239–240


(პირველი ნაწილი)

ჩვენს წინა განხილვებში რამდენიმე ავტორზე შეძლებისდაგვარად დაწვრილებითი ინფორმაცია წარმოვადგინეთ და ვაპირებდით ამ მიმართულებით განგრძობას, მაგრამ ამჯერად მცირედით იმ განხილვაზე უნდა შევჩერდეთ ქრონოლოგიურ რიგში, რაც წინა საუბრისას გვქონდა, (იგულისხმება ნოვატიანუსისადმი მიძღვნილი საუბარი) და ჩვენ გვინდა გამოვეხმაუროთ დაინტერესებულ მსმენელს, რომელმაც გვთხოვა გარკვეული ინფორმაცია მიგვეწოდებინა არა მხოლოდ ზოგადად საღვთისმეტყველო შრომების თვალსაზრისით საეკლესიო ლიტერატურის ისტორიაზე, არამედ კონკრეტულად ქრისტიანული პოეზიის ვითარებაზე უადრეს ეპოქაში, თუ რა მასალები არსებობს დღეისათვის მისი აღმოცენების შესახებ. ეს შეკითხვა არ ითვალისწინებს საკუთრივ ჰიმნოგრაფიას, რაც კანონიკური სახით გვიანდელი მოვლენა გახლავთ, როგორც ჩვენ ამაზე არაერთგზის გვისაუბრია, [1]ანუ VI საუკუნიდან იწყება ჰიმნოგრაფიული ნიმუშების, იმ კანონიკური საგალობლების შექმნა რაც ეკლესიაში დღესაც იგალობება მსახურებათა ჟამს. ამ შემთხვევაში ეს მხარე არ იგულისხმება, არამედ იგულისხმება ის უადრესი საუკუნეები, როდესაც საზოგადოდ წერილობითი თვალსაზრისით ყოველ ჟანრს საეკლესიო ლიტერატურისას საფუძველი დაედო, აი ამ კუთხით რა წყაროები არსებობს ქრისტიანულ პოეზიასთან დაკავშირებით.

საზოგადოდ აღვნიშნავთ და მადლიერებასაც გამოვხატავთ გამოხმაურებებთან დაკავშირებით, რაც  რადიო მსმენელებისგან მოდის. ეს გამოხმაურებები ჩვენს შემდგომ შეხვედრებზეც იქნება ასახული, რომ არის მოთხოვნა ზოგიერთ ავტორთან ანდა ზოგიერთ ძეგლთან დაკავშირებით, რაც ჩვენ უკვე განვიხილეთ, უფრო დაწვრილებითი ინფორმაციის მოწოდებისა, რაც ცხადია ჩვენ გვახარებს. თუმცა ყოველთვის ვითვალისწინებდით, რომ ამგვარი გამოხმაურებების გარეშე საკუთრივ ჩვენი განხილვები ჩვეულებრივ ყველაზე უფრო არსებითის აღნიშვნით უნდა შემოფარგლულიყო. მაგრამ როდესაც ვგრძნობთ დაინტერესებას ამა თუ იმ საკითხთან დაკავშირებით, ცხადია [2]ვალდებულნიც ვართ შეძლებისდაგვარად უფრო დეტალური ინფორმაია მივაწოდოთ დაინტერესებულ მსმენელს. ამჯერად, როგორც აღვნიშნეთ, კონკრეტულად ქრისტიანული პოეზიის სათავეების შესახებ გვექნება განხილვა და უპირველესად შევეხებით საკითხს პირველი ქრისტიანული საგალობლების შესახებ, თუ როგორ, რა სახით და რა წყაროებით არიან ისინი ჩვენამდე შემონახულნი.

რა თქმა უნდა, ყველასთვის ცნობილია და მაინც აღვნიშნავთ, რომ საგალობლების (ცხადია არ იგულისხმება კანონიკური ფორმის, რვაგალობის ანდა უფრო კანონიკურად ცხრაგალობისგან შემდგარი ჰიმნოგრაფიული ტექსტები, რასაც გალობანი ეწოდება), გალობითი, რიტმული პროზის და რიტმულობის შემცველი ტექსტების არსებობა ქრისტიანული მსახურების ყველაზე უფრო ადრეულ ეტაპზეც საგულვებელია და ეს უეჭველი ფაქტია. თვით “ფსალმუნნი” ძველი აღთქმისა და აგრეთვე გალობანი, რაც ფსალმუნებს მოსდევს, [3]რა თქმა უნდა, უმთავრეს როლს ასრულებდა თავდაპირველ ქრისტიანულ ლიტურგიაში. საზოგადოდ, ჩვენ ადრეც გვქონდა ციტირება იმასთან დაკავშირებით, რომ წმ. ეფრემ მცირის, დიდი ქართველი ღვთისმეტყველის, მითითებით თავდაპირველი საეკლესიო გალობა მხოლოდ ფსალმუნით იფარგლებოდა, “არა რაი იგალობებოდა სხუაი, თვინიერ ფსალმუნთაისა” (ფსალმუნთა განსაკუთრებულობა დღემდე და თავისთავად ცხადია მარადის შენარჩუნებულია ღვთისმსახურებაში). თუმცა ფსალმუნთა და ძველი აღთქმის 12 გალობის ტექსტებს ძალიან მალე შეემატა საკუთრივ ქრისტიან ავტორთა მიერ შექმნილი მსგავსი შინაარსისა და განწყობილების ძეგლები. მაგალითად წმ. პავლე მოციქული კოლასელთა მიმართ ეპისტოლის მე-3 თავის მე-16 მუხლში ახსენებს ფსალმუნებს, ჰიმნებს და სულიერ საგალობლებს, ის პირდაპირ მიუთითებს: “ფსალმოი, ჰიუმნოი, ოდაი პნევმატიკაი” [4](სულიერი საგალობები), და დასძენს, რომ “ვასწავლით და შევაგონებთ რა საკუთარ თავს ფსალმუნებით, ჰიმნებით, სულიერი საგალობლებით, მადლისმიერად ვუგალობებთ ჩვენს გულებში ღმერთს”. ცნობილია ისიც, რომ ახალი აღთქმა შეიცავს აი ამგვარი სახის, უადრესი ეპოქის ლიტურგიაში გამოსაყენებელ, საგალობელთა გარკვეულ რიცხვს. მაგალითად გალობითი ფორმის ტექსტად მიიჩნევა ლუკას სახარების 1, 46-55 (”ადიდებ სული ჩემი უფალსა...”). ეს ტექსტი ცალკეა მოგეხსენებათ ცნობილი საეკლესიო ღვთისმსახურებაში და მას ლათინურად სპეციალურ ლიტერატურაში ჩვეულებრივ ეწოდება “მაგნეფიკატ”, [5]ანუ ადიდებსის ტიპის საგალობელი, დასაწყისი სიტყვის (”ადიდებ სული ჩემი უფალსა”) მიხედვით. ამავე პირველი თავის 68-79-ე მუხლებიც ასევე გალობითი ფორმისაა, “კურთხელ არს უფალი ღმერთი ისრაელისაი”, რასაც ეწოდება “ბენედიქტუს” ანუ “კურთხეულ არსი”, ასევე დასაწყისი სიტყვის მიხედვით. იქვე II თავის მე-14 მუხლი “დიდება მაღალთა შინა ღმერთსა და ქვეყანასა ზედა მშვიდობა და კაცთა შორის სათნოება”, რასაც ეწოდება “დიდება მაღალთა შინა” ანუ სპეციალურ ლიტერატურაში ესეც ლათინური ფორმით გახლავთ დამკვიდრებული და გამოითქმის როგორც “გლორია ინექსელსის”, ანუ “დიდება მაღალთა შინა”. იქვე II თავის 29-32-ე მუხლებიც, რასაც “აწ განუტევე” ეწოდება (ნუკ დიმიტტის), “აწ განუტევე მონაი შენი უფალო სიტყვისაებრ შენისა მშვიდობით, რამეთუ იხილეს თვალთა ჩემთა მაცხოვარებაი [6]შენი, რომელ განუმზადე წინაშე პირსა ყოვლისა ერისასა, ნათელი გამობრწყინვებად წარმართთა ზედა და დიდებად ერისა შენისა ისრაელისა”. აი ეს მონაკვეთები, რასაც ეხლა ჩვენ აღვნიშნავდით, სახარების ეს მუხლები ყოველთვის იყო, რა თქმა უნდა, როგორც ვთქვით, არის და მარადის იქნება საეკლესიო ლიტურგიის შემადგენელი ნაწილი.

ჩვენ შეგვეძლო ამავე ახალი აღთქმის ეპოქიდან და ახალი აღთქმის ტექსტებიდან მიგვეთითებინა აგრეთვე იოანეს აპოკალიფსზე, სადაც მე-5 თავის მე-9 და მომდევნო მუხლებში ხსენებულია ახალი საგალობელი, “გალობენ ახალ საგალობელს”, ვკითხულობთ ხსენებულ აპოკალიფსში. ძეგლის მითითებით ამ საგალობელს გალობენ “მართალნი ცათა შინა კრავის სადიდებლად”, კრავისა რომელიც არის იგივე მაცხოვარი, უფალი ჩვენი იესო ქრისტე. გარდა ამ ახალი საგალობლისა იმავე ძეგლში ჩვენ გვაქვს მოკლე ჰიმნების დიდი რაოდენობა, რომლებიც ცხადია წარმოდგენას გვიქმნის თავდაპირველი ქრისტიანული ჰიმნოლოგიის [7]შინაარსისა და ბუნების შესახებ, კერძოდ ჩვენ შეგვიძლია ასეთი კვალიფიკაცია მივცეთ აპოკალიფსის I თავის 4-7 მუხლებს, 8-11 მუხლებს და ა.შ. ეს ჰიმნები და ეს გალობითი ტიპის ტექსტები, რაზეც აქ მივუთითეთ, ცხადია არ თანხვდება პოეზიის ანტიკურ გაგებას, რადგანაც ისინი არავითარ მეტრულ კანონს არ ცნობენ, არავითარ ვერსიფიკაციულ მოთხოვნებს არ აკმაყოფილებენ ანტიკური და ზოგადად ლექსმცოდნეობითი გაგებით. საეკლესიო ტექსტებში არსებული ჰიმნური ანუ გალობითი ფორმის მონაკვეთები დაწერილი გახლავთ საზეიმო, ამაღლებული სტილით, სადაც უეჭველად მჟღავნდება სახეთა პარალელიზმი, ისინი ცხადია ტექსტში ყოველთვის პროზაულად არის წარმოდგენილი. თუმცა ამ ბოლო ხანებში არის გარკვეული პუბლიკაციები, გამოცემები ახალი აღთქმისა სადაც ამგვარი მონაკვეთები უფრო ლექსითი ფორმითაა წარმოდგენილი, ვიდრე პროზაული.

II საუკუნეში ცნობილია, რომ გნოსტიკოსმა ერეტიკოსებმა, [8]რომლებზეც ჩვენ ვრცლად გვქონდა საუბარი თავის დროზე, რომელთათვისაც ახლობელი იყო ელინური ლიტერატურა, შეთხზეს მეტრიკაზე დაფუძნებული საგალობლების დიდი რაოდენობა, რათა ფართოდ გაევრცელებინათ მათი მოძღვრება. ჩვენ აქ ერთ მნიშვნელოვან თვისებას ვხვდებით რიტმული ტექსტების შექმნისას და ზოგადად გალობითი ფორმის ტექსტების შექმნისას, მწვალებელთა შორის, რომ მოძღვრება გაავრცელონ უფრო შედეგიანად, რადგანაც უმრავლეს შემთხვევაში, როდესაც ადამიანი ლექსს ანდა რიტმული პროზის შინაგანი მელოდიურობისა და რიტმულობის ტექსტს ისმენს, შესაძლოა ის შინაარსს საერთოდ ვერ ხვდებოდეს, მაგრამ ტექსტი მაინც წარუშლელად აღიბეჭდოს მის გონებაზე. ისევე როგორც დავუშვათ ჩვენს ბავშვობაში დაზეპირებული სხვადასხვა სტროფები, რაც შეუძლებელია, რომ ჩვენს მიერ ბოლომდე გაცნობიერებული ყოფილიყო, თუნდაც “ვეფხისტყაოსნისა” და სხვა, მიუხედავად შინაარსის და ცალკეული ტერმინების რაობის ვერ წვდომისა, [9]მაინც ჩვენს გონებაში აღბეჭდილია წარუშლელად. აი ამავე მიზანდასახულობისა იყო გნოსტიკოსთაგან გარკვეული მეტრული ხასიათის ტექსტების შექმნა, რომ უფრო ადვილად და ამავე დროს წარუშლელად აღბეჭდილიყო მსმენელთა მეხსიერებაში მათი მოძღვრების შემცველი მეტრიკაზე დაფუძნებული ტექსტები. სხვათაშორის ჩვენ შეგვიძლია პარალელი გავავლოთ და აღვნიშნოთ, რომ IV საუკუნის I ნახევარში, როდესაც არიანული ცრუ სწავლება აღმოცენდა, არიოზიც ცნობილია, რომ თავის მოძღვრებას რიტმული პროზით გადმოსცემდა და ლექსით ყაიდაზე აყალიბებდა თავის მოძღვრებას. ეს მიმართულება, ეს მხარე, ეს ფორმა მისი მოძღვრების გამოთქმისა, რა თქმა უნდა განპირობებული იყო არა რაღაც პოეტური შთაგონებითა და პოეტურისკენ სწრაფვის დაუძლეველი წადილით, არამედ ერთადერთი პრაქტიკული და ამ შემთხვევაში უკეთურების შემცველი პრაქტიკული [10]მიზანდასახულობით, რომ მისი ცრუ  მოძღვრება, ამგვარი რიტმული ტექსტებით აღმოთქმული, ადვილად და ამოუშლელად ჩაბეჭდილიყო მოუმზადებელი მრევლის გონებაში და ისინი არიანული ცრუ სწავლების ჭურჭელნი გამხდარიყვნენ. ე.ი. აქ მკვეთრი პარალელიზმი და მკვეთრი დამთხვევაა II საკუნის გნოსტიკოს ერეტიკოსებსა და არიანელებს შორის, ამ შემთხვევაში მეტრიკაზე ანდა რიტმულობაზე დაფუძნებული ტექსტების შექმნის მიზანდასახულობის მხრივ. სხვათაშორის აღვნიშნავთ, რომ მსგავსი ჰიმნები ხშირად გვხვდება მოციქულთა აპოკრიფულ საქმეებშიც. მაგალითად შეიძლებოდა აღგვენიშნა “თომას საქმეთა” აპოკრიფში დაცული, ასე ვთქვათ, “სულის საგალობელი”, რაც უეჭველად ჰიმნური, გალობითი ნიშანთვისების შემცველი ტექსტი გახლავთ. ასევე მეორე აპოკრიფში, რომელსაც “იოანეს საქმენი” ეწოდება, თითქოსდა თავად ქრისტეს მიერ წარმოითქმის [11]საგალობელი მოციქულებთან ერთად და ა.შ. კარგი ნიმუში საკუთრივ გნოსტიკური ჰიმნოლოგიისა ანუ გალობათმეტყველებისა (ჰიმნოლოგია ქართულად ასე შეიძლება ითარგმნოს) არის მათი ერთ-ერთი სექტის, კერძოდ ნაასენების, გალობითი ხასიათის ძეგლი, რაც ციტირებული გახლავთ წმ. იპოლიტე რომაელის სახელგანთქმულ შრომაში, ჩვენს მიერ საკმაოდ დეტალურად განხილულში, სახელწოდებით “ფილოსოფუმენა”, ამ ნაშრომის მე-5 წიგნის მე-10 თავის მე-2 ქვეთავში.

სხვათაშორის გნოსტიკოსებთან დაკავშირებით უნდა აღვნიშნოთ, რომ იყო გარკვეული მოთხოვნილებანი, რომ ზოგიერთი გნოსტიკური სექტის მწვალებლური მოძღვრება უფრო დეტალურად გადმოგვეცა, რომ შესაძლებელი ყოფილიყო გარკვეული პარალელის გავლება თანამედროვე გაუკუღმართებათა უადრესი ეპოქიდან მომდინარეობის თვალსაზრისით, რომ ის [12]ვითომცდა სიახლენი, რასაც თანამედროვე მწვალებლური მიმდინარეობები იჩემებენ სინამდვილეში რომ უძველესი წარმომავლობისაა ანუ კარგად დავიწყებული ძველი ცთომილებანია. და აი ამის ნათელსაყოფად ზოგიერთი მსმენელი მთხოვნელი გახდა იმისა, რომ გნოსტიციზმის შესახებ უფრო ფართოდ გვესაუბრა, განსაკუთრებით რომელიმე სექტის მოძღვრების შესახებ, ნიმუშის თვალსაზრისით და ჩვენ ალბათ შემდეგ შეხვედრაზე ამ კუთხით წარმოვადგენთ განხილვას. მაგრამ ამ შემთხვევაში განვაგრძობთ საუბარს იმის შესახებ თუ რა სახის რიტმულ-გალობითი ტექსტები გვაქვს უადრეს ეპოქაში, რომელთა ნაწილიც უკვე გადმოვეცით და ამჯერად დავძენთ, რომ სახელგანთქმული კლიმენტი ალექსანდრიელის, ჩვენს მიერ ასევე დეტალურად განხილული მოღვაწის, ცნობილი ნაშრომის “სიტყვა პედაგოგის” ბოლოს დართული გახლავთ მეტრული საგალობელი “ქრისტე მაცხოვრისადმი”, რაც საკუთრივ მართლმადიდებლურ ტრადიციაში ახალი აღთქმის [13]შემდეგ, ე.ი. ეკლესიურ ეპოქაში, კონკრეტულად საეკლესიო ლიტერატურის ისტორიაში ერთ-ერთი უადრესი, ჩვენამდე მოღწეული, საგალობელია, რომლის პატარა ტექსტი შეიძლებოდა რომ აქვე წარმოგვედგინა სიტყვასიტყვითი თარგმანით, რაც ასეთი სახისაა: “მეუფეო წმიდათაო, ყოვლისშემძლეო სიტყვაო მამისაო, უზენაესო უფალო, რომელი ხარ სათავე და დასაბამი ყოვლისა სიბრძნისა, რომელი დააცხრობ ყოველსა ტკივილსა, ყოველთა ჟამთა და ადგილთა უფალო, იესო მაცხოვარო ნათესავისა ჩვენისაო”. აი ეს გახლავთ დართული კლიმენტი ალექსანდრიელის ერთ-ერთ ყველაზე უფრო ღირსეულ და ყველაზე უფრო უხარვეზო შრომაზე რასაც ეწოდება “სიტყვა პედაგოგი”. კლიმენტი II-III საუკუნეების მიჯნის მოღვაწეა. II საუკუნეს ეკუთვნის ცნობილი საგალობელი “ნათელი მხიარული” (ბერძნ. ფოს [14]ჰილარონ), რომელიც სხვათაშორის დღესაც ჟღერს ბერძნულ ეკლესიაში მწუხრის მსახურების ჟამს, როდესაც პირველშეწირულთა ლიტურგია აღესრულება. ჩვენ ამ საგალობლის (ნათელი მხიარული) ქართული თარგმანის დამოწმებანი გვაქვს უძველეს ლიტურგიკულ ტექსტებში, მათ შორის გახლავთ სწორედ ამავე უადრესი ეპოქის, V-VI საუკუნეების, ლიტურგიკული მსახურების ამსახველი ძეგლის უძველესი იადგარის შემცველ ხელნაწერები.

1922 წელს ოქსინიხოსში აღმოჩნდა ფრაგმენტი ერთ-ერთი ქრისტიანული ჰიმნისა მუსიკალური ნოტაციით და როგორც მიიჩნევენ ეს აღმონაჩენი უნდა ეკუთვნოდეს III საუკუნის მიწურულს. სამწუხარო გახლავთ მხოლოდ ის, რომ შემორჩენილია მარტოოდენ რამდენიმე ფრაზა, რასაც ამ შემთხვევაში წარმოვადგენთ: “არც ერთი დიდებული [15]ქმნილება ღვთისა არ უნდა იყოს მდუმარე და არ უნდა მიიჩქმალოს ვარსკვლავთ კაშკაშში. წყალნი მდინარეთანი ჩურჩულით უგალობენ დიდებას მამასა და ძესა და წმიდასა სულსა”.

ცნობილი ერეტიკოსი პავლე სამოსატელი, III საუკუნის შუა წლების ავტორი, ევსები კესარიელის ცნობით (საეკლესიო ისტორიში) ზღუდავდა იესოსადმი მიმართულ საგალობლებს, რადგანაც მათ ახალშექმნილად თვლიდა. ცხადია ყოველ ჟამს იწერებოდა საგალობლები მაცხოვრისადმი და მათი შეზღუდვა კიდევ ერთი დადასტურებაა ამ პიროვნების (პავლე სამოსატელის) მწვალებლობისა. თუმცა ამჯერად ჩვენთვის მნიშვნელოვანი ის გახლავთ, რომ უეჭველად დასტურდება ამ ეპოქისთვის [16](პავლე სამოსატელის დროისთვის) მაცხოვრისადმი მიმართული უკვე იმ რაოდენობის საგალობელთა არსებობა, რომ ზოგიერთ გონებაცთომილ პიროვნებას მათი შეზღუდვაც კი მიუჩნევია საჭიროდ. უფრო გვიანდელ პერიოდში, III საუკუნის შემდეგ, საეკლესიო ლოცვა-კურთხევით თანდათანობით ფართოვდება და მდიდრდება ქრისტიანული საგალობლები და მათი მთავარი მიზანდასახულობა სწორედ მოძღვრების გავრცობაა, რომ ამ გზითაც საეკლესიო სწავლება ღირსეულად შეებრძოლოს და დაძლიოს მან წარმართული საგალობლები. ასე რომ თუ ამ მხარეს გავითვალისწინებთ აშკარაა, რომ საგალობლები უაღრესად მნიშვნელოვან და გადამწყვეტ როლს თამაშობდნენ, გადამწყვეტ ფუნქციას იძენდნენ ქრისტიანული ლიტურგიის განვითარებაში და აგრეთვე ეპოქის ქრისტიანული სულით, ქრისტიანული მოძღვრებით გამსჭვალვის საქმეში.

 

239–ე რადიო საუბარი ქრისტიანული ლიტერატურის შესახებ

ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე

აუდიო ვერსია იხ:  https://www.youtube.com/watch?v=qXCMSgHxQz4

 


(მეორე ნაწილი)

განგვაგრძობთ საუბრებს ქრისტიანული პოეზიის სათავეების შესახებ. როგორც წინა შეხვედრის შესავალში აღვნიშნეთ ეს თხოვნა აღნიშნულ თემაზე საუბრისა და განხილვისა, დაინტერესებულ მსნელეთაგან მოდის, რასაც ჩვენ, რა თქმა უნდა, ვიღებთ და რა შესაძლებლობაც არის და რა ფორმატითაც ეს შეიძლება დატევნილი იქნეს ჩვენს საუბრებში, წყაროებს და ცალკეულ ციტატებსაც ქრისტიანული პოეზიის უადრესი ნიმუშებისას წარმოვადგენთ. ნაწილს უკვე წინა საუბარში გადმოვცემდით, ხოლო ნაწილი განხილული იქნება ამჟამად, დღევანდელ შეხვედრაზე. კერძოდ ჩვენ შევეხებით ერთ-ერთ ყველაზე უფრო მოცულობით და შინაარსობრივადაც განსაკუთრებული მნიშვნელობის მქონე გალობითი ხასიათის ტექსტების ციკლს, რომლებსაც პირობითად სოლომონის საგალობლები ეწოდება.

[1]მკვლევართა ნაწილისგან მიიჩნევა, რომ სოლომონის საგალობლები არის უადრესი ქრისტიანული მწერლობის ძეგლი. ეს ძეგლი კონკრეტულად აღმოჩენილია 1905 წელს სირიულად, ცნობილი მკვლევარის რენდელ ჰარისის მიერ და სულ გახლავთ 40 საგალობელი. ზოგი მკვლევარი მათში თითქოსდა გნოსტიკურ ანუ მწვალებლურ აზრებსაც ხედავს. განსაკუთრებით მიუთითებენ 19 და 35 საგალობლებზე, თუმცა ყურადსაღებია, რომ ეს ძეგლი ნამდვილად არსად არ ამჟღავნებს საკუთრივ გნოსტიციზმისათვის დამახასიათებელ დუალიზმს ანუ ორსაწყისიანობას. მკვლევართა ნაწილი იმასაც ფიქრობს, რომ ეს ჰიმნები მთლიანად ებრაული წარმოშობისაა, რომლებიც დაახლოებით 100 წელს (ჩვენი წელთაღრიცხვით) შეივსო ქრისტიანული ჩანართებით. ვინც ამ ბოლო თვალსაზრისს იცავს ყველა მათგანი ორ მომენტზე ამახვილებს ყურადღებას, [2]რომელთაგან პირველი გახლავთ ის, რომ სირიულ ხელნაწერში ხსენებული საგალობლები მოთავსებულია კარგად ცნობილი სოლომონის ფსალმუნების გვერდით, რომლებიც სწორედ იუდაიზმის წიაღშია შექმნილი. მეორე მომენტი კი გახლავთ ის, რომ ენა საგალობლებისა გვახსენებს ძველი აღთქმის მეტყველებას. მათში ხშირია წევრთა ანუ, როგორც პირველ საუბარშიც აღვნიშნავდით, სახეთა პარალელიზმი, იგავები და ალეგორიები. შეიძლება ნაკლებად საინტერესო იყოს მაგრამ მაინც უნდა აღვნიშნოთ, რომ წარმოდგენილი თვალსაზრისი გაზიარებული არ გახლავთ. ხოლო არგუმენტებთან დაკავშირებით კერძოდ შენიშნულია, რომ ენობრივი მსგავსება საგალობლებისა და ძველი აღთქმისა უნდა აიხსნას თვით საგალობელთა ავტორის წადილით, შეგნებულად მიჰბაძოს და დაამსგავსოს მისი ჰიმნები ფსალმუნებს. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, რომ როგორც საგალობელთა სპეციალურმა შესწავლამ უეჭველად ცხადყო, ეს ძეგლი სტილისტურად ერთიანია, რაც გამორიცხავს თავდაპირველ იუდაისტურ ტექსტში გვიანდელი ქრისტიანული [3]ჩანართების არსებობას. ხოლო საკუთრივ ზოგიერთი მკვლევრისგან ჩანართებად მიჩნეული ადგილებისა და ძირითადი ტექსტის ავტორი თუ უთუოდ ერთია, ცხადია ის ქრისტიანი მწერალი ყოფილა, რომელსაც სხვადასხვა დროს აიგივებდნენ ცნობილ ავტორთან, ბარდესანთან (ვინც იყო გნოსტიკოს ვალენტინუსის აღმოსავლეთის სკოლის წარმომადგენელი) და მიიჩნევდნენ რომ მისგანვე უნდა ყოფილიყო აღნიშნული ძეგლი სირიულადვე დაწერილი. ასევე ზოგი ამ ძეგლის ავტორად მიიჩნევდა სირიელ ქრისტიან მწერალს აფრაატ სპარს, ზოგი კი სახელგანთქმულ წმ. ეფრემ ასურს. მაინც ეს მოსაზრებანი მკვლევართა შორის აღნიშნულ საგალობელთა სამოძღვრო რაობის შესახებ ძალიან ბევრია. დავუშვათ ზოგი, როგორც უკვე აღნიშნული გვაქვს ნაწილობრივ ამ საგალობლებში ერესს ხედავდა, [4]ზოგი მთლიანად ქრისტიანულად წარმოაჩენდა მათ, ზოგი იუდაიზმისა და ქრისტიანობის შერწყმის შედეგად შექმნილ ძეგლად. იყო მკვლევართა ჯგუფი რომლებიც ხსენებულ ძეგლს მონტანიზმის წიაღში აღმოცენებულად მიიჩნევდა (ამ ცრუ სწავლების ერესიარქი მონტანი მიიჩნევდა, რომ იგი იყო სულიწმინდის ინკარნაცია და მას თავისი მიმდევრები ყავდა. განსაკუთრებით ეს ცრუ მიმდინარეობა ჩვენ ტერტულიანესთან დაკავშირებით განვიხილეთ, რადგან ტერტულიანე თავისი ცხოვრების მეორე ნაწილში, 207 წლის შემდეგ, სწორედ მონტანიზმის მიმდევარი გახდა და არათუ უბრალოდ მიმდევარი, არამედ თვით გახდა შემდგომში მისი ლიდერი, როდესაც საკუთარ თავს განუკუთვნა სულიერი კაცობა, რომ ისაა ჭეშმარიტი სულიერი კაცი ანუ წინამძღვარი იმ ჭეშმარიტი ქრისტიანებისა, რომლებიც მის გარშემო იყვნენ შემოკრებილნი), მაგრამ მკვლევართა უდიდესი ნაწილის აზრით ამგვარი დაშვება არის სრულიად [5]უსაფუძვლო და მაინც ყველაზე უფრო გავრცელებული თვალსაზრისის მიხედვით “სოლომონოს საგალობლები” წარმოადგენს იმ რწმენათა და იმ იმედების ასახვას რაც ახასიათებდა აღმოსავლურ ქრისტიანობას ანუ ქრისტიანობას აღმოსავლეთში. ეს გარეომოება, რა თქმა უნდა, არ გამორიცხავს მითოლოგიისა და ბერძნული ფილოსოფიის ზოგადად გავლენას ავტორზე, რაც ჩვენ მრავალ ქრისტიან მოღვაწესთან დაკავშირებით შეგვეძლო აღგვენიშნა. თუმცა აქ გავლენაზე ლაპარაკი შეიძლება უფრო ნაკლებად ადეკვატური და ზედმიწევნითი არ იყოს და ამიტომ უფრო ზუსტი იქნებოდა გვესაუბრა იმაზე, რომ ამ საგალობელთა ავტორი და თითქმის ყველა ერუდირებული ქრისტიანი ავტორი, ზედმიწევნით იცნობს და საჭიროების შემთხვევაში, როცა ამის აუცილებლობას ხედავს, იყენებს კიდეც წარმართული აზროვნების, ანტიკური აზროვნების ყველაზე უფრო საუკეთესო, როგორც წმ. იოანე დამასკელი ამბობს, ამ კულტურის და თავისთავად სიბნელისა და ცთომილების [6]ღირსეულ ნაწილს, რადგან, კვლავ გავიმეორებთ, ამ საუკეთესო ნაწილთა ცოდნა ყველა ერუდირებულ ქრისტიან ავტორს ქონდა და არ არის გასაკვირი, რომ ასეთი ღირსეული, ღვთისმეტყველური კუთხით საკმაოდ ღრმა, ძეგლი, როგორიც ეს საგალობელნია, აღიბეჭდავდეს რაღაცნაირ ცოდნას ანტიკური მითოლოგიისა და ბერძნული ფილოსოფიისა.

თხზულების შექმნის თარიღად უთითებენ II საუკუნის I ნახევარს. შესაძლებელია, რომ ეს საგალობლები თავიდან კონკრეტულად ბერძნულ ენაზე იყო დაწერილი და არა სირიულზე, არცთუ ებრაულზე თუ არამეულზე. სხვათაშორის როდესაც ეს განხილვები მიმდინარეობდა მოგვიანებით აღმოჩნდა ამავე ძეგლის შემცველი მეორე ხელნაწერიც (იმავე სირიულ ენაზე), რომელსაც აკლია პირველი თექვსმეტი საგალობელი, მაგრამ რაც არის ეს რაოდენობა საგალობლებისა, ე.ი. 24 [7]საგალობელი, შესაძლებლობას გავძლევს ორი ხელნაწერის საფუძველზე ტექსტების შედარებისა, იმ დასკვნის გამოსატანად რაოდენ დიდია მათ შორის სხაობა ან არის თუ არა საერთოდ სხვაობა და განიცადა თუ არა ამ ტექსტმა გადამწერთა შორის ან გაუკუღმართებანი ანდა უბრალოდ შეცვლანი. ჩვენ აღვნიშნავთ იმასაც, რომ “სოლომონის საგალობელთა” შესახებ ადრექრისტიანულ მწერლობაში გვაქვს რამდენიმე მითითება და ციტირებაც მათგან. კერძოდ ცნობილი ლაქტანციუსი, რომელიც III-IV საუკუნეების ავტორია თავის შრომაში “საღმრთო განწესებანი” გვაწვდის ციტატას მე-19 საგალობლის მე-9 მუხლისას. წმ. ათანასე ალექსანდრიელის ავტორობით ცნობილ ძეგლში “სინოფსისი”, ანუ სრულად “წმ. წერილის სინოფსისი”, რომელიც სინამდვილეში VI საუკუნის თხზულებაა და ამ შემთხვევაში არ დაუწერია წმ. ათანასეს, ვკითხულობთ: “ძველი აღთქმის წიგნებში გვხვდება აგრეთვე სხვებიც, რომლებიც კანონიკურად არ მიიჩნევა, მაგრამ [8]რომლებსაც უკითხავენ კათაკმევლებს, ასეთებია მაკაბელნი, სოლომონის ფსალმუნნი და საგალობელნი”. ხოლო წმ. ნიკიფორე აღმსარებლის (იგივე ნიკიფორე კონსტანტინოპოლელის), IX საუკუნის ამ უდიდესი მოღვაწის, სტიქომეტრიაში, რაც თარიღდება დაახლოებით 800 წლით, დასახელებულია სოლომონის საგალობლები, ე.ი. იმ დროისთვის მისთვის ეს ძეგლი ხელმისაწვდომი იყო ჯერ კიდევ, ჯერ კიდევ ვგულისხმობთ ბერძნულ ენაზე, იმიტომ, რომ ძალიან საეჭვოა ნიკიფორეს სირიულ ენაზე არსებული ტექსტის სტიქომეტრია ანუ მუხლობრივი აღრიცხვა მოეცა (საზოგადოდ ბერძენ მამათა შირის სირიული არავინ არ იცოდა). ცნობილი გნოსტიკური ძეგლი “პისტი სოფია”, რაც ჩვენ ნაწილობრივ განვიხილეთ როდესაც გნოსტიცისმის შესახებ გვქონდა საუბარი, გვაწვდის ხუთი საგალობლის მთლიან ტექსტს და უწოდებს მას (ამ ხუთი საგალობლის ტექსტს) წმ. წერილს. რადგანაც ეს [9]გნოსტიკური ძეგლი (პისტი სოფია) მოღწეულია კოპტურ ენაზე, შესაბამისად ეს საგალობლების ტექსტიც ამ ხელნაწეში კოპტურადაა დაცული. ამიტომ საყურადღებოა, რომ ხსენებული ხუთი საგალობლის კოპტური და სირიული ტექსტების შედარებით ორივე მათგანი ბერძნულიდან ჩანს თარგმნილი. არის რამდენიმე წონადი მონაცემი რაც ჩვენ მიგვითითებს, რომ ეს საგალობელი სირიულად კი არ დაწერილა, არამედ იგი ბერძნულიდან თარგმანს წარმოადგენს.

აღნიშნული საგალობლები მეტად მისტიკური შინაარსისაა და ამჟღავნებენ წმ. იოანე ღვთისმეტყველის სახარების ძლიერ გავლენას. უმეტესი წილი საგალობლებისა არის სადიდებელი ჰიმნები, რომლებიც თავისუფალნი არიან საღვთისმეტყველო სპეკულატური აზროვნებისგან. ბევრი მათგანი, და ეს მოსალოდნელიც იყო, ეძღვნება დოგმატურ-ქარიზმატულ თემებს - განკაცებას, ჯოჯოხეთში ჩასვლას, საღვთო მადლს და სხვა. მაგალითად მე-7 საგალობელი ასე [10]აღგვიწერს განკაცებას (ჩვენ თუ მეორე მუხლიდან დავიწყებთ შეგვიძლია, რომ ამ ტექსტის ციტატა აქ მოვიტანოთ): “სიხარული ჩემი არის მაცხოვარი და ვისწრაფვი მისკენ, ეს არის ჩემი მშვენიერი გზა, რამეთუ ის მიმიძღვის უფლისაკენ, რომელიც უშურველად გამომეცნაურა მე თავის სიმარტივეში (ეს სიტყვები - თავის სიმარტივეში, მართალია ახალ IV მუხლს იწყებს, მაგრამ სინამდვილეში გაგრძელებაა ძველი მუხლისა, მის წინ არანაირი ნიშანი არაა პუნქტუაციისა, ხოლო შემდეგ მძიმე დაისმის), რამეთუ მისმა სიკეთემ დაამცრო მისივე სიდიადე (აქ შიძლება სირიულის ის თარგმანი, რასაც ჩვენ ვეყრდნობით, ვერ იყოს მთლად ადეკვატური და შეიძლებოდა [11]აქ ასეთი გაგება ყოფილიყო, რომ მისი სიკეთე აღემატა მისსავე სიდიადეს, რომ უფლის სიკეთეა ყველაზე აღმატებული, ყოვლის მომცველი და ეს სიკეთეა თვით სიდიადე უფლისა). ის გახდა ჩემებრი რათა შევიწყნარო”. აი ეს უკანასკნელი მეხუთე სტრიქონი წინა მუხლის შინაარსს განგვიმარტავს ჩვენ, რომ ზოგადად იმაზე კი არაა საუბარი უფლისმიერი სიკეთე რომ აღემატება მის სიდიადეს, არამედ განკაცების საიდუმლოს გადმოგვცემს ეს სიტყვები, რომ განკაცება უფლისგან არის უდიდესი სიკეთე კაცობრიობისადმი. მაგრამ განკაცება ისე ვერ მოხერხდებოდა ის რომ შეურაცხი სახით ჩვენამდე არ მოუსლიყო, მან ჩვენი დაცემული ბუნება მიიღო, რითაც დაფარა თავისი საღვთო სიდიადე. ამიტომ არის აქ თქმული, რომ მისმა სიკეთემ ანუ ადამიანთა გამოხსნის გამო მისმა განკაცებამ დაამცრო მისივე სიდიადე, ანუ მისი სიდიადე იმდენად დაფარა კაცობრივი ბუნებით, რომ ეს კაცობრივი ბუნებაც კი უკიდურესად შეურაცხი სახით წარმოგვიჩინა ჩვენ. ამიტომ არის მეხუთე მუხლში “ის გახდა ჩემებრი, რათა შევიწყნარო”. [12]შემდეგ კი გრძელდება: “სახით მემსგავსა მე (იგულისხმება, რომ მაცხვარმა ჩვენეული ადამიანობა მიიღო), რათა შევიმოსოთ იგი. არ შევუშინდი მის ხილვას, რადგანაც თვითვეა გულმოწყალე ჩემთვის. ის გახდა ჩემი ბუნებისა, რათა შევიცნო იგი (ჩვენ ვხედვად, რომ აქ ზოგიერთი მუხლი იმდენად ზედმიწევნითი სიზუსტით გადმოსცემს მართლმადიდებლურ მოძღვრებას, რომ შეიძლება გაგვიკვირდეს კიდეც ამ ეპოქაში ასეთი ტერმინოლოგიური და გამოთქმითი ფორმით სიზუსტე როგორ დაიცვა ავტორმა), და ჩემი სახისაა, რათა არ უკუვიქცე მისგან. მამა ცოდნისა არის სიტყვა ცოდნისა (აქ ჩვენ რასაც ცოდნად ვთარგმნით ეს ფრანგულ თარგმანში, რომელსაც ვეყრდნობით, გადმოცემულია სიტყვით “სიანს” და ჩვენის აზრით ეს სიტყვა [13]შესატყვისი იქნებოდა ბერძნული ტერმინისა “გნოსის”, ე.ი. ბერძნული ტექსტი ხელმისაწვდომი რომ ყოფილიყო იქ უეჭველად გნოსის იქნებოდა, რაც ძველად მეცნიერებად ითარგმნებოდა, მაგრამ ის ცოდნას ნიშნავს და დღეს ასე უნდა ვთარგმნოთ). ვინც სიბრძნე დაჰბადა მის (სიბრძნის) მსახურებზე მეტად ბრძენია. ვინც მე შემქმნა ადრევე იცოდა რაც ვიქნებოდი შექმნის შემდეგ. ამიტომ დიდი მოწყალება ჩემზე როდესაც ინება, მოიღო კიდეც, რომ მელოცა და მიმეღო მისი მსხვერპლისგან. რადგანაც შეუცვლელია იგი, სამყაროთა სავსება და მათი მამისა”. აი ეს გახლავთ საგალობლის ტექსტის ძირითადი ნაწილი.

რაც შეეხება მე-19 საგალობელს, რომელსაც ზემოთ ვახსენებდით, მასში ხოტბაა შესხმული უბიწოდ ჩასახვისა და თქმულია, რომ წმ. მარიამის მშობიარობა აღსრულდა ყოველგვარი ტკივილის გარეშე. [14]სხვათაშორის იგივე აზრი გვხვდება ძველი აღთქმის აპოკრიფში “ესაიას ამაღლებაში”, ძეგლის მე-11 თავში. ჩვენ შეგვიძლია ხსენებული მე-19 საგალობლის რამდენიმე მუხლი, ფრანგული თარგმანის საფუძველზე, ასევე დავიმოწმოთ: “სულმა განავრცო ფრთები ქალწულის წიაღზე, მუცლად იღო მან და შვა და იქმნა იგი მრავალმოწყალე დედა ქალწული. მიდგომილ იყო იგი და უჭირველად შვა ძე, არ უთხოვია მას არავინ დასახმარებლად კაცის მსგავსად, ნებისაებრ შვა იგი”. ამგვარი გამონათქვამების დახვეწილობა, რაღაც სისადავე, მკვეთრად არის დამახასიათებელი აღნიშნული ძეგლისთვის, თუმცა ყველა ჰიმნი ამ ძეგლისა ჯერ შეკრებილი არ არის და ამიტომ მთლიანობაში ვითარების წვდომა ცხადია ძნელდება.

რაც შეეხება მე-12 ჰიმნს იგი უგალობს სიტყვა ღმერთს და [15]მასში თქმულია: “აღმავსო მან ჭეშმარიტების სიტყვებით, რომ შემძლებოდა მეც გამოთქმა. როგორც მდინარება წყლისა ჭეშმარიტება იღვრება ჩემი პირიდან და ბაგენი ჩემნი ავლენენ ნაყოფს. უხვად მიბოძა თავისი ცოდნა, რამეთუ პირი უფლისა არის სიტყვა, ჭეშმარიტი კარი სინათლისა, რაც მიუბოძა სამყაროებს უზენაესმა (კარი სინათლისა და სიტყვა ჭეშმარიტი), რომლებიც განმარტავენ მის სილამაზეს, მიუთხრობენ მის ბრწყინვალებას, გვაუწყებენ მის სიდიადეს, ცხადყოფენ მის აზრს, გვახარებენ მის განზრახვას და წმინდად იცავენ მის საქმეებს. უსასრულოა სიტყვის მსვლელობა, ის არ ეცემა არასოდეს, არამედ მტკიცედ ჰგიეს. მის მიერ ეზრახებიან სამყარონი ურთიერთს, რამეთუ მდუმარენი იყვნენ და მყოფობდნენ [16]მასში. მისგანვე მოდის სიყვარული და ჰარმონია, ხოლო ისინი (ზემოხსენებული სამყაროები) ურთიერთს იმას აუწყებენ რაც თვით იხილეს და რასაც შემდეგ შეიცნობენ სწორედ ამ სიტვის ძალით. მათ შეიმეცნეს შემოქმედი და ამიტომაც არსებობენ ჰარმონიაში. სამკვიდრებელი სიტყვისა არის კაცი და ჭეშმარიტება მისი სიყვარულია. ნეტარ არს იგი ვინც მის მიერ შეიცნობს სამყაროს და ჭეშმარიტებით განჭვრეტს უფალს, ალილუია”. აი ასეთი გახლავთ ეს ჰიმნი და დაახლოებით ამავე განწყობის, ამავე სახეობრიობის, ამავე საღვთისმეტყველო სიღრმისა არის დანარჩენი საგალობლებიც, რომლებსაც ცხადია ვერ შევეხებით ასე დაცალკევებულად. ზოგადი შთაბეჭდილება ვფიქრობთ მიღწეულია და ამიტომ ჩვენც ამჯერად აქ შევჩერდებით.

 

240–ე რადიო საუბარი ქრისტიანული ლიტერატურის შესახებ

ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე

აუდიო ვერსია იხ:  https://www.youtube.com/watch?v=gXXhbzEhyuE

 

ავტორი: ფილოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორი ედიშერ ჭელიძე

კავებით ([]) აღნიშნულია წუთობრივი მონაკვეთები

შეცდომის აღმოჩენის შემთხვევაში (წერილობით ვერსიაში) გთხოვთ მოგვწეროთ

AddThis Social Bookmark Button