტექსტობრივ თანხვედრას. ერთიდაიგივე ეპისტოლე 7 ეპისტოლიან კრებულში და 13 ეპისტოლიან კრებულში მნიშვნელოვნად სხვაობს ცალკეულ ადგილებში ერთიმეორისგან ტექსტობრივად. კერძოდ ის 7 ეპისტოლე, რაც ცალკე კრებულად შემოგვენახა და რაც მხოლოდ ერთადერთი ხელნაწერით აღმოჩნდა დღეისათვის, აი ეს კრებული ეპისტოლეებს შეიცავს გაცილებით ლაკონური და მოკლე ტექსტით, მოკლე ფრაზეოლოგიით, ვიდრე 13 ეპისტოლიანი კრებულები. მაგალითად 7 ეპისტოლის შემცველი კრებული იწყება ეპისტოლით “ეფესელთა მიმართ”. იგივე ეპისტოლე შედის 13 ეპისტოლიან კრებულში, მაგრამ მათ შორის ტექსტობრივი სხვაობა არის უეჭველად სახეზე. აქ საქმე გვაქვს არა რაიმე გადაკეთებასთან ტექსტისა, არა რაიმე პერიფრაზირებასთან, არამედ გვაქვს იგივე ტექსტი, ოღონდ შიგა და შიგ გავრცობითი ხასიათის ჩანართებით. აი ამგვარი ვითარება გვაქვს ამ ორ კრებულს შორის. ერთი 7 ეპისტოლის შემცველი კრებულის ეპისტოლეები ტექსტობრივად ლაკონურია, ხოლო იგივე ეპისტოლეები 13 ეპისტოლიან კრებულში ტექსტობრივად გავრცობილია და ეს გავრცობა ნიშნავს იმას, რომ იგივე ტექსტია დატოვებული, რაც 7 ეპისტოლიან კრებულშია, მაგრამ მუხლებს შორის, წინადადებებს შორის, ზოგჯერ სიტყვებს შორისაც აზრის უკეთ გამოსათქმელად, აზრის უკეთ გამოსახტავად ჩართულია გარკვეული მონაკვეთები. ამ ჩანართების საუფუძველი რა გახლავთ? ეს ჩანართები არ ნიშნავს იმას, რომ ეგნატი ანტიოქიელის ნაწერებს შინაარსობრივი რედაქტირება გაუკეთდათ. ეს არ გახლავთ შინაარსობრივი რედაქტირების ნიმუში, შინაარსობრივი პერიფრაზირების ნიმუში, არც მეტაფრასირების ნიმუში არ გახლავთ ეს.

კარგად არის ცნობილი ლიტერატურულ-საღვთისმეტყველო მოვლენა, რასაც მეტაფრასტიკა ეწოდება, X ს-ის მიწურულიდან იწყება (ჩვენ ამაზე როდესაც ჟანრობრივი განხილვები გვქონდა, კონკრეტულად აგიოგრაფიისა, მაშინ ვისაუბრეთ). მეტაფრასტიკის წარმომადგენლები მიზნად ისახავდნენ ლიტონი, ტერმინოლოგიურად დაუხვეწელი, შინაარსობრივად გაუმართავი, კიმენური ანუ თავდაპირველი ტექსტების, თავდაპირველი აღწერილობების სიტყვიერად გარდაკაზმვას და ღვთისმეტყველურად გამართვას.

ეგნატი ანტიოქიელის შემთხვევაში კი ჩვენ გვაქვს მხოლოდ და მხოლოდ ტექსტობრივ გავრცობასთან საქმე, არა ეგნატის ტექსტის შეცვლასათან, არა ეგნატის ტექსტის პერიფრაზირებასთან, არა თავდაპირველი შინაარსის მიჩქმალვასთან თუ რაიმე სახის გადაკეთებასთან, არამედ მხოლოდ და მხოლოდ გავრცობასთან. ამგვარმა მოვლენამ, ეგნატის თავდაპირველი ლაკონური ტექსტის გავრცობამ არ უნდა გვაფიქრებინოს, თითქოს ის გავრცობილი რედაქცია, რაც 13 ეპისტოლის სახითაა მოღწეული და რაც ქართულად გიორგი მთაწმინდელმა თარგმნა, დაცილება იყოს ორიგინალთან. ეს უკეთ იქნება ჩვენგან გაგებული, თუ გავითვალისწინებთ რა იყო საზოგადოდ მიზეზი ამგვარი გავრცობისა. ხომ შეიძლებოდა საერთოდ არ შეხებოდნენ ეგნატის ეპისტოლეებს ტექსტობრივად? ტექსტობრივად აბსოლუტურად ხელშეუხებლად დაცვა ეგნატისეული ეპისტოლეებისა მხოლოდ იმ შემთხვევაში იქნებოდა გამართელბული, ეს ეპისტოლეები თუ საყოველთაო გავრცელების საგნად არ იქცეოდა. როდესაც ეგნატის ეპისტოლეები, როგორც უმნიშვნელოვანესი საღვთისმეტყველო მოვლენა და შეგონებითი, დამოძღვრითი სახის სწავლების შემცველი ტექსტი მთელ საქრისტიანოს უნდა მოჰფენოდა, მასობრივად უნდა გავრცელებულიყო და ყველა ქრისტიანისთვის, ყველა ჭეშმარიტი მორწმუნისთვის ხელმისაწვდომი უნდა გამხდარიყო, ასეთ დროს შეიქმნა აუცილებლობა იმისა, რომ გარკვეული გავრცობითი ხასიათის ჩანართები შეტანილიყო ტექსტში. ეს გავრცობა ჩვენ არ ვიცით კონკრეტულად ვინ აწარმოა, მაგრამ ის უეჭველად მართლმადიდებელ მამათა ნამოღვაწარია ერთადერთი მიზანდასახულობით. კერძოდ ეგნატის სტილი გახლავთ უაღრესად ლაკონური, უაღრესად მკაფიო, რამდენიმე სიტყვიანი და რამდენიმე სიტყვაში დიდი სათქმელის დამტევი, რისი განჭვრეტა და აღქმა ყველასთვის შესაძლებელი არ იყო და მორწმუნეთაგან ბევრი, რომელსაც სპეციალური სულიერი წვდომა და სპეციალური გრამატიკულ-ფილოლოგიური განსწავლულობა არ ჰქონდა, შეიძლებოდა შინაარსს ვერ ჩაწვდომილიყო, ანდა შინაარსის მნიშვნელოვანი ნაწილი მათთვის მიუწვდომელი დარჩენილიყო. ამიტომ ეგნატისგან თქმული და უმრავლეს შემთხვევაში ნაგულისხმევი აზრი რაღაც წესით უნდა გავრცობილიყო, უფრო გამოკვეთილიყო, რომ ყველასთვის საწვდომი გამხდარიყო. რა თქმა უნდა, ეგნატი როდესაც აღნიშნულ ეპისტოლეებს წერდა, ის არ ისახავდა მიზნად, რომ ყველასთვის აბსოლუტურად გასაგები ტექსტი მოეცა. ის განსაკუთრებულ მდგომარეობაში იმყოფებოდა (ამაზე ჩვენ შემდგომ გვექნება საგანგებო საუბარი), უშუალოდ მარტვილობის წინა დღეებში, შეიძლება ითქვას, წინა საათებში, წინა წუთებში წერდა ამ ეპისტოლეებს. ისიც, რა თქმა უნდა, ადამიანი იყო, განცდა ჰქონდა წინასწარი ამ უაღრესად მძიმე ხვედრისა და ამიტომ მისგან დაწერილი ეპისტოლეები მისივე ამ განსაკუთრებული სულიერი განწყობილების უმკვეთრესი ამსახველია. იმდენად შთამბეჭდავადაა ეგნატის განწყობა გადასული მის ეპისტოლეებში და მის სიტყვებში, რომ ამაზე მეტი შენივთება ამ სიტყვის წარმომთქმელთან, ალბათ, შეუძლებელია. თითქოს ეს ეპისტოლეები ეგნატის სულიერი მდგომარეობის პირია, ასლია იმ უაღმატებულესი და უმძლავრესი სულიერი და ხორციელი გრძნობებისა რასაც ის განიცდიდა. აი ამის გადმოცემის მიზანდასახულობა გახლავთ ამ შემთხვეაში წმინდა ეგნატის დანიშნულება და ის როგორც ახერხებს ანუ როგორც ასწრებს, როგორც მისთვის შესაძლებელია იმგვარად გადმოსცემს ყოველივე ამას. კვლავ აღვნიშნავთ, ის დინჯად, მკითხველთა დონისა და აზროვნების გათვალისწინებით არ ქმნის ამ ეპისტოლეებს. ეს ეპისტოლეები შექმნილია, შეიძლება ითქვას, ერთბაშად, მყისიერად, ერთი სულიერი განცდის გადმოღვრით, გამოვლინებით, ისევე როგორც (შეგვიძლია ანალოგი გავაკეთოთ) პავლე მოციქულის ეპისტოლეები. ამ ყოველივეს წვდომა და აღქმა, რა თქმა უნდა, მასობრივი მკიხთველისთვის რთული იქნებოდა.

ლაკონური, შემოკლებული ფრაზეოლოგია ზოგ შემთხვევაში აუცილებელ კომენტარს საჭიროებს. ავიღოთ თუნდაც წმინდა გრიგოლ ღვთისმეტყველი, მოგვიანო პერიოდის (IV ს) უდიდესი მამა, რომლის ჰომილიებს აურაცხელი კომენტარები დაერთი აშიაზე და ამ კომენტართა შექმნის მიზეზიც იგივე გახლდათ. წმინდა გრიგოლ ღვთისმწეტყველს ახასიათებდა უაღრესად ლაკონური, ირიბი, მინიშნებითი მეტყველება, ანუ როგორც მისი დიდი ქართველი მთარგმნელი წმინდა ეფრემ მცირე ამბობს მას ახასიათებდა “სიტყუა მოკლეობაი და ღმრთისმეტყუელებითთა სიტყუათა მიფარულებაი”. და ეს ყოველივე რომ საჩინო გამხდარიყო მკითხველისთვის აშიაზე აურაცხელი კომენტარი დაერთი მის ქადაგებებს. განსხვავება ამ შემთხვევაში ისაა, რომ ეგნატის ტექსტში ეს გავრცობანი შიგვეა შეტანილი. არაა გამორიცხული ეს ყოველივე თავის დროზე აშიებზე ყოფილიყო და შემდგომ გადამწერთაგან შესულიყო ტექსტში. ამის მაგალითები მრავალი გვაქვს, რაც ჩვენ არაერთგზის წერილობითაც აღგვინიშნავს, რომ თავის დროზე აშიებზე იყო გარკვეული განმარტებები, რაც შემდგომ გადამწერთაგან ტექსტში ჩაერთო. მაგრამ, რამდენდაც ეკლესიამ ამგვარი მოვლენა მოიწონა და ტექსტშივე მიუჩინა ამგვარ გავრცობებს ადგილი, უკვე მნიშვნელობა აღარ აქვს იმ ფაქტს, რომ, ვთქვათ, თავის დროზე აშიაზე იყო კომენტარი და შემდგომ გადმაწერისგან ის ტექსტში ჩაერთო, მთავარია, რომ ეს მოვლენა ეკლესიისგან უკვე ნებადართულია, სანქცირებულია და აპრობირებულია. მაგრამ დაისმის საკითხი: არის თუ არა ეს მოვლენა გამართლებული? რა თქმა უნდა, ეს მოვლენა გამართლებულია და ეს სავსებით შესაძლებელია. აქ რომ ჩვენ მეტაფრასირებასთან გვქონოდა საქმე, იმ გაგებით, რა გაგებითაც მეტაფრასტიკა, როგორც ჟანრი, საეკლესიო ტრადიციაში არსებობს, მაშინ ეგნატი ანტიოქიელი წმინდანი არ უნდა ყოფილიყო. იმიტომ, რომ ცნობილი საეკლესიო დებულებით, რაც ეფრემ მცირემ შესანიშნავად გადმოგვცა ჩვენ, მეტაფრასირება წმინდანს და მითუმეტეს საღვთო წერილს ვერ შეეხება. ვერც საღვთო წერილის და ვერც რომელიმე მართლმადიდებლური შრომის, წმინდანისგან დაწერილი შრომის გარდაკაზმვას ანუ მეტაფრასირებას ვერავინ შეჰბედავს. ამიტომ ვამბობთ, რომ ეგნატი ანტიოქიელის ეპისტოლეების გავრცობილი რედაქცია არ შეიძლება მეტაფრასტიკად ჩაითვალოს. კვლავ აღვნიშნავთ, მეტაფრასტიკა შეეხო მხოლოდ შინაარსობრივადაც და წერის სტილითაც ხარვზებიან თავდაპირველ აღწერილობებს, რომელთა გარდაკაზმვა, რომელთა სიტყვიერი, ტერმინოლოგიური, შინაარსობრივი და განსაკუთრებით დოგმატურ-საღვთისმეტყველიო გამართვა სრულიად აუცილებელი იყო. ამ შემთხვევაში, ეგნატის ეპისტოლეებთან დაკავშირებით, მხოლოდ ერთი რამ იყო აუცილებელი, რომ მასში ნაგულისხმევი აზრი ყველასთვის საწვდომი წარმოჩენილიყო, უფრო გაცხადებულიყო. თუმცა საინტერესოა არის თუ არა ნებადართული, წმინდანის შრომის თუნდაც ამგვარად გავრცობა. რა თქმა უნდა, ნედართულია. კვლავ აღვნიშნავთ ამის ყველაზე უფრო მნიშვნელოვანი ნიმუში და არგუმენტი გახლავთ ყველაზე დიდი დოგმატური ტექსტი – ნიკეა-კონსტანტინოპოლის მრწამსი, რაც მოგეხსენებათ ლიტურგიაშია ჩართული ანუ ლიტურგიკული სანქცია აქვს მას და მისი შეცვლა, მოგეხსენებათ, ყოვლად შეუძლებელია (ერთ-ერთი დიდი არგუმენტი კათოლიკობასთან მართლმადიდებლობის დაპირისპირებისა სწორედ ეს გახლდათ, რომ კათოლიკებმა მრწამსში ერთადერთი ფრზა ჩაურთეს - “და ძისაგან” და ამის გამო ისინი მრწამსის დამრღვევებად შეირაცხენ). მაგრამ ასეთი აღმატებული დოკუმენტიც კი, რომელიც ყოველგვარ ტექსტობრივ ჩარევას გამორიცხავს, ამავე დროს მრავალ გავრცობითი ხასიათის განმარტებებს, სხვადასხვა მამათაგან დაწერილთ, გულისხმობს. ყველა აღსარებითი შრომა, რაც კი ეკლესიის მამებს დაუტოვებიათ IV ს-ის შემდეგ, ნიკეა-კონსტანტინოპოლის კრებათა “მრწამსის” გავრცობითი ანუ კომენტირებული გადმოცემაა. ამას ჩვენ უნდა ვუწოდოთ კომენტირებული ანუ განმარტებითი გადმოცემა. იმიტომ, რომ “მრწამსის” მუხლები უაღრესად ტევადია, უაღრესად ლაკონურია და ბევრისთვის საწვდომი არ გახლავთ. შესაბამისად მრწამსის დოგმატურ ტექსტს რომ ყველა მკითხველი ჩაწვდეს შედარებით უფრო ღრმად, ზოგ შემთხვევაში ეკლესიის მამები გავრცობითად ანუ განმარტებითად გადმოგვცემენ ამ “მრწამსს”. თვითონ “მრწამსის”, როგორც ლიტურგიაში წარმოსათქმელი ტექსტის შეცვლას კი არ იკადრებენ, არამედ დამოუკიდებლად იმ ტექსტისა (ის ტექსტი თავისთავად არსებობს, როგორც ლიტურგიკული და აღსარებითი ფორმულა, ტექსტობრივად ყოვლადშეუცვლელი) ამ მრწამსის კომენტირებული ანუ განმარტებითი ხასიათის ტექსტებიც არსებობს, რომლებიც “მრწამსის” ტექსთან თანაარსებობენ. მას კი არ ცვლიან, ანდა მას კი არ აუქმებენ, არამედ მასთან ერთად არსებობენ როგორც მისი კომენტირებული, განმარტებითი, ანუ გავრცობითი გადმოცემა. ასეთი გახლავთ მაგალითად წმინდა მაქსიმე აღმსარებლის (VII ს) “აღსარებითი სიმბოლო”, წმინდა მიქელ სვინგელოზის (IX ს) “სიბოლო”, წმინდა გრიგოლ პალამას (XIV ს), რომელიც ჩვენ, სხვათაშორის, ვთარგმნეთ და გამოვაქვეყნეთ კიდეც, საკმაოდ ვრცელი, და სხვა ანალოგიური ხასიათის ტექსტები, ანალოგიური ხასიათის აღსარებითი შრომები, რომლებიც ეფუძნებიან ნიკეა-კონსტანტინოპოლის “მრწამსს”, თუ მისი ჩამოყალიბების შემდეგ არიან, ცხადია, ისინი დაწერილნი. ამგვარი კომენტირებული სახის “მრწამსის” თანამდევი და “მრწამსის” გვერდით არსებული ტექსტები ადრეც ცნობილია. მაგალითად II ს-ის მიწურულს წმინდა ირინეოს ლიონელს ორგზის აქვს აღსარებითი ფორმულის “მრწამსის” კომენტირებული ანუ განმარტებითი გადმოცემა თავის ცნობილ შრომაში “მხილება და დამხობა ცრუ ცოდნისა”. ასევე III ს-ში წმინდა გრიგოლ ნეოკესარიელს ერთ-ერთი უადრესაი სახეობა “მრწამსისა” უკვე მოცემული აქვს, წმინდა ათანასე ალექსანდრიელს IV ს-ის I ნახევარში, რომელიც ამ შემთხვევაში ნიკეის კრების მრწამსს ეფუძნება და სხვა. მაგრამ IV ს-ის შემდეგ უკვე ყველა ამგვარი ხასიათის აღსარებითი შრომა ეკლესიის მამისა აუცილებლად ეფუძნება საკუთრივ ნიკეა-კონსტანტინოპოლის კრების მრწამსს და მის გავრცობით ანუ განმარტებით გადმოცემას ისახავს მიზანად. აბსოლუტურად არაფერს არ ცვლის იქ, მთლიანად იგივე ტექსტია, იგივე სულიერებაა, იგივე შინაარსია, ოღონდ უფრო გამოკვეთილად, უფრო გაცხადებითად, უფრო განმარტებითად, უფრო სქოლიასტურად გადმოცემული. აი ამგვარი სახის არის ეგნატის ლაკონურ ეპისტოლეთა ის გავრცობითი რედაქცია, რაც IV ს-ში ჩამოყალიბდა, რომ ეგნატის ლაკონურად გამოთქმული სწავლებანი, შეგონებანი, უაღრესად ღრმა საღვთისმეტყველო წვდომანი მეტ-ნაკლებად ყველასთვის საწვდომი გამხდარიყო. ეს გახლდათ მიზეზი იმისა, რომ ეგნატისგან თავის დროზე ლაკონურად გაგზავნილი ეპისტოლეები, რასაც დღეისათვის ჩვენ ეგნატის ეპისტოლეთა მოკლე რედაქცია შეგვიძლია ვუწოდოთ (ამ სახით მოღწეულია მხოლოდ შვიდი ეპისტოლე ცალკე კრებულად), აი ეს ლაკონური რედაქცია IV ს-ში შიგა და შიგ სხვადასხვა საღვთისმეტყველო ჩანართებით განივრცო ანუ სახეზე გვაქვს გავრცობილი რედაქცია, რომელიც სხვა არაფერია, თუ არა იმავე ეგნატისეულ ეპისტოლეთა კომენტირებული, განმარტებითი რედაქცია. ამიტომაა ეს განსაკუთრებით ფასეული. ამიტომ მოხდა, რომ სწორედ ეს რედაქცია გავრცელდა მთელ საქრისტიანოში, ე.ი. ის რედაქცია, რომელიც ეგნატის ეპისტოლეებს მთლიანობაში შეიცავს ტექსტობრივად და ამავე დროს განმარტებებიც იქვეა მოწოდებული. როგორც უნივერსალური მოვლენა ტექსტისა კომენტარის ერთმთლიანობისა და განუყოფლობისა აი ამ სახით ყველა ეპისტოლე ერთ კორპუსად წარმოდგენილი, როგორც ამის ნიმუში და განსაკუთრებული ჟანრობრივი სახეობა, ეს გავრცობითი რედაქცია იმდენად პოპულარული ხდება, რომ ეგნატის ლაკონური ტექსტები, განმარტებათა გარეშე არსებული ტექსტები ხელნაწერებეში თითქმის დავიწყებას ეძლევა. იმიტომ, რომ უდიდეს მოღვაწეებსაც კი ამგვარი განმარტებითი ტექსტები უღმრავებდა ხედვას ეგნატი ანტიოქიელის ღვთივსულიერი სწავლებებისას და ისინიც (მათ შორის ჩვენ წმინდა გიიორგი მთაწმინდელიც შეგვიძლია ვახსენოთ) სწორედ ამ გავრცობითი რედაქციისკენ მიმართავდნენ თავიანთ ინტერესს, თავიანთ მზერას, როდესაც ეგნატი ანტიოქიელის სულიერი მოძღვრების შესწავლა მათ მიზანდასახულობას შეადგენდა.

ორიოდე სიტყვით ვიტყვით, რომ არის კიდევ მესამე რედაქცია ეგნატის ეპისტოლეებისა, ოღონდ ეს მხოლოდ სირიულ თარგმანშია მოღწეული და საკუთრივ თარგმანის კუთვნილებაა, მას ეგნატის მოძღვრებათან უშუალოდ არავითარი კავშირი არა აქვს, რაღაც შუალედური რედაქციაა თავდაპირველ ეგნატისეულ აღწერილობასა და იმ გავრცობით რედაქციას შორის, რაც ორივე ბერძნულად არსებობს. ამიტომ ამ მესამე რედაქციას მხოლოდ სირიულენოვანი მრევლისთვის თუ სირიულენოვანი ქრისტიანობისთვის აქვს მნიშვნელობა. საკუთრივ ეგნატის მოღვაწეობისთვის და ეგნატის შრომების საღვთისმეტყველო გააზრებისთვის ამ თარგმანს არავითარი ღირებულება არა აქვს, ის მართლაც მხოლოდ ფილოლოგიურ-ტექსტოლოგიური ყურადღების საგანი შეიძლება იყოს და სხვა არაფერი, მაგრამ როგორც ფაქტს ამჯერად მოვიხსენებთ. ის კი გვსურს, რომ მსმენელისთვის ცნობილი იყოს, რაც უკვე აღვნიშნეთ, რომ ეგნატის ეპისტოლეები ორ რედაქციად არსებობდა, რომელთაგან ერთი ესაა თავდაპირველი, უკომენტარო, განმარტებათა გარეშე ანუ მოკლე ლაკონური რედაქცია, ხოლო მეორე განმარტებებითურთ იქვე ჩართული, რომელიც ეგნატის ტექსტს ხელუხლებლად იცავს, მაგრამ განგვიმარტავს კიდეც და ამ მხრივ განსაკუთრებით ფასეულია, ე.წ. გავრცობითი რედაქცია, ქართულად თარგმნილი წმინდა გიორგი მთაწმინდელის მიერ და როგორც უკვე ვთქვით გამოქვეყნებული საეკლესიო კალენდარში 1988 წელს.

აი ესაა ის ტექსტობრივი საკითხები, რაც ვფიქრობთ საყურადღებოა, როდესაც ეგნატი ანტიოქიელის, ამ უმნიშვნელოვანესი და უადრესი ეპოქის, სამოციქულო ეპოქის მოღვაწეს ვეხებით. შესაბამისად იმ გავრცობითი რედაქციის წამკითხველებსაც, თუკი გაეცნობიან კალენდარში დაბეჭდილ ტექსტს, რა თქმა უნდა, სრული ნდობა უნდა ჰქონდეთ იმისა, რომ ისინი უშუალოდ ეგნატისეულ სწავლებას შეემეცნებიან და არა რაღაც გვიან სხვათაგან პერიფრაზირებულ და გადაკეთებულ ტექსტს. ესაა, კვლავ აღვნიშნავთ, ნამდვილად ეგნატისეული ტექსტი, ოღონდ ეკლესიური, მართლმადიდებლური სწავლებით და ამ სწავლების ფონზე კომენტირებული ტექსტი და კომენტარი ერთმთლიანობაში.

98–ე რადიო საუბარი ქრისტიანული ლიტერატურის შესახებ

ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე

აუდიო ვერსია იხ: https://www.youtube.com/watch?v=G6NiI-vptv4

 

წმინდა ეგნატი ანტიოქიელი საეკლესიო ტრადიციაში (მეორე ნაწილი)

წინა საუბარში ჩვენ განვიხილავდით იმ უადრეს წყაროებს, სადაც ეგნატი ანტიოქიელის ან მისი ამა თუ იმ ეპისტოლის შესახებ უწყება არის მოცემული. სხვაგვარად ეს საკითხი ამგვარად სათაურდება: ეგნატი ანტიოქიელი საეკლესიო ტრადიციაში. პირველი ნაწილი ამგვარი განხილვისა IV ს-ის შუა წლებამდე ანუ წმინდა ათანასე ალექსანდრიელის, ამ ერთ-ერთი უდიდესი მღვდელმთავრის მოღვაწეობამდე ჩვენ უკვე განვიხილეთ, უფრო ზუსტად ამ პიროვნების მოღვაწეობის ჩათვლით და იმავე ეგნატის შესახებ, თუ როგორია შედარებით უფრო გვიანდელი უწყებანი, ამჯერად შევეხებით.

როგორც ვთქვით წმინდა ათანასე ალექსანდრიელი ეგნატის ეპისტოლეებს და ამ ეპისტოლეების ცალკეულ მონაკვეთებს მიიჩნევს უაღრესად მნიშვნელოვანს ტერმინოლოგიურ-დოგმატური ასპექტით და ამიტომაც ახდენს ციტირებას მისი ეპისტოლეებიდან. რაც შეეხება იმავე IV ს-ის შედარებით უფრო გვიანდელი, II ნახევრის მოღვაწეს წმინდა იერონიმეს, იგივე ნეტარ იერონიმეს, იგი, როგორც მოსალოდნელი იყო, თავის კრებსითი ხასიათის შრომაში (დაახლოებით იმავე ტიპის შრომაში, რაზეც ჩვენ თავის დროზე უკვე საუბარი გვქონდა, რა ტიპისაც არის ევსები კესარიელის “საეკლესიო ისტორია”) სათაურით “ბრწყინვალე კაცთა შესახებ” ცდილობს, რომ, მართალია შეჯამებულად, მაგრამ ცალკეული ცნობების შედარებით დაწვრილებითი შემოკრებით ამომწურავი ინფორმაცია მოგვაწოდოს წმინდა ეგნატის შესახებ. კერძოდ აღნიშნულ შრომაში ჩვენ ვკითხულობთ: “ეგნატი იყო ანტიოქიის ეკლესიის მესამე ეპისკოპოსი პეტრე მოციქულის შემდეგ (ჩვენ ადრე ვნახეთ, რომ ეგნატი ანტიოქიელი დასახელებულია მეორე ეპისკოპოსადაც, კერძოდ ორიგენეს მიერ და ადრევე ავღნიშნავდით, რომ სხვაობა ამგვარ რიგობით მიმდევრობაში უკავშირდება იმას, საკუთრივ პეტრე მოცქიული იქნება თუ არა ნაგულისხმევი ეპისკოპოსთა რიცხვში. თუ პეტრე მოციქულს პირველ ეპისკოპოსად მივიჩნევთ ანტიოქიისა, მაშინ ეგნატი მესამე ეპისკოპოსია, ხოლო თუ მოციქულის შემდეგ ავითვლით ეპისკოპოსთა რიგს, მაშინ ის მეორე ეპისკოპოსად წარმოჩნდება ევოდიუსის შემდეგ. თორემ ამ შემთხვევაში ორიგენესა და იერონიმეს ცნობები, კვლავ აღვნიშნავთ, ერთსა და იმავეს გვაუწყებს). როდესაც ტრაიანემ ქრისტიანთა დევნა დაიწყო, იგი მხეცებთან შესაბრძოლებლად რომში გადააგზავნეს ბორკილდადებული. ეგნატი ზღვით მივიდა სმირნაში, სადაც ეპისკოპოსად იყო პოლიკარპე, იოანეს მოწაფე”. ეს ჭეშმარიტი ცნობა გახლავთ. როდესაც ჩვენ პოლიკარპე სმირნელზე გვექნება განხილვა მაშინ კვლავ დავუბრუნდებით ამ საკითხს. პოლიკარპე სმირნელი, როგორც იოანე ღვთისმეტყველის მოწაფე უფრო ადრინდელი წყაროებითაცაა ჩვენთვის ცნობილი, ე.ი. გარდა ნეტარი იერონიმესი, რომელიც IV ს-ის მოღვაწეა, ამავეს გვაუწყებს ჩვენ გაცილებით ადრეული ეპოქის მოღვაწე, წინა საუბარში ჩვენს მიერ ხსენებული წმინდა ირინეოს ლიონელი, რომელიც საკუთრივ პოლიკარპეს მოწაფე იყო ისტორიულად. სწორედ ამ ირინეოსისგან ვიცით, რომ თვით ირინეოსი კი იყო პოლიკარპეს მოწაფე, მაგრამ მისი მოძღვარი პოლიკარპე თავის მხრივ იოანე ღვთისმეტყველის მოწაფე გახლდათ. ამ შემთხვევაში წმინდა იერონიმე უადრეს საეკლესიო ტრადიციას იმოწმებს, როდესაც აღნიშნავს, რომ პოლიკარპე სმირნელი იოანეს მოწაფე იყო. შემდეგ იერონიმე აგრძელებს: “ეგნატი ზღვით მივიდა სმირნაში, სადაც ეპისკოპოსად იყო პოლიკარპე, იოანეს მოწაფე და მსმენელი მისი. აქედან ეგნატიმ ერთი ეპისტოლე მისწერა ეფესელებს, მეორე მაგნესიელებს, მესამე ტრალისელებს, მეოთხე რომაელებს. სმირნიდან გამგზავრებულმა მისწერა ფილადელფიელებს და სმირნელებს, აგრეთვე პირადად პოლიკარპეს, რომელსაც მიანდო მან ანტიოქიის ეკლესია. ეგნატი იხსენიებს სახარებას, რომელიც (ამ შემთხვევაში უკვე წმინდა იერონიმე პირველ პირში ამბობს) მე უკვე ვთარგმნე ლათინურად და იესო ქრისტეს პიროვნების შესახებ ამბობს: “ხოლო მე აღდგომის შემდეგაც სხეულში ვიხილე იგი და მწამს, რომ არის და რაჟამს მივიდა პეტრესთან და მათთან, რომლებიც პეტრეს გვერდით იყვნენ, უთხრა მათ: შემეხეთ და ნახეთ, რომ არ ვარ უსხეულო ვინმე დემონი და მყის შეეხნენ მას და ირმწუნეს”. აქ მცირედი განმარტება საჭირო გახლავთ იერონიმეს ამ ციტატისა.

ამრიგად, იერონიმე ამბობს, რომ ეგნატი იხსენიებს ერთ-ერთ თავის ეპისტოლეში სახარებას და მას ახარებიდან მოაქვს ეგნატის ციტატა და ეს ციტატა ასეთი სახისაა: “შემეხეთ და ნახეთ, რომ არ ვარ უსხეულო ვინმე დემონი და მყის შეეხნენ მას და ირმწუნეს”. საკუთრივ ეს ციტატა, რაც ნეტარ იერონიმეს მოაქვს, ჩვენ გვხვდება წმინდა ეგნატის ეპისტოლეში “სმირნელთა მიმართ”, კერძოდ ეს გახლავთ ამ ეპისტოლის III თავის II ქვეთავი. ამ ეპისტოლეში მოცემულია ციტირება აპოკრიფიდან “ქადაგება პეტრესი” (“კერიგმა პეტრი”), რომელსაც ეწოდება ასევე “მოძღვრება პეტრესი” ანუ ლათინურად “დოქტრინა პეტრი”. მოცემული ციტატა საკმაოდ ემსგავსება ლუკას სახარების XXIV თავის XXXIX მუხლს, იმ განსხვავებით, რომ ამ უკანასკნელში (ე.ი. ლუკას სახარებაში) არ გვხვდება სიტყვები “უსხეულო დემონი”, რაც გვხვდება მითითებულ აპოკრიფში და რაც ბერძნულად ამგვარად გამოითქმის: “დაიმონიონ (დემონი) ასომატონ” (უსხეულო). ლათინურად რაცაა მოღწეული და რაზეც ნეტარი იერონიმე გვიმოწმებს, რომ თვითონაა ლათინურად მთარგმნელი, აი ამ ლათინურ თარგმანში ასეთი შესიტყვება გვაქვს: “დემონიუმ ინკორპორალე” (უსხეულო). სიტყვები “უსხეულო დემონი” სწორედ ზემორე აპოკრიფს ეკუთვნის. სხვათაშორის საინტერესო შეიძლება იყოს, რომ ამ აპოკრიფს, რომლისგანაც ციტატა მოაქვს ეგნატი ანტიოქიელს, ეხება ორიოგენეც, როდესაც იგი მსჯელობს ტერმინ “უსხეულოს” შესახებ და ამბობს ასეთ რამეს: “ტერმინი “უსხეულო” უცნობია და იგი არ გვხვდება წმინდა წერილის ღირსეულ ნაწილში. თუ ვინმე დაგვიპირისპირებს პატარა წიგნს, რომელსაც ეწოდება “პეტრეს მოძღვრება”, სადაც თითქოს მაცხოვარი ეუგნება მოწაფეებს: არ ვარ უსხეულო დემონი, ვუპასუხებთ, რომ ჯერ ერთი ეს წიგნი საეკლესიო წიგნთა შორის არ ირიცხება, მეორეც, ცხადია, რომ იგი არ დაუწერია არც პეტრეს, არცთუ სხვას ვინც კი ღვთის სულით იყო შთაგონებული”. ამგვარ ცნობას გვაწვდის ამ წიგნის შესახებ ორიგენე თავის ცნობილ შრომაში “დასაბამთა შესახებ”.

როგორც ჩანს ხსენებული აპოკრიფის ციტირებული ადგილი არის პასუხი და უარყოფა სხვა აპოკრიფისა, რომელსაც “ებრაელთა სახარება” ეწოდება. საერთოდ მაცხოვრის განკაცებასთან დაკავშირებით გაუკუღმართებანი I-II საუკუნეებში იყო არსებითად ორი კატეგორიისა. ერთნი მიიჩნევდნენ, რომ განკაცება ეს იყო მხოლოდ ზმანება, მოჩვენება, რომ მაცხოვარი კი მოგვევლინა ჩვენ ადამიანის სახით, მაგრამ ეს ყველაფერი მხოლოდ ზმანება იყო, მისი დაფვლა, აღდგომა... ეს ყველაფერი მხოლოდ მოჩვენება იყო და ის მხოლოდ და მხოლოდ გარეგნულად, ჩვენს დასანახად, ისევე როგორც ანგელოზი გამოცხადებისას, ითავისებდა ადამიანის სახეს და არა ისე, რომ ბუნებითად მან ადამიანობა მიიღო. ამგვარი გახლდათ ერთი გაუკუღმართება, რასაც დოკეტიზმი ანუ მოჩვენებითობა ეწოდება და ამის საპირისპირო მეორე გაუკუღმართება გახლდათ ებიონიტთა სექტისგან გავრცელებული და დამკვიდრებული, სადაც, თუ პირველში მაცხოვრის კაცება იყო დაკნინებული, რომ ის ჭეშმარიტად არ განკაცებულა, პირუკუ მისი ღმერთობა იყო დაკნინებული და მიიჩნეოდა, რომ მაცხოვარი იესო ქრისტე იყო ჩვეულებრივი ადამიანი, რომელიც განიღმრთო ღვთის ძალით. ე.ი. ის იყო არა ბუნებითად ღმერთი, არამედ განღმრთობილი გარკვეულ პერიოდში თავისი ცხოვრებისა, თორემ ისე ჩვეულებრივი ადამიანი იყო. აი ეს ორი დიდი გაუკუღმართება, ორი დიდი ერესი  თანამდევია ჭეშმარიტი მოძღვრებისა და მათთან პაექრობა ჭეშმარიტ ღვთისმეტყველთ საუკუნეთა მანძილზე უწევდათ. და როდესაც მოაქვს ეს ციტატა ეგნატი ანტიოქიელს, ეს ციტატა ამ შემთხვევაში, კვლავ აღვნიშნავთ, მიუხედავად იმისა, რომ ის აპოკრიფიდანაა, ჭეშმარიტი სწავლების გადმომცემია იმ აზრით, რომ უარყოფს აღდგომილი ღმერთის ზმანებითობას, რომ ის ხორციელად აღდგა. ამის დადასტურება საეკლესიო მართლმადიდებლური ტრადიციისთვის მრავალი ნიშნით ხდება და ეს უჭველია და ეს დოგმატია. მაგრამ ამას უარყოფდნენ დოკეტისტები და ეგნატი ანტიოქიელი, რომელიც თავის ეპისტოლეებში ძალიან ხშირად ხაზს უსვამს დოკეტისტების მავნე ერეტიკულ აზრებს და საცდურს ამ მიმდინარეობისას, შესაბამისად ყველა შემთხვევაში, რამდენადაც ეს შესაძლებელია, მოუხმობს ჯანსაღ სწავლებას და ზოგ შემთხვევაში აპოკრიფების რომელიღაც ნაწილებს (ეს რომელიღაცა ამ შემთხვევაში ნებისმიერი არ არის), იმ ნაწილებს, სადაც საღი სწავლებაა დაცული. ამ შემთხვევაშიც ამ აპოკრიფის, რომელსაც “პეტრეს ქადაგება” ეწოდება და რაც ძველად სახარებადაც იწოდებოდა, აღნიშნული ფრაზა, რომ მაცხოვარი ეუბნება თავის მოწაფეებს “შემეხეთ, მე არ ვარ უსხეულო დემონი, არამედ ხორციელად ვარ აღდგომილი”, ჭეშმარიტი სწავლებაა. ისევე როგორც ჩვენ გვაქვს კანონიკური საეკლესიო უწყება ამასთან დაკავშირებით, თუ როგორ დაეჭვდება თომა აღდგომილი მაცხოვრის ჭეშმარიტებაში, რომ ის ხორციელად ჭეშმარიტად აღდგა და როგორ დარწმუნდება შემდეგ სწორედ ხორციელი აღდგომის ჭეშმარიტებაში იესო ქრისტესი. ამრიგად, მიზანდასახულობა ამ შეთხვევაშიც წმინდა ეგნატისა სწორედ ეს გახლავთ, რომ ხორციელად აღდგომილი ღმერთის ჭეშმარიტება წარმოუჩინოს მსმენელებს. ამიტომ ეს ჩვენთვის არ უნდა იყოს დამაბრკოლებელი, თუ რატომ იმოწმებს ის აპოკრიფს. უდიდესი ღვთისმეტყველნი იმოწმებენ ზოგჯერ აპოკრიფებს. აპოკრიფები ჩვენ, როდესაც ეს ჟანრი განვიხილეთ მაშინაც აღვნიშნეთ, რომ აპოკრიფები ყოველთვის უარყოფით აზრებსა და უარყოფით ლიტერატურას არ ნიშნავს. ხშირ შემთხვევაში იქაც შეიძლება ღირსეული სწავლება იყოს. მაგრამ იმიტომაა უარსაყოფი აპოკრიფები, რომ ღირსეული სწავლების გვერდით არაღირსეული და გაუკუღმართებული სწავლებაც თანაარსებობს და ამის გარჩევა ჩვეულებრივ მსმენელს, ჩვეულებრივ მკითხველს, რიგით მკითხველს და რიგით მორწმუნეს, რა თქმა უნდა, არ შეუძლია. მხოლოდ უდიდესი ღვთისმეტყველნი, რომელთაც მანათობელი ლამპარი ჭეშმარიტებისა ხელთ უპყრიათ, ყოვლადუდანაკარგოდ გამიჯნავენ ერთიემორისაგან იფქლსა და ღვარძლს და ამიტომ რა ციტატსაც ისინი იმოწმებენ აპოკრიფებიდან, ჩვენც უყოყმანოდ შეგვიძლია დავიმოწმოთ და მივიღოთ. შესაბამისად ეგნატისგან დამოწმება აპოკრიფის ერთი მუხლისა მიგვითითებს, რომ, თუ სხვა რამე არა, ეს მუხლი მაინც ამ აპოკრიფში უეჭველად ჭეშმარიტია და მასში ნაგულისხმევი მოძღვრებაც ჭეშმარიტია.

ასე რომ, ეგნატი ანტიოქიელის ეპისტოლეებს (ჩვენ ეს საკითხიც შეიძლება წამოვჭრათ) ამ კუთხითაც აქვს მნიშვნელობა, თუ როგორ უნდა ვითვისებდეთ აპოკრიფულ ლიტერატურას, რა დამოკიდებულება უნდა გვქონდეს მათთან. მეთოდი, ხედვა ამ შემთხვევაშიც აუცილებლად იგივე უნდა იყოს ჩვენი, როგორც ამას სხვა საკითხებთან დაკავშირებით აღვნიშნავდით, როგორც საკუთრივ ეგნატის პიროვნების შესახებაც აღვნიშნავდით, რომ ისევე უნდა ვითვისებდეთ აპოკრიფებს და იმას გამოვყოფდეთ აპოკრიფებიდან ჭეშმარიტ სწავლებად, როგორადაც ითვისებენ და რაც გამოჰყვეს აღნიშნული აპოკრიფებიდან ჭეშმარიტ სწავლებად ეკლესიის მამებმა. ანუ საეკლესიო ხედვის კვალობაზე უნდა ვხედავდეთ ჩვენც ნებისმიერ ძეგლს და მათ შორის აპოკრიფებსაც და ნებისმიერ მოღვაწესაც, როგორც უკვე ამის შესახებ აღვნიშნეთ. ამრიგად, რამდენადაც საეკლესიო ტრადიცია აღნიშნულ ფრაზას ხსენებული აპოკრიფიდან ჭეშმარიტი სწავლების შემცველად მიიჩნევს, ჩვენც ეს ფრაზა შეგვიძლია მსგავსადვე აღვიქვათ.

წმინდა იერონიმეს ცნობა ეგნატისთან დაკავშირებით მხოლოდ ბიოგრაფიული ღირსების მქონე, როგორც უკვე ვნახეთ, არ გახლავთ. ლიტერატურისმცოდნეობითად, ჟანრობრივი სპეციფიკითაც, ზოგადად აპოკრიფებთან დამოკიდებულების კუთხითაც ეს ცნობა უაღრეასად საყურადღებო გახლავთ და ვფიქრობთ არ იყო მთლად გაუმართლებელი შედარებით ვრცლად რომ შევეხეთ ამ ციტატას.

ნეტარი იერონიმე ხსენებული ციტატის შემდეგ განაგრძობს: “საჭირო ჩანს, რომ რადგანაც ვიხსენებთ ამ კაცს (გულისხმობს წმინდა ეგნატის), მცირე ადგილი მოვიტანოთ რომაელთა მიმართ მისი ეპისტოლიდან (და აქ ციტატა მოაქვს ეგნატის “რომაელთა მიმართ ეპისტოლიდან” ნეტარ იერონიმეს, ის ციტატა, რაც ჩვენ სხვა ავტორებთან არ გვხვდება და რაც თავისთავად ძალიან საყურადღებო მონაკვეთია): “სირიიდან რომამდე, ხმელეთსა თუ ზღვაზე, დღითა თუ ღამით ვებრძვი მხეცებს”. მას მიუსაჯეს მხეცებთან შებრძოლება, ის კი მოწამეობრივი სულით აღივსო და რაჟამს ესმა ლომების კბილთა ღრჭიალი თქვა: პური ვარ იესო ქრისტესი და ვილოცავ, რომ დავიფქვე მხეცთა კბილებით, რათა გავხდე წმინდა პური. ხოლო ივნო მან ტრაიანეს იმპერატორობის მეათე წელს”. აი ეს გახლავთ ნეტარი იერონიმეს შედარებით ვრცელი უწყება ეგნატი ანტიოქიელის შესახებ. ჩვენ ეს ციტატა სრულად მოვიტანეთ, იმიტომ, რომ სხვა წყაროების შეჯამებად წარმოჩნდება ეს ციტატა.

წმინდა ეგნატის სიტყვები, რაც დამოწმებულია ორიგენესთან და რაც უკვე ჩვენ მოვიხსენეთ, გვხვდება აგრეთვე ბასილი დიდთანაც, რომელიც ახდენს ეგნატის ციტირებას. წმინდა ბასილი კერძოდ თავის ცნობილ ქრისტეშობის ჰომილიაში გვაუწყებს: “ძველებიდან ვიღაცამ სხვაგვარადაც თქვა, რომ იოსებისადმი დაწინდვა მოგონებული იქნა, რათა ამ სოფლის მთავარს დაჰფარვოდა მარიამის ქალწულობა”. ჩვენ ამ ციტატას უკვე შევეხეთ, თვითონ ეგნატი ანტიოქიელის სიტყვებს აღარ გავიმეორებთ, მაგრამ აღვნიშნავთ, რომ ეს სწავლება იმდენად მნიშვნელოვანია ეკლესიის მამებისთვის, რომ როგორც ვხედავთ ეს უდიდესი კაბადოკიელი მოღვაწე წმინდა ბასილი დიდი ასევე იმოწმებს მას.

რაც შეეხება შედარებით მოგვიანო ეპოქის დამოწმებას ეგნატისას, IV-V სს-ის მიჯნას, ჩვენ უკვე აღვნიშნავდით, რომ წმინდა იოანე ოქროპირმა საგანგებო ჰომილია მიუძღვნა ეგნატი ანტიოქიელს. ერთი ციტატა მოვიტანეთ მისგან, მაგრამ ეს ჰომილია მთლიანობაში გახლავთ უაღრესად საყურადღებო. ჩვენ პირდაპირ შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ასეთი ღვთივსულიერი განჭვრეტა სხვა პიროვნების მოღვაწეობისა შეუძლებელია რომ მრავლად გვეგულებოდეს. ეს უიშვიათესი მოვლენაა და იოანე ოქროპირის ეს ჰომილია თავისთავად არის განსაკუთრებული სულერი ხედვის ნაყოფი. დამოუკიდებლად იმ გაგებით, რომ მართალია ეგნატის შესახებაა ქადაგება და ეგნატი სწორედ ამით გამოირჩევა, როგორც უკვე აღვნიშნავდით, რომ მას ისეთი გამძაფრებული, განსაკუთრებული სულიერი ხედვა აქვს თუნდაც ვითარებიდან გამომდინარე, რომ მარტვილობისთვისაა გამზადებული და შესაბამისად წერილობითი გამოხატულებაც იმდენად ტევადია და გამსჭვალული ამ უღრმესი სულიერი განცდებით, რომ მას შეიძლება ანალოგი არ მოეძებნოს, ამგვარივე შეიძლება ითქვას იოანე ოქრპირის ამ ჰომილიაზე. იგი ეგნატის შესახებაა, მაგრამ იმდენად ღრმად ჭვრეტს ეგნატის მდგომარეობას წმინდა იოანე ოქროპირი, რომ სულიერად ის ფაქტობრივად ეგნატია უკვე, იმავე ტანჯვისა და იმავე მარტვილობის საკუთარ თავზე მიმღები. ამ ჰომილიაში განსაკუთრებით უაღრესად მოქმედებს მკითხველზე ერთი ადგილი, სადაც აღწერილია ერთი მხრივ ეგნატის მიწიერი მოგზაურობა, მიწიერი მარშრუტი, როდესაც ის გადაჰყავთ ანტიოქიიდან რომში. ანტიოქია მოგეხსენებათ არის აღმოსავლეთით, რომი კი დასავლეთით (ანტიოქიისთვის) ანუ ეგნატი მოგზაურობს აღმოსავლეთიდან დასავლეთისკენ. ეს მოვლენა ძალიან სულიერი და სახისმეტყველებითი წარმოუჩნდება იონე ქოროპირს, რომელიც უსადაგებს მას (ე.ი. ეგნატის მოძრაობის ამ მიმართულებას აღმოსავლეთიდან დასავლეთისაკენ) მზის მოძრაობას ხილულ ცაზე, რომ მზეც ასევე აღმოსავლეთიდან დასავლეთისკენ მიემართება. წმინდა იოანე ოქროპირი ამგვარ ღვთივსულიერ და ღვთივშთაგონებულ ხედვას (ამას ჩვენ სწავლებასაც ვეღარ დავარქმევთ, რადგან ესაა ნამდვილი ხედვა, განჭვრეტა) გადმოგვცემს. ის გვაუწყებს (როგორც ჩვენ ეს ზეპირად გვახსოვს): “როდესაც ეგნატი, შეპყრობილი, ანტიოქიიდან რომისკენ, აღმოსავლეთიდან დასავლეთისკენ გადაჰყავდათ, მზეც თანამსრბოლი იყო მისი ცაზე, რომელიც ასევე აღმოსავლეთიდან დასავლეთისკენ მიიწეოდა. და თუ ხილული მზე თავისი სხივებით ზემოდან უნათებდა გზას ეგნატის, ქვემოდან ეგნატი, როგორც სულიერი მზე სულიერ სხივებს შეაგებებდა მას და აცხოველებდა ირგვლივ ყოველივეს. და ეს ორი მზე, მოგზაურობდა რა აღმოსავლეთიდან დასავლეთისკენ, მათი ხვედრი სხვადასხვაგვარი იყო, რამდეანდაც ხილული მზე, როდესაც მიდის აღმოსავლეთიდან დასავლეთისკენ და მიაღწევს უკიდურეს დასავლეთ წერტილს, ჩაესვენება, რათა კვლავ ხილულ და ამქვეყნიურ აღმოსავლეთში ამოვიდეს. ხოლო ეგნატი, რომელიც აღმოსავლეთიდან უკიდურეს წერტილში დასავლეთისა მიაღწევდა (აქ უკიდურეს წერტილად დასავლეთისა იგულისხმება სიკვდილი. საეკლესიო სწავლებაში აღმოსავლეთი ყოველთვის ცხოველმყოფელობის, სულიერი სიციცხლის სიმბოლოა, ხოლო დასავლეთი კვდომისა. რამდენადაც ეგნატი ხორციელი ანუ ამქვეყნიური აღმოსავლეთიდან ამქვეყნიური დასავლეთისკენ მოგზაურობს და დასავლეთი მისი სიკვდილის ადგილია, რადგან რომში ის უნდა მოწამეობრივად აღესრულოს, აი ამა აქცევს განსაკუთრებულ ყურადღებას იოანე ოქროპირი), ეგნატი ჩაესვენება ხილულ დასავლეთში ანუ ის მოკვდება, მაგრამ კვლავ ხილულ აღმოსავლეთში აღარ ამობრწყინდება, ამობრწყინდება სულიერ აღმოსავლეთში ჭეშმარიტების მზის კრთომაში, ცათა სასუფეველში”.

ამგვარი სახეობრივი გამოთქმა და განჭვრეტა ეგნატისეული მოგზაურობისა იოანე ოქრპირის მიერ, კვლავ აღვნიშნავთ, რაღაც განსაკუთრებული მადლია ღვთისა და ეს ეპისტოლე ჩვენ ვფიქრობთ დართულიც კი უნდა იყოს ეგნატი ანტიოქიელის ეპისტოლეებზე, საერთოდ ეგნატის მოღვაწეობის ამსახველ ნებისმიერ შრომაზე, იმდენად თანაშეარსებულია იგი ეგნატი ანტიოქიელის პიროვნებასთან და მის მოღვაწეობასთან. სხვათაშორის ამავე ეპისტოლეში საკუთრივ მოწამეობრივი ხვედრიც ეგნატი ანტიოქიელისა ასევე ღვთივსულიერი თვალითაა განჭვრეტილი და განცდილი იოანე ოქროპირისგან, რომელიც კერძოდ ამბობს: “თეატრონის შუაში ზემოთმჯდომარე მთელი ქალაქის წინაშე მხეცები ეძგერნენ მას, რომელმაც მარტვილის ხვედრი დაითმინა, რათა ყველას თვალწინ დაეძლია ეშმაკი და მისდა მჭვრეტელნი მსგავსი ღვაწლისადმი აღეშურვა. არათუ მარტოოდენ ახოვნად მოკვდა იგი, არამედ მოკვდა წადიერად. და არათუ ცხოვრებისგან განდგომას განიზრახავდა, არამედ უმჯობესი და უსულიერესი ცხოვრებისათვის იჩინა იგი. ამიტომაც სიხარულით უჭვრეტდა ეგნატი მხეცებს”. ეს წადიერებითი განცდა მოწამეობისა, რომ ეს მოწამეობა არ არის აუცილებლად ყოფითი იძულება, არამედ ეს ყოველი ქრისტიანის სულიერი სწრაფვაა და წადილია, თუმცა გამოხატულებითი ფორმა შეიძლება ამ წადილს სხვადასხვაგვარი ქონდეს, ასახულია ამ შემთხვევაშ იოანე ოქროპირისგან მის აღნიშნულ ჰომილიაში.

არის კვლავ რამდენიმე საყურადღებო მითითება წმინდა ეგნატი ანტიოქიელის შესახებ და ჩვენ არ გვინდა, რომ რომელიმე მათგანი დაფარული იყოს მსმენელისათვის, რომლებისთვისაც ძვირფასია ასეთი დიდი მოღვაწისა და მარტვილის შესახებ ნებისმიერი უადრესი წყარო. ამიტომ ამ შემთხვევაში წმინდა იოანე ოქროპირის აღნიშნული ჰომილიის განხილვით შევწყვეტთ ჩვენს საუბარს და შემდგომ შეხვედრაზე კვლავ ეგნატის შესახებ უძველეს და უძვირფასეს საეკლესიო წყაროებს წარმოვადგენთ.

100–ე რადიო საუბარი ქრისტიანული ლიტერატურის შესახებ

ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე

აუდიო ვერსია იხ: https://www.youtube.com/watch?v=HceDjixaoug

 

წმინდა ეგნატი ანტიოქიელის სწავლება ეკლესიის ერთიანობის, მწვალებლობებისა და საღვთო ტრფიალების შესახებ

ჩვენ ვეხებოდით წმინდა ეგნატი ანტიოქიელის მოღვაწეობას. განვიხილეთ ის უწმინდესი წყაროები, რომლებიც მის შესახებ გვაუწყებენ.

ფაქტობრივად VII საუკუნემდე წმინდა ეგნატის შესახებ მრავალი მნიშვნელოვანი მოწმობა გვაქვს ეკლესიის მამათაგან. რა თქმა უნდა, VII საუკუნით დამოწმებანი ეგნატისა არ წყდება. სწორედ ამ საუკუნეში შედგენილად მიიჩნევა ისეთი მნიშვნელოვანი ძეგლი, როგორიც იყო “პასქალური ქრონიკა”, სადაც ეგნატი ანტიოქიელის მოღვაწეობას საგულისხმო ადგილი ეთმობა. მოგვიანებით კი ცნობილი მიქაელ სვინგილოზი (IX ს) საგანგებო იამბიკოსაც უძღვნის მას. ეს იამბიკო იწყება ასეთი ტაეპით: “გულში გქონდა ტრფიალება ქრისტე”. სხვათაშორის ფრაზა “ტრფიალება ქრისტე” ეგნატი ანტიოქიელის ერთ-ერთი ეპისტოლიდან მომდინარეობს, რაზეც ოდნავ მოგვიანებით ვისაუბრებთ.

შედარებით უფრო გვიანდელ ეპოქაში ეგნატი ანტიოქიელის მოღვაწეობა და მისი ეპისტოლეები მთელ ქრისტიანულ მსოფლიოს წვდება და ითარგმნება სხვადასხვა ენაზე. უკვე აღვნიშნავდით, რომ ძველქართულადაც უბრწყინვალესი თარგმანი ყველა მისი ეპისტოლისა და მის სახელთან დაკავშირებული ეპისტოლისა მოგვაწოდა წმინდა გიორგი მთაწმინდელმა, რაც საბედნიეროდ გამოცემულიც გახლავთ 1988 წლის საქართველოს ეკლესიის კალენდრის პუბლიკაციაში. მაგრამ არა მხოლოდ ქართულად, არამედ სხვა ენებზეც ეგნატის ეპისტოლეები, მისი მოღვაწეობა სრულყოფილად ხდება ცნობილი.

ეს ეპისტოლეები, როგორც ქრისტიანთაგან უდიდესი, არა უბრალოდ დაინტერესების, არამედ თაყვანისცემის საგანი, მარადიული ცხოველმყოფელი წყაროსებრ მათი განმაღმრთობელი დღესაც ამგვარადვე რჩება და გვავალდებულებს თუნდაც ამ რადიო ლექციების ფარგლებში მცირედი და ყველაზე უფრო არსებითი მინიშნებანი ეგნატის საღვთისმეტყველო სწავლებებთან დაკავშირებიოთ წარმოვადგინოთ, რაც სწორედ ეპისტოლეებშია გადმოცემული.

თუნდაც მხოლოდ ის შვიდი ეპისტოლე, რაც მოკლე რედაქციის კრებულშია წარმოდგენილი, შთამბეჭდავად გვიდასტურებს იმას, რომ I-II ს-ის მიჯნაზე უკვე მაცხოვნებელი მოძღვრების ღვთისმეტყველური წვდომის სიღრმე განსაცვიფრებლად აღმატებული იყო. შესაბამისად თანამედროვე გაგებანი ამ კუთხით სხვადასხვა ავტორთან დაკავშირებით, სხვადასხვა ძეგლთან დაკავშირებით, შორს რომ არ წავიდეთ თუნდაც არეოპაგეტულ თხზულებებთან დაკავშირებით, რომ თითქოს უადრეს პერიოდში საეკლესიო ისტორიისა საღვთისმეტყველო ტერმინოლოგია, საღვთისმეტყველო წვდომის სიღრმე, გამოცხადებითი მოძღვრების საღვთისმეტყველი განმარტება თითქოს არ იყო ისეთი ღრმა, ისეთი რთული, როგორც ეს მოგვიანებით გვევლინება, აი ამგვარი თანამედროვე დებულებანი თუნდაც საკუთრივ ეგნატი ანტიოქიელის ეპისტოლეების საფუძველზე სრულიად უნიადაგო ჩანს. იმიტომ, რომ ის სულიერი წვდომა, რაც ეგნატის ეპისტოლეებშია, რა თქმა უნდა, ყოველგვარ დრო-ჟამზე აღმატებულია და თავისი სიღრმითა და სირთულით თუ არ აღემატება უთანასწორდება მაინც უფრო გვიანდელი ეპოქების თეოლოგიურ სპეკულაციებს. აღნიშნულ ეპისტოლეებს, რა თქმა უნდა, შეჰფერით ძალიან ღრმა და დაწვრილებითი განხილვა. თუმცა ჩვენ ამისგან, კვლავ აღვნიშნავთ, თავს შევიკავებთ. მიზანდასახულობა ეგნატი ანტიოქიელის საღვთისმეტყველო სწავლების განხილვისა ჩვენგან მხოლოდ ერთია: მკითხველს და მსმენელს შევუქმნათ მართებული ორიენტირი, მართებული შთაბეჭდილება ეგნატი ანტიოქიელის ღვთისმეტყველების წიაღში შესასვლელად. გადმოვცეთ შესავალის სახით ის უმთავრესი თვისებები, რითაც ეგნატის საღვთისმეტყველო სწავლება გამოირჩევა.

ამ თვისებათაგან (თუ უკვე პირდაპირ განხილვას დავიწყებთ) ერთ-ერთი უმთავრესი გახლავთ ეგნატის დაუცხრომელი მოწოდება ყველა ქრისტიანისადმი ერთიანობისაკენ, ერთსულიერებისაკენ, ერთეკლესიობისკენ. ჩვენ ვიწყებთ იმ თვისების წარმოჩენით, რაც ეგნატის, როგორც საზოგადო მოძღვარს, როგორც ყველა თაობის მასწავლებელს გვიმჟღავნებს. ამ მოწოდებაში მისი მწყემსური ღირსება ყველაზე ყუფრო მეტად ცნაურდება. ეგნატის ერთ-ერთს პირველს შემოაქვს ის ცნობილი სიმბოლო, რაც მუსიკალურ საკრავს უკავშირდება და რაც შემდგომდროინდელ ლიტერატურაში უფრო ხშირად ხდება მოხმობილი, ეკლესიის ერთიანობის აუცილებლობის წარმოსაჩენად. ეგნატი ასე მიმართავს მორწმუნე მრევლს: “ისე იყოს მრევლი შეწყობილი დიაკონთან, დიაკონი მღვდელთან, მღვდელი ეპისკოპოსთან, ყველა მათგანი ერთი მეორის მიმართ, როგორც მუსიკალური საკრავის (თვით ეგნატისთან წერია “კითარა”) სიმები არის ერთიმეორესთან შენაწევრებული და შეწყობილი. და თუ ეს შეწყობა, ეს სიმწყობრე დაირღვევა, როგორც საკრავის სიმები უკვე ერთიან მწყობრ მელოდიას ვეღარ აღმოთქვამენ, მითუმეტეს თუ ერთი ან რამდენიმე სიმი გაწყდება და გაწყვეტის გარეშეც თუ თანაჟღერადობა მათ არ ექნებათ, ურთიერთშეწყობილობა არ ექნებათ, ყოველგვარი მელოდია დაირღვევა, ამგვარადვე თუკი ეკლესიაში არ იქნება სხვადასხვა ხარისხის, სხვადასხვა პატივის, სხვადასხვა წესის ერთმთლიანობითი თანაშენაწევრება ყველაზე უფრო აღმატებული საღვთო ჰარმონიის სახით, ის ერთიანი აღვლენა საღვთო დიდებისა, ღვთის მადიდებელი საგალობლისა ამგვარი ეკლესიისგან, რა თქმა უნდა, ვეღარ აღსრულდება და შესაბამისად ეკლესიაც, როგორც უფლის სულიერი სხეული დაირღვევა და განქარდება”. ეს ცხადია, არის ცალკეულ, კერძოობით ეკლესიებზე ყურადღების გამახვილება. ეგნატი თვით არის მასწავლებელი იმისა, რომ მართლმადიდებელი ეკლესია, როგორც ერთი, წმინდა და სამოციქულო, მარად დაურღვეველია, მტერი ჯოჯოხეთისანი მას ვერ ერევიან. მაგრამ ამა თუ იმ რეგიონალურ გამოვლინებაში, ამა თუ იმ ქვეყნის ცხოვრებაში შეიძლება ეკლესიურმა მოღვაწეობამ რღვევა განიცადოს თუ იქ ერთსულოვნება არ სუფევს, იმგვარი, როგორც ეს კეთილად და კარგად გამართულ მუსიკალურ საკრავს შეეფერება. ამ შეწყობილების ნიშნად ეგნატი სხვადასხვა ძალიან ღრმა და ძნელად საწვდომ გამონათქვამებსაც იშველიებს. თუნდაც მათ შორის ერთი გავიხსენოთ, როცა ეგნატი ასეთ რამეს გვასწავლის: “როდესაც დუმს ეპისკოპოსი, უფრო მეტად შიში და კრძალვა გქონდეთ მისი”. აქ იგულისხმება ის, რომ ეპისკოპოსი როგორც წინამძღოლი ეკლესიისა, ღვთის წინაშე მავედრებელი ამაქვეყნისა და კაცობრიობისა, მსახურებს რა ღმერთს და სწორედ მისი ნებართვით, მისი რჯულდებით, მისი ხელდასხმით შესძლებს მსახურებას უფრო ქვემორე სამღვდელო წესნი თავ-თავის ფარგლებში, მრევლიც მონაწილეობს თავისი საზღვრებით მსახურებაში, მაგრამ ყოველივე ამას ღვთიურობა და კურთხვე აქვს მხოლოდ ეპისკოპოსისგან. საეპისკოპოსო კურთხევის გარეშე არცერთი მსახურება ღვთისგან არ შეიწირება. და როდესაც ეპისკოპოსი, როგორც წინამძღვარი ეკლესიისა ყველაზე აღმატებულ მსახურებაში და საღვთო მჭვრეტელობაშია შესული, რა თქმა უნდა, ის გარეგნულად დადუმებულია, სულიერად ხმოვანებს ღვთის წინაშე, სულიერად ეზრახება მას და შესაბამისად მდუმარება მისი უაღმატებულესი სულიერების გამოკრთომაა. ამიტომაც მისდამი თვალმიპყრობილი ქვემორე წესნი აუცილებლად შიშითა და კრძალვით უნდა იყვნენ აღვსილნი. სადაც ამგვარი ურთიერთთანაჭვრეტა არ არის, იქ, რა თქმა უნდა, არც თანაშეწყობილობაა. თუ სამღვდელო პირი თავის წესს ხედავს მხოლოდ და არ აღასრულებს ზეაღხილვას ეპისკოპოსისკენ, ე.ი. უფრო აღმატებული ხარისხისკენ არ აღაპყრობს მზერას, რა თქმა უნდა, ის ღირსეულად ვერც თავის წესში, ვერც თავის საზღვრებში იმოღვაწევევბს. ყოველნი წესნი მათზე უფრო აღმატებულთ უნდა აღუპყრობდნენ მზერას, უფრო აღმატებულთაგან უნდა იღებდნენ წინამძღვრობას, მეგზურობას და შემდგომ საკუთრივ ისინი სხვებს, უფრო ქვემორეებს უწიამძღვრებდნენ. ამგვარი იერარქიული თანაშეწყობილობა, რაც დაახლოებით ამავე ეპოქაში გაცილებით უფრო ვრცლად გადმოსცა წმინდა დიონისე არეოპაგელმა (ამ მოღვაწის შესახებ ჩვენ, ალბათ წმინდა ეგნატის შემდე ვისაუბრებთ შეძლებისდაგვარად დაწვრილებით და მაშინ შევეხებით იერარქიულობის საკითხს), ზნეობრივი მხარე, სულიერი ღირსება იერარქიულობისა სწორედ იმ მოვლენის საფუძველზე წარმოჩნდება, რომ ყოველ საფეხურს იერარქიისას თავისი ღირსება აქვს მთლიან იერარქიულ კიბეში. ცალკე გამოყოფით რომელიმე ხარისხი თავის მნიშვნელობას იუქმებს. და თუ ყოველი ხარისხი იერარქიისა თვითრჯულობას მიეცემა, რა თქმა უნდა, იერარქიული კიბე აბსოლუტურად გაუფასურდება და დაირღვევა. ხოლო ეკლესია, როგორც საეკლესიო იერარქიის სისავსე, მაშინ აღავლენს ყოვლადგანმაღმრთობელ სადიდებელს უფლისას, ღვთივსათნო გალობას ჭეშმარიტებისას, რაჟამს ყოველი იერარქიული ხარისხი მეორე ხარისხთან თანაჭვრეტაში, მასთან თანაცხოვრებაში ჰარმონიულად მყოფობს. აი ამისკენ მოწოდება გახლავთ ერთი უმთავრესი ნიშანი ეგნატი ანტიოქიელის ეპისტოლეებისა. როგორც ჩანს ამ პერიოდისთვის კვლავ, ან ხსოვნაშია, ანდა გარკვეული გამოვლინებანი, თუნდაც შესუსტებული, სახეზეა მრევლსა და ეკლესიის იერარქიას შორის დაპირისპირებისა, რაზეც ჩვენ ვისაუბრეთ წმინდა კლიმენტი რომაელის “კორინთელთა მიმართ ეპისტოლის” განხილვის დროს. ყოველგვარი უთანხმოება არღვევს ეკლესიის მთლიანობას და ჭეშმარიტი მოძღვარი, რა თქმა უნდა, მრევლს სწორედ ამგვარი ერთიანობისკენ მოუწოდებს. ეგნატი, როგორც საზოგადო მოძღვარი, როგორც დამმოძღვრელი მორწმუნე თაობებისა, ეკლესიის კრებულის წევრთა ღვთივგანბრძნობილი მასწავლებელი პირველ რიგში სწორედ ამ თვისებით ვლინდება მის ეპისტოლეებში. საეკლესიო ერთიანობისკენ მომწოდებელი, მომწოდებელი დიდი საყვირი – ასე შეგვიძლია ეგნატი ანტიოქიელი შევაფასოთ.

ეკლესიური ერთიანობისკენ მოწოდება ყოველთვის უაღრესად არსებითი იყო საეკლესიო ტრადიციაში. ცნობილია, რომ მოგვიანებით III ს-ის შუა წლებში ამ თემაზე სპეციალური ნაშრომი დაწერა წმინდა კვიპრიანე კართაგენელმა სათაურით “ეკლესიის ერთიანობის შესახებ”. ეკლესიის მამები იმდენად დიდ ყურადღებას ანიჭებენ ეკლესიის ერთიანობას, რომ ყველაზე მეტად იკონომიას გამართლება აქვს (რა თქმა უნდა, იმ შემთხვევაში თუ დოგმატს არ ექმნება საფრთხე), ანუ გარკვეულ, ძველი ქართული ტერმინით თუ ვიტყვით, განგებულებას ადგილი აქვს მხოლოდ მაშინ როდესაც ეკლესიის ერთიანობა საფრთხის ქვეშ დგება. იმიტომ, რომ შენარჩუნება დოგმატის სიწმინდეში ეკლესიის ერთიანობისა ყველაზე დიდი აუცილებლობაა და ვალდებულებაა ეკლესიის მამებისა. ამ მამათა შორის ერთი-ერთი უწინარჩინებულესი, აქეთკენ მხომობელი მარადის და დღესაც მისი ხმა რომ ყურად უნდა ვიღოთ გახლავთ წმინდა ეგნატი ანტიოქიელი. ყოველგვარი განდგომანი, სქიზმანი, თვითრჯულობანი უკეთური ძალის საქმეა და საერთო მას ჭეშმარიტებასთან არაფერი აქვს. ისევე როგორც თანამედროვე განდგომილებანი თუნდაც საქართველოს ეკლესიასთან დაკავშირებით.

ეგნატი, როგორც საზოგადო მოძღვარი, ასევე მთელი თავისი ღვთივსულიერი მადლმოსილებით ვლინდება მეორე თვისებითაც. ეს გახლავთ უკეთურ სწავლებათაგან მრევლის განრიდების  მოძღვრული ვალდებულება, სამოძღვრო პასუხისმგებლობა მრევლის წინაშე, რომ განარიდოს იგი ყველა უკეთურ სწავლებას. სწორედ მოძღვარი აცნობიერებს და უნდა აცნობიერებდეს დამღუპველ ზემოქმედებას ყველა არაჭეშმარიტი, არამართლმადიდებლური სწავლებისა, როგორც მაცხოვრის ერთიანი სხეულის დამარღვეველისა, დამარღვეველისა, რა თქმა უნდა, პირობითად. ეს ყოველივე ამ უკეთურების მცდელობაა, თორემ საკუთრივ ეს სხეული ღმერთთავის, იესო ქრისტეს ძალით, რა თქმა უნდა, არასოდეს არ დაირღვევა, მაგრამ მცდელობა უკეთური ძალისა აქეთკენაა მიმართული და ცალკეულ რეგიონალურ გამოვლინებებში ეკლესიისა მან (უკეთურებამ) შეიძლება წარმატებასაც კი მიაღწიოს. ამიტომ ეგნატისეული მოწოდება არა მხოლოდ თავისი ეპოქის ქრისტიანთა მიმართ არის უშუალოდ, არამედ ყველა თაობისადმი. იგი უკეთურ სწავლებებს განაძევებს, განაშორებს მამისეული ბაღისგან. ასეთ სიმბოლოს გვთავაზობს წმინდა ეგნატი, როდესაც ამბობს, რომ: “ერიდეთ მწვალებელთა ნაწერებს, მათ სწავლებებს, რადგანაც ისინი მამისეული სანერგესგან აღმოცენებულნი არ არიან”. მჟავე ცომსაც უწოდებს ეგნატი ერეტიკულ სწავლებებს და ამბობს, რომ “თვით მათი (ე.ი. ერეტიკულ სწავლებათა) უკეთურების, როგორც მჟავე ცომის სუნი ამხილებს მათ”. შესაძლოა გარეგნულად არაფერი შეიმჩნეოდეს, კეთილმეტყველებითი წესით იყოს გადმოცემული სწავლება, მაგრამ შეიცავდეს მაცხოვნებელი დოგმატის დამარღვეველ რაიმე აზრს და ეს ერთი მცირედი გამოკრთომაც კი ამგვარი აზრისა მთელ კეთილსწავლულებას რომელიმე პირისას, მსგავსად იმისა, როგორც თაფლით სავსე კასრს ერთი წვეთი შხამიც კი აუფასურებს და უარგისს ხდის, ამგვარადვე აუვარგისებს რომელიმე ღვთისმეტყველის, მოძღვრის მთელ კეთილსწავლულებას თუნდაც ერთი ჭეშმარიტებისგან დაცილებული აზრი. “ერიდეთ მათგან კბენას, - ამბობს ეგნატი. მომაკვდინებელი შხამითაა მათი ნაკბენი”. მართლაც მომდევნო საუკუნეებმა, თვით ეგნატის ეპოქამაც (ერესები მაშინაც თვალსაჩინო იყო), მაგრამ განსაკუთრებით თავიანთი მასშტაბურობით გვიან აღმოცენებულმა ერესებმა კარგად აჩვენეს მათი ნაკბენის მომაკვდინებელი ძალა. მომაკვდინებელი ძალა მათზე, რომლებმაც თუნდაც ეგნატის, სხვა მოძღვართა შეგონებებზე რომ არაფერი ვთქვათ, გონიერებისკენ მომწოდებელი ხმა არ შეისმინეს.

ეგნატი არა ზოგადად დამმოძღვრელია თავის ეპისტოლეებში, არამედ იგი ჩვენ წარმოგვიჩნდება როგორც უაღმატებულესი მჭვრეტელი საღვთო წიაღისა, ღვთივსულიერად მხედველი ზეციური ცხოვრებისა და შესაბამისად უმკვეთრესი წესით ყოველივე ამის გადმომცემი. განსაკუთრებით ფასეულია რომაელთა მიმართ მისი ეპისტოლე, რომელიც ალბათ წესით ზეპირადაც უნდა იცოდეს ყოველმა ქრისტიანმა. თითქმის შეუძლებელია იქ რაიმე ფრაზის, სიტყვის, წინადადების გამოტოვება, ერთი მთლიანი, უაღმატებულესი საღვთისმეტყველო მოძღვრებაა ეს ეპისტოლე. რა თქმა უნდა, მთელი ეპისტოლის დეტალური განხილვა ამჯერად ჩვენს მიზანს სცილდება, მაგრამ უმთავრესს, ყველაზე არსებითი რაც მასშია აუცილებლად გამოვყოფთ. ეს არსებითი გახლავთ ეგნატის მიერ განმარტება საღვთო სიყვარულისა, თუ რა არის საღვთო სიყვარული, რა არის ჭეშმარიტი სიყვარული. უაღრესად ნიშანდობლივია, რომ ეგნატი უაღმატებულესი საღვთო სიყვარულის გადმოსაცემად საკუთრივ სიტყვა “სიყვარულს” თავს არიდებს. “სიყვარული” ანუ ბერძნულად “აგაპე” ეგნატისგან ამ შემთხვევაში უგულებელყოფილია, რადგან მისი სულიერი ჭვრეტით ის უაღმატებულესი მდგომარეობა საღვთო სიყვარულისა, რაც ადამიანს განღმრთობის მწვერვალზე აქვს, საკუთრივ ამ სიტყვით (“სიყვარული”) ვერ გადმოიცემა. ეგნატისთვის სიტყვა “სიყვარული” ანუ “აგაპე” ხდება უკმარი იმ უმძაფრესი განცდის გადმოსაცემად, რაც ადამიანს მსჭვალავს განღმრთობის მწვერვალზე. ამიტომ მას შემოაქვს სხვა სიტყვა, რომელიც ბერძნულად გამოითქმის როგორც “ეროსი” და რომლის ქართული შესატყვისიც გახლავთ “ტრფიალება”. ის პირდაპირ წერს: “ვეტრფი წამებას, მაგრამ არ ვიცი ღირსი ვარ თუ არა”. საკუთარ ხვედრს, საკუთარ გზას მარტვილობისას ეგნატი ტრფიალების საგნად ჭვრეტს. ის არ ხედავს ამ გზაში, ამ მარტვილობაში, მოწამეობაში რაიმე იძულებითს. რა თქმა უნდა, ვითარება შეიქმნა იმგვარი, რომ მან უნდა სწამოს ჭეშმარიტება საკუთარი სისხლით. არასოდეს არცერთი ქრისტიანი პროვოცირებას ამა ქვეყნის ძალებისას არ ახორციელებს, რომ გამოიწვიოს ისინი მარტვილური ხვედრის მიღებისთვის, მაგრამ თუ ვითარება შეიქმნება აუცილებლად ჭეშმარიტი ქრისტიანი ადასტურებს თავის რწმენას საკუთარი სისხლით და ესაა მოწამეობა ანუ დადასტურება, დამოწმება. ეგნატი ეტრფის თავის ამგვარ ხვედრს, მაგრამ ისიც იცის, რომ მარტვილობა ეს ყველაზე უფრო აღმატებულ მორწმუნეთა ხვედრია და ამის გამო დასძენს: “მაგრამ არ ვიცი ღირსი ვარ თუ არა”. ამის შემდეგ იგი ჭეშმარიტი ტრფიალება ვინც (“ვინც” იმიტომ ვამბობთ, რომ ხორცშესხმულია ეს ტრფიალება, პიროვნულია და არა რაღაც, ვთქვათ, აბსტრაქტული სურვილი) არის იმას გვიმხელს: “ტრფიალება ჩემი ჯვარცმულია”, - ამბობს ის. ანუ მისთვის ჭეშმარიტი ტრფიალება, ჭეშმარიტი ეროსი ეს გახლავთ მაცხოვარი იესო ქრისტე, კაცთა ცხოვრებად განკაცებული. ამ პერსპექტივაში განივრცობა ეგნატის ღვთისმეტყველება ტრფიალების შესახებ, რომ თავი, წიაღი და გვირგვინი ტრფიალებისა თავად მაცხოვარია, იგი არის ყოვლად ტრფიალება, ხორცშესხმული ტრფიალება და მისდამი მეტრფენი, მისი მტრფობელნი ჭეშმარიტი ქრისტიანები არიან.

ეს მოძღვრება უაღრესად ღრმაა. შესაბამისად ჩვენ დროებით შევჩერდებით და შემდგომ საუბარში კვლავ ამავე საკითხზე განვაგრძობთ მსჯელობას.

 

101–ე რადიო საუბარი ქრისტიანული ლიტერატურის შესახებ

ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე

აუდიო ვერსია იხ: https://www.youtube.com/watch?v=VMOg2pyCKew

 

წმინდა ეგნატი ანტიოქიელის სწავლება საღვთო ტრფიალების შესახებ (გაგრძელება). ეკლესიური სწავლება სიმბოლოს შესახებ

ჩვენს წინა საუბარში შევჩერდით წმინდა ეგნატი ანტიოქიელის საღვთისმეტყველო სწავლების ერთ-ერთ ყველაზე უფრო მნიშვნელოვან საკითხზე, რაც უკავშირდება საღვთო სიყვარულს. აღვნიშნავდით, რომ ეგნატი განღმრთობის ჟამს ადამიანის მიერ განცდილი უმძაფრესი გრძნობის გადმოსაცემად თავს არიდებს ტერმინ “აგაპეს” ანუ სიყვარულს და შემოაქვს სხვა ტერმინი, კერძოდ “ეროსი”, ქართულად “ტრფიალება”. საკუთრივ თავისი ცხოვრების მიმართაც იყენებს იგი ამ ტერმინს, როდესაც ამბობს: “ვეტრფი წამებას, მაგრამ არ ვიცი ღირსი ვარ თუ არა”. შემდგომ კი ყოველგვარი ტრფიალების საფუძველს, თავად მაცხოვარს, განკაცებულ ღმერთს იესო ქრისტეს, როგორც ხორცშესხმულ ტრფიალებას განუკუთვნებს ამ სიტყვას, როდესაც ამბობს: “ტრფიალებაი ჩემი ჯვარცმულ არს” (ჩვენ მოგვაქვს წმინდა გიორგი მთაწმინდელის თარგმანი). ეს სიტყვები ეგნატის თქმული აქვს “რომაელთა მიმართ ეპისტოლეში”.

ძალიან საგულისხმოა აღვნიშნოთ, რომ ეგნატი ანტიოქიელის ამ ტერმინოლოგიურ სიახლეზე სპეციალურად ამახვილებს ყურადღებას წმინდა დიონისე არეოპაგელი. საზოგადოდ ქრონოლოგიურად პირველი დამოწმება ეგნატი ანტიოქიელისა სწორედ არეოპაგეტულ შრომებში გვხვდება, კერძოდ პირველ შრომაში “საღმრთოთა სახელთათვის”, სადაც ერთგან წმინდა დიონისე არეოპაგელი მსჯელობს ამგვარ საკითხზე. იგი გვაუწყებს, რომ როდესაც ეკლესიის მამები განღმრთობის უაღმატებულეს ხარისხამდე ადიან, ისინი ზოგჯერ უფრო ადრე, ქვემორე ხარისხებზე მყოფნი, რა სიტყვებსაც მოუხმობდნენ საკუთარი გრძნობების, სულიერი განცდების გადმოსაცემად უფრო და უფრო აღმატებულ ხარისხზე აღწევნილნი გრძნობენ უკმარობას ამგვარი სიტყვებისას და ახალი სიტყვების შემოტანას არ ერიდებიან. ეს ითქმის განსაკუთრებით სიყვარულთან დაკავშირებით, - ამბობს წმინდა დიონისე არეოპაგელი. უდიდესმა ღვთისმეტყველებმა ამჯობინეს, რომ საღვთო სიყვარულის ყველაზე მძაფრი გამოვლინება, როდესაც პიროვნება განღმრთობის მწვერვალზეა, უკვე გადმოსცენ არა საკუთრივ ამ სიტყვით “სიყვარული”, არამედ სხვა სიტყვით, კერძოდ “ტრფიალებით” ანუ ბერძნულად “ეროსით” (დიონისე არეოპაგელიც ეგნატის მსგავსად ბერძნულად წერდა. ჩვენ თარგმანსაც ვიშველიებთ და საკუთრივ ბერძნული ორიგინალის მონაცემსაც). ძველ ქართულ, ეფრემ მცირესეულ თარგმანში ხსენებული არეოპაგეტული შრომისა ვკითხულობთ: “და სწერს, - ამბობს დიონისე, საკვირველიცა ეგნატი: ტრფიალებაი ჩემი ჯვარცუმულ არს. რამეთუ ტრფიალებად უწყოდა მან ქრისტე”. შემდგომ ამისა დიონისე არეოპაგელს აქვს სწორედ ის მსჯელობა მოცემული, რაც უკვე ვთქვით, რომ ამ უმძაფრესი განცდის გადმოსაცემად ეკლესიის მამები აღარ კმაყოფილდებიან შედარებით უფრო ნეიტრალური და ნაკლებ მძაფრი ლექსიკური ერთეულებით. მაგრამ ამ შემთხვევაში კიდევ ყურადღებას იქცევს ის, რომ სიტყვა “ეროსი”, ვიდრე ეგნატი ანტიოქიელამდე, ბერძნულ ენაში მხოლოდ უარყოფითი გაგებით, უარყოფითი შინაარსით იყო დატვირთული. კერძოდ იგი აღნიშნავდა, როგორც სხვადასხვა კომპოზიტურ შესიტყვებაში დღესაც აღნიშნავს, სხეულებრივ, ავხორცულ სიყვარულს, ვნებიან ჟინს ანუ იმას, რასაც თანამედროვე ტერმინოლოგიაში “ეროტიკა” გულისხმობს. ეგნატისგან ამ ტერმინის გამოყენება კვლავაც იმას ადასტურებს, რაც ჩვენ არაერთგზის აღგვინიშნავს, რომ ეკლესიის მამები საჭიროების შემთხვევაში არ ერიდებიან წინაქრისტიანული ეპოქიდან რაიმე იმგვარი მონაცემის გამოყენებას, რაც ამჟღავნებს უნარს სასიკეთო და ამ შემთხვევაში ჭეშმარიტი სწავლების დატევნისა. სიტყვები, ისევე როგორც ნაშრომები, ისევე როგორც აზრები, ტერმინები შეიძლება მოგზაურობდნენ და ეძიებდნენ თავიანთ ნამდვილ ადგილს, ნამდვილ წიაღს, სადაც ისინი ჭეშმარიტად განსულიერდებიან. მრავალი სიტყვა ანტიკური პერიოდიდან და ანტიკური ფილოსოფიიდან გამოიყენა საეკლესიო მწერლობამ, მაგრამ აქ თვითონ სიტყვა გამოყენება არ არის მართებული. ჩვენ პირობითად მაინც ამას ვამბობთ, რადგან მსჯელობაში სხვაგვარად თქმა ძნელია. სინამდვილეში აქ იგულისხმება ის, რომ ცალკეული ტერმინები, რომლებიც ქრისტიანობამდე არსებობდა, ფაქტობრივად მკვდარი მონაცემები იყო. იმიტომ, რომ მართალია მათ იყენებდნენ სხვადასხვა მოაზროვნეები და ავტორები, მაგრამ ეს ტერმინები არაჭეშმარიტი შინაარსის გადმოსაცემად იყვნენ გამოყენებულნი და როდესაც ეკლესიის მამებმა განჭვრიტეს ამ ტერმინების დიდი ღირსება, რომ თუ ისინი დაცლილნი იქნებოდნენ მანამდე არსებული შინაარსისგან, რაც მათში იყო ჩადებული, ეს ტერმინები ჭეშმარიტად დამტევნელნი აღმოჩნდებოდნენ ღვთივსულიერი სწავლებისა და ისინიც (ეს ტერმინები) ნამდვილ სიცოცხლეს აქედან დაიწყებდნენ. სულის ჩაბერვა მოხდებოდა მათში, რადგან მანმადე ისინი როგორც მკვდარი უსიცოცოხლო მატერია ამგვარად იყო მოხმობილი სხვადახვა პირისგან, სხვადასხვა მოძღვრების მიმდევარისგან. და როცა ჭეშმარიტი მოძღვრებით შთაიბერა ეს სიტყვები, მაშინ გაცხოველდნენ ისინი, მაშინ დაიწყო მათი ჭეშმარიტი ცხოვრება. ხოლო ეს გაცხოველება მხოლოდ იმ მხრივ ხდება, რომ ძველი წარმართული შინაარსი მიიჩქმალება, უქმდება მათში და აღივსებიან მხოლოდ საღვთო შინაარსით. ისევე როგორც ჭურჭელი, რომელიც ვარგისია, მტკიცეა და დაიტევს ნივთიერებას, ისეთ ნივთიერებას, რომელიც გამოსადეგია ადამიანის ცხოვრებისთვის და ამ დროს შეიძლება ეს ჭურჭელი ავსებული იყოს რაღაც უკეთური სითხით, ჭურჭელის სიმტკიცეს ვინც შეამჩნევს, კეთილი ოსტატი, რა თქმა უნდა, იგი გაათავისუფლებს ამ ჭურჭელს მასში არსებული გამოუყენებელი მასალისგან, ნივთიერებისგან, განწმენდს და კეთილი, მზრდელი, მაცოცხლებელი ძალის შემძენი ნივთიერებით აღავსებს მას. კეთილი ოსტატი ყოველთვის ამგვარად მოქმედებს და ამ ჭურჭლის ნამდვილი ანუ ღირსეული გამოყენებითი ისტორიაც აქედან იწყება. საკუთრივ ადამიანი, რომელიც სხეულებრივად, ბუნებითად, ბიოლოგიური შედგენილობით არანაირად არ იცვლება როდესაც ქრისტიანდება, რა თქმა უნდა, ღირსებითად, სულიერად, შინაარსით სრულიად სხვა ხდება. თუ ადამიანი გაქრისტიანებამდე შინაარსით წარმართული იყო ანდა ათეისტი იყო, ანდა რომელიღაც მაგიური მსახურების მიმდევარი იყო და სხვა, ამ შინაარსისგან როდესაც დაიცლება იგივე ჭურჭელი ადამიანისა და ეს ჭურჭელი განიწმინდება და აღივსება ახალი ჭეშმარიტი შინაარსით, აქედან დაიწყება ამ ადამიანის ცხოვრება, აქედან ხდება მისი სულიერი სისოცხლის დასაძირკვლება, დასაბამის დადება და ჭეშმარიტი განღმრთობა. ამას ეწოდება ადამიანის მიერ საკუთარი თავის შემზადება ღვთის ჭურჭლად. თუ მანამდე ეს ჭურჭელი იყო უპატიობისა, როგორც ამას პავლე მოციქული ამბობს, ჭეშმარიტი შინაარსის დატევნის შემდეგ ის ხდება ღირსების ჭურჭელი, სულიწმინდის ჭურჭელი, ღვთის ჭურჭელი. იგივე ვრცელდება, როგორც ვთქვით, სიტყვებზე, ტერმინებზე. თავისთავად არცერთი სიტყვა არც უარყოფითია და არც დადებითი. რა შინაარსით დაიტვირთება ის ამას აქვს გადამწყვეტი მნიშვვნელობა. სიტყვებს შეიძლება ჰქონდეთ გრძნობადი ასპექტით სიმძაფრე, სისუსტე, ზოგი შეიძლება მხურვალე გრძნობებისა და განცდების უნარის დატევნის მქონე იყოს, ზოგი შედარებით ნეიტრალურისა და ა.შ. მაგრამ როგორც ნებისმიერი გრძნობა ადამიანისა შეიძლება უკეთური დანიშნულებითაც გამოვლინდეს და უაღრესად ღირსეული დანიშნულებითაც, შესაბამისად იმისა რის სამსახურში დგება ის. ვთქვათ შიშის გრძნობა ერთი მხრივ შეიძლება უაღრესად უკეთური იყოს და ადამიანის წარმწყმედი, თუ გვაქვს ჩვენ შიში უკეთურ ძალთა წინაშე და ვექვემდებარებით მათ ამ შიშის გამო. მაგრამ იგივე შიში, ეს თვისება, ეს გრძნობა ადამიანისა შეიძლება მისი მაცხოვნებელი გახდეს, თუ პირიქით ღვთისადმი გვაქვს შიში, რაც უკვე ჩვენი ცხონების წყარო ხდება. ანდა მრისხანების განცდა, მრისხანების თვისება, თუ მრისხანება სიკეთისადმი, ღვთიურისადმი გვაქვს, რა თქმა უნდა, ამგვარი მრისხანება წარმწყმედელია ჩვენთვის, მაგრამ თუ მრისხანება გვაქვს უკეთურებისადმი, ბოროტებისადმი, რა თქმა უნდა, ეს ჩვენი მაცხოვნებელი გახდება და სხვა. ამრიგად, ერთი და იგივე გრძნობა, ერთი და იგივე გრძნობადი მონაცემი შეიძლება მაცხოვნებელიც იყოს და წარმწყმედელიც. ე.ი. გრძნობადობა, გრძნობადობის უნარი ერთი და იგივეა, მაგრამ რა შინაარსისაა, რა მიმართულებისაა, რას ექვემდებარება ეს გრძნობადობა ამის მიხედვით წარმოჩნდება მისი ღირსებაც და უღირსებაც. შესაბამისად ლექსიკური ერთეულები, სიტყვები, რომლებსაც ყოფით დონეზე გარკვეული სიმძაფრე, მეტისმეტი სიმძაფრე, ნაკლები სიმძაფრე აქვთ, რა შინაარსით დაიტვირთებიან, რა მოძღვრების მსახურნი გახდებიან, მათი ეს ობიექტური თვისებები და უნარი ამის მიხედვით წარმოჩნდება, ან ღირსეულად ან უღირსად. სიტყვა “ეროსი” ყოფით მეტყველებაში იყო უაღრესად მძაფრი სასიყვარულო განცდების გადმომცემი, მაგრამ ეს სასიყვარულო განცდები ვიდრე ეგნატი ანტიოქიელამდე უკავშირდებოდა მხოლოდ ხორციელ სიყვარულს. ასე რომ, “ეროსის” ღირსება ამ შემთხვევაში იყო ის, რომ სიმძაფრე ახლდა ძალიან გამოკვეთილად ამ ლექსიკურ ერთეულს, მაგრამ უარყოფითი ის გახლდათ, რომ ეს სიმძაფრე მხოლოდ ხორციელი, ეროტიკული სიყვარულის გაგებას შეიცავდა. წმინდა ეგნატიმ სწორედ ეს უარყოფითი შინაარსი გამოაცალა მას, სიმძაფრის თვისება დაუტოვა და დატვირთა, აღავსო საღვთო სიყვარულის შინაარსით. უმძაფრესი საღვთო სიყვარულის გადმომცემად შემოიტანა მან “ეროსი” და ეს სიტყვა ამ ქმედებით წმინდა ეგნატიმ, რა თქმა უნდა, გააცხოველა, ცხოველჰყო, გააქრისტიანა. აი ამას ეწოდება სიტყვის გაქრისტიანება და შესაბამისად ენის გაქრისტიანება, რაც ბევრისთვის რატომღაც ძალიან მიუღებელი აზრია, როგორც ამას წერილობითი პუბლიკაციები ცხადყოფს. მაგრამ ფაქტი სახეზეა, ეკლესიის მამებთან ეს დადასტურებულია და ერთ-ერთი კონკრეტული შემთხვევა სწორედ ეს გახლავთ, ლექსიკური ერთეული “ეროსი”, უაღრესად უარყოფითი შინაარსისა, მაგრამ მძაფრი თვისების შემცველი ღირსეული შინაარსით დაიტვირთა და იგივე სიმძაფრე მას შეუნარჩუნდა. ეს აღასრულა წმინდა ეგნატიმ, როგორც აღვნიშნეთ, როდესაც მან მაცხოვარს უწოდა “ეროსი” ანუ “ტრფიალება”. ჩემი ეროსი ანუ ჩემი ტრფიალება ჯვარცმულია, - ამბობს იგი და ამასვე განმარტავს წმინდა დიონისე აეოპაგელი, როდესაც ამბობს, რომ უაღმატებულესმა საეკლესიო მოძღვრებმა აღარ იკმარეს შედარებით ნეიტრალური სიტყვა “აგაპე” ანუ სიყვარული და ის მართლაც უმძაფრესი თვისების მქონე სიტყვა “ეროსით” გადმოსცეს.

რამდენადაც სწორედ ამ ეპისტოლეში ადის ეგნატი სიყვარულის ასეთ უაღმატებულეს განცდამდე, ტრფიალებამდე, მეტრფეობამდე, შესაბამისად გასაკვირი არ არის, რომ სწორედ “რომაელთა მიმართ ეპისტოლეში” ავლენს თავს მისი ყველაზე უფრო ღრმა საღვთისმეტყველო განჭვრეტანი. ამ საღვთისმეტყველო განჭვრეტათა შორის უდიადესია საკუთრივ თავისი ცხოვრების სულიერი ჭვრეტა და განზოგადებულად ყოველივე ამის მკითხველისათვის და მომდევნო თაობებისათვის, მთელი კაცობრიობისათვის გადმოცემა. ეგნატი, როგორც აღვნიშნეთ, საკუთარ მოწამეობრივ გზას თვითონვე განჭვრეტს, ეტრფის ამ გზას და როდესაც უკვე გარდუვალია ეს ხვედრი ასეთ სიტყვებსაც წარმოთქვამს (ჩვენ ეს სიტყვები ნაწილობრივ, როგორც ციტატები სხვა საეკლესიო მოძღვრებთან, წინა საუბრებშიც აღვნიშნეთ, მაგრამ ამჯერად თვითონ ეგნატისგან ნაუწყები ასეთი სახისაა): “ხორბალი ვარ ღვთისა და დავიფქვები მხეცთა კბილებით (მოგეხსენებათ გალიიდან გამოშვებულ მხეცებს უნდა დაეგლიჯათ იგი), რომ გავხდე წმინდა პური ქრისტესი”. თავისი მოღვაწეობა ეგნატის წარმოუდგება როგორც ლიტურგიკული პურის შემზადება, გამოცხობა, იმ ლიტურგიკული პურისა, რომელზეც ზიარება უნდა აღსრულდეს. შეერთვის ეგნატი მაცხოვნებელ სისხლსა და ხორცს, მის ნაწილად წარმოუჩნდება თავისი თავი, იმიტომ, რომ მაცხოვრის სისხლი და ხორცი, რაც ჩვენი თვალისთვის პურად და ღვინოდ წარმოჩნდება და რაც გვენიჭება ზიარების ჟამს, ჭეშმარიტად სისხლი და ხორცი მაცხოვრისა, რა თქმა უნდა, განუყრელ იგივეობაშია მაცხოვრის სხეულთან, ეკლესიასთან. ეკლესიის ყოველი ნამდვილი წევრი, რომელიც სწამებს თავის  ჭეშმარიტ შეერთებას ამ ეკლესიასთან, როგორც ღვთის სხეულთან, რა თქმა უნდა, ლიტურგიკულად აღვლენილი მსახურების ნაწილიცაა, მაცხოვრის სისხლისა და ხორცის მონაწილეც ხდება, როგორც მზიარებელი მისი და თანაშეარსებული მასთან. ტერმინი “თანაშეარსება”, რაც, რამდენადაც ჩვენ შეგვიძლია თვალი მივადევნოთ, გელათურ სკოლაშია შექმნილი, შესანიშნავად გადმოსცემს ამ უღრმეს სულიერ მოვლენას – ჭეშმარიტი ქრისტიანის უფალთან დაკავშირებისა. აი ამგვარი თანაშეარსების საფუძველზე ეგნატი ანტიოქიელი თავის ცხოვრებას აქეთკენ მიმართულად წარმოაჩენს, რომ ლიტურგიკას უნდა შეერთოს ის, მაცხოვრის წმინდა ხორცს უნდა შეუერთდეს, მონაწილე უნდა გახდეს ამ ხორცისა და იწოდოს თვითონაც ქრისტეს წმინდა პურად. ეგნატი ხორბლად წარმოადგენს თავის თავს, რომელიც უნდ დაიფქვეს, შემზადდეს პურად და ეს პური არის ქრისტეს პური ანუ ლიტურგიკულ პურში უნდა თანაშეარსდეს, მაცხოვნებელ ხორცსა და სისხლს უნდა შეუერთდეს, თანაეზიაროს მას, თანაზიარება მოხდეს მასთან. ასეთი უღრმესი გაცდით საკუთარი ცხოვრების, საკუთარი მოწამეობის განჭვრეტა, ყოველშემთხვევაში გამოთქმითი სახით, სადაც ეს დადასტურებულია (რა თქმა უნდა, მრავალი მიაღწევდა ამგვარი განცდის სიმაღლეს), ვინც დაგვიტოვა კიდეც სიტყვაში გამოთქმული ეს თავისი უაღმატებულესი სულიერი განცდა, ჩვენ ეგნატის გარდა ამ შემთხვევაში სხვა არ გვეგულება. შესაბამისად მის სიტყვებს კვლავ გავიმეორებთ: “ხორბალი ვარ ღვთისა და დავიფქვები მხეცთა კბილებით, რომ გავხდე წმინდა პური ქრისტესი”.

როდესაც ამ სიტყვებს ვუკვირდებით, ისევე როგორც ნებისმიერ სხვა გამონათქვამს ეგნატისას, ჩვენ ყოველთვის უნდა ვაცნობიერებდეთ, რომ არსად ასეთ შემთხვევაში ჩვენ არ გვაქვს რაიმე მხატვრული სახე, რაიმე მეტაფორა მხატვრულობის გაგებით, ანუ სახეობრიობა, სიმბოლო, როგორც ეს თვისებაა მხატვრული ნაწარმოებისა. საერთოდ ლიტურგიკა მხატვრულობას გამორიცხავს, საეკლესიო სიმბოლიკა მხატვრულობას გამორიცხავს იმ გაგებით, როგორც ეს მოიაზრება მწერლობაში, პოეზიაში, ხელოვნებაში თანამედროვე აზრით. სიმბოლო სახე განუყრელია საეკლესიო მოძღვრებისგან და საეკლესიო მსახურებისგან, ე.ი. პრაქტიკისგანაც და ხედვისგანაც, მაგრამ იმ შინაარსით და იმ გაგებით, რომ სიმბოლოს და სახეს აქვს უდიდესი ცხოველმყოფელობა და არა პირობითობა და რაღაც გადატანითობა. მხატვრული სახე ესაა ის, რომ ამ სახეში გადატანით ჩვენ სხვა შინაარსი უნდა ვიგულვოთ. ამგვარი რამ, რა თქმა უნდა, ეკლესიურ მსახურებაში და ეკლესიურ მოძღვრებაში, თავისთავად ცხადია, შენარჩუნებულია, მაგრამ საკუთრივი, რეალური, ნამდვილი, პირობითად რომ ვთქვათ, ხელშესახები ცხოველმყოფელობითი ძალა აქვს თვით იმ სიმბოლოს. ნებისმიერი რამ წმინდა ნივთი, ტაძარში დადებული, რა თქმა უნდა, სიმბოლოა, მაგრამ არა იმ გაგებით, რომ რაღაც სხვა რამეზე მიგვანიშნებს მხოლოდ და მხატვრულობის ეფექტს ქმნის, არამედ თვითვეა უზენაესი მადლმოსილებით აღბეჭდილი, ცხოველმყოფელობითი ძალით გამსჭვალული და შესაბამისად განმაღმრთობელი უნარის მქონე.

რას გულისხმობს მხატვრული სიმბოლო და რას გულისხმობს ეკლესიური სიმბოლო, პირობითად რომ ავღნიშნოთ? თუ მაგალითად ვინმეს ოთახში კედელზე არის მიმაგრებული ზეთისხილის რტო, ყველასთვის ადვილად საწვდომია, რომ ესაა სიმბოლო მშვიდობისა, გადარჩენისა და სხვა. თვითონ იმ რტოს არავითარი საკრალურობა არ ენიჭება, თუ ეს ჩვეულებრივი რტოა. იმიტომ, რომ მას კურთხევის მადლი არა აქვს. საეკლესიო მსახურებაში, საეკლესიო მოძღვრებაში აბსოლუტურად ყველაფერი, თუ ის მართლმადიდებლურია, კურთხევის ქვეშ იმყოფება. ნაკურთხი საგანი იმავე საგნის კურთხევამდელი მდგომარეობისგან სწორედ ამით განსხვავდება, რომ კურთხევისას ნებისმიერ საგანს ენიჭება ცხოველმყოფელობითი ძალა, არა პირობითი, არამედ ნამდვილი ცხოველმყოფელობითი ძალა. თვით ის სიმბოლოა ცხოველმყოფელობითი, თვით ის სახეა ცხოველმყოფელობითი, იმ წიაღისგან მომდინარე, რომელსაც ის გამოსახავს. მაგრამ ის მხოლოდ გამომსახველი კი არაა, არამედ რასაც გამოსახვას იმის ცხოველმყოფელობითი ენერგიის მქონეცაა, იმიტომ, რომ კურთხევის ქვეშ იმყოფება. კურთხევის დანიშნულება სწორედ ესაა. როდესაც ჩვენ ჯვრის ფორმის ნივთს ვაკურთხებთ, ის ჯვარი ხდება სწორედ იმ გაგებით, რომ ჭეშმარიტი ჯვარი, რომელზეც მაცხოვარი ჯვარს ეცვა, თავის ცხოველმყოფელობას და თავის ეშმაკთა და უკეთურ ძალთა დამთრგუნველობის უნარს კურთხევის ძალით ამ ჯვრის ფორმის ნივთსაც ანიჭებს. ეს ნივთი, რომელსაც კურხთევდამე მხოლოდ ჯვრის ფორმა ქონდა და სხვა არაფერი, კურთხევის შემდეგ მადლმოსილებითა და ცხოველმყოფელობით აბსოლუტურად იდენტურია იმ პირველ ჯვართან, ჭეშმარიტ ჯვართან, რომელზეც მაცხოვარი ეცვა. ისევე როგორც ნახატი და ხატიც ეკლესიური სწავლებით სწორედ ამით განსხვავდება, რომ შეიძლება აბსოლუტურად ერთი და იგივე გამოსახულება ვიდრე კურთხევამდე ნახატია, კურთხევის შემდეგ კი უკვე ხატია. იმიტომ, რომ კურთხევის ჟამს მასზე გადადის იმ სიწმინდის, ანდა იმ წმინდანის მადლმოსილება და ცხოველმყოფელობითი ძალა, რომელსაც ის გამოსახვას. ნახატი მხატვრული ქმნილებაა, მხატვრული სახეა, მაგრამ მას ცხოველმყოფელობითი დანიშნულება არა აქვს. ვერცერთი მხატვრის ვერცერთი ნახატი ჩვენ ვერ განგვაღმრთობს, ცოდვათაგან ვერ გამოგვიხსნის, ვერ გადაგვარჩენს უკეთური ძალებისგან, რაიმე უბედური შემთხვევისგან და სხვა. მაგრამ ყველა წმინდა ხატი იტევს იმ ძალას, რომ ჩვენ, თუ ღირსნი ვართ ამისა, გამოგვიხსნას სხვადასხვა უკეთურებათაგან, რადგან გადამრჩენელობითი ანუ მაცხოვნებლობითი ძალა აქვს მას. რასაც ვერცერთი მხატვრის ნამუშევარზე ჩვენ ვერ ვიტყვით, რაც არ უნდა გენიალური მხატვარი იყოს ის. ამგვარადვე ვერცერთი წიგნი რომელიმე მწერლისა ჩვენ ვერ გადაგვარჩენს, ვერ გამოგვიხსნის ვერანაირი უკეთურებისგან, ის ჩვენი მაცხოვნებელი არ შეიძლება იყოს, რადგან თვით მისი დამწერი, ისევე როგორც ნახატის შემსრულებელი, არ არის არანაირი ცხოველმყოფელობითი ღვთივსულიერი ძალის მქონე და, რა თქმა უნდა, მისგან შესრულებულზე ეს ძალა ვერანაირად ვერ გადავა. მაშინ როცა ხატი კურთხევის ძალით სწორედ იმ სიწმინდეს და იმ წმინდამყოფელ ძალას იღებს, რაც აქვს მასზე გამოსახულ თაყვანსაცემ წმინდანს. იქნება ეს მაცხოვრის ხატი, ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლისა თუ სხვა. აი ეს პრინციპული სხვაობა ამ ორ სინამდვილეს შორის ჩვენ გვიდასტურებს, რომ ეკლესიური სწავლება სიმბოლოს სახის შესახებ არსებითად განსხვავებულია იმისგან, რაც ჩაიდება მხატვრული სახის, მხატვრული სიმბოლოს შინაარსში. ჩვენ, რა თქმა უნდა, ამ შემთხვევაში რაიმე დაკნინებაზე არ გვაქვს საუბარი, არ ვაკნინებთ არც მხატვრული სახის და არც მხატვრული სიმბოლოს დანიშნულებას, არამედ აღვნიშნავთ მხოლოდ იმას, რომ პრინციპულად სხვაა ეკლესიური სახე და ეკლესიური სიმბოლო და ის აღრევა, რაც ხშირია და თითქმის ჩვეულებრივია ამ ორ მდგომარეობას შორის, აუცილებლად დაძლეული უნდა იქნეს. აქედან გამომდინარე ეგნატისგან თქმული ყოველი სიტყვა, რაც სიმბოლიკასაც შეიცავს (თუნდაც ჩვენს მიერ აღნიშნული ხორბალი), იმ გაგების სიმბოლო კი არ არის და იმ გაგების სახე კი არ არის, როგორიც მხატვრული სახეა, არამედ ცხოველმყოფელობითი თვისების, განმაღმრთობელი დანიშნულების მქონე ეკლესიური სახე-სიმბოლოა.

ამგვარი სახეობრივი და ცხოველმყოფელობითი გამონათქვამები ეგნატის ეპისტოლეებში კიდევ გვხვდება მრავალი. ამჯერად კი ამ განმარტებით დავკმაყოფილდებით და შემდგომ კვლავ განვაგრძობთ საუბარს აღნიშნულ საკითხზე.

 

102–ე რადიო საუბარი ქრისტიანული ლიტერატურის შესახებ

ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე

აუდიო ვერსია იხ: https://www.youtube.com/watch?v=-4EpBaD0A9Y

 

წმიდა ეგნატი ანტიოქიელის მარტვილური გზა

ჩვენს წინა საუბარში შეძლებისამებრ შევეხეთ წმინდა ეგნატის “რომაელთა მიმართ ეპისტოლის” უმნიშვნელოვანეს სწავლებას, ერთი მხრივ, ტრფიალების შესახებ და მეორე მხრივ ვისაუბრეთ ეგნატისგან საკუთარი ცხოვრების უაღმატებულესი სულიერი მჭვრეტელობის შესახებ, როდესაც მან თავისი თავი წარმოგვიდგინა ვითარცა ხორბალი ღვთისა, მხეცთა კბილებით დასაფქველი, რომ იგი შემზადდეს მაცხოვრის პურად. ვრცლად განვიხილეთ საეკლესიო სიმბოლიკის კუთხით ეს სიტყვები, შევეხეთ იმასაც, თუ რა განსხვავებაა საეკლესიო სიმბოლოსა და მხატვრულ სახეს შორის და ეს საკითხები, როგორც ფონი, ბაზისი ჩვენი მსჯელობისა ეგნატის ღვთისმეტყველებასთან დაკავშირებით, წინა საუბარში უკვე წარმოდგენილი იყო.

ამჯერად გვინდა შევეხეოთ ასევე ერთ-ერთ მნიშვნელოვან საკითხს, ეგნატის ეპისტოლეებში და ეგნატის მოღვაწეობაში უაღრესად საჩინოდ გამოკვეთილს, ეს გახლავთ სწავლება და აღქმა,  შეიძლება ითქვას საღვთისმეტყველო განმარტება იმისა, თუ რას გულისხმობს მოწამეობა, რა არის მარტვილობა, მარტვილობის არსი.

საეკლესიო ისტორიამ აურაცხელი მარტვილის სახელი იცის, მრავალისა არ იცის (ამიტომაა ეკლესია მარტვილთა დედა). მათ შორის წმინდა ეგნატიმაც თავისი მარტვილობით სწამა მაცხოვარი, სწამა მაცხოვნებელი ჭეშმარიტება, რამაც მას მოწამის ანუ დამადასტურებლის, იგივე მარტვილის უაღმატებულესი გვირგვინი დაადგა თავს. მაგრამ სხვა მარტვილთაგან განსხვავებით, როგორც უკვე ავღნიშნეთ, ეგნატი თავის მარტვილურ გზას, რომელზეც ის უკვე შედგომილია მას შემდეგ, რაც ანტიოქიიდან მიჰყავთ რომში, აი ამ სამარშრუტო გზას მარტვილობისას ანტიოქიიდან რომისკენ უაღრესად ღრმა სულიერი თვალით ჭვრეტს. შესაბამისად ამგვარ განსხვავებულ მდგომარეობაში მყოფი პირი ზოგჯერ, შესაძლოა, იმგვარ გამონათქვამს მოუხმობდეს და ისეთ სწავლებას გვაწვდიდეს, რომ თუარა სიღრმისეული ხედვა ჩვენთვის შეიძლება ძნელად აღსაქმელი იყოს ეს ყოველივე. აქ კონკრეტულად იგულისხმება შემდეგი: როდესაც ეგნატი ქალაქი სმირნაში გადაიყვანეს, აქ მან მიიღო სხვადასხვა ქალაქებიდან გამოგზავნილ მორწმუნეთა კრებულები და იმ ქალაქებისადმი ეპისტოლეები გაატანა მათ. აქ იგულისხმება ქალაქები, რომლებიც ამ გზაზე არ მდებარეობდნენ, რა გზაც ეგნატის უნდა გაევლო, ამ დროს კი ყველას უნდოდა მისგან კურთხევისა დასულიერი სწავლების მიღება. როდესაც ამგვარ შეხვედრებს და სულიერ გაზრახებას, სულიერ საუბარს ეგნატი აწარმოებდა მასთან შემხვედრ ქრისტიან მორწმუნეებთან, ერთი რამ უჩვეულო და ყოფითი თვალით თუ დავინახავთ დაჟინებული მოთხოვნა ეგნატისა ყველა მათგანისადმი გახლდათ შემდეგი: არ გამოევლინათ მისდამი განსაკუთრებული კეთილგანწყობა და სიყვარული. ის პირდაპირ მიმართავს ეპისტოლეებში მისკენ მსწრაფველ მორწმუნეთა კრებულებს: “ნუ გამოავლენთ ჩემდამი განსაკუთრებულ კეთილგანწყობასა და სიყვარულს”. რომაელ ქრისტიანებსაც, რომლებიც მოელიან მას, წინასწარ როდესაც უგზავნის მათ ეპისტოლეს სმირნიდან, ამასვე ევედრება, რომ არ გამოავლინონ მისდამი განსაკუთრებული კეთილგანწყობა. ერთი შეხედვით ჩვეულებრივ რაც უფრო მეტ ჭეშმარიტ და გულწრფელ სიყვარულს გამოვავლენთ მოყვასისადმი, ეს, რა თქმა უნდა, უფრო მეტად საეკლესიო განცდაა, უფრო მეტად განღმრთობილი მდგომარეობაა, მაგრამ არის ისეთი ვითარებაც, როდესაც ამგვარი კეთილგანწყობა შეიძლება საზიანო გახდეს. ეგნატი ანტიოქიელი, როგორც ღრმად მორწმუნე ქრისტიანი, რა თქმა უნდა, მოყვასისადმი სიყვარულს მისდამი გამოვლენილს უაღრესად წრფელად და გრძნობადად აღიქვამს და როგორც საზოგადოდ ეს წესია, თუ ვინმე ჩვენდამი სიყვარულს გამოავლენს ჩვენც პირუკუ სიყვარული უნდა შევაგებოთ მას. მართლაც, რამდენადაც ღრმა სიყვარული ვლინდება ეგნატისადმი მორწმუნეთა აურაცხელი სიმრავლისგან, ეგნატიც, ამ სიყვარულის მიმღები და ღრმად შემგრძნობი, განწყობილია და განეწყობა იქეთკენ, რომ თვითონაც პირუკუ სანაცვლო სიყვარული გაუზიაროს მათ. მაგრამ ეგნატი ამ შემთხვევაში თავისი მარტვილური გზის დაბრკოლებას ხედავს ამაში. მისი სულიერი თვალი მხოლოდ მარტვილობისკენ არის მიმართული, მხოლოდ იმ ხვედრისკენ არის მიპყრობილი და რა თქმა უნდა ეგნატი, როგორც ხორცში მყოფი ხორციელად ბუნებრივ შიშს ფლობს ამ საშინელი აღსასრულის მიმართ  და ეს არც შეიძლება სხვაგვარად იყოს. წმინდანის და მარტვილის ახოვანება არა შიშის არ ქონაშია, არამედ შიშის დათრგუნვაში, შიშზე აღმატებასა და ამაღლებაში. მაგრამ ეს შიში არსებობს, როგორც თვით განკაცებულმა ღმერთმაც ინება და განიცადა კაცობრივი შიში სიკვდილის წინაშე. ამაში, ისევე როგორც სხვა ნებისმიერ ბუნებრივ გრძნობაში, სათაკილო, თავისთავად ცხადია, არაფერია. ეკლესიური ტერმინოლოგიით ამგვარ განცდებს ეწოდებათ უყვედრელი ვნებანი, უყვედრელი განცდები. ამგავრი უყვედრელ, ე.ი. უსაყვედურო, ბრალდებას რომ ვერ განვუკუთვნებთ, განცდები გულისხმობს, რა თქმა უნდა, ბუნებრივ შიშსაც სიკვდილის წინაშე. ამიტომ ეგნატიც, თავისთავად ცხადია, ამ შიშის შემგრძნობია. შესაბამისად ის ებრძვის მომავალ ხვედრს, მან უნდა დათრგუნოს შიში, აღმატებული უნდა აღმოჩნდეს შიშზე, ახოვანება უნდა მოიკრიბოს. ის ღვაწლშია, ყველაზე დიდ ღვაწლშია სწორედ მარტვილობის წინა დღეებში, შეიძლება ასეც ითქვას, რომ საკუთრივ მარტვილობის წამი იქნებ არც იყოს ისეთი დიდი ახოვანება, როგორც მარტვილობის წინა საათები და წუთები. იმიტომ, რომ ამქვეყნიური ყოფითი გაგების შიში ბუნებრივად იპყრობს ხორცში მყოფ ადამიანს და მხოლოდ სულიერი ახოვანება განაპირობებს იმას, რომ ადამიანი აღემატოს ამ შიშს როგორც ბუნებრივ მდგომარეობას. ხოლო ეს აღმატებისკენ სწრაფვა, შიშის დაძლევის სურვილი თავისთავად დიდი ბრძოლაა, ახოვანების გამოჩენაა, ასპარეზზე ყოფნაა. ასეთ დროს კი მოასპარეზე, ისევე როგორც ყოფით ცხოვრებაში როდესაც ვინმე რაიმე სახეობაში ასპარეზობს, ამგვარადვე წმინდანიც, როდესაც ასპარეზობაშია ის, თავის საასპარეზოს შესცქერის და იქეთკენ მიმართავს მთელ თავის ძალებს. მას არა აქვს დრო და უფლება გვერდზე გახედვისა, უკან მოხედვისა, სხვა საგანზე და სხვა მოვლენაზე ყურადღების გადატანისა, იმიტომ, რომ დიდი საბრძოლო აქვს. იქეთა მხრიდან მოასპარეზე ძალიან მძლავრია, ძალიან ძლიერია და თუ უნდა მოხდეს მისი დაძლევა და დათრგუნვა, ეს მოხდება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც მთელი ძალისხმევანი სწორედ აქეთ იქნება მიმართული. ამიტომ ყველაზე აღმატებულ ასპრეზობაში მყოფი პიროვნება, რაც იგივე წმინდანია, უფრო მეტად საჭიროებს ძალთა მოკრეფას, მხოლოდ იმ ასპარეზობისკენ საკუთარი  ძალისხმევის მიმართავას და ერთი წამითაც ყურადღების მოკლებას ასპარეზობისადმი შეიძლება შედეგად მოჰყვეს მისი დაღუპვა, იმძლავროს მოპირდაპირე მხარემ, იმძლავროს თუნდაც ამ შემთხვევაში შიშმა სიკვდილის წინაშე და სხვა. ამიტომ ეგნატი, თუმცა ჩვეულებრივ უაღრესად ღრმა სიყვარულით ეტრფის ყველა მორწმუნეს, რომლებმაც მას მართლაც უდიდესი თანაგრძნობა შეაგებეს, მაგრამ მას არა აქვს ამ შემთხვევაში მოცალეობა იმისა, რომ საპასუხო სიყვარულით მათ მიუბრუნდეს, მათ მიაპყროს მზერა. კვლავ აღვნიშნავთ, მისი მზერა მხოლოდ ასპარეზობისკენაა მიპყრობილი, ღვაწლსა შინა არის შესული (თუ “შუშანიკის წამების” ფრაზას გამოვიყენებთ), დიდ ღვაწლში იმყოფება, მოასპარეზესთან, მეორე მხარეს მყოფთან სამკვდრო-სასიცოცხლო ბრძოლაშია ჩაბმული და ამ დროს, როდესაც გვერდიდან მას უხმობენ, მისდამი თანაგრძნობას ავლენენ, მას არ შეუძლია ერთი წამითაც კი მოტრიალდეს და მადლიერი მზერა მიაგებოს მის გულშემატკივრებს, მისდამი თანაგრძნობისა და თანალმობის გამომავლენელთ. ამიტომ ევედრება ეგნატი ყველას, რომ განსაკუთრებულ კეთილგანწყობას მისდამი ამ შემთხვევაში ნუ გამოავლენენ, რადგანაც ის უკვე ვალდებულად იგრძნობს თავის თავს აუცილებლად, რომ უმადური არ აღმოჩნდეს, მადლიერებით მიიღოს სხვათაგან თანაგრძნობა და საპასუხო სიყვარული თვითონაც შეაგებოს მათ, ანუ სულიერად მათკენ მობრუნდეს და მათ მიაპყროს თავისი მჭვრეტელობითი ხედვა. მაგრამ ეს უკვე იმ ასპარეზობისგან, იმ უაღრესად მძიმე სულიერი ბრძოლისგან ყურადღების მოცილებას გულისხმობს, რამაც შეიძლება დიდად დააბრკოლოს იგი. ამას ეგნატი თვითონვე განმარტავს, რამდენადაც მის ლაკონურ სიტყვებს შეეფერება ეპითეტი “განმარტება”, თვითონვე გადმოსცემს ამას, თუ რატომ ითხოვს ყველასგან ასეთი დაჟინებით, რომ გადამეტებული სიყვარული მისდამი არ გამოავლინონ.

აქ ჭეშმარიტად წარმოჩენილია მარტვილური გზის აუცილებელი პირობა. ვინც სამარტვილოდ განემზადება, ვინც მარტვილურ ასპარეზზე შესვლას აპირებს, აუცილებლად მთელი თავისი ძალისხმევა სწორედ აქეთკენ უნდა მიმართოს. ყოველგვარი ზრუნვა, ყოველგვარი თუნდაც სიყვარულისმიერი თანაგრძნობა, თანალმობა, მადლისმიერი ნაცვალგება სიყვარულისა სხვათადმი, ეს ყველაფერი, რაც უმნიშვნელოვანესია ცხოვრებაში და რაც საზოგადოდ საფუძველს უქმნის ადამიანის ქრისტიანულად მოღვაწეობას, ამ დროს უკვე ეს ყოველივე მეორე ხარისხოვანი უნდა გახდეს აუცილებლად. ანდა, ასეც შეიძლება ითქვას, ყოველივე ეს, ყველა ეს მდგომარეობანი უნდა შენივთდეს, უნდა შეკავშირდეს, გამთლიანდეს და მიმართული იყოს მხოლოდ იმ ასპარეზობისკენ. რა თქმა უნდა, სხვათა თანაგრძნობა უდიდეს ძალას აძლევს ეგნატის და ეს თანაგრძნობა, როგორც დიდი ძალა, დიდი ენერგია მასში გროვდება, რომ ასპარეზობა უფრო ახოვნად წარმართოს. მაგრამ თვითონ, როგორც ახოვანი მხედარი, მობრუნდეს მათკენ, ვინც თანაგრძნობას უცხადებს მას და საპასუხო მადლეირი განწყობა მიაგებოს, ამ ჟამს ამის დრო არ არის. დადგება ჟამი და რა თქმა უნდა, ეგნატი ოცდაათეულად, სამოცეულად და ასეულად (როგორც ეს სახარებისეული სიტყვებია) ნაცვალმიაგებს ყველა მათგანს საპასუხო სიყვარულს. როდესაც ის ახოვნად დასძლევს მტერს და ამ დაძლევაში სწორედ ეს სხვათაგან გამოვლენილი თანაგრძნობანი და სიყვარული თავისი წვლილის შემტანი იქნება, ძლევისა და ასპარეზობის დამთავრების ჟამს ეგნატი ყველას, რა თქმა უნდა,  უმრავალწილესად მიაგებს იმ სიყვარულს, რაც სხვათაგან მიიღო. მაგრამ ამ დროს, ამ წუთს, ამ ჟამს არ არის შესაფერისი მდგომარეობა იმისა, რომ ეგნატიმ ასპარეზობისადმი ყურადღება მოადუნოს და სხვათა თანაგრძნობას თანაგრძნობითვე მიმართოს.

საკუთრივ ბერძნულ დედანში ეგნატი იყენებს ასეთ საყურადღებო ტერმინს: “მე არ მაქვს უფლება, - ამბობს ის, იმისა, რომ კვლავ სრბოლას მივეცე”. “კვლავ სრბოლა” ბერძნულში გამოითქმის ტერმინით “პალინდრომესაი”. ბერძნულში “დრომოს” ნიშნავს სრბოლას, სირბილს (აქედანაა ტერმინი “ჰიპოდრომი”, “სინდრომი” და სხვა), ხოლო “პალინ” – “კვლავ”. “პალინდრომესაი” – “კვლავ სრბოლას, უკუსრბოლას” ნიშნავს იმ გაგებით, რომ როდესაც რაღაც მდგომარეობაში ადამიანი მოღვაწეობს, შემდეგ ამ მდგომარეობას ის დატოვებს და გარკვეული დროის შემდეგ ის ისევ იმ ძველ მდგომარეობას დაუბრუნდება, იმ ძველი მდგომარეობის შესაბამის მოღვაწეობას შეუდგება, იმ ძველ სრბოლას გაჰყვება კვლავ. აი ამას ეწოდება ტერმინი “პალინდრომესაი”. უფრო გასაგები რომ იყოს ამ ტერმინის მნიშვნელობა ჩვენ მის, შედარებით უფრო გვიანდელ გაგებასაც მოვიშველიებთ. აღნიშნული ტერმინი რამდენჯერმე ჩვენ გვხვდება ასკეტურ მწერლობაში და გვხვდება იმ გაგებით, რომ როდესაც ვინმე პიროვნება სამონაზვნო ღვაწლში შევა, მონაზვნად აღიკვეცება, სქემას შეიმოსავს ანუ განდეგილი გახდება და დატოვებს ამა სოფელს, რადგან მონაზვნობის არსი სწორედ ეს გახლავთ (რაც უდიდესი ასპარეზობაა), მაგრამ გავა დრო და იგი კვლავ სოფელს დაუბრუნდება, დატოვებს მონასტრულ ცხოვრებას, თუ მონასტერში მკვიდრობს, ანდა თუ ანაქორეტული ტიპის განდეგილია ანუ მარტოდმყოფობს და დატოვებს ამ მარტოდმყოფობას და კვლავ სოფელს დაუბრუნდება, ანუ ასპარეზობას განუდგება, აი ასეთ მდგომარეობას ასკეტი მოძღვარნი უწოდებენ სწორედ ზემოხსენებულ ტერმინს “პალინდრომესაი”.

აი ამას უფრთხის ეგნატი. ეგნატიმ დატოვა უკვე ეს ჩვეულებრივი ყოფა, ის უკვე მარტვილის სიმაღლეზეა, მარტვილურ ღვაწლშია შესული და მისთვის უკან მობრუნება, თუნდაც სიყვარულისმიერი უკან მოხედვა (ამას ამ შემთხვევაში უკვე აღარ აქვს მნიშვნელობა) და კვლავ ამა სოფლის მკვიდრთა მიმართ მზერის მიპყობა, რა თქმა უნდა, საასპარეზო ახოვანებისგან და საასპარეზო ჯილდოსგან, მარტვილური გვირგვინისგან განდგომას უიგივდება, მას ამით მარტვილობის გზა უბრკოლდება. სწორედ ამით აიხსნება ის, რომ ყველა ეპისტოლეში ეგნატი ევედრება მისდამი უაღრესი სიყვარულით გამსჭვალულ მორწმუნეებს, რომ ეს სიყვარული არ იყოს მეტისმეტი, მოჭარბებული, იმ ზომისა, რომ თვით ეგნატი აიძულოს საპასუხო სიყვარულით უკან მოუბრუნდეს მათ.

ეგნატის მეორე მხარეც აშფოთებს, რაც ჩვენ ნაწილობრივ ადრეც აღვნიშნეთ. განსაკუთრებით როდესაც რომაელთა მიმართაც იმავე გაფრთხილებას იძლევა, რომ მათაც (ე.ი. რომაელებმა) არ გამოავლინონ მეტისმეტი სიყვარული და კეთილგანწყობა მისდამი. რომაელთა მისამართით არა მხოლოდ ის საფუძველია ამგვარი გაფრთხილებისა, რაც უკვე აღვნიშნეთ, არამედ უფრო მეტი რამ არის კიდევ, რაც ასევე აშინებს ეგნატის. ეს გახლავთ ის, რომ უკვე მისდამი გამოტანილი მსჯავრი შეცვლილი არ აღმოჩნდეს, ე.ი. თავიდან არ ააცილონ მას ის ხვედრი, რაც უკვე გამოტანილია, მისდამი კეთილგანწყობილმა, მისმა თანამგრძნობმა ქრისტიანებმა, რომლებსაც, ცხადია, გარკვეული გავლენა რომში ექნებოდათ, რომ არ იღვაწონ იმისთვის რომ ეგნატის ეს მსჯავრი, მარტვილური ხვედრი თავიდან ასცილდეს. შეიძლებოდა, რა თქმა უნდა, განაჩენი შეცვლილიყო და ეგნატი მხოლოდ დაეპატიმრებინათ გარკვეული ვადით და არანაირი ამგვარი საშინელი ხვედრი, რომ მხეცებს დაეგლიჯათ იგი არენაზე, აღარ განეცადა. მაგრამ ეს იქნებოდა უკვე მარტვილობის გვირგვინის მისგან აცილება, მისთვის ყველაზე უფრო საწადელი ჯილდოს, ანუ ძველქართულად თუ ვიტყვით “სამძალის” არ მიღება

ტერმინი “სამძალი” თავისთავად უაღრესად საყურადღებო გახლავთ. იგი ზოგჯერ მცდარადაა გაგებული, სამწუხაროდ ლექსიკონებშიც. აღნიშნული სიტყვა “სამძალი”, რაც ძალიან ხშირად გვხვდება მარტვილთა მოწამეობრივი ღვაწლის ამსახველ საეკლესიო ტექსტების ძველ ქართულ თარგმანებში, გაიგებოდა როგორც “სამი ძალი”, “ძალი” ფსალმუნის “ათძალის” ანალოგიით, როგორც საკრავის სიმი და “სამძალი” თითქოს სამ სიმიან საკრავის აღმნიშვნელი. სინამდვილეში ამ სიტყვაში ეს სიტყვა კომპოზიტი არ გახლავთ, არ გამოიყოფა ცალკე “სამი”, ფუძე ამ სიტყვისა გახლავთ “მძლეობა” და “სამძალი” ნიშნავს ახალქართულად დასაძლევს, ანუ როდესაც რაიმეს დავძლევთ აი ამის სანაცვლოთ რასაც მივიღებთ იმას ეწოდება “სამძალი”. ანუ ასპარეზობაში ვინც გაიმარჯვებს აი ამ ასპარეზობის ჟამს რა მძლეობაც მან გამოავლინა ამის მისაგებელი გახლავთ სამძალი ანუ ჯილდო (ბერძ. “ათლონ”).

აი ეს “სამძალი”, ჯილდო, რაც არის ასპარეზობის გვირგვინი, უაღმატებულესი ჯილდოთა შორის, რა თქმა უნდა, ეგნატის აშორდება, მისი კუთვნილება ვეღარ გახდება თუ მისდამი კეთილგანწყობა იმ სახით გამოვლინდება, რაზეც უკვე ვისაუბრეთ. ამიტომ რომაელთა მიმართ ეპისტოლეში უკვე ეს თხოვნა, რომ მისდამი განსაკუთრებული კეთილგანწყობა არ იქნეს გამოვლენილი, გაორმაგებულია, უფრო მეტი დაჟინებაა სახეზე. ერთი იმ აზრით, რაც უკვე ვთქვით, რომ მოჭარბებულ სიყვარულს ეგნატიმაც სიყვარულით უნდა უპასუხოს და ეს უკვე მისი ძალისხმევის მთლიანად ასპარეზობისკენ მიმართვას ხელს შეუშლის და მეორე, კიდევ უფრო მძიმე, რომ ამგვარმა კეთილგანწყობამ არ განაპირობოს მისთვის განკუთვნილი ხვედრის გაუქმება და მარტვილობის გვირგვინისგან მისი დაკლება.

ეგნატი უკვე ყოველივეს, თვით მარტვილობასაც, როგორც აღვნიშნეთ, უაღრესად ღრმა საეკლესიო სიმბოლიკით ჭვრეტს. ჩვენ აღარ გავიმეორებთ იმას, თუ რა განსხვაებაა საეკლესიო სიმბოლიკასა და ჩვეულებრივი გაგებით სიმბოლიკას შორის, რომ ე.წ. მხატვრული სიმბოლიკა ეკლესიურ ტექსტებში ჩვენ საერთოდ არ გვაქვს, არამედ გვაქვს სიმბოლიკა და სიმბოლოები, რომლებსაც ცხოველმყოფელობითი, განმაღმრთობელი მნიშვნელობა აქვთ. ეგნატის ყოველ გამონათქვამში ეს სახეზეა. სხვა თუ არაფერი, საკუთრივ თავის ბორკილებსაც კი ეგნატი თვითვე უწოდებს, როგორც სულიერ მარგალიტებს. მას ეს მარგალიტებად ესახება, ესახება იმიტომ, რომ სწორედ ამ ბორკილთა შედეგად იგი მარტვილურ ხვედრს მიეახლება, მარტვილობის გვირგვინს მოიხვეჭს და ამ გვირგვინისკენ მიმავალი გზა სწორედ ბორკილებზე გადის. ამიტომ ეს ბორკილები უაღრესად ეძვირფასება ეგნატის, უაღრესად ძვირფასია მისთვის ეს ბორკილები, ყოფითი აზრით ყველაზე უფრო ძვირფას მარგალიტზეც გაცილებით უფრო ძვირფასი. სხვათაშორის იგივე განცდაა (შესაძლოა ენიშნა კიდეც მსმენელს) წმინდა შუშანიკის მარტვილობაში, სადაც მისივე ბორკილები ამგვარადვეა გაგებული, როგორც სულიერი სიწმინდეები, როგორც უაღრესად ძვირფასი რამ ნივთი მისთვის.

ეგნატი ანტიოქიელის სვლა რომისკენ, როგორც აღვნიშნეთ, გულისხმობს ანტიოქიის ეკლესიის წინამძღვრის თანდათანობით მიახლოებას იმ სულიერ შვილებთან, რომლებიც მასზე ადრე იქნენ შეპყრობილნი და ანტიოქიიდან რომში გადაყვანილნი. ჩვენ უკვე აღვნიშნეთ, რომ ანტიოქიის ეკლესიის დარბევა რამდენიმე ეტაპად მოხდა. პირველ ეტაპზე ჯერ სხვანი შეიპყრეს, მორწმუნენი, რომლებიც რომში გადაიყვანეს, რომელთა ხვედრიც, რა თქმა უნდა, საშინელი და უმძიმესია. ამის შემდეგ კი უკვე მოხდა საკუთრივ ეპისკოპოსის, მწყემსის შეპყრობა, რომელიც ასევე რომში გადაიყვანეს. რა თქმა უნდა, ეგნატი საკუთარ მარტვილობაზე არის მზერა მიპყრობილი, მაგრამ ის მწყემსი რჩება ბოლომდე და მისი მწყემსური მოვალეობაა, რომ მისი სულიერი შვილები, უკვე რომში მყოფნი და მძიმე ხვედრის ქვეშ დათრგუნულნი გაამხნევოს, რომ კვლავაც უმწყემსმთავროს მათ. ეს ყველაზე უკეთ სწორედ რომაელთა მიმართ ეპისტოლეში ჩანს, განსაკუთრებით დასასრულს. ადრესატს, ვისაც ეპისტოლეს უგზავნის ეგნატი, მიმართავს ასეთი სიტყვებით: “ანტიოქიელი მორწმუნეები, რომლებიც ჩემზე ადრე შეიპყრეს და გადმოაგზავნეს, გაამხნევეთ და უთხარით, რომ მათი მოძღვარი ახლოს არის”. ძნელი არ არის ჩვენ წარმოვიდგინოთ, თუ რაოდენი ნუგეში იქნებოდა ეს სიტყვები იმ მორწმუნეთათვის, იმ მოღვაწეთათვის, რომლებიც წუთი-წუთზე ელოდნენ საშინელ აღსასრულს. ჭეშმარიტად უდიდესი შვება იქნებოდა, დადასტურება იმისა, რომ მათი მწყემსი შეუდრეკელია, კვლავ იმავე მხნეობითაა და მათთანვე არის იმავე და კიდევ უფრო მეტ ღვაწლში, უფრო საშინელი აღსასრულის მოლოდინში. რა თქმა უნდა, ეს უდიდესი შვება იქნებოდა მათი და ცხადია ეს ეგნატიმაც იცოდა. ამიტომ მისგანვე შორიდან გაგზავნილი ნუგეშის სიტყვები, “რომაელთა მიმართ ეპისტოლეში” წერილობით ჩვენამდე შემონახული, ჩვენ შეგვიძლია ვთქვათ, რომ არა მხოლოდ იმ მარტვილთა (ისინი უკვე მარტვილნი არიან), იმ მოღვაწეთა გამხნევებაა, რომლებიც უშუალოდ რომში იმყოფებიან ეგნატის მოღვაწეობის ჟამს, არამედ მარადიული სანუგეშო სიტყვებია ყველა თაობის და ყველა ეპოქის მორწმუნისათვის, რომელიც ღვაწლშია, ანდა ღვაწლისათვის ემზადება.

ჩვენ ეგნატის შესახებ, რა თქმა უნდა, მრავალი რამ სხვაც გვაქვს აღსანიშნი. ყოველი სიტყვა, ყოველი გამონათქვამი, ყოველი სიმბოლური ფრაზა, საღვთისმეტყველო სწავლება, დაუნჯებულნი მის ეპისტოლეებში, უაღრესად შთამბეჭდავია, ძალიან ღრმა შინაარსის დამტევია. მაგრამ არსებითი, გზის გამკვალავი აქეთკენ და შთაბეჭდილების შემქმნელი ის რამდენიმე მუხლი მისი ეპისტოლეებიდან, რამდენიმე მონაკვეთი ჩვენ შედარებით უფრო დეტალურად განვიხილეთ სწორედ იმ მიზანდასახულობით, რომ ყველაფრის შესახებ საუბარი, რა თქმა უნდა, ჩვენს საზღვრებს აღემატება, მაგრამ ზოგადი განწყობილება რომ ერთმნიშვნელოვანი და მყარი იყოს. დანარჩენი უკვე მსმენელებზეა დამოკიდებული. ყველა თქვენთაგანს ძალგიძთ გულისხმიერად გაეცნოთ ეგნატის ეპისტოლეებს (ჩვენ აღვნიშნეთ, რომ ეს ეპისტოლეები ძველი ქართული უბრწყინვალესი თარგმანით წმინდა გიორგი მთაწმინდელისა გამოქვეყნებული გახლავთ 1988 წლის საეკლესიო კალენდარში. აქ არის ცამეტივე ეპისტოლე, რომელთაგან ერთი უშუალოდ ეგნატისადმია გაგზავნილი, ხოლო დანარჩენის ავტორი უშუალოდ ეგნატია) და ამ ტექსტების ღვთივსულიერი ჭვრეტითა და შემეცნებით, ეჭვი არ გვეპარება, ყოველი მორწმუნე სულიერი ცხოვრების უდიდეს საგზალს და ნუგეშს შეიძენს, მითუმეტეს დღევანდელ დღეს, როდესაც ყოფა, რა თქმა უნდა, დალხენილი არ არის.

 

103–ე რადიო საუბარი ქრისტიანული ლიტერატურის შესახებ

ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე

აუდიო ვერსია იხ: https://www.youtube.com/watch?v=sh8DQW55Nr8

 

იხ. წმ. ეგნატი ანტიოქიელის ეპისტოლეთა ვრცელი რედაქცია (ძველ ქართულად)

იხ. წმ. ეგნატი ანტიოქიელის ეპისტოლეთა მოკლე რედაქცია (ახალქართულად)

 

ავტორი: ფილოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორი ედიშერ ჭელიძე

კავებით ([]) აღნიშნულია წუთობრივი მონაკვეთები

შეცდომის აღმოჩენის შემთხვევაში (წერილობით ვერსიაში) გთხოვთ მოგვწეროთ