306–309

გრიგოლ ღვთისმეტყველის საღვთისმეტყველო სტილი

ჩვენს წინა რამდენიმე საუბარში შევეხეთ კაბადოკიელ მამათაგან უპირატესი ღირებულების მოღვაწეს წმინდა ბასილი დიდს. ერთობლივი მიმოხილვის ჟამს ამ სამი დიდი კაბადოკიელი მოღვაწისა ვთქვით, რომ თითოეულ მათგანს თავისთავადი, პიროვნულად განსაკუთრებული წვლილი აქვს შეტანილი იმ მთლიან ღირსებაში, იმ მთლიან სიკეთეში, რასაც კაბადოკიური ღვთისმეტყველება ეწოდება, რასაც კაბადოკიელ მამათა ღვთის წინაშე შერაცხილი და შთამომავლობისთვის უდიდეს განძად დატოვებული ნამოღვაწარი ეწოდება. ბასილი დიდზე მეტნაკლებად ეს შტრიხები შეძლებისდაგვარად წარმოვაჩინეთ, ამჯერად კი შევეხებით, რა თქმა უნდა, ასევე უდიდეს მოღვაწეს წმინდა გრიგოლ ღვთისმეტყველს, რომლის თუნდაც ზედწოდება “ღვთისმეტყველი”  მკაფიოდ გამოკვეთს და ჩვენი სულიერი თვალის წინაშე ასაჩინოებს ამ პიროვნების [1]ჭეშმარიტად განსაკუთრებულ ღირსებას.
კარგად არის ცნობილი, რომ ფაქტობრივად საკუთარ სახელად “ღვთისმეტყველი” უიშვიათესი ღირსების პიროვნებებს განეკუთვნათ. პირველი მათგანი, მოგეხსენებათ იყო იოანე მოციქული, იოანე ღვთისმეტყველი, სახარების, სამი ეპისტოლისა და “გამოცხადების” ავტორი. მას ეს წოდება განეკუთვნა სწორედ განსაკუთრებული ღვთისმეტყველებითი სწავლებების გამო, რაც ყოვლითურთ მსჭვალავს იოანეს ნაწერებს. იგივე სახელი მოგვიანებით განეკუთვნა X-XI ს-ის უდიდეს ღვთისმეტყველს წმინდა სვიმეონს, რომელიც ცნობილია როგორც სვიმეონ ახალი ღვთისმეტყველი. მათ შორის განიკუთვნებს წარუშლელ ადგილს წმინდა გრიგოლ ნაზიანზელი, ისიც ღვთისმეტყველად წოდებული. აი ეს სამი მოღვაწე, მიუხედავად იმისა, [2]რომ ყველა საეკლესიო ავტორი უეჭველად ღვთისმეტყველია, განსაკუთრებით ღრმა ღვთისმეტყველებითი მოძღვრების, საღვთისმეტყველო სწავლებაში განსაკუთრებული წვდომის საფუძველზე, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, საკუთრივ ღვთისმეტყველად იქნენ წოდებულნი. თვით ეს წოდებაც გრიგოლ ნაზიანზელის გამორჩეულობას სავსებით მკაფიოდ წარმოაჩენს ჩვენს წინაშე.

გრიგოლის მოღვაწეობის განხილვა, თუნდაც რომ ჩვენი ციკლი ლექციებისა თუ საუბრებისა დიდ რაოდენობამდე გავზარდოთ, მაინც ვერ ამოიწურება (ამას აბსოლუტურად გულწრფელად ვამბობთ). განუზომელია, სხვადასხვა წახნაგოვანია და ყველა წახნაგში ამოუწურავია ეს საღვთისმეტყველო სულიერი ხედვა, როგორც პრაქტიკაში, ასევე თეორიაში, როგორც საქმითი, ასევე ხედვითი წმინდა გრიგოლისა და ამას არც შევეცდებით. [3]მხოლოდ ყველაზე არსებითს მივუთითებთ კვლავაც იმ მიზანდასახულობით, რაც არაერთგზის აღგვინიშნავს, რომ ჩვენს ამ საუბრებს მიმართულება მივცეთ, დაინტერესებულ მსმენელებს მართებული შთაბეჭდილება შევუქმნათ, ორიენტირი, გეზი მათი მივმართოთ იმ მართლმადიდებლური სულიერი კალაპოტისკენ, რომლის მდინარების ერთი უმძლავრესი ნაკადიც წმინდა გრიგოლ ღვთისმეტყველის სწავლებანია. ეს სწავლებანი ფაქტობრივად ერთი ჟანრობრივი სახეობის ძეგლებშია წერილობით გამჟღავნებული. რა თქმა უნდა, რამდენიმე ჟანრი, გარდა იმ ერთისა რომელსაც ეხლა ვგულისხმობთ, გამოკვეთილია წმინდა გრიგოლ ღვთისმეტყველთან, მაგრამ ეს ერთი, პირველადი, ფაქტობრივად ყოვლის მომცველია, ესაა არსებითი და ძირითადი, რაც გახლავთ ჰომილეტიკური ჟანრი. ჰომილეტიკა ანუ მქადაგებლური მოღვაწეობა ეკლესიის მამებისა, როგორც ცნობილია, [4]ერთი უდიდესი მარადმფეთქავი ძარღვია მრავალჟანროვანი საეკლესიო ლიტერატურისა და ჩვენ შეგვიძლია ვთქვათ, რომ თუ ფუძემდებლად არა საეკლესიო ჰომილეტიკისა, ამავე ჰომილეტიკის გვირგვინოსანმყოფელად (ძველ ქართულად) ანუ ამავე ჰომილეტიკისადმი გვირგვინის დამდგმელად, დამაგვირგვინებლად უეჭველად წმინდა გრიგოლ ღვთისმეტყველი უნდა ვიგულისხმოთ წმინდა იოანე ოქროპირთან ერთად. თუმცა ამ ორი დიდი მოღვაწის, ამ ორი დიდი ჰომილეტიკოსის, მქადაგებლის პიროვნული მახასიათებლები, თუნდაც ერთი ჟანრის ჰომილეტიკის ფარგლებში მკვეთრად განსხვავებულია და როცა ჩვენ წმინდა იოანე ოქროპირზე გვექნება მსჯელობა შევეცდებით, რომ ეს განსხვავებანი მკაფიოდ წარმოვაჩინოთ. ამჯერად გრიგოლ ღვთისმეტყველს ვეხებით, ჰომილეტიკას ვუწოდებთ მის სულიერ მემკვიდრეობას, თუმცა ძველთაგანვე და თანამედროვე მკვლევართაგანაც ეს ჰომილიები, [5]ეს ქადაგებანი სწორედ ამ ეპითეტით განისაზღვრება, როგორც სულიერი სიტყვები (“ლოგოი პნევმატიკოი”), სულიერი ჰომილიები. აქ “სულიერი” უბრალო ეპითეტად არ მოიხმობა, მოიხმობა პირდაპირი მნიშვნელობით, თუ შეიძლება ასე ითქვას, რადგან ჭეშმარიტად ღვთივსულიერ სიბრძნეთა გამომაჩინებელი, ღმრთივსულიერი ზენა სოფლის ამქვეყნიდან დატევნისებრ განჭვრეტათა გამომთქმელი გახლავთ წმინდა გრიგოლ ღვთისმეტყველი. მას მხოლოდ ღვთისმეტყველი არ ეწოდება, ეწოდება აგრეთვე გამომეტყველიც და ზოგჯერ ეპითეტის დართვით ღმრთივგამომეტყველი, რადგანაც გამომეტყველებდა, გამოთარგმანებდა ანუ გამოთქვამდა რა ზეციურ ჭეშმარიტებას, ღვთიურს, იმავე ღვთიური მადლის შეწევნით აღასრულებდა ამ მრავალთათვის მიუწვდომელ და ზენა ღვაწლს. არის ამგვარი ჩამოყალიბებული [6]შეხედულება, სწავლება სხვა უდიდეს მოღვაწეთა მიერ მოწოდებული, რომ როდესაც წმინდა გრიგოლ ღვთისმეტყველი ქადაგებდა, ჰომილიას წამოთქვამდა მრევლის წინაშე (მისი ეს ჰომილიები, რაც ჩვენ ვახსენეთ, მისგან ზეპირად გახლავთ უდიდესწილად წარმოთქმული და მრევლისგან ჩაწერილი), რა სწავლებასაც, რა ხედვასაც მათ გადასცემდა, იმ წამს და იმ წუთს თვითვე იყო იმის მჭვრეტელი. ე.ი. წინასწარ დაუნჯებულ და მოპოვებულ რაღაც ცოდნას კი არ გადასცემდა ინფორმაციის სახით მსმენელებს (თუმცა ესეც თავისთავად ძალიან დიდი ღირსებაა), არამედ უშუალოდ რასაც იმ მომენტში ქადაგების ჟამს სულიერი თვალით, ზეციური სოფლისკენ ამზერილი თვალით ხედავდა, იმას გამოთქვამდა, რამდენადაც მატერიალური ენა ამას დაიტევდა. უშუალოდ მჭვრეტელი და უშუალოდ გამომთქმელიც იყო გრიგოლ ღვთისმეტყველი. [7]ამიტომაა, რომ მის გამოთქმას, მისეულ გამოთქმას, მისეულ ქადაგებას თან ახლავს განუყრელად აბსოლუტურად განსხვავებული გამოთქმითი სტილი და ეს სხვაგვარად შეუძლებელიც იყო. მისი ჰომილიები არ გახლავთ, ასე ვთქვათ, განმარტებითი, მწყობრი მსჯელბის სახით, სადაც სიმარტივე გამოთქმისა სახეზეა (მრევლის ცოდნის შესაბამისად), არამედ უმრავლეს შემთხვევაში, ფაქტობრივად ყველა შემთხვევაში გრიგოლ ღვთისმეტყველის გამოთქმითი სტილი, მისი მქადაგებლური სტილი გახლავთ მინიშნებითი, ირიბი და უაღრესად თანაშეზომილი და თანაშესწორებული ძველი აღთქმის წინასწარმეტყველთა სტილთან. წინასწარმეტყველნი, მოგეხსენებათ, გვაუწყებდნენ მათ მიერ სულიერი თვალით აღქმულსა და განცდილს, რაც მათ წინასწარ განჭვრიტეს და იხილეს, მაგრამ ყოველივე ამას ისინი გამოთქვამდნენ მოსწავებითად, სახისმეტყველებითად [8]და არა პირდაპირ, არა განმარტებითად. მართლაც შეუძლებელია, რომ ადამიანი რაღაცას ჭვრეტდე, მთლიანად მოცული და განმსჭვალული იყო იმ ზეციური უაღმატებულესი სიკეთით, რაც მართალთათვის არის დაწინდული, ამ ყოველივეს წიაღში იმყოფებოდე და ამავე დროს მატერიალური ენით მყისვე ყოველივეს უძებნიდე განმარტებით ფორმას, დისკურსიული მსჯელობის ფორმას, სადაც ყოველი სიტყვა დალაგებულია, ყოველი შემდგომი მსჯელობა წინარეს მოსდევს და სხვა. ეს შეუძლებელია, იმიტომ, რომ ადამიანის სულიერი გონება, ადამიანის სულიერი თვალი და მისი ღვთიური გონება მთლიანად იმ ზეციური მადლით არის გამსჭვალული, იმით არის ნასაზრდოები და ამქვეყნიურ სოფელზე ფიქრობს მხოლოდ უკვე იმდენად რამდენადაც მის წინაშე მრევლი დგას, რამდენადაც მას უდიდესი პასუხისმგებლობა აკისრია, რომ ღვთის [9]მადლით რადგან ღირსი გახდა ამ უზენაესი სიკეთის წვდომისა, მან თავისი თავით არ უნდა შემოფარგლოს ამ სიკეთის განცდა, არამედ აუცილებლად სხვებსაც  გაუზიაროს. აი ამ უდიდესი პასუხიმსგებლობით გამსჭვალული გრიგოლ ღვთისმეტყველი გამოთქვამს კიდეც მყისიერად ყოველივეს მისგანვე განცდილს. ეს გამონათქვამი, რა თქმა უნდა, ვერ იქნება, კვლავ აღვნიშნავთ, მთლიანად ამქეყნიური გონებით, ამქვეყნიური წინასწარშემუშავებული გეგმით წარმართული და ვერ იქნება იმიტომ, რომ ის გონებით ყოველვე ამაზე იმ მომენტში აღმატებულია, ის ზემატერიალურ მდგომარეობაშია, აბსოლუტურად განსხვავებულ სულიერ მგრძნობელობაშია და მხოლოდ რამდენადაც ხორციელად კვლავ დაკავშირებულია ამ ქვეყანასთან, პირდაპირ ვერ იტევს მატერიალური ფორმა ამ სათქმელს და რამდენადაც იტევს და რა ფორმითაც იტევს იმ ფორმით გამოთქვამს, ეს ფორმა კი ყოველთვის ირიბი გახლავთ. წინასწარმეტყველნი როდესაც მართლაც წინასწარ [10]აუწყებდნენ მათ თანამედროვე კაცობრიობას უდიდეს სამომავლო მოძღვრებას, სამომავლოდ აღსრულებად საიდუმლოს (ეს გახლავთ ღვთის განკაცება), რა თქმა უნდა, პირდაპირ ამას ვერც თვითონ დაიტევდნენ მატერიალურ გარსში მატერიალური გონებით და მატერიალური სიტყვით ვერც სხვებს ვერ გადასცემდნენ. ყოველივე ეს აუცილებლად სახისმეტყველებითი ფორმით უნდა გამოთქმულიყო, რადგანაც ვერც მსმენელი დაიტევდა ამ მათთვის უცხო და (როგორც ეკლესიის მამათაგან არის მოხმობილი ტერმინი დადებითი შინაარსით) მათთვის საშინელ, თავზარდამცემ საიდუმლოს, საშინელს იმ გაგებით, რომ ღვთის განკაცება კაცობრივ გონებაზე და ნებისმიერ ქმნილებით გონებაზე იმდენად აღმატებულია, რომ შიშის ზარს სცემს მას. ჩვენ უბრალოდ თანდათან ვეჩვევით რაღაც აღმატებულს, ზეციურს და ეს შეჩვევის და შეგუების უნარი კვლავ ღვთისგანვე გვაქვს მომადლებული, თორემ [11]მთელი სიღრმით დაფიქრება იმაზე, თუ რას იტევს თავის თავში ეს უზენაესი საქმე ღვთისა, ყოვლადწმინდა სამებისა (საქმე კი აქ ერთი გახლავთ, რომ ძე ღმერთი განკაცდა, რომ ღმერთი განკაცდა), თუ რა არის ეს, როგორ შეიძლება, რომ ღმერთი, შემოქმედი ქმნილებაში შემოვიდეს, იმდენად აუხსნელია, იმდენად მიუწვდომელია, რომ უეჭველად აბსოლუტური დადუმებისკენ, შიშისკენ, თავზარდამცემი განცდისკენ მიჰმართავს ყველა ქმნილებას, მათ შორის ყველაზე უფრო აღმატებულ ანგელოზესაც კი. ისინიც შეძრწუნებულნი არიან ამ უდიდესი საიდუმლოთი, რადგანაც ეს ყოვლითურთ შეუძლებელია. ქმნილებითი გონების ყველაზე აღმატებული დაშვებაც კი, ე.ი. ყველაზე აღმატებული რაღაც ვარაუდიც კი ამის შესაძლებლობას გამორიცხავს, იმდენად შეუძლებელი საქმეა, რომ ღმერთი განკაცდეს. და ეს შეუძლებელზე შეუძლებელი, აბსოლუტურად შეუძლებელი ქმნილებითი გონებისთვის აღსრულდა [12]ღვთის გულმოწყალებით და კაცთმოყვარეობით. ამას წინასწარმეტყველებდნენ ძველი აღთქმის გამორჩეული ღვთისმეტყველნი. ჩვენ მათ წინასწარმეტყველთ ვუწოდებთ, მაგრამ ეკლესიის მამები მათ შინაარსობრივი ხედვიდან გამომდინარე, შინაარსობრივი კუთხით, პირველ რიგში, რა თქმა უნდა, ღვთისმეტყველთ უწოდებენ, ისინი ყველანი ღვთისმეტყველები გახლავთ. ღვთისმეტყველთა კორიფეა მოსე წინასწარმეტყველი, რა თქმა უნდა, დავით წინასწარმეტყველი, ოთხი დიდი და  თორმეტი მცირე წინასწარმეტყველი და მრავალნი სხვანი ძველი აღთქმის, პირობითად რომ ვთქვათ, ავტორნი, იმიტომ, რომ ნამდვილი ავტორი ყოვლადწმინდა სამებაა, სულიწმინდაა ამ ნაუწყები სიბრძნისა. წინსაწარმეტყველება მიიღეს, გული გაუხსნეს ამ უზენაეს სიბრძნეს, და თუმცა უშუალოდ მეტყველი სულიწმინდაა, მაგრამ ის მათი  პირით მეტყველებს, მათი კალმით წერს, მათი სიტყვვით გამოთქვამს. აი ამგვარი შეხებაც კი [13]უზენაეს სიბრძნესთან უაღმატებულეს ჭეშმარიტებამდე ამაღლებს ადამიანს და, რა თქმა უნდა, ის ღვთივგანბრძნობილი ღვთისმეტყველია. აი ამგვარი ღვთისმეტყველნი გახლდათ ძველი აღთქმის წინასწარმეტყველნი და მათი გამოთქმითი ფორმაც, როგორც ეს ყველასთვისაა ცნობილი, არის უაღრესად რთულად საწვდომი, მინიშნებითი, ალეგორიული ანუ, როგორც ეს შესანიშნავად არის დატევნილი ძველ ქართულ და ამ ბოლო ხანებში განახლებულ ტერმინში, სახისმეტყველებითი.

ამგვარივე გახლავთ წმინდა გრიგოლ ღვთისმეტყველის ჰომილიებიც. იქ ყოველ ნაბიჯზეა რაღაც შინაგანი, დაფარული აზრი, არა მკაფიოდ, არა აშკარად გამოთქმული, იმიტომ, რომ მატერიალური გარსი პირდაპირ გამოთქმას ასეთი ღრმა საიდუმლოსას ვერ იტევს. შესაბამისად მოძებნილია ირიბი ფორმა გამოთქმისა და ამ ფორმას სიღრმისეული წვდომისთვის განმარტება ესაჭიროება. ამგვარ სახისმეტყველებით უწყებაში, სახისმეტყველებითი ფორმის ქადაგებაში, [14]რა თქმა უნდა, გრიგოლ ღვთისმეტყველს შემოაქვვს სათქმელის სრულყოფილად გადმოცემის მიზანდასახულობით მთელი თავისი უდიდესი და უღრმესი განსწავლულობა, ერუდიცია, რა თქმა უნდა, ღვთივმიმადლებულ ნიჭიერებასთან თანაშერწყმული. ჩვენ მართლაც თუ ვინმესთან, პირველ რიგში გრიგლ ღვთისმეტყველთან ყოველნაბიჯზე ვპოულობთ გამოკრთომას, ირიბ გამოვლინებას მის მიერ ათვისებული მთელი იმდროინდელი კაცობრივი კულტურისას, პირველ რიგში, რა თქმა უნდა, ანტიკური კულტურისას, რაც თანაშეზრდილია, თანაშეწნულია იმ ზოგად ქსოვილთან, რაც გრიგოლ ღვთისმეტყველმა თავის ღრმა სათქმელს გარეგანი სახით მოუქსოვა, გარეგანი სახით მოუძებნა, რომ ეს შინაგანი სათქმელი სხვებისთვისაც გადაეცა. აი ამგვარმა ფორმამ მისი მეტყველებისა, მისი მქადაგებლური მოღვაწეობისა, ამგვარმა სახისმეტყველებითმა ფორმამ, [15]ამგვარმა სიმბოლურ-ალეგორიულმა სტილმა მეტყველებისამ, შექმნა აუცილებლობა გრიგოლ ღვთისმეტყველის შრომათა კომენტირებისა, რომ განმარტებანი დართვოდა მის შრომებს, სხვა ასევე უდიდეს ღვთისმეტყველთა მიერ, რომლებიც ღრმად წვდებოდნენ, ბოლომდე წვდებოდნენ გრიგოლ ღვთისმეტყველის სულიერ ხედვას. მათ ივალდებულეს სწორედ, რომ ეს უღრმესი სწავლებანი რაც შეიძლება სისრულით, სხვადასხვა განმარტებების მოშველიებით მკითხველისთვის წარმოეჩინათ.

ჩვენ შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ამ კუთხით, ღვთისმეტყველებითი კომენტარების აუცილებლობის კუთხით, გრიგოლ ღვთისმეტყველი საეკლესიო მწერლობაში ფაქტობრივად ცალკე დგას, გამორჩეულია, რადგანაც თუმცა კომენტარები ჩვენ ვიცით სხვა ღვთისმეტყველთა შრომებსაც მეტნაკლებად დართვია, მაგრამ ასეთი მასობრივი კომენტირებითი პროცესი, ასეთი მკვეთრი აუცილებლობა განმარტებითი [16]სქოლიოებისა, რაც გასდევს ყველა ნაშრომს გრიგოლ ღვთისმეტყველისას სხვა ავტორებთან შესამჩნევი არ არის. რა თქმა უნდა, სახეზეა და ვიცით, რომ ვრცელი კომენტარები დაერთო წმინდა დიონისე არეოპაგელის შრომებს, გარკვეული კომენტარები დაერთო თუნდაც ისეთ საყოველთაოდ გამოსაყენებელ სახელმძღვანელოს, როგორიც გახლდათ წმინდა იოანე სინელის “კიბე” ანუ “კლემაქსი” და ზოგ სხვა შრომას, მაგრამ ეს ყველივე მაინც ფრაგმენტულია, ანდა ამ ყოველივეს თავისი ახსნა აქვს. მაგალითად ფრაგმენტულობა სახეზეა კონკრეტულად წმინდა იოანე სინელთან დაკავშირებით, იმიტომ, რომ უმრავლეს შემთხვევაში იოანე სინელის სიტყვებს კომენტარები არ სჭირდება, თავისთავადაც ცხადია, თვითონაა კომენტარი, თვითონაა განმარტება, მაგრამ ზოგ შემთხვევაში ეს მოღვაწე, ეს უდიდესი ასკეტი შთაგონებული სწორედ წმინდა გრიგოლ ღვთისმეტყველის შრომებით, რაც ყველგან ჩანს მის ასკეტურ სწავლებებში, თუმცა უმრავლეს შემთხვევაში ირიბად მითითებული გრიგოლ ღვთისმეტყველზე, [17]ან იშვიათ შემთხვევებში პირდაპირ მითითებულიც გრიგოლ ღვთისმეტყველის სახელით, აი ამით შთაგონებული ზოგჯერ თვითონაც, იოანე სინელიც მიმართავს ირიბ თქმას, ძველი ქართული შესანიშნავი ტერმინი რომ გამოვიყენოთ, სიტყვაქცეულობას. სიტყვაქცეულობა გახლავთ ბერძნული სიტყვის ალეგორიის, რომელიც საყოველთაოდაა გავრცელებული, უძველესი ქართული შესატყვისი. აქ მცდელობაა ამ სიტყვის შინაარსობრივი თარგმნისა და ეს მიღწეულია კიდეც (“სიტყვაქცეულობა”). ე.ი. არა ვთქვათ პირდაპირი ნათქვამი, არამედ ქცეული ანუ ირიბი ანუ შებრუნებული ნათქვამი, სიტყვაქცეულობა ანუ ალეგორიული მეტყველება. ვფიქრობთ ეს სიტყვა სახისმეტყველების მსგავსად აღსადგენია თანამედორვე ენაში, იმდენად ტევადი და გამომსახველი ტერმინი გახლავთ. აი ამ სიტყვაქცეულობას ზოგჯერ იოანე სინელიც მიმართავს და შესაბამისად აუცილებლობა ხდება მისი ამგვარი, იშვიათი მაგრამ [18]მაინც, არსებული სწავლებების და შეგონებების განმარტებისა. ეს განმარტებანი სხვათაშორის წმინდა ფოტი პატრიარქმა, უდიდესმა ღვთისმეტყველმა, მოგვაწდა ჩვენ. ქართულადაცაა იოანე სინელის “კლემაქსი” ერთი მხრივ თარგმნილი თითქოს კომენტარების გარეშე, თუმცა იქაც ახლავს გარკვეული კომენტარები ექვთიმე ათონელისგან და შემდგომ გელათურ სკოლაში ფოტი პატრიარქის მიერ თანაშერთული კომენტარებითურთ მთლიანად თარგმნილი, რაც, სხვათაშორის, კარგა ხანია გამოცემას ელოდება, ეს უბრწყინვალესი, უდიდესი საღვთისმეტყველო ძეგლი, ეს ძველი ქართული გელათური თარგმანი პეტრე გელათელისგან შესრულებული XIII ს-ის ალბათ I ნახევარში. ეს კომენტარები, ქართულადაც თარგმნილი, ადასტურებს, რომ იოანე სინელის ცალკეული გამონათქვამების კომენტირებაც ხდებოდა, სწორედ იმ მიზეზიდან გამომდინარე, რა მიზეზითაც გრიგოლ ღვთისმეტყველის მთელი შრომების [19]კომენტირება გახდა აუცილებელი, ანუ ირიბ თქმათა გამო, მინიშნებით შეგონებათა გამო, სახისმეტყველებითი ანუ სიტყვაქცეულებითი მეტყველების გამო. რაც შეეხება წმინდა დიონისე არეოპაგელის შრომების კომენტირებას. ჩვენ თავის დროზე როდესაც ამ მოღვაწის შესახებ საუბარი გვქონდა, მაშინაც აღვნიშნავდით, რომ აქ ძირითადი ფაქტორი ამგვარი კომენტირებისა გახლდათ უეჭველი დამტკიცება იმისა, რომ წმინდა დიონისე არეოპაგელი მართლმადიდებლური ღვთისმეტყველების ერთ-ერთი ფუძემდებელთაგანია და არა მონოფიზიტი, არა ერეტიკოსი, არა ყალბისმქმნელი და ა.შ. ჩვენ ამ ისტორიას აღარ გავიმეორებთ, უბრალოდ შეგახსენებთ, რომ წმინდა დიონისე არეოპაგელის სახელი როგორც შრომების ავტორისა პირველად მითითებული იყო მონოფიზიტ სევეროს ანტიოქიელისაგან ორი ციტატის მოხმობის გზით VI ს-ის I ნახევრაში. შემდგომ როდესაც ცნობილი ანტიოქიის კრება გაიმართა, ამ კრებაზე სწორედ მონოფიზიტთა მხრიდან იქნა ვითომცდა [20]მათი მოძღვრების არგუმენტირებისთვის დიონისე არეოპაგელის შრომები მოხმობილი და დამოწმებული. მართლმადიდებელთა მხრიდან პირიქით გაკვირვებაა გამოთქმული წმინდა ეფრემ ანტიოქიელის მხრიდან, რომ ასეთი შრომები მათთვის უცნობი იყო, მაგრამ რადგან ეს შრომები გამოვლინდა აუცილებლობა შეიქმნა იმისა, რომ მართლმადიდებელთ შეესწავლათ ეს შრომები. ჩვენ არაერთგზის აღგვინიშნავს, რომ მართლმადიდებლობა ხელაღებით არც არაფერს უარყოფს და არც არაფერს იღებს. აბსოლუტურად მისხალ-მისხალ ხდება ყველაფრის გამოძიება, ყოველშემთხვევაში ყოველთვის ასე იყო ძველად. ის ხარვეზი რაც დღეს მკვეთრად შესამჩნევია ოდენ თანამედროვე მოვლენაა, როცა ხელაღებით კი არა აბსოლუტური ზედმიწევნითობით როცა რაიმე მხილებულია იმის უარყოფაც კი ზოგჯერ ძალიან ჭირს. მაგრამ ძველად თუკი რამ მხილებული იქნებოდა მკვეთრად იქნებოდა იგი მოკვეთილი და თუკი რაიმეს ჭეშმარიტება დამტკიცდებოდა, ყოვლად უშეღავათოდ, ყოველგვარი შიშისა და მიჩქმალვის გარეშე ყოვლითურთ მთლიანობაში იქნებოდა მიღებული, თუ რამ ხარვეზი მას არ ჰქონდა. ამგვარად [21]ივალდებულეს უდიდესმა საეკლესიო ღვთისმეტყველებმა წმინდა დიონისე არეოპაგელის შრომათა განმარტება, თუ რა იყო ეს შრომები, ჭეშმარიტი იყო ისინი თუ ნაყალბევი. და ისეთმა დიდმა პიროვნებებმა როგორებიც გახლდათ იოანე სკვითოპოლელი, განსაკუთრებით წმინდა მაქსიმე აღმსარებელი და ასევე უმნიშვნელოვანესი მასწავლებელი წმინდა გერმანოს პატრიარქი, მათ საკუთარ კომენტარებში არეოპაგეტული შრომების აბსოლუტური უზადოება და არა მხოლოდ უზადოება, უპირატესობა და უაღმატებულესობა მოძღვრებისა მკაფიოდ წამოაჩინეს. აი ეს იყო ძირითადი ფაქტორი, კვლავ აღვნიშნავთ, დიონისე არეოპაგელის შრომათა კომენტირებისა, რასაც, რა თქმა უნდა, თან ახლდა აუცილებლად იმ უღრმესი სწავლებების განმარტებაც, რასაც რიგით მკითხველი ვერ დაიტევდა. რაც შეეხება წმინდა გრიგოლ ღვთისმეტყველს, როგორც აღვნიშნეთ, მასთან, თავისთავად ცხადია,  არავითარი პრობლემა მისი ნაშრომების და მისი მოძღვრების მართლმადიდებლობის დამტკიცებისა [22]არ არსებობდა. აქ პრობლემა მხოლოდ ერთი იყო, რომ მჭვრეტელი ღვთისმეტყველი, ადამიანური ენით ანუ კაცობრივი ენით გამომეტყველი, მისგან განჭვრეტილს ირიბი წესით გამოთქვამდა და ამ ყოველივეს განმარტება ესაჭიროებოდა, რომ სრულყოფილად შემეცნებულიყო ის სათქმელი, რასაც გრიგოლ ღვთისმეტყველი გადმოსცემდა. ცხადია, ეს არ ნიშნავს იმას, რომ გრიგოლ ღვთისმეტყველთან ჰომილეტიკოსობის პრინციპი დაჩრდილულია. ჰომილეტიკოსი ის პიროვნებაა, რომელიც უქადაგებს მრევლს და მათთვის საწვდომს ხდის ჭეშმარიტ მოძღვრებას. ჩვენ აქ ვსაუბრობთ გრიგოლ ღვთისმეტყველის შრომათა ამომწურავ წვდომაზე, თორემ გარკვეული წესით გრიგოლ ღვთისმეტყველისგან ყველა იღებს იმდენს რამდენსაც დაიტევს, როგორ საზოგადოდ ეს თქმულია. ვინც რამდენს დაიტევს და რამდენის მიმღებიცაა იმდენი შეუძლია გრიგოლ ღვთისმეტყველისგან მიიღოს. ასე რომ უსარგებლო არავინ არ ხდება. მაგრამ ის პირნი, რომლებიც თანდათანობით წინაურდებიან მოძღვრებაში და უფრო და უფრო მეტის მომთხოვნნი, [23]ანუ ძველი ქართული ტერმინი რომ მოვიხმოთ, მოქენენი (მომთხოვნნი, მთხოვნელნი) არიან, რა თქმა უნდა, უფრო ღრმად შესვლას გრიგოლ ღვთისმეტყველის მოძღვრებაში მეცადინეობენ და ხელის აღმპყრობნი ანუ შემშველებენი, თანაშემწენი მათნი ამ პროცესში ხდებიან სწორედ ის მოღვაწეები, რომლებიც გრიგოლ ღვთისმეტყველისებრ აღმატებულნი არიან, ძალუძთ, რომ სიღრმისეულად ჩაწვდნენ ღვთისმეტყველის სწავლებებს და სხვებს გამოუთარგმანონ ანუ განუმარტონ ეს ყველივე.

 

306–ე რადიო საუბარი ქრისტიანული ლიტერატურის შესახებ

ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე

აუდიო ვერსია იხ: https://www.youtube.com/watch?v=00Ycch59Mi4

 

გრიგოლ ღვთისმეტყველის საღვთისმეტყველო სტილი (გაგრძელება)

ჰომილიები

ჩვენ უკვე დავიწყეთ წმინდა გრიგოლ ღვთისმეტყველის შესახებ მსჯელობა. წინა შეხვედარზე ვსაუბრობდით წმინდა გრიგოლ ღვთისმეტყველის წოდების შესახებ, თუ რატომ ეწოდა მას ღვთისმეტყველი. ეს საკითხი გადაჯაჭვული გახლავთ მისი შრომების სტილთან, მოძღვრების გადმოცემის იმ მეთოდთან და იმ ფორმასთან, რაც მკვეთრად ნიშანდობლივია მისთვის. ეს გახლდათ, როგორც აღვნიშნავდით, სახისმეტყველებითი ფორმა, მოძღვრების გადმოცემის ირიბი წესი, ირიბი გეზი, ანუ ძველქართულად სიტყვაქცეულობა, მიფარულობა უღრმესი და ზემატერიალური, ნივთიერებაზე უსასრულოდ აღმატებული მოძღვრებისა და მხოლოდ გარკვეული, თუმცა მკაფიო სანიშნეების მოცემა მსმენელებისთვის და მკითხველებისთვის იმ მართალი გზით სვლისა, რაც იმავე წიაღში [1]შეგვიძღვებოდა სადაც გრიგოლ ღვთისმეტყველი თავისი სულიერი თვალით ზეციურ სიკეთეს ჭვრეტდა.

ეს სტილი, ამგვარი მეტყველებითი ფორმა გრიგოლ ღვთისმეტყველისა, რა თქმა უნდა, თანამედროვე აღმოჩენა არ გახლავთ. ძველთაგანვე კონკრეტული განხილვა მისი შრომებისა, თუნდაც სტილური კუთხით, წარმოებულია. მიქაელ ფსელოსი, ცნობილი ბერძენი ღვთისმეტყველი, სპეციალურად განიხლავს კაბადოკიელთა და კონკრეტულად წმინდა გრიგოლ ღვთისმეტყველის სტილს, უდარებს მას ბერძენ ფილოსოსოფსთა და პავლე მოციქულის სამეტყველო ენას და გამოაქვს მნიშვნელოვანი დასკვნა, რომ გრიგოლ ღვთისმეტყველთან ორივე გამთლიანებულია, პავლე მოციქულისა და ახალი აღთქმის ფორმობრივი უბრალოება, გამოთქმითი ფორმის უბრალოება, რაც შინაგანი, უღრმესი შინაარსის გამო შეიძლება ითქვას კაშკაშებს, ანთებულია და მეორე მხრივ თვით ფორმობრივი სირთულე, ტერმინოლოგიური სიმძიმე ანტიკური ფილოსოფოსებისა, [2]რაც ასევე სისხლხორცეულად ნაცნობი იყო გრიგოლ ღვთისმეტყველისთვის. სხვათაშორის მას აქვს ერთი ლექსითი ხასიათის, ასე ვთქვათ, ინფორმაცია, უწყება ჩვენდამი, მკითხველისადმი თავისი ცხოვრებისეული გზის შესახებ (ჩვენ გამოვაქვეყნეთ კიდეც იმდენად მნიშვნელოვანი მოგვეჩვენა მისი ეს სიტყვები), სადაც იგი მკაფიოდ გახაზავს თავის ცხოვრებაში არსებულ მოვლენას, რომ მან თავისი ცხოვრების დიდი ნაწილი დაუთმო განათლების მიღებას (განათლების, ამ შემთხვევაში ერუდიციის მნიშვნელობით), ცოდნის მიღებას. მან მთელი კაცობრიული კულტურა აითვისა, მაგრამ შემდეგ, როგორც თვითონვე ამბობს, ეს ყოველივე დააგდო ანუ დააფინა დიდი ღმერთის – მაცხოვრის ფერხთით, ანუ მთელი თავისი განსწავლულობა მან ჭეშმარიტი მოძღვრების გამოთქმის სამსახურში ჩააყენა.

გრიგოლ ღვთისმეტყველის სტილზე უბრწყინვალესი [3]დაკვირვება და უაღრესად ლაკონური, ამავე დროს კი უაღრესად ზედმიწევნითი შეფასება, მოცემული აქვს დიდ ქართველ ღვთისმეტყველს წმინდა ეფრემ მცირეს, რომელიც დიდად დაშვრა გრიგოლ ღვთისმეტყველის შრომათა ქართულად თარგმნით, ექვთიმე ათონელთან და ზოგ სხვა მოღვაწესთან ერთად. მანვე შეფასებაც დაგვიტოვა გრიგოლ ღვთისმეტყველის შრომებისა, თუნდაც სტილური თვალსაზრისით. ეფრემ მცირე ერთიმეორეს უდარებს ერთი მხრივ გრიგოლ ღვთისმეტყველის შრომათა სტილს, რაც მას ბერძნულ ოროგინალში აქვს და მეორე მხრივ ამავე შრომების ექვთიმე მთაწმინდელისეული თარგმანის სტილს. ეფრემი მათ შორის სტილური თვლსაზრისით მკაფიო განსხვავებას ხედავს, რომ ექვთიმე ათონელი, რადგანაც პირველ რიგში მკითხველზე იყო მიმართული, მკითხველის დატევნითობას და გონებრივ მონაცემებს ითვალისწინებდა, [4]ყოველთვის იმის მოსურნე იყო, რომ თარგმანი რაც შეიძლება გასაგები ყოფილიყო. ამიტომ თარგმნიდა რა ექვთიმე გრიგოლ ღვთისმეტყველს, ამ უკანასკნელის მინიშნებებითა და ირიბი თქმებით დატვირთულ სათქმელს თვითონვე გააცხადებდა თავის თარგმანში, ჩაურთავდა რაც ჩასართველი იყო, რომ მკაფიო გამხდარიყო ის რასაც გრიგოლ ღვთისმეტყველი ირიბად ამბობდა. ამით მან (ექვთიმე ათონელმა) ფაქტობრივად მოგვცა არათუ ზედმიწევნითი, არამედ კომენტირებული თარგმანი. ასე შეიძლება შეფასდეს ის თარგმანები, რაც გრიგოლ ღვთისმეტყველისგან ქართულ ენაზე ექვთიმე ათონელმა შეასრულა. როდესაც მცირედი ჟამი გავიდა და ეფრემ მცირეს სხვა დიდმა ქართველმა ღვთისმეტყველებმა (ზოგნი ჩვენ არ ვიცით ვინ არიან) სთხოვეს, რომ სიტყვასიტყვით ეთარგმნა ის, რაც ბერძნულში იყო. ეფრემმა ეს მათი დავალება კეთილსინდისიერად შეასრულა, მაგრამ იგრძნო ვალდებულება, [5]რომ განემარტა მკითხველისთვის თუ რატომ თარგმნა მან გრიგოლ ღვთისმეტყველის შრომები ხელმეორედ, ექვთიმე ათონელის შემდგომ. აი აქ მოგვცა მან მკაფიო დახასიათება ერთი მხრივ ექვთიმე ათონელის საღვთისმეტყველო სტილისა და მეორე მხრივ თვით გრიგოლ ღვთისმეტყველის საღვთისმეტყველო სტილისა, რომელიც მის თარგმანებში (ე.ი. ეფრემის თარგმანებში) ზედმიწევნითაა შენარჩუნებული. ეფრემი ამბობს, რომ ჩემი თარგმანები არ გაურიოთ ექვთიმეს თარგმანებს, იმიტომ, რომ ის სხვა სტილის თარგმანებია და ის იყოს ცალკე დადებული, როგორც მარადის მაუწყებელი და მარადის გამაცხადებელი ექვთიმეს, ამ ჩვენი დიდი მოძღვრის, “სიტყვა სივრცელისა”. ხოლო ეს ჩემი თარგმანი მარადის იმის მაუწყებელი იყოს, თუ როგორი სიტყვა მოკლეობა აქვს გრიგოლ ღვთისმეტყველს, რადგანაც მას (გრიგოლს) ახასიათებდა “ღმრთისმეტყველებითთა და სიტყუათა მიფარულებაი”. ეს უკანასკნელი სამი სიტყვა [6](“ღმრთისმეტყველებითთა სიტყუათა მიფარულებაი”) გახლავთ უზედმიწევნითესი დახასიათება გრიგოლ ღვთისმეტყველის სტილისა, რომ ეს ღმრთისმეტყველებითი სიტყვებია ანუ საღვთისმეტყველო მოძღვრებაა ეს ყოველივე, მაგრამ გამოთქმულია და გადმოცემულია მიფარულად, მიფარულება ახასიათებს მას, არა მკაფიოდ, არა პირდაპირ, არამედ ირიბი თქმით. აი ამგვარად შეაფასა ეფრემ მცირემ გრიგოლ ღვტისმეტყველის შრომები, რომელ შრომებზედაც აღიზარდა თაობები.

გრიგოლ ღვთისმეტყველი, ჩვენ ეს ადრეც აღგვინიშნავს, შედის იმ მართლაც უიშვიათეს მოღვაწეთა რიცხვში, რომლებმაც თითქმის ყველა შემდგომდროინდელ საეკლესიო ავტორზე, რომ არაფერი ვთქვათ ყველა ქრისტიანზე ვინც კი მისი შრომები წაიკითხა, განსაკუთრებული ზეგავლენა მოახდინა (რა თქმა უნდა, კეთილისმყოფელი) და ეს ზეგავლენა აბსოლუტურად გამჭვირვალეა. შეუძლებელია ვინმეს, რომელიმე საეკლესიო ავტორს გრიგოლ ღვთისმეტყველის გავლენა [7]ჰქონდეს და ეს გავლენა გრიგოლ ღვთისმეტყვლის შრომთა მცოდნეს შეუმჩნეველი დარჩეს. ე.ი. იმდენად თვითგვამოვანია ანუ თავისთავადია გრიგოლ ღვთისმეტყველის სამეტყველო ფორმა, რომ სადაც არ უნდა შეგვხვდეს ვინმესგან გამოყენებული, ესა თუ ის სწავლება ან ესა თუ ის დამოძღვრა, ანდა თვით ფორმაც სათქმელისა, ჩვენ მკაფიოდ გვენიშნება, რომ ეს გრიგოლ ღვთისმეტყველისაა. ამ კუთხით და ამ თვალით საეკლესიო მწერლობას თუკი ჩვენ IV ს-ის შემდგომ გადავხედავთ, როგორც აღვნიშნეთ, თითქმის ყველა საეკლესიო ავტორზე (არ ვგულისხმობთ მხოლოდ ბერძნულენოვან ავტორებს, არამედ მთელ მართლმადიდებლობაში ვინც კი ღირსეული საეკლესიო ავტორი ყოფილა) მკაფიოდაა აღბეჭდილი გიგოლ ღვთისმეტყველის მოძღვრება და ამ მოძღვრების გამოთქმითი ფორმაც.

[8]მათ შორის საქართველოშც ასე გახლავთ. ალბათ ეს თემა მონოგრაფიულადაცაა დასამუშავებელი. ჩვენ ამაზე არაერთგზის წერილობითი მინიშნებაც გვქონია და გვითქვამს კიდეც, რომ გრიგოლ ღვთისმეტყველის გავლენა თითქმის ყველა საუკუნეში საქართველოში შესამჩნევია. ჯერ მისი შრომები რომ ითარგმნება ეს თავისთავად ქმნის საფუძველს ამგვარი გავლენის შესაძლებლობისა, მაგრამ ავტორებიც მკაფიოდ ჩნდება ამ მხრივ. ჩვენ შეგვიძლია მისი გავლენა დავინახოთ თუნდაც ისეთ ჰაგიოგრაფიულ ძეგლში, როგრიცაა “ასურელ მამათა ცხოვრება”, რაც გამსჭვალულია მთლიანად გრიგოლ ღვთისმეტყველის სწავლებებით. შეგვიძლია იგივე გავლენა მკაფიოდ შევამჩნიოთ თუნდაც “ვეფხისტყაოსანში”, იოანე პეტრიწთან, დავით გურამიშვილთან. ვერ ვიტყვით შემდგომ ეპოქაში იყო თუ არა შესაძლებლობა იმისა, რომ გრიგოლ ღვთისმეტყველის შრომები ცოდნოდათ (XIX-XX ს-ში), ამიტომ უფრო გვიან პერიოდს აღარ ვეხებით. [9]მაგრამ იმ პერიოდში, საკუთრივ საეკლესიო ეპოქაში, ანუ იმ ეპოქაში როდესაც საეკლესიო ღვთისმეტყველება ჯერ კიდევ მეტნაკლებად საფუძვლიანად შეისწავლებოდა, რა თქმა უნდა, ამ ღვთისმეტყველების მესაფუძვლე გრიგოლ ღვთისმეტყველი ყველასგან შეითვისებოდა, რაც ყველა ქართველი ავტორის შრომაში მკაფიოდ ვლინდება და წარმოჩნდება.

აი ამგვარი ტოტალური გავლენის და ზემოქმედების მქონე მოღვაწე თავისთავდ ნაყოფიერი საეკლესიო ავტორი არ გახლდათ. ჩვენ ვერ ვიტყვით, რომ ტომები დაწერა მან, ანდა რაღაც კომპლექსური და მთლიანობითი განმარტებითი, ეგზეგეტური ხასიათის ძეგლები დაგვიტოვა საღვთო წერილთან დაკავშირებით. როგორც აღვნიშნავდით ძირითადი ნაწილი ბირთვი მისი შრომებისა ესაა ჰომილიები, რომლებიც ყველაზე უფრო წარმატებული შეჯამებით [10]ორმოცდაათამდე მრგვალდება, ორმოცდათსიტყვედად წარმოჩნდება. გარდა ამ სიტყებისა მისგან მოღწეულია ეპისტოლეები (ზოგი ეპისტოლე ამ ორმოცდაათსიტყვედში შედის, მათთან სულიერი მონათესავეობის გამო) და ლექსები. აი არსებითად ეს სამი ჟანრია რითაც გრიგოლ ღვთისმეტყველის მემკვიდრეობა იფარგლება, რომელთაგან ძირითადი, პირველადი და არსებითი, როგორც უკვე ვთქვით, ეს გახლავთ ჰომილიები. მიუხედავად იმისა, რომ ასეთი ყოფითი გაგებით შემოსაზღვრულბა აქვს მის ლიტერატურულ მოღვაწეობას, მის წერილობით ღვაწლს, ესაა მხოლოდ ფორმალური შემოფარგლულობა, შინაგანად კი თითოეული მისი ჰომილია იმდენის დამტევია, რომ სხვების უვრცელეს აღწერილობებს გადაწონის. ამიტომ, რა თქმა უნდა, რაოდენობრივი საზომით ჩვენ ვერ ავითვლით გრიგოლ ღვთისმეტყველის შრომებს, აქ სულიერი სიღრმეა პირველადი და ამ სიღრმით, [11]რასაც ადრე აღვნიშნავდით კვლავაც იმას გავიმეროებთ, გრიგოლ ღვთსმეტყველი გახლავთ პირონება, რომელმაც წარუვალი, ყოვლისმომცველი ანუ ტოტალური გავლენა, უაღრესად კეთილისმყოფელი და განმაბრძნობელი გავლენა მოახდინა შემდგომდროინდელ საეკლესიო მწერლობაზე.

ჰომილიები, თავისთავად, გრიგოლ ღვთისმეტყველისა შინაგანად ორ ნაწილად განიყოფება. ცალკე გამოიყოფა ე.წ. სადღესასწაულო ჰომილიები, როგორც მათ ეწოდებათ ჰეორტოლოგიური ჰომილიები. უფრო ზუსტი იქნებოდა ქართულად რომ გვეთქვა დღესასწაულთმეტყველებითი ჰომილიები, იმიტომ, რომ სადღესასწაულო ისე ჩანს, რომ თითქოს რაღაც საგალობლების ტიპისაა ძეგლი. საერთოდ საეკლესიო ქართულ ლიტურგიკულ ტრადიციაში კრებული რომელსაც “სადღესასწაულო” ეწოდება, რაც უაღრესად მნიშვნელოვანი კრებულია, ამა თუ იმ ცნობილ საეკლესიო დღესასწაულისადმი მიძღვნილი საგალობლების კრებულს წარმოადგენს ძირითადად. [12]აქ დღესასწაულთა განმარტების დანიშნულება აქვთ გრიგოლ ღვთისმეტყველთან იმ ჰომილიებს, რომლებიც ცალკე ჯგუფად გამოიყოფა და თექვსმეტია მათი რიცხვი. ბერძნულად, როგორც უკვე გითხარით, მათ ეწოდებათ ჰეორტოლოგიური ჰომილიები ანუ ქართულად დღესასწაულთმეტყველებითი ან ამავე გაგებით სადღესასწაულო ჰომილიები. სხვაგვარად მათ ეწოდებათ ლიტურგიკული ჰომილიები, იმიტომ, რომ ღვთისმსახურების ჟამს წარმოითქვა ისინი გრიგოლ ღვთისმეტყველის მიერ. ანუ ეს ჰომილიები მას თავისი კალმით არ დაუწერია, ის ამბიონიდან ქადაგებდა, როგორც უკვე ვსაუბრობდით ამის შესახებ, და მრევლისგან ჩაწრილ იქნა. ჩვენ ისიც შეგვიძლია ვთქვათ, რომ მას შემდეგშიც არ გადაუხედავს ამ ეპისტოლეებისთვის, ჩანაწერისთვის და მხოლოდ მისგან ზეპირად ნამეტყველევის ჩაწერილი სახე არის ამ ჰომილიების ის ტექსტი, რაც ჩვენამდე გახლავთ შემონახული. როდესაც ვამბობთ, რომ მას იმ ჩანაწერისთვის არ [13]გადაუხედავს (ამაზე ვრცლად შეიძლებოდა საუბარი, ნაწილობრივ ადრეც გვითქვამს), ამგვარი რამ მხოლოდ გრიგოლ ღვთისმეტყველის თავისებურება არ გახლავთ. თითქმის ყველა საეკლესიო მოღვაწე რომელიც პირველ რიგში მქადაგებელი იყო მრევლის წინაშე, თავისი ქადაგებების ლიტერატურულ დამუშავებას ვერასოდეს ვერ ასწრებდა. ეს იმდენად შრომატევადი პრცესი იყო, რომ ამისთვის მოცლა მათთვის, რა თქმა უნდა, უაღრესად საძნელო აღმოჩნდებოდა. დამადასტურებელი, რომ ისინი ვერ გადახედავდნენ მათგან ზეპირად წარმოთქმულ და სხვათა მიერ ჩაწერილ ტექსტებს, არის ზოგიერთი ლაფსუსი, რაც ჩვენ, ამ შემთხვევაში ძალიან დადებით მოვლენად გვესახება იმ კუთხით, რომ ისინიც ჩვენებრ ხორციელი ადამიანები იყვნენ, უფრო სიახლოვეს, ახლობლობას გვაგრძნობინებს მათთან, რომ ეს არ არის რაღაც მანქანური და მექანიკურად მოწესრიგებული პროცესი, სადაც [14]თითქოს აბსოლუტური შეუმცდარობა იყოს სახეზე. აბსოლუტური შეუმცდარობა მხოლოდ შინაარსობრივია, მოძღვრებითია და დოგმატურია, იმიტომ, რომ ისინი ღვთივგანბრძნობილნი არიან და ეყრდნობიან საღვთო წერილს, მაგრამ ფორმობრივი თვალსაზრისით, წმინდა მარკოზ ეფესელის სიტყვები რომ გამოვიყენოთ, ისინიც ხორცში მყოფი ადამიანები იყვნენ და რაღაც ლაფსუსი ყოველთვის ყველასთან არის შესაძლებელი.

ჩვენ გვქონდა საუბარი იმაზე, თუ სრული უცდომელობით ეკლესიური მოძღვრება რას აღიარებს, სრული უცდომელობის მქონედ, რომ პირველ რიგში საღვთო წერილს შინაარსობრივადაც და ფორმობრივადაც, თვით წერტილის დონეზეც კი; საეკლესიო ლიტურგიკას, აბსოლუტურად უცდომელს და მსოფლიო კრებებს, მასთან ერთად კი იმ ადგილობრივ კრებებს და იმ დოგმატურ სწავლებებს ეკლესიის მამებისას, რომლებიც მსოფლიო კრებებმა დააკანონეს. ეკლესიის მოძღვარნიც, რა თქმა უნდა, [15]აბსოლუტურად შეუმცდარნი არიან მოძღვრებაში, მაგრამ ფორმალური მხარე ლაფსუს იტევს, რაც ძველთაგანვე, ზოგიერთი გამოთქმითი რამ ლაფსუსი, შემჩნეული იყო. მაგრამ იმდენად დიდი იყო ავტორიტეტი ხსენებული მოღვაწეებისა, რომ გვიანდელი ღვთისმეტყველნი, ასევე დიდად დაწინაურებულნი, ვერ კადნიერდებოდნენ, რომ შეეცვალათ ისინი. ჩვენ არსენ იყალთოელთან დაკავშირებითაც, რომელმაც თარგმნა ერთ-ერთი დიდი ღვთისმეტყველის შრომა, აღვნიშნავდით რომ ამ შრომაში გარკვეული ფაქტი საღვთო წერილთან დაკავშირებით მთლად ზედმიწევნითი არ იყო. არსენი კი აშიაზე აკეთებს შენიშვნას, რომ მკითხველმა არ იფიქროს თითქოს მე წერილი არ ვიცოდიო, მაგრამ ასე იყო დედანში და მეც ასე ვთარგმნეო. გრიგოლ ღვთისმეტყველის ერთ-ერთ ჰომილიაში, წერილობით ტექსტში (შესაძლოა ეს გადამწერის ბრალიც იყო, მაგრამ ფაქტია) სახეზეა ერთ შემთხვევაში ელისესთან დაკავშირებული მოვლენის აღრევა ელია წინასწარმეტყველთან დაკავშირებულ მოვლენასთან. ეს ფაქტი შემჩნეულია X ს-ის კომენტატორის [16]მიერ, რომელიც მიუთითებს ამ მოვლენაზე, თუმცა ვერ აკონკრეტებს საიდან უნდა მომდინარეობდეს ეს ფორმობრივი მცდარობა, ლაფსუსი, მაგრამ ადასტურებს, რომ ის სახეზეა. რა თქმა უნდა, ამგვარი ლაფსუსები სრულიად შეუძლებელია გაპარულიყო ტექსტში ხსენებულ მოღვაწეებს, იქნება ეს გრიგოლ ღვთისმეტყველი, ბასილი დიდი, იოანე დამასკელი თუ სხვა, მათი ჰომილიებისთვის, რომ შემდეგ მწიგნობრული, სერიოზული და დინჯი სახით გადაეხედათ, მათ ამის დრო არ ჰქონდათ, რა თქმა უნდა და ზეპირად როდესაც რაღაც უაღრესად უმნიშვნელო მაგრამ მაინც ლაფსუსი წარმოითქმოდა ის მათგან შემდეგში შეუმჩნეველი რჩებოდა, რადგანაც ისინი საკუთარ ნაწერებს აღარ გადახედავდნენ. ჩვენ მეტიც შეგვიძლია ვთქვათ, რომ უდიდესწილად მთარგმნელებიც კი საკუთარი თარგმანის ხელმეორედ გადახედვას ვერ ასწრებდნენ. თუნდაც იგივე ეფრემ მცირესთან დაკავშირებით, ისევე როგორც სხვა მთარგმნელებთან, ამის მრავალი დამადასტურებელი მაგალითი გვაქვს. ამაზე ამჯერად ვერ შევჩერდებით, მხოლოდ აღვნიშნავთ, რომ ამგვარი ლაფსუსები, კიდევ ერთხელ [17]გვინდა ხაზი გავუსვათ, ძალიან გვაახლოებს მათთან, რადგანაც ჩვენებრ ხორციელ მოღვაწეებად რეალურად აღვიქვამთ უკვე მათ და არა რაღაც სტერეოტიპულ მონაცემებად, რომლებიც ყოველგვარ კაცობრივს ყოვლითურთ განშორებულნი არიან. სახელმძღვანელო ყოველთვის უნდა იყოს ჩვენთვის მართლმადიდებური ხედვა, რაც წმინდა მარკოზ ეფესელმა ჩამოაყალიბა, რომ როგორც კაცი შეიძლებოდა რაღაც ლაფსუსის დონეზე, უაღრესად უმნიშვნელო საკითხთან დაკავშირებით შემცდარიყო თუნდაც ბასილი დიდიც კი, გრიგოლ ღვთისმეტყველიც კი, გრიგოლ დიდი ჰრომთა პაპიც კი, როგორც თვითონვე ასახელებს, და ა.შ.

ჩვენ ეს ფაქტი მხოლოდ იმიტომ მოვიხმეთ, რომ დაგვესაბუთებინა ლიტერატურული პროცესის რაგვარობა როგორი იყო ძველ ეპოქაში, რომ ცნება ავტორი, რომელიც ამ შემთხვევაში ჩვენ გრიგოლ ღვთისმეტყველად ვიცით, არ იტევდა ლიტერატურული ძეგლის ხსენებული ავტორისგან მწიგნობრულ დამუშავებას. ასეთ დამუშავებას ეს პირები ვერ ასწრებდნენ, [18]უდიდესწილად ისინი მხოლოდ ქადაგებდნენ სხვანი კი იწერდნენ, ხოლო ეს ქადაგებანი შემდეგში მათგან გადახედული არ იყო. ასეთი იყო ლიტერატურული პროცესი ძველად, ამგვარ მოღვაწეთა განსაკუთრებული მოუცლელობის გამო. მათ უდიდესი მრევლი ჰყავდა საპატრონო, ისინი ღვთიური ჭეშმარიტების მარადის გამომეძიებელნი იყვნენ და სადაც იქადაგებდნენ და სხვადასხვა ადგილებში არაიშვიათად უქადაგიათ მათ, ყველგან მათგან ჩანაწერის გაკონტროლება მათ მიერვე შეუძლებელი მოვლენა გახლდათ. მაგრამ ამას ამ შემთხვევაში აბსოლუტურად არავითარი მნიშვნელობა არა აქვს, ჩვენ კვლავ იმ ძირითად სათქმელს დავუბრუნდებით, რაც გვინდოდა, რომ შემდეგ უფრო ვრცლად წარმოგვეჩინა, თუ როგორი წესით ღვთისმეტყველებდა გრიგოლი, რომ იგი ღვთისმეტყველებდა, კვლავ აღვნიშნავთ, პირველ რიგში ხედვითი წესით, რომ ხედავდა უშუალოდ იმ ზეციურ უაღმატებულეს ჭეშმარიტებას, რის შესახებაც აუცილებელი იყო ჰომილიის წარმოთქმა. ვთქვათ შობის საიდუმლოს უღრმეს შინაარსს ის ზეციური და ღვთივგანბრძნობილი [19]თვალით ჭვრეტდა, ანდა განცხადების ანუ ნათლისღების საიდუმლოს, რაზეც მას ასევე ჰომილია აქვს და თან ორი ჰომილია. გრიგოლ ღვთისმეტყველი ის პიროვნება გახლავთ, რომელმაც ურყევად დაასაბუთა ექვსი იანვრის განსაკუთრებული მადლმოსილება, გამომხსნელობითი ანუ სოტერიოლოგიური მადლმოსილება კაცობრიობის წინაშე. მთელი საეკლესიო ღვთისმეტყველება გვასწავლის, რომ ამ დღეს, ისევე როგორც პასექის ჟამს, მაცხოვარმა აღასრულა კიდეც ძველი და იმწამსვე შეასრულა და დააწესა ახალი, უდიადესი. თუ პასექის ჟამს ეს იყო რომ მიიღო ძველი პასექი და დააწესა ახალი პასექი, ზიარება, გამომხსნელობითი საიდუმლო, ასევე მიიღო რა ძველი, ამ შემთხვევაში იოანესეული ნათლობა, რომელიც არ უიგივდებოდა, რა თქმა უნდა, იუდეველურს, არამედ უფრო აღმატებული სახეობა იყო, მაგრამ მაინც ძველი ნათლობა იყო და არა ახალი აღთქმისეული, მიიღო რა მაცხოვარმა ეს, მყისვე მთელი კაცბრიობისთვის აღასრულა და მთელი კაცობრიობისთვის დააწესა [20]ახალი აღთქმისეული გამომხსნელობითი საიდუმლო ნათლისღებისა. ნათლისღებასთან ერთად აღდგომის საიდუმლოს ჭვრეტდა და მაშინვე ქადაგებდა გრიგოლ ღვთისმეტყველი. თუნდაც მოღვაწეებთან დაკავშირებით, ათანასე ალექსანდრიელის შესახებ უდიდესი მნიშვნელობის ჰომილიას წარმოთქვამდა რა, ამ პიროვნების სულიერ სახეს მყისვე ჭვრეტდა, მის ღვაწლს სიღრმისეულად სულიერი გრძნობით განიცდიდა და მსმენელს დაუყონებლივ ირიბი წესით, რამდენადაც ამას მატერიალური გარსი იტევდა, გამოთქვამდა კიდეც. აი ეს იყო დამახასიათებელი ნიშანი გრიგოლ ღვთისმეტყველის ჰომილეტიკური მოღვაწეობისა, ამითაა ის განსაკუთრებით გამორჩეული, რაც, რა თქმა უნდა, შემდგომ გაშლასა და განმარტებას საჭიროებს ჩვენგან.

 

307–ე რადიო საუბარი ქრისტიანული ლიტერატურის შესახებ

ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე

აუდიო ვერსია იხ: https://www.youtube.com/watch?v=fA8DGkC0i6U

 

გრიგოლ ღვთისმეტყველის შრომები.

მისი ღვთისმეტყველება

ჩვენ კვლავაც წმინდა გრიგოლ ღვთისმეტყველის შესახებ უნდა ვიმსჯელოთ. ვფიქრობთ მცირედითაც რომ გახანგრძლივდეს რაოდენობა ჩვენი საუბრებისა ამგვარი მსჯელობის ვალდებულება გვაქვს, რადგან ღვთისმეტყველად წოდება ამ დიდი მოღვაწისა ჩვენს რადიო საუბრებს აუცილებლად განუწესებს იმ მოვალეობას, რომ საღვთისმეტველო კუთხითაც ნაზიანზის ეპისკოპოსის წერილობითი მემკვიდრეობა უეჭველად, თუნდაც უმცირესის სახით, შევაფასოთ. ჩვენ ეს ნაწილობრივ უკვე დავიწყეთ წინა საუბარში, აღვნიშნავდით რა ზოგადად გრიგოლ ღვთისმეტყველის შრომათა, მის თეოლოგიურ ქადაგებათა სტილის შესახებ. შევეხეთ წმინდა ეფრემ მცირის უაღრესად ლაკონურ და უაღრესად ზუსტ შეფასებას გრიგოლ ღვთისმეტყველის სტილისას, რომ ამ მოღვაწეს ახასიათებდა “ღმრთისმეტყველებითთა სიტყუათა მიფარულებაი” და ამანვე რომ განაპირობა [1]კომენტატორთა მიერ გრიგოლ ღვთისმეტყველის ნაშრომების შემცველი ნუსხების აშიებზე მრავალგვარი სქოლიოების დართვა.

შრომებთან დაკავშირებით ჩვენ ზოგადად აღვნიშნავდით და კვლავ გავიმერეობთ, რომ არსებითად ჰომილეტიკურია ანუ მქადაგებლური მემკვიდრეობა, საიდანაც ცალკე დგას 16 სადღესასწაულო ჰომილია, დანარჩენები კი რომლებიც ზოგადი კრებსითი სახით 50 სიტყვაში ერთიანდებიან, არალიტურგიკულ ანუ არასადღესასწაულო სიტყვებად იწოდებიან. თუმცა გარდა ამ ორმოცდაათსიტყვედისა გრიგოლ ღვთისმეტყველს უკავშირდება უაღრესად მნიშვნელოვანი ეპისტოლეები და ჰეგზამეტრული საზომით შესრულებული ლექსითი ხასიათის შრომები. თუმცა ეს ბოლო მხარე გრიგოლ ღვთისმეტყველის მოღვაწეობისა ნაკლებად იტევს იმ განსაზღვრებას, რასაც სამწუხაროდ თანამედროვე ეპოქაშიც, ცოტა უფრო ადრეც, მისი მოღვაწეობის ამ სფეროს [2]განუკუთვნებდნენ. მას ჩვეულებრივ, უყოყმანოდ და ყოველგვარი რეზერვის გარეშე აკუთვნებენ ეპითეტს პოეტი და ყველა ეპოქა თავისი ეპოქალური გაგების შინაარსით, რა თქმა უნდა, უსადაგებს ამ სახელწოდებას გრიგოლ ღვთისმეტყველს. მაგრამ არის თუ არა ეს მართალი, ამაზე სამწუხაროდ იშვიათად თუ დაფიქრებულა ვინმე. ჩვენ არ შეგვიძლია თანამედროვე გაგებით პოეზიის, გნებავთ ანტიკური მნიშვნელობით, თუნდაც შუასაუკუნეობრივი გაგებით გრიგოლ ღვთისმეტყველს პოეტი ვუწოდოთ. თვითონ გრიგოლ ღვთისმეტყველი მკაფიოდ განმარტავს თუ რამ განაპირობა მისი, ასე ვთქვათ, პოეტური ანუ ლექსითი მოღვაწეობა, ლექსითი მიმართულება და ლექსითი სახე მისი შრომებისა. ეს უფრო ადრეც სხვა მოღვაწეთა მიერაც მცირედით მაინც წამოწეულა წინა პლანზე ეპოქის მოთხოვნილებისდაშესაბამისად. უფრო ნათლად რომ ვთქვათ გრიგოლ ღვთისმეტყველმა ამ შემთხვევაში იმავე იარაღით დაუწყო ბრძოლა ერეტიკულ [3]მიმდინარეობებს და პირველ რიგში არიანელობას, რომელიც ყველაზე უფრო მძლავრი იყო IV ს-ის შუა წლებში და II ნახევარში, რა იარაღითაც ისინი მართლმადიდებლობას, ძველი ქართული ტერმინი რომ მოვიხმოთ, წინაგანეწყობოდნენ ანუ უპირისპირდებოდნენ. ეს მეთოდი და ეს იარაღი გახლდათ რიტმული ხასიათის ლექსთან მიახლოებული, ზოგჯერ გარეგნული ფორმით ლექსადაც ჩამოყალიბებული წერილობითი ძეგლებით ერეტიკული მოძღვრებების გავრცელება. აი ეს იყო ერთ-ერთი მიზანდასახულობა ლექსითი ფორმის შემოტანისა მწვალებელთა მიერ. ამ მიზანდასახულობას, როგორც ჩვენ თავის დროზე არიანელობასთან და კონკრეტულად არიოზთან დაკავშირებით აღვნიშნავდით, თავისი წარმატება ჰქონდა, რადგანაც ადამიანი ლექსით საზომზე გაწყობილ სტრიქონებს გაცილებით უფრო იოლად იმახსოვრებს ვიდრე პროზაული ხასიათის [4]ტექსტს. პროზაული ხასიათის ტექსტს თუ შინაარსობრივად არ აღვიქვამთ ისე ძალიან რთულია მისი დამახსოვრება, მაშინ როცა ლექსითი ხასიათის ნაწარმოები შეიძლება შინაარსისგან სრულიად დამოუკიდბლადაც ადამიანმა დაიმახსოვროს (თუნდაც ეს როგორც ბავშვობაში ხდება, ბავშვებთან დაკავშირებით ხდება) და ასეთ დროს გონებაშიც უფრო მყარად ჩაიბეჭდება თუნდაც გაქვავებული სტერეოტიპული გამონათქვამების სახით ესა თუ ის დოქტრინა, ესა თუ ის მოძღვრება. ერეტიკოსებმა ეს იარაღი გამოიყენეს მარჯვედ, კონკრეტულად არიოზმა, რომელიც რიტმული პროზით წერილობით აყალიბებდა თავის ცრუ მოძღვრებას. მისი ძირითადი შრომა სახელწოდებით “თალეია” (“ყვავილოვნება”) სწორედ ამგვარი რიტმული პროზის, ლექსით თხზულებასთან მიახლოებული ნაშრომის სახით ძირითადად უბრალო ხალხში, რადგანაც დაწინაურებული ღვთისმეტყველნი, რა თქმა უნდა, ფორმას არასოდეს არ მიენდობოდნენ შინაარსისგან დამოუკიდებლად. წმინდა გრიგოლ ღვთისმეტყველმა სწორედ ეს მეთოდი გამოიყენა ერეტიკოსთა [5]წინააღმდეგ საბრძოლველად, რომ მანაც ლექსითი ხასიათის, ლექსითი სტილის, ლექსითი წყობის ნაშრომები სწორედ იმ მიზანდასახულობით შექმნა, რომ მართლმადიდებლური მოძღვრება საყოველთაო, კეთილი მთესველის მსგავსად, მიმოეთესა ერში. მართლაც თუ ჩვენ მის, ასე ვთქვათ, პოეტურ მემკვიდრეობას შინაარსობრივად შევაფასებთ, ვნახავთ, რომ უდიდესწილად, თუ მთლიანად არა, ესაა საკუთრივ დოგმატური ხასიათის სწავლებანი ლექსითი ფორმით გადმოცემული, ჰეგზამეტრული ლექსთწყობით გამოთქმული და ცალკელ ლექსით შრომებად დახარისხებული ანუ განკვეთილი (დაყოფილი). შინაარსით ეს ლექსები სრულიად დოგმატური ხასიათის შრომებია. ჩვენ რომ ჩამოვაცალოთ მათ ჰეგზამეტრის ფორმა და პროზაულად დავწეროთ, აბსოლუტურად არაფრით არ იქნებიან ისინი განსხვავებულნი იმავე გრიგოლ ღვთისმეტყველის ვთქვათ ცნობილი ხუთი საღვთისმეტყველო სიტყვებისგან, [6]თუნდაც გრიგოლ ნოსელის შრომებისგან, ბასილი დიდის, მაქსიმე აღმსარებლის დოგმატური ნაწერებისგან. განსხვავებულობას ერთადერთი ამ დასახლებული ავტორებისგან და მათი შრომებისგან გრიგოლ ღვთისმეტყველის ლექსითი თხზულებები იმით ამჟღავნებენ, რომ ფორმით მათგან სხვაობენ. არავითარი სხვა განსხვავება მათ შორის არ არსებობს. რა თქმა უნდა, ესეც შეიძლებოდა აღგვენიშნა, განსხვავებაა თვით მეტყველების სახეობაშიც. გრიგოლ ღვთისმეტყველის ლექსები დაწერილია მთლიანად ანტიკური ენით, რასაც ვერ ვიტყვით მის სხვა შრომებზე, რომლებიც ბიზანტიური ბერძნულით, ანდა ანტიკურობაში ფილსოფიური ენით შესრულებული შრომების კვალობაზე რომაა დაწერილი. ანტიკურობაშიც ფილსოფიური შრომები, ვთქვათ პლატონისა, არისტოტელესი, ენობრივად მნიშვნელოვნად სხვაობს მათივე ეპოქის პოეტური თხზულებებისგან, თუნდაც ტრაგედიების ენისგან, იქნება ეს ესქილეს, სოფოკლეს, ევრიპიდეს ტრაგედიები, [7]თუნდაც უფრო ადრე ჰომეროსის პოემები, რომლებსაც აურაცხელი რამ პოეტური ენისთვის ნიშანდობლივი შემოკლებანი, კრაზისები, სხვადასხვა სახის ენობრივი მოვლენები ახასიათებს და თუ ადამიანმა სპეციალურად არ შეისწავლა ყველა ის ენობრივი თავისებურებანი, რაც ანტიკურ პოეზიას თვისებად აქვს, რა თქმა უნდა, ის იქ ძალიან ნაკლებს გაიგებს შინაარსობრივად. ამიტომაა, რომ ჩვენ შეიძლება საკმაო დონეზე ვიცოდეთ თუნდაც ბიზანტიური ბერძნული ენა, ანდა თუნდაც ანტიკური ფილსოფიური ბერძნული, მაგრამ გრიგოლ ღვთისმეტყველის ლექსებს შინაარსობრივი გასაღები ვერ მოვარგოთ, ვერ გავიგოთ ისინი სიღრმისეულად. როგორც ავღნიშნავდით ეს ლექსითი ხასიათის თხზულებები, შინაარსობრივად მთლიანად დოგმატურნი, ამავე შინაარსის მიხედვით სწორედ დოგმატური საკითხების მიმდევრობითაა დალაგებული, რომ აქ ვთქვათ ცალკე ლექსი ეძღვნება ყოვლადწმინდა სამების დოგმატს, შემდგომ მამა ღმერთს, ძე ღმერთს, სულიწმინდას, [8]სამყაროს შექმნას, ადამიანს, ადამიანის სულს, ღვთის განკაცებას და სხვა.

რა თქმა უნდა, გრიგოლ ღვთისმეტყველის ამგვარი ხასიათის შრომებში არის პირადული განწყობანი, სახეობრივი გამონათქვამები, მაგრამ ეს ყველაფერი მისი ეპისტოლეებისთვისაც არანაკლებ, თუ უფრო მეტად არა, ნიშანდობლივია, მაგრამ მხოლოდ ფორმის გამო ეს უკანასკნელნი (ე.ი. ჰეგზამეტრით შესრულებული ნაწარმოებები) ნამდვილ ლექსებად, პოეტურ ნიმუშებად ჩავთვალოთ, ხოლო ამავე ფორმის არ მქონე, მაგრამ შინაარსობრივად და სახეობრივად და პირადული განწყობის მიხედვითაც გაცილებით უფრო პოეტური, ვთქვათ ჰომილიებიც და ეპისტოლეებიც არ ჩავთვალოთ პოეტურ ნაწარმოებებად, რა თქმა უნდა, ეს მცდარი მიდგომაა. მცდარი მიდგომაა არა იმ გაგებით, რომ ეს უკანასკნელნი მართლაც პოეტურ ნაწარმებებად ჩავთვალოთ, არამედ იმ გაგებით, რომ არც ის პირველნი მხოლოდ ფორმის გამო ჩვენ თანამედროვე გაგებით პოეტურ ნაწარმოებებად არ უნდა ჩავთვალოთ. გარკვეული აზრით ეს, რა თქმა უნდა, უახლოვდება პოეზიას, ისევე როგორც ყველაფერი, ამას ფორმა [9]არ ქმნის, ე.ი. პოეტურობას ფორმა არ ქმნის, არც გრიგოლ ღვთისმეტყველთან და არც სხვა ავტორებთან. სახეობრიობა, შინაგანი ფსიქოლოგიური განწყობის უაღრესად ცხოვლად გამოხატვა, ეს თითქმის ყველა ნაწარმოებში გრიგოლ ღვთისმეტყველისა მკვეთრად გამჭვირვალეა, ისევე როგორც გრიგოლ ნოსელის შრომებში და სხვა. ჩვენ ამ შემთხვევაში ფორმობრივი ნიშნით ვაცალკევებთ გრიგოლ ღვთისმეტყველის ნაშრომებს ერთი მხრივ ჰომილიებად, მეორე მხრივ ეპისტოლეებად, მესამე მხრივ ლექსებად, თუმცა ამ უკანასკნელთაც (ე.ი. ლექსებსაც) მაინც გრიგოლ ღვთისმეტყველის დოგმატურ შრომებად ვთვლით პირველ რიგში და მეორე რიგში ლექსითი ხასიათის შრომებად, რადგანაც ფორმით ისინი სწორედ ამგვარნი გახლავთ.

ჩვენ ამ ნაშრომებზე კიდევ ვიტყვით სიტყვას, მაგრამ ამჯერად გვინდა ხსენებული მოღვაწის ღვთისმეტყველბას დავუბრუნდეთ, მის საღვთისმეტყველო მოღვაწეობას და აღვნიშნოთ, რომ გრიგოლ ღვთისმეტყველმა მართალია არა ასეთი ჩამოყალიბებული და სისტემური [10]წესით მოწესრიგებული თეოლოგიური ნაშრომების სახით, არამედ მინიშნებითი გზით, როგორც ადრეც ავღნიშნავდით, მაგრამ თუნდაც ამ გზით მთელი საეკლესიო ღვთსმეტყველება გადმოგვცა და დაგვიტოვა. ე.ი. ირიბი მეტყველების წესით, მიფარული საღვთისმეტყველო სიტყვებით, ზოგჯერ, რა თქმა უნდა, ძალიან ცხადი და აშკარა კომენტირებით, მაგრამ ყველგან იმ კომენტარებშიც კი მის მიერ ცხოვლად განცდილი და სულიერი გრძნობადობით აღქმული ჭეშმარიტება გამოსჭვივის. არსად, არცერთხელ, არცერთ შემთხვევაში, გრიგოლ ღვთისმეტყველის არცერთ სიტყვაში და გამონათქვამში მშრალი, თეორიული მოძღვრება არ დევს, მხოლოდ რაღაც ინფორმაცია, არამედ მთელი არსებით შესისხლხორცებული, სულიერი და უკვე ხორციელი გრძნობადობითაც მის მიერ შენივთებული მაცოხლებელი და მაცხოვნებელი სწავლებაა გადმოცემული დ გამოხატული. ამიტომაა, რომ გრიგოლ ღვთისმეტყველის ნაშრომებს პირდაპირი მნიშვნელბით ეწაფებოდნენ თაობები, ისრუტავდნენ ყველაზე უფრო მნიშვნელოვანს მისგან, [11]არა მხოლოდ ინფორმაციას ჭეშმარიტი მოძღვრების შესახებ, არამედ შეგრძნებას ამ ჭეშმარიტი მოძღვრებისას, სულიერი გრძნობით აღქმას ჭეშმარიტებისას, რითაც ეს ჭეშმარიტება ცხოვლად შედიოდა და შედის ყველა იმ პიროვნებაში, რომელიც ამგვარი წესით ითვისებს გრიგოლ ღვთისმეტყველის ნაშრომებს.

ყოვლადწმინდა სამების შესახებ წმინდა გრიგოლის მოძღვრება თავისი შინაარსით არის უკიდეგანოდ განფენადი. შორს რომ არ წავიდეთ თუნდაც ღვთისგან მთელი სამყაროს, ყოვლიერების შექმნა, ყველაზე უფრო ადამიანური გონებისთვის დასატევნელი შესაძლებლობით წმინდა გრიგოლ ღვთისმეტყველმა განგვიმარტა და გამოგვიჩინა. მის ცნობილ მეოცე ჰომილიაში, სხვა ჰომილიებშიც და განსაკუთრებით შობისადმი მიძღვნილ ჰომილიაში ამ მოღვაწემ, ყოველშემთხვევაში ჩვენი აზრით, ჭეშმარიტად შეუძლებელი შეძლო. იმიტომ, რომ დასაბუთება იმისა, თუ რატომ შექმნა უფალმა ყოველივე, [12]ადამიანური გონებისთვის, რა თქმა უნდა, მიუწვდომელია. უფალი ინტიუტიურად განუცხადებს და აზიარებს ადამიანს ამ საიდუმლოსთან, მაგრამ ადამიანმა რომ ეს გამოთქვას და რამდენადაც შესაძლებელია დაასაბუთოს, ეს უაღრესად რთული გახლავთ. აი ამ სირთულეს შეჰბედა გრიგოლ ღვთისმეტყველმა, რომელმაც ისეთი მოულოდნელი ახსნა მოუძებნა ყოველივეს და ამავე დროს იმდენად ნათლად წარმოაჩინა ამ მოულოდნელი ახსნის საფუძველზე ეს ურთულესი საკითხი, რომ მკითხველს და მსმენელს მხოლოდ განცვიფრებაღა რჩება. ჩვენ ნაწილობრივ ადრეც, რა თქმა უნდა, ამ სწავლებას ვეხებოდით (შეუძლებელი იყო არ შევხებოდით) და ამჯერად კვლავ მივუბრუნდებით, აღვნიშნავთ რა, რომ მთელი შესაქმის საფუძვლად წმინდა გრიგოლ ღვთისმეტყველმა წარმოაჩინა ზნეობრივი სწავლება იმის შესახებ, რომ უზენაესი შემოქმედი, უფალი, ყოვლადწმინდა სამება “შურსა ზედა აღმატებლ არს”. აი ამ ზნეობრივი ხასიათის შეგონებაში, [13]რომ ღმერთი ყოვლადუშურველია, რომ მოშურნეობის არანაირი აჩრდილი მასთან არ შეიძლება იყოს, დევს შესაქმის საიდუმლო. თვით ეს სწავლება ჩვენ ანტიკურობაშიც შეგვიძლია განვჭვრიტოთ, ანტიკური მოაზროვნეების კეთილ სწავლებებში, პლატონთანაც ეს სწავლება ზედმიწევნით ამგვარი სახითაა გამოთქმული, რომ ღმერთი შურზე აღმატებულია. სხვათაშორის, პლატონისა და ნეოპლატონიზმის კვალობაზე ერთი მხრივ და მეორე მხრივ წმინდა გრიგოლ ღვთისმეტყველის სწავლების უღრმესი ცოდნის საფუძველზე, არა მარტო ეთიკური, არამედ ღრმად თეოლოგიური შეგონება ჩვენ რამდენიმეგზის გვხვდება იონე პეტრიწთან, დიდ ქართველ ფილოსოფოსთან, აქაც შესაქმის საფუძვლად. რა თქმა უნდა, ანტიკურ მოაზროვნეებთან შესაქმის გაგება არც არსებობს, ანტიკური მოძღვრება არ იცნობს შესაქმის იდეას, მათთვის ღმერთი არის მხოლოდ უკვე არსებული მატერიის, ე.ი. შეუქმნელი, დაუბადებელი მატერიის, როგორც მასალის ფორმის მიმცემი, მომწესრიგებელი. მხოლოდ [14]მომწესრიგებლის ხარისხი აქვს ანტიკურ ფილოსოფიაში ღმერთს და პირობითად ეწოდება მას იქ შემოქმედი, მხოლოდ და მხოლოდ მომწესრიგებლის დონემდე და არა იმ გაგებით, რომ არაფრისგან შექმნა ღმერთმა ყოველივე. ეს უდიდესი სწავლება საკუთრივ ბიბლიურ-ქრისტიანული კუთვნილებაა და ამიტომაცაა განსაკუთრებული, რომ კაცობრიობის დანარჩენი ნაწილი ვერ ამაღლდა და ვერც ამაღლდებოდა ამ უღრმეს სწავლებამდე, რაც არაფრიდან ყოვლიერების შექმნას გულისხმობს. ვერცერთი ადამიანი ვერ ამაღლდებოდა ამ სწავლებამდე უფალს რომ არ განეცხადებინა იმ ღირსეულთათვის, რომლებიც ამას დაიტევდნენ, მოსე წინასწარმეტყველისთვის და სხვა მისი მსგავსისთვის. აი ამ სწავლებას, არაფრისგან ყოვლიერების შექმნას, გრიგოლ ღვთისმეტყველმა ასეთი მიზეზობრივი ახსნა მოუძებნა, რგორც უკვე ვთქვით, რომ “ღმერთი შურსა ზედა აღმატებულ არს”. იმასაც უნდა მივაქციოთ ყურადღება, რომ უფალი ყოვლითურთ აღმატებულია შურზე. აქ არ არის რაიმე ხარისხობრივ აღმატებულობაზე საუბარი, როგორც ეს ადამიანთა შორის შეიძლება იყოს, [15]რომ ერთი ადამიანი ვთქვათ უფრო მეტად უშურველია, მეორე უფრო ნაკლებად და სხვა. მაგრამ აბსოლუტურად უშურველი, ყველაფერს ყოვლითურთ რომ განიძარცვავს ადამიანი და არანაირად ოდნავადაც რომ არ დაენანება, რა თქმა უნდა, ეს იგივე ღვთის წყალბით თუ სადმე შეიძლება აღმოჩნდეს, თორემ თავისთავად ადამიანური ბუნებიდან გამომდინარე არსად არ იარსებებს, მხოლოდ ღვთის წყალობით შეიძლება ადამიანს აქეთკენ გზა გაეხსნეს. მაშინ როცა უფალს ეს ბუნებითად აქვს, მას წყალობად კი არ აქვს სხვისგან, არამედ მისთვის ბუნებითია ყოვლითურთი უშურველობა და ყველაზე უფრო უშურველ ადამიანზე და უშურველ რომელიმე ქმნილ ძალაზე, თუნდაც ყველაზე უფრო აღმატებულ ანგელოზზე, განუზომლად უფრო უშურველია უფალი თავისი ბუნებითი, ასევე განუზომელი აღმატებულობის გამო. ეს გვიკარნახებს იმას, რომ ყოვლად უსასრულოდ უშურველია უფალი, ყოვლითურთ გამომეტებელია ყოველივე სიკეთისა თავისი თავისგან. უშურველობა ანუ შურსა ზედა აღმატებულობა სწორედ ამას ნიშნავს, რომ მე თუ აღმატებული ვარ შურზე, დავძლიე შური, რაც კი [16]რამ მაქვს სხვათათვის მემეტება. ესაა შურზე აღმატებულება და სხვა არაფერი. შური საზღვარს უწესებს, ზღუდეს უწესებს ამა თუ იმ არსის სიკეთეს, მის ქველმოქმედებას. შეიძლება ვინმემ რაიმე გასცეს, მაგრამ ყოვლითურთ არ გასცეს, იმიტომ, რომ თავისი თავისთვის დაიტოვოს, მაგრამ ვინც აბსოლუტურად განიძარცვავს შურს, ვისთვისაც ყოვლითურთ უცხოა მოშურნეობა ანუ არ გამეტება რაღაცისა სხვისადმი, ის ყოვლითურთ გასცემს ყოველივეს. აი ასეთი განუზომელი უშურველობის მქონე უფალი განწყობილია ყოვლითურთ ყოველივეს გასაცემად. უფალი, ერთი მხრივ, თვითონაა ყოვლადი საუნჯე სიკეთისა და მეორე მხრივ არანაირი დამაბრკოლებელი ზღუდე მას არა აქვს, რომ ეს ყოველივე გასცეს. არანაირი დამაბრკოლებელი ზღუდე კი  იმიტომ არა აქვს, რომ ყვლითურთ ყოველგვარი მოშურნეობა მისთვის უცხოა. ერთადერთი რაც აბრკოლებს ქველმოქმედებას სწორედ მოშურნეობაა და სხვა არაფერი, არგამეტება რაიმესი სხვისთვის. [17]და რადგან ეს ყველაფერი უცხოა ღვთისთვის, ღმერთი რადგან განუზომლად აღმატებულია ამ ყოველივეზე, ის განწყობილია იმისთვის, რომ მთელი ეს მიუწვდომელი და უსასრულო დაუნჯებულობა სიკეთისა მის ბუნებაში ბუნებითადვე გასცეს სხვათათვის. მაგრამ გაცემა მხოლოდ იმ შემთხვევაშია წარმატებული, მითუმეტეს ღვთისგან არასოდეს ფუჭი და წარუმატებელი საქმე არ აღსრულდება, თუ მიმღები არსებობს ამ გაცემულის მისაღებად. აი ამ მიზანდასახულობით, რომ მისი სიკეთე სხვათაგანაც, სხვებისგანაც იყოს გაზიარებული და რომ არ მოხდეს ისე, რომ უფალმა არ გასცეს რა, შურში მყოფობა მისი ამით თითქოსდა არ დადასტურდეს, ეს რომ ყოვლითურთ შეუძლებელია [18]და რომ ეს აბსოლუტურად უცხოა უფლისთვის, იგი მზადაა ყოველივეს გასაცემად, მაგრამ ჯერ ისინი უნდა შეიქმნენ, რომლებიც ამ ყოველივეს მიიღებენ, იზიარებენ და დატკბებიან ამ ყოველივეთი. აი ამ მიზანდასახულობით, რადგანაც ბუნებითი სიკეთე, რაც უფალში ჰგიეს, მზად არის გამოსაცემად, გარეთ გამოსასვლელად, სხვათათვის დამატკბობლად, სხვათათვის განმაღმრთობელად, აი ეს სხვანი უნდა არსებობდნენ. სწორედ ამ სიკეთესთან საზიარებლად ქმნის ღმერთი ჯერ, როგორც თვითონ გრიგოლ ღვთისმეტყველი უწოდებს, მეორე სინათელებს (პირველი სინათლე თავად უფალია, ერთადერთი, ყოვლადი და ბუნებითი), ქმნილ სინათლეთა შორის ყველაზე აღმატებულთ, ანგელოზებს, რომლებიც ძველ ქართლად წოდებულნი არიან როგორც “მეორენი ნათელნი” და შემდეგ მესამე ნათელს, მესამე სინათლეს ადამიანს. ისინი არიან ამ ყოველივეს მზიარებელნი და მათი შესაქმით უფალი აღასრულებს, [19]ავლენს და ადასტურებს თავის ყოვლადუშურველობას, ის გასცემს ყოველივეს და მიმღებნიც არიან ამ ყოველივესი.

 

308–ე რადიო საუბარი ქრისტიანული ლიტერატურის შესახებ

ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე

აუდიო ვერსია იხ: https://www.youtube.com/watch?v=41Zjr2Pawr8

 

წმინდა გრიგოლ ღვთისმეტყველის საღვთისმეტყველო სწავლებანი (გაგრძელება)


განვაგრძობთ საუბრებს წმინდა გრიგოლ ღვთისმეტყველის შესახებ. ჩვენ განვიხილავდით ამ უდიდესი ღვთისმეტყველის უღრმეს თეოლოგიურ სწავლებას საკუთრივ შესაქმესთან დაკავშირებით. ვინც ჩვენს წინა საუბარს უსმენდა და ყურს ადევნებდა, ახსოვს ალბათ, რომ შევჩერდით იმ მომენტთან როდესაც უფალმა თავისი ყოვლადი უშურველობის საფუძველზე, რომ მას ყოველივე სიკეთე თავისი გასაცემად ემეტებოდა, რადგანაც შური არ იყო მისი შემომზღუდველი არანაირად, შექმნა ისინი, რომლებიც შემძლენი იქნებოდნენ ამ სიკეთესთან ზიარებისა: პირველ რიგში, როგორც ვთქვით, “ნათელნი მეორენი” ანუ მეორე სინათლეები, ანგელოზები (პირველი, პირველადი და ბუნებითი სინათლე თავად უფალია), ქმნილებათა შორის ყველაზე აღმატებულნი, მაგრამ რიგით მეორენი (მეორენი ამ შემთხვევაში პირობითად, რა თქმა უნდა, თორემ უფალი არანაირ რიგობითობაში არ შემოდის, მაგრამ თვით წმინდა გრიგოლ ღვთისმეტყველის მიმდევრობით ამგვარადაა) და შემდგომ მესამე ნათელი ადამიანი. ადამიანთან დაკავშირებით [1]წმინდა გრიგოლ ღვთისმეტყველმა უაღრესად გამომსახველად ჩამოაყალიბა სწავლება მისი განსაკუთრებულობის შესახებ, რომ თუ ერთი მხრივ აღმატებულნი არიან ანგელოზნი, აღმატებულია უფლისგან დაბადებული ზეციური სოფელი, მეორე მხრივ კი ღვთის დიდებულებას არანაკლებ წარმოგვიჩენს ჩვენ განუზომლობა ამ ხილული სამყაროსი (მართალია ის შემოზღუდულია, მაგრამ ამ შემოზღუდლობის ფარგლებში გრანდიოზულია), ყველაზე უფრო მეტად, მისი როგორც შემოქმედის ჩვენი გონებისგან ყოვლად მიუწვდომლობა დიდებულების თვალსაზირისთ, ე.ი. ყოვლითურთ მიუწვდომელი დიდებულება ღვთისა საკუთრივ ადამიანის შექმნით დადასტურდა. ზეციური სოფელი თავისთავად ერთი თვისებისაა, სულიერების თვისებისაა, ხილული სამყარო ნივთიერების თვისებითაა, მატერიალურია. ეს ორი სოფელი თავისთავად ურთიერთისგან დიამეტრულად გამიჯნულია, ბუნებითად, სხვა ბუნებაა უხილავი სულიერი და სხვა ბუნებაა მატერიალური, ნივთიერი. [2]შესაბამისად ეს გამიჯნულობა რომ არ შენარჩუნებულიყო და ქმნილებაში ნაპრალი არ ყოფილიყო, ბზარი არ ყოფილიყო განსხვავებულობისა და დაპირისპირებულობისა, უფალი შესაქმეს აბოლოებს საკვირველი რამ არსის (ეს წმინდა გრიგოლ ღვთისმეტყველის სიტყვებია) შექმნით, ადამიანის შექმნით, რომელიც არის შეზავებული არსი, ორბუნებოვანი, ერთი მხრივ სულიერი ბუნების მქონე, რითაც თავის თავში იტევს და რითაც თავისი თავით ეზიარება ანგელოზურ ბუნებას და მეორე მხრივ ნივთიერი ბუნების მქონე, რითაც თავის თავში იტევს და რითაც თავისი თავისგან ეზიარება მთელ ხილულ სამყაროს. ადამიანმა თავის თავში მთელი ქმნილება გააერთიანა და ის თვით თავის თავში მთელი ქმნილების მომცველი გახდა. ამიტომ, როგორც შემდეგში გრიგოლ ნოსელიც ამბობს, ის კი არ უნდა ვთქვათ, რომ ადამიანი არის მცირე სოფელი დიდ სოფელში, როგორც ამას ანტიკური ფილოსოფოსები ამბობდნენ, რომ ამ ხილულ სამყაროში, კოსმოსში ადამიანი არის [3]მცირე კოსმოსი ანუ მცირე სოფელი, რადგნაც ისიც ოთხი სტიქიონისგან შედგება, როგორც მთელი ეს სამყარო (მაშინ ნებისმიერი ნივთიც მცირე სოფელი გამოდის, იმიტომ, რომ იმავე ოთხი სტიქიონისგანაა, როგორც ხსენებული კაბადოკიელი მოღვაწეები ამბობენ, თუნდაც თაგვი), არამედ ადამიანი ესაა მცირე სოფელში დიდი. მცირე სოფელი ეს პირდაპირი მნიშვნელობით, მატერიალური გაგებით, გრანდიოზული და უზარმაზარია, მაგრამ ადამიანი მასზე აღმატებულია, რადგანაც მას გარდა ამ ხილული სოფლისათვის ნიშანდობლივი მატერიალური ბუნებისა, აქვს მეორე ბუნებაც, განუყოფლად თანაშერთული ნივთიერთან, სულიერი ბუნება, რითაც ადამიანი ანგელოზებს ენათესავება და ანგელოზებს შეეარსება. ადამიანი, როგორც გვირგვინი ქმნილებისა, სწორედ ამით განისაზღვრება, რომ მან თავის თავში მოიცვა მთელი ქმნილება.

ჩვენ იმ სწავლებასთან დაკავშირებით ადრეც აღვნიშნავდით, რომ თუ ერთი მხრივ ვნახავთ საეკლესიო მოძღვრებთან სწავლებას იმის შესახებ, რომ ადამიანთან [4]ერთად ანგელოზებიც არიან ხატნი და მსგავსნი ღვთისა, ხოლო მეორე ჯგუფთან ეკლესიის მამებისა ვნახავთ, რომ მხოლოდ ადამიანია ხატი ღვთისა და არა ანგელოზები, როგორც ადრეც აღვნიშნავდით, დაპირისპირება კი არ არის ამ ორ ჯგუფს შორის, ასე ვთქვათ, არამედ ურთიერთშემავსებელნი არიან ისინი. სხვადასხვა კუთხითაა ერთიდაიგივე თემა, ამ შემთხვევაში ადამიანის საკითხი დანახული, რომ თუ ჩვენ ადამიანის სულს, ადამიანის თავისუფალ ნებას, ადამიანის მოაზროვნეობას მივიღებთ მხედველობაში და ამას მივიჩნევთ ღვთის ხატებად ადამიანში, რაც, რა თქმა უნდა, ჭეშმარიტია, მაშინ, თავისთავად ცხადია, ანგელოზებიც ხატნი და მსგავსნი არიან ღვთისა, იმიტომ, რომ მათაც თავისუფალი ნება და მოაზროვნეობა აქვთ, ადამიანზე უფრო აღმატებულიც. მაგრამ მეორე მხრივ თუ ადამიანს ღვთის ხატებად მივიჩნევთ საკუთრივ იმ ნიშნით, რომ როგორც ღმერთია მომცველი ყოველივესი, ასევე ადამიანიც მთელ ქმნილებას (არა მარტო ხილულს, არამედ უხილავსაც) თავის თავში აერთიანებს, მაშინ მხოლოდ ის გამოდის ხატება [5]ღვთისა, რადგანაც ანგელოზი თავის თავში ხილულ სოფელს არ მოიცავს. ასე რომ სხვადასხვა მიდგომაა ზოგჯერ ეკლესიის მამებთან.

როდესაც რაღაც გარეგან წინააღმდეგობას ვხედავთ ეკლსიის მამათა შორის, ჯერ მაინც, ყოველშემთხვევაში, გვევალება, რომ მცირე ხანს დავფიქრდეთ იქნებ ჩვენ ვერ განვჭვრიტეთ კარგად. თუ სადმე მაინც შეიძლება დაპირისპირება ვნახოთ ეს მხოლოდ ყოფით დონეზეა, ან უმნიშვნელო საკითხთან გამოთქმაშია სხვაობა, ანდა ეპოქაშია განსხვავება, როდესაც რაღაც საკითხები ჯერ კიდევ ბოლომდე დამუშავებული არ იყო. ერთ-ერთი დიდი დამმუშავებელი და ჩამომყალიბებელი, სხვადასხვა კუთხით თითქოსდა პრობლემურობის შემცველი საღვთისმეტყველო საკითხებისა, სწორედ გრიგოლ ღვთისმეტყველი გახლავთ.

რაკი ადამიანს შევეხეთ, ადამიანის შესაქმეს და ადამიანის შესახებ მოძღვრებას, სწორედ გრიგოლ ღვთისმეტყველი გახლავთ ერთ-ერთი უდიდესი ნიშანსვეტი იმ სწავლების ჩამოყალიბებისა და სრულიად ცხადად გამოთქმისა, რომ ადამიანი, ხატი ყოვლადწმინდა სამებისა, [6]თავისი მოაზროვნეობის, თავისუფალი ნების, სათნოებითი თვისებების მიხედვით, ამავე დრო საკუთრივ ძეობის ნიშნით, რომ იგი ყველა ამ თვისების კვალობაზე მადლისმიერი ძე შეიქმნა ღვთისა, ამ ძეობილობის თვისებით კონკრეტულად მეორე ჰიპსტასის – ძე ღმერთის ხატია, იმიტომ, რომ ძეობის თვისება ყოვლადწმინდა სამებაში მხოლოდ ძე ღმერთს აქვს. ამიტომ ადამიანი, დასაბამშივე ღვთის მადლისმიერ ძედ შექმნილი, იმავე ღვთის, მამა ღმერთის ბუნებითი ძის მადლისმიერი ხატია, ქმნილებითი ხატია, როგორც ეს შესანიშნავად გამოთქვა ამ დიდმა ღვთისმეტყველმა თავის ცნობილ XIV ჰომილიაში “გლახაკთმოყვარების შესახებ”, რომლის ორი უბრწყინვალესი თარგმანი გვაქვს ძველქართულად, ერთი წმინდა ექვთიმე ათონელისა, მეორე წმინდა ეფრემ მცირისა. ეს უკანასკნელი თარგმანი (ეფრემ მცირის) იმ ღირსებასაც შეიცავს, რომ სქოლიოებითურთ არის თარგმნილი და შესაბამის ადგილს [7]ხსენებული ქადაგებისას, სრულიად ნათლად ამბობს გრიგოლ ღვთისმეტყველი, რომ ადამიანი შეიქმნა ღვთის იმ ხატის მსგავსად, რომელიც ზეციურია, ე.ი. ძე ღმერთის მსგავსად, ღვთის იმ ხატის ხატად, რომელიც ზეციურია. ზეციური ხატი ღვთისა ანუ მამა ღმერთისა მხოლოდ ძე ღმერთია, რომელსაც პავლე მოციქული უწოდბს უხილავი ღვთის ხატს. აი ამ უხილავი ღვთის ხატის ანუ ძე ღმერთის, ზეცაში მყოფის ხატად შეიქმნა ადამიანი, როგორც გვსმენიაო, - ამბობს წმინდა გრიგოლ ღვთისმეტყველი. როგორც ჩანს აქ იგი გულისხმობს წინარე ღვთისმეტყველთ, იმიტომ, რომ ეს სწავლება სრულიად მკაფიოდ აქვს გამოთქმული წმინდა ათანასე ალექსანდრიელს, როგორც ამის შესახებ ჩვენს პუბლიკაციაში თითქმის ყველა წყარო წარმოვადგინეთ. რაოდენობრივად მრავალრიცხოვანია ეს წყაროები საკუთრივ წმინდა ათანასე ალექსანდრიელთან დაკავშირებით, რომლის ღვთისმეტყველებასაც, ცხადია, წმინდა გრიგოლ ღვთისმეტყველი უაღრესად ახლოს იცნობს. სხვა რომ არაფერი სწორედ გრიგოლ ღვთისმეტყველმა დაწერა პირველი [8]ხოტბითი ჰომილია წმინდა ათანასე ალექსანდრიელის შესახებ და ცხადია მისი ნაშრომები ღრმად აქვს მას შეთვისებული. ან უფრო ადრეც წმინდა მეთოდი ოლიმპელთან III ს-ში იგივე სწავლებაა სახეზე, რომ ძე ღმერთის ხატად არის ადამიანი, როგორც ძეობილი ღვთისა, შექმნილი. კიდევ უფრო ადრე II ს-ის მიწურულს ამავე სწავლებას ჩვენ გვიდასტურებს წმინდა ირინეოს ლიონელი, მრავალგზის ამავე სწავლების გამომთქმელი, ან ცოტა მოგვიანებით კლიმენტი ალექსანდრიელი და ბევრი სხვა. გრიგოლ ღვთისმეტყველმა სწორედ ეს სწავლება გამოთქვა და კომენატარში, ე.ი. “გლახათმოყვარების” ქადაგების ერთ კომენტარში, რომელიც სწორედ ამ სიტყვებს ერთვის, პირდაპირაა თქმული, რომ აქ სწავლებაა იმაზე, რომ ადამიანი ძეობილობის ნიშნით ყოვლადწმინდა სამების ხატად კი არ არის შექმნილი, არამედ მამის ხატის, ზეცაში მყოფის, ძე ღმერთის ხატად, რადგანაც ძეობის თვისება ყვლადწმინდა სამებაში მხოლოდ მაცხოვარს, უფალს იესო ქრისტეს, ძე ღმერთს აქვს, [9]რომელმაც ეს ძეობის თვისება დასაბამშივე მიჰმადლა ადამიანს, როგორც ამას შემდგომში გრიგოლ ნოსელი შესანიშნავად იტყვის, რომ დასაბამში ქრისტეს ხატად შევიქმნენით და ეს ყოველივე ქრისტემ კვლავ აღგვიდგინა, როდესაც ადამიანი გახდა.

ჩვენ აქ ერთ საკითხსაც ორი სიტყვით მაინც აღვნიშნავთ, რომ, რა თქმა უნდა, როდესაც დასაბამში ადამიანის შექმნაზე ვსაუბრობთ და ვამბობთ (გრიგოლ ნოსელის სიტყვებზე დაყრდნობით), რომ ქრისტეს ხატად  შეიქმნა ადამიანი, ეს არ ნიშნავს, თავისთავდ ცხადია, იმას, რომ ამ დროს ძე ღმერთს ქრისტე უკვე ეწოდებოდა, რადგანაც ქრისტე არის არა საკუთრივ ძე ღმერთის, არამედ კონკრეტულად განკაცებული ძე ღმერთის სახელი. ე.ი. ქრისტედ იგი იწოდა მაშინ როდესაც ძე ღმერთი განკაცდა, მაგრამ რადგან განკაცება უკვე აღსრულდა და ეს სახელი მან განიკუთვნა, ეკლესიის მამათა სწავლებით მანამდელ, განკაცებამდელ ეპოქამდეც, ძე ღმერთს ჩვენ, რა თქმა უნდა, შეგვიძლია იესო ქრისტე ვუწოდოთ. თუმცა ყოველთვის უნდა ვიგულისხმოთ, რომ განკაცებამდელ ეპოქამდე, იმ დროში მას ეს სახელი ჯერ კიდევ არ ერქვა. [10]ისევე როგორც (ეს პარალელი ჩვენ ადრეც დავიმოწმეთ) როდესაც ადამიანი სასულიერო პირი გახდება და მას სახელი შეეცვლება, ვთქვათ ერქვა იოანე და შემდგომ გახდა ზოსიმე (როგორც გყავს ჩვენ იოანე-ზოსიმე), ანდა თანამედრვე მაგალითები ბევრი შეგვიძლია ავიღოთ, როდესაც ერქვა ადამიანს ვთქვათ გურამი და შემდგომ ის იწოდა მამა გიორგით, რა თქმა უნდა, თავისუფლად შეგვიძლია ამის შემდგომ ვთქვათ, რომ მამა გიორგი დაიბადა ამა და ამ წელს, მამა გიორგი სწავლობდა ამ და ამ სკოლაში, თუმცა იმ დროს მას ეს სახელი, ცხადია, არ ერქვა, მაგრამ რაწამს ეს სახელი მან განიკუთვნა, ამის შემდეგ ყველა ეპოქაზე შეიძლება ითქვას, რადგანაც ეს სახელი მისი სახელია, თუმცა ყოველთვის ვგულისხმობთ, რომ მამა გიორგი როდესაც სკოლაში სწავლობდა ეს არ ნიშნავს იმას, რომ ეს სახელი მას იმ დროს ერქვა. ჩვენ დღევანდელი გადასახედიდან ვუწოდებთ მას ყველა მონაკვეთში თავისი ცხოვრებისა ამ სახელს, იმიტომ, რომ ეს სახელი განეკუთვნა მას. აი ამგვარადვე ძე ღმერთმა როდესაც განიკუთვნა იესო ქრისტედ წოდების სახელი, ამის შემდეგ იწოდება ის იესო ქრისტედ, მაგრამ [11]რადგან მან ეს სახელი განიკუთვნა, ამ სახელით ჩვენ ის შეგვიძლია მოვიხსენიოთ განკაცებამდელ ეპოქამდეც, ყოველთვის, თუმცა ყოველთვის ვგულისხმობთ, რომ განკაცებამდელ ეპოქამდე მას ეს სახელი ჯერ კიდევ არ ეწდოებოდა. ეს უბრალოდ განმარტების სახით დავურთეთ, რადგანაც ამ საკითხზე ზოგჯერ პოლემიკა წარმოიშობა და რომ მცდარად არ იყოს გაგებული წმინდა გრიგოლ ნოსელის ჩვენს მიერ დამოწმებული სიტყვები.

გრიგოლ ღვთისმეტყველი, რა თქმა უნდა, მრავალ სხვა საღვთისმეტყველო საკითხს ეხება ადამიანის შესაქმის გარდა, ადამიანის ღვთის ხატად და კონკრეტულად მაცხოვრის ხატად შექმნის გარდა. ჩვენ ავღნიშნავდით, რომ ერთ-ერთი ასეთი საკითხი გახლდათ საკუთრივ ნათლისღების შესახებ საღვთისმეტყველო სწავლება, ექვსი იანვრის დღის შესახებ, როდესაც უფალმა იორდანეში შთაჰფლა დასაბამიერი გველი, უჩინო ვეშაპი, დაანთქა იგი იორდანის ტალღებში და აღმოიყვანა, როგორც წმინდა გრიგოლ ღვთისმეტყველი უდიდესი შთაბეჭდილების მქონე სიტყვებით გვეუბნება, ადამიანური ბუნება განახლებული, [12]დაანთქა ძველი ადამი და აღმოიყვანა კაცობრივი ბუნება განახლებული, მიჰმადლა რა მას ახალი ნათლისღება, მაცხოვნებელი ნათლისღება. ეს ნათლისღება პირველ რიგში მიემადლათ ძველი აღთქმის მართლებს ჯოჯოხეთში მყოფთ, ძველ ადამს, ადამიდან დაწყებული იოანე ნათლისმცემლის ჩათვლით და თვით იოანე ნათლისმცემელიც ახალი აღთქმის ნათლისღებით ექვს იანვარს მოინათლა და როგორც წმინდა გრიგოლ ღვთისმეტყველი სწამებს არა მხოლოდ წყლისა და სულისმიერი ნათლისღებით მოინათლა იოანე ნათლისმცემელი, არამედ მან მეორე სახეობაც ნათლისღებისა – სისხლით ნათლობაც იტვირთა. ეს ყოველივე სწორედ ამ ჰომილიაშია გრიგოლ ღვთისმეტყველისგან მკვეთრად დასაბუთებული. სრულიად მკაფიოდ ამბობს გრიგოლ ღვთისმეტყველი, ეს უდიდესი მოძღვარი ნათლისმეტყველებისა, რომ ნათლისღების დღეს განიღო კარი საეკლესიოისა ნათლისღებისა, რომ ამ დღეს მთელი დაძველებული ბუნება განახლდა [13]იორდანეში ახალი აღთქმის ნათლისღებით, იწყო განთავისუფლება ადამის მოდგმამ და ეს ყოველივე განსრულდა ანუ სრულყოფილი გახდა ჯვარცმის ჟამს. სხვანაირად ექვსი იანვრის ნათლისღებამ დასაბამი დაუდო იმ გამომხსნელობით უდიადეს მოვლენას, რაც მოქმედებაში მოდის, რაც რეალობას იძენს, რაც სინამდვილე ხდება, მხოლოდ და მხოლოდ საუკუნოვან ბორკილთა მსხვრევის წამიდან, როდესაც ჯოჯოხეთში ჩასულმა მაცხოვარმა არცხვინა ეშმაკი, შეჰმუსრა ბჭენი ჯოჯოხეთისანი და აღმოიყვანა იქ დატყვევებული მართალნი. აი ეს მართალნი, ნათელღებულნი მაცხოვნებელი ნათლისღებით, რეალურად ანუ სინამდვილეში ნათელღებულნი ხდებიან სწორედ ამ წამიდან, საუკუნოვან ბორკილთა მსხვრევის წამიდან და სწორედ იმ ექვსი იანვრის მაცხოვნებელი ნათლისღების მადლით ხდება შესაძლებელი მათთვის ჯვარცმის საიდუმლოს მიღება და სასუფეველში დამკვიდრება. წმინდა გრიგოლ ღვთისმეტყველმა, [14]წმინდა იოანე ოქროპირმა და გვირგვინმა ამ სწავლებისა სოფრონ იერუსალიმელმა დაასაბუთეს და სწამეს, რომ ექვსი იანვრის ნათლისღების გარეშე ვერცერთი ძველი აღთქმის მართალი სასუფეველში ვერ შევიდოდა, რადგანაც სასუფეველის ბჭენი მარადის დახშულია უნათლავთათვის.

 

309–ე რადიო საუბარი ქრისტიანული ლიტერატურის შესახებ

ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე

აუდიო ვერსია იხ: https://www.youtube.com/watch?v=dXAwrYJyl8s

 

ავტორი: ფილოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორი ედიშერ ჭელიძე

კავებით ([]) აღნიშნულია წუთობრივი მონაკვეთები

შეცდომის აღმოჩენის შემთხვევაში (წერილობით ვერსიაში) გთხოვთ მოგვწეროთ

AddThis Social Bookmark Button

ბოლოს განახლდა (THURSDAY, 28 APRIL 2016 11:04)