373-377

საეკლესიო მწერლობა და ფილოსოფია (პირველი ნაწილი)

ჩვენი წინა საუბრების ერთმთლიან ციკლში შევეხეთ იმ უმნიშვნელოვანეს ლიტურგიკულ კრებულებს, რაც ქართულმა ხელნაწერებმა შემოგვინახეს, რაც უძვირფასეს განძად შემოგვჩენია და რითაც ძველი ქართული საეკლესიო ლიტერატურა ზოგადქრისტიანული ასპექტითაც უაღრესად დიდ მნიშვნელობას იძენს. ეს ყოველივე თანთადანობით, უეჭველად, დამუშავდება, გამოიცემა და ღირსება ამ ყოველივესი კიდევ უფრო საცნაური გახდება. მაგრამ, ცხადია, აშკარაა, რომ პატრისტიკის განუყოფელი ნაწილი ძველი ქართული საეკლესიო ლიტერატურა მხოლოდ ლიტურგიკული ჟანრით არ განისაზღვრება. ყველა სხვა ჟანრი ძველთაგანვე ასახულ იქნა ქართულ ენაზე და ეს ჟანრებიც და ამ ჟანრის შემადგენელი ცალკეული ძეგლებიც ჩვენს განსაკუთრებულ ყურადღებას იქცევს.

კარგა ხანია ყურადღება ექცევა, [1]განიხილება და პერსპექტივაცაა შექმნილი იმისა, რომ სრულყოფილად იქნეს გამოკვლეული ერთი მხარე ძველი ქართული საეკლესიო ლიტერატურისა, რაც თავისი სპეციფიკით, შეიძლება ითქვას, სხვა წახნაგია, მეტად განსხვავებული, ამ შემთხვევაში იმ ჟანრისგან, რომელსაც განვიხილავდით (იგულისხმება ლიტურგიკული ჟანრი), თუმცა გამთლიანებული დანარჩენ ჟანრებთანაც, მნიშვნელობით კი, რა თქმა უნდა, ცალკე გამოსაყოფი და დღევანდელი თვალსაწიერიდან გამორჩეული ინტერესის საგანი. ეს გახლავთ ძველი ქართული ლიტერატურის ის ნაწილი, რაც მეტნაკლებად შეიძლება შეხებაში იყოს ფილოსოფიურ ჟანრთან, ფილოსოფიასთან, ზოგადად მოაზროვნეობასთან საკუთრივ ფილოსოფიური გაგებით.

ალბათ მკითხველისთვის და მსმენელისთვის კარგად არის ცნობილი, რომ თავის დროზე ძველი ქართული “ფილოსოფია” (ჯერჯერობით ბრჭყალებში, რადგან ამგვარი ცნება ძველად არ არსებობდა, [2]მაგრამ არაფერი მოულოდნელი ამაში არ არის, რომ დღევანდელი თვალსაწიერით ასეთი გაგება შევქმნათ) შესწავლილ იქნა და ამ სფეროს დაეთმო ორი სქელტანიანი ტომი ცნობილი მეცნიერის ბატონ შალვა ნუცუბიძისა, რომელმაც ამავე დროს ცალკეული სტატიებიც გამოაქვეყნა თავისი დაკვირვებებისა ძველ ქართულ “ფილოსოფიაზე”. სხვა მკვლევარებიც მეტ-ნაკლებად შეხებიან ამ თემას და ზოგადად, კვლავ აღვნიშნავთ, ეს საკითხი დგას, თუ რა სიღრმით, რა სისავსით წარმოჩნდა ძველქართულ საეკლესიო მწერლობაში ფილოსოფიური ჟანრი.

ცხადია, გასაგებია, რომ საკითხი ქრისტიანული ფილოსოფიის შესახებ ძველქართულ მწერლობაში უკავშირდება ზოგადად საეკლესიო ლიტერატურის მიმართებას ფილოსოფიისადმი. არის თუ არა ეს მართლაც რეალობა, რომ არსებობს საეკლესიო ფილოსოფია, თუ ეს მხოლოდ გარეგანი ხედვაა [3]მოძღვრების იმ ასპექტებისა, რაც ეკლესიის წიაღში ერთმთლიანობად წარმოჩნდება. ჩვენ თუ ამ მთავარ საკითხში გარკვეულობა არ გვექნება, ე.ი. რა სახით უნდა აღვიქვათ ფილოსოფია საეკლესიო ლიტერატურასთან მიმართებით, ფილოსოფიურობა და ზოგადად ქრისტიანული ფილოსოფია, რაც დღეისათვის საკმაოდ დამკვიდრებული შესიტყვებაა, რას გულისხმობს თვისობრივად, აი ეს თუ არ გავაცნობიერეთ, ვფიქრობთ, შეიძლება კარდინალური ცთომილება იყოს სახეზე, კარდინალურად გავიმრუდოთ გზა და პრინციპულად შევცვალოთ გეზი მართებული კვლევისა და უეჭველ ხიბლში აღმოვჩნდეთ. ყოველშემთხვევაში ჩვენი აზრით ასე ბევრი აღმოჩენილა. მრავალი დღესაც ამ გამრუდებული ხაზით აღიქვამს ფილოსოფიისა და საეკლესიო მწერლობის მიმართებას, რაც ზოგადი პლანით შეიძლება ფილოსოფიის საზღვრებსაც სცილდება და არის გამუდმებული ფსევდო ძიებანი იმ მხრივ, თუ რა არის ქრისტიანობაში არაქრსიტიანული, [4]რა ისესხა თუ მიითვისა ქრისტიანობამ და რა გაასაღა მან თავისეულად. აი ასეთი კვალიფიკაცია ეძლევა არაიშვიათად საეკლესიო ლიტერატურის ცალკეულ ასპექტებს, როდესაც მცდარად გაიაზრება ეს ასპექტები, თუნდაც ამ შემთხვევაში საკუთრივ ფილოსოფიასთან მიმართებით. მაგრამ, როგორც ვთქვით ეს ფილოსოფიით არ იზღუდება, ზოგადად სარწმუნოებრივი ასპექტებიც რომ იყოს, იქაც კი, რომ არაფერი ვთქვათ ფილოსოფიაზე, რაც შედარებით განყენებული მონაცემია, არაიშვიათია გამონათქვამები საკმაოდ მაღალი ტრიბუნებიდანაც და გარკვეულ წრეებში ეს დამკვიდრებული აზრია, რომ თითქოს ქრისტიანობამ ცალკეული სპეციფიკურად საეკლესიო რეალიები, საეკლესიო თემატიკა ისესხა, ანდა მიითვისა, აიღო სხვა რელიგიებიდან. ეს სხვა რელიგიები გულისხმობს, ამგვარად მოაზროვნეთა თვალთახედვით, პირველ რიგში წარმართობას, [5]აგრეთვე იუდაიზმს და შედარებით ნაკლებად მეტყველ და ნაკლებ მასშტაბურ რელიგიურ მიმართულებებს, თუნდაც საკუთრივ ეკლესიის მიერ ერესად კვალიფიცირებულ გნოსტიციზმს, სპარსულ-ბაბილონურ რელიგიებს, ეგვიპტურს თუ სხვა. ამიტომ ეს ერთმთლიანი საკითხია, პირველ რიგში იმის გარკვევა, თუ რას გულისხმობს ესა თუ ის ცნობიერებითი, ზოგადკულტურული მონაცემი საეკლესიო კონტექსტში, საეკლესიო წიაღში.

ჩვენ ამ შემთხვევაში ამ ზოგადობას პირველ რიგში არ შევეხებით. მოგვიანებით შეიძლება გარკვეული პარალელის ჟამს ესეც განვიხილოთ, მაგრამ ერთი კერძო ასპექტის და ამ შემთხვევაში ეს ერთი კერძო ასპექტია, ანუ ფილოსოფიის და საეკლესიო მოძღვრების მიმართება ფოკუსისებრ აირეკლავს ყველა დანარჩენ ასპექტსაც და ზოგადი დასკვნისთვის სრულიად საკმარისი იქნება. ისევე როგორც უპირობოდ და ერთმნიშვნელოვნად მცდარია (მცდარია არა მხოლოდ მორწმუნის თვალთახედვიდან გამომდინარე, [6]იმიტომ, რომ მორწმუნის არგუმენტი ამ შემთხვევაში ვთქვათ მკვლევარისთვის, ზოგადი და ობიექტური პარამეტრებით ვინც მკლევრად იწოდება, მეცნიერად იწოდება, ნაკლებად ანგარიშგასაწევია, ანდა საერთოდ არ არის ანგარიშგასაწევი და ჩვენ ამ შემთხვევაში ამ კუთხით კი არ ვამბობთ, რომ უპირობოდ მცდარია აღნიშნული გაგება, არამედ გნებავთ იმავე ზოგადი, ობიექტური მეცნიერული კვლევითაც) და არსობრივად გახლავთ გაუკუღმართება თქმა იმისა, რომ საეკლესიო მოძღვრებამ რაღაც მიითვისა, საეკლესიო მსახურებამ რაღაც აიღო სხვა რელიგიებიდან, პლასტობრივად თავის წიაღში განიკუთვნა და თითქოს ეს ყველაფერი, ე.ი. საეკლესიო მსახურების ღვთივდაფუძნებული წიაღი თურმე სხვა არაეფრია, თუ არა სხვადახვა რელიგიების ამა თუ იმ ცალკეული რაღაც წახნაგის არაგეგმაზომიერი და უწესრიგო [7]გამთლიანება, ანუ კონგლომერატი.

სხვათაშორის ჩვენ ამაზე ზეპირადაც მოგვეცა შესაძლებლობა აზრის გამოთქმისა ერთ-ერთ თავყრილობაზე, რაც საქართველოს საპატრიარქოში იყო გამართული, სადაც სამწუხაროდ გარკვეულ პირთაგან, იქ მოწვეულთაგან, ეს აზრი მკაფიოდ და შეიძლება ითქვას რწმენითად ითქვა, არა მხოლოდ მეცნიერულად, რომ თითქოს, თუნდაც ამ შემთხვევაში, ქართული წარმართობა შეთვისებულია ქრისტიანობის მიერ, ისევე როგორც სხვა ქვეყნებშიც ქრისტიანულმა ეკლესიამ რაღაც წარმართული საფუძვლები განიკუთვნა, თავის წიაღში ჩართო და ის განავითარა, გარდაქმნა და ა.შ.

რატომ არის ეს პრინციპულად შეუძლებელი და მცდარი? პრინციპულად მცდარია აუცილებლად ეს თვალსაზრისი გამომდინარე იქიდან, რომ საეკლესიო მოძღვრების, საეკლესიო მსახურების და ზოგადად ქრისტიანული რწმენის წიაღი არ გახლავთ ცალკეული ელემენტებისგან შედგენილი [8]რაღაც დაშლადი, ანდა აშენებადი მთლიანობა, რომ მექანიკურად შედგენილი რაღაც მთელი ყოვლადშეუძლებელია იყოს საეკლესიო წიაღი, ვინც კი ამ წიაღში ერთხელ მაინც, თუნდაც შორიდან, მაგრამ გულწრფელად, მართებული ხედვით და მართებული გეზით შესულა. ეს არის უწმინდესი საიდუმლოს ეკლესიური გამოხატულება. ე.ი. ეკლესიაში ყოველდღიურად, ყოველწამიერად, ნებისმიერ ჟამს და ნებისმიერი კუთხით მხოლოდ და მხოლოდ ის უწმინდესი საიდუმლო ავლენს თავს, რაც ძალიან ლაკონურად რომ ვთქვათ, გულისხმობს მოძღვრებას, რწმენას, ცოდნას და მეცნიერებას კაცობრიობის გამოსახსნელად ღვთის განკაცების შესახებ. აი ესაა საეკლესიო მოძღვრების, საეკლესიო სარწმუნოების, საეკლესიო მსახურების საფუძველთა საფუძველი: ღმერთი განკაცდა ადამიანთა გამოხსნისათვის, გამოხსნისათვის ჯოჯოხეთის [9]ტყვეობიდან, ცოდვის საპყრობილიდან, გაუკუღმართებიდან, წარწყმედიდან. გამოხსნა კი, თავისთავად ცხადია, გადარჩენას გულისხმობს, რაც იგივე ცხონებაა. მოძღვრება ცხონების შესახებ ანუ საუკუნო სატანჯველთაგან, ჯოჯოხეთისეული მძლეობისგან თავდახსნილობის შესახებ, განკაცებული ღვთის წყალობით და განკაცებული ღვთის კაცთმოყვარეობითი ღვაწლით, გახლავთ ქვაკუთხედი და ყოვლითურთი სისავსე ქრისტიანული რწმენისა. ყველა დოგმატი ამ სარწმუნოების, ამ მოძღვრების, ამ მეცნიერების გამოთქმას ემსახურება. როდესაც ითქმის, რომ ღმერთი განკაცდა, აქ აუცილებელია დაზუსტება, რომ არ განკაცებულა თავად ღმრთეება, რომ მამამ თავისი მხოლოდშობილი ძე მოავლინა კაცობრიობის გამოსახსნელად და ამ ქმედებას თანაეწამებოდა, ანუ ეთანხმებოდა (ერთნებელობაა ეს ყოლადწმინდა სამებისა) ყოვლადწმინდა სული, [10]სულიწმინდა. ანუ ერთარსების, ერთი ნებელობის შესაბამისად აღსრულდა უდიდესი კაცთმოყვარეობითი ქმედება ღვთისა, რომ მეორე პირი ყოვლადწმინდა სამებისა მოივლინა ადამიანთა გამოსახსნელად. ასე რომ დოგმატი ყოვლადწმინდა სამების შესახებ ამ მოძღვრების გამოხატულება გახლავთ, რომ ჩვენ შემეცნებული გვქონდეს ის თუ ვინ განკაცდა და ვინ გამოგვიხსნა ჩვენ.

თავისთავად განკაცების დოგმატიც ამ მოძღვრების გამოხატულებაა, რომ შეიძლება კი ღმერთი განკაცდეს. ღმერთი, საღვთო ბუნების მქონე, როგორ გახდა მიმღები ადამიანური ბუნებისა, ორი ბუნება როგორ ითვისა თავის ერთ ჰიპოსტასში ძე ღმერთმა, როგორ განიკუთვნა მან საღვთო ბუნებასთან ერთად ადამიანური ბუნებაც განკაცებისას. ასე რომ აი ეს მყარად ფორმულირებადი დოგმატიც, ამ შემთხვევაში ძე ღმერთის განკაცების შესახებ, ამ მოძღვრების წიაღიდან გამომდინარე, ყალიბდება, გამოიკვეთება და უმტკიცესი ტერმინოლოგიით ფორმულირდება ჩვენს წინაშე, [11]სადაც, როგორც ადრეც არაერთგზის აღგვინიშნავს, ყოველგვარი სინონიმურობა მცნებებისა, ლექსიკური ერთეულებისა გამორიცხულია, ისევე როგორც ამის უწინარეს ყოვლადწმინდა სამების შესახებ დოგმატი. ეს ორი დოგმატი დაფუძნებულობა და ამავე დროს გამოხატულებაც გახლავთ იმ უდიდესი, არა მხოლოდ ადამიანური, არამედ ყველაზე უფრო აღმატებული ანგელოზური გონებისთვისაც მიუწვდომელი კაცთმოყვარეობითი ღვაწლისა, რაც უფალმა განკაცებისას ადამიანთა გამოსახსნელად აღასრულა. სხვა დანარჩენი დოგმატებიც ამ მოძღვრების წიაღს გულისხმობს, იქნება ეს დოგმატი საკუთრივ კაცობრიობის შესახებ, ანუ როგორ მოხდა მისი ცოდვით დაცემა, ჯოჯოხეთის შესახებ, სამოთხის შესახებ, ცხონების შესახებ, ზოგადად სამყაროს ანუ ქმნილების შესახებ, მეორედ მოსვლის შესახებ, იგივე საბოლოო განკითხვის შესახებ და სხვა. ეს ყველაფერი მთლიანდება ეკლესიის დოგმატში, იმიტომ, რომ ეკლესია ყველა [12]ამ მოძღვრებას აუცილებლად განიკუთვნებს. შეუძლებელია ჩვენ ეკლესიის შესახებ სწავლებას გადმოვცემდეთ და ამ სწავლებაში აუცილებლად, უპირობოდ და  პირველ რიგში არ ვგულისხმობდეთ დოგმატს ყოვლადწმინდა სამების შესახებ, დოგმატს ყოვლადწმინდა სამების მეორე პირის განკაცების შესახებ, დოგმატს კაცობრიობის ჯერ ცოდვით დაცემის და შემდეგ მაცხოვრისგან მისი გამოხსნის შესახებ, დოგმატს მეორედ მოსვლის შესახებ და სხვა. ასე რომ, კვლავ ხაზს გავუსვამთ, საეკლესიო მოძღვრება, ანდა საეკლესიო წიაღი, საეკლესიო მღვდელმსახურება, ეკლესია არ გახლავთ არანაირად სხვა რამ პარამეტრების თავის წიაღში განმკუთვნელი და ჩამრთველი, თუ არა ერთადერთი იმ მოძღვრებისა, რაზეც ის დაფუძნებულია, რომ როგორც ყველაზე ლაკონურად ითქმის ეკლესიის მამათაგან, ღმერთი განკაცდა კაცობრიობის გამოსახსნელად. აი ესაა, საფუძველთა საფუძველი საეკლესიო დაფუძნებულობისა, რაც სულიწმინდის გარდამოვლინებამ სწამა, სწამა ძე ღმერთის [13]ამქვეყნად მოვლინების ჭეშმარიტება, გამომხსნელობითი ღვაწლის უტყუარობა და ნამდვილობა. ეს ერთმთლიანობა ყოვლადწმინდა სამებისა ამითაც კიდევ ერთხელ ცნაურდება ქმნილების წინაშე და ეს ყოველივეა სწორედ ეკლესია. ამიტომ ამ წიაღში, ამ ყველაზე უფრო დიდ საიდუმლოში, რაც არანაირ შეხებაში არასოდეს არ ყოფილა არცერთს სხვა სარწმუნოებასთან, არცერთ სხვა ფილოსოფიურ სისტემასთან, როგორღა შეგვიძლია ვიფიქროთ, რომ ეკლესია თითქოსდა გრძნობს საჭიროებას რაღაც გარეგანი, სხვა სარწმუნოებებისგან აღებული ელემენტების, სხვადახვა ფილოსოფიური სისტემებისგან მომდინარე ცალკეული თვალსაზრისების ჩართვისა. ამ საიდუმლოებას, რაც ყოველწამიერად აღესრულება ეკლესიაში და რისი გამოხატულებაც თავად ეკლესიაა, არ სჭირდება და არათუ არ სჭირდება, მისთვის ყოვლად უცხოა, ნებისმიერი სხვა ფაქტორი, რაც კი ამა თუ იმ სარწმუნოებაში თუ ამა თუ იმ მოძღვრებაში გამოვლენილა. კიდევ ერთხელ ვამბობთ, [14]მორწმუნის თვალთახედვა, რა თქმა უნდა, ასეთია, მაგრამ ამ შემთხვევაში მორწმუნის თვალთახედვით არ იფარგლება ეს ყოველივე. ნებისმიერი ობიექტური მკვლევარი, თუნდაც სრულიად ურწმუნო, თუ ის მართლაც ობიექტურად განიხილავს ეკლესიის მამათა სწავლებას საკუთრივ ეკლესიის, ქრისტიანული სარწმუნოების შესახებ, უპირობოდ ამ დასკვნამდე მივა. მას ეს სარწმუნოებრივად სჯერა თუ არა სხვა მხარეა, მეცნიერული ობიექტურობა მას უეჭველად მიიყვანს ამ დასკვნამდე, რომ საეკლესიო წიაღი სწორედ ეს მოძღვრებაა, სწორედ ეს საიდუმლოებაა, ეს საიდუმლოება კი თავის მხრივ სრულიად უცხოა ნებისმიერი სხვა სარწმუნოებისთვის, მითუმეტეს ნებისმიერი სხვა რომელიმე სააზროვნო სისტემისთვის, რომელიმე ფილოსოფიური მოძღვრებისთვის.

თუ ჩვენ ეს ქვაკუთხედი მართლაც ამგვარი ობიექტურობით გვწამს და ეს სრულიად შეუვალია, თავისთავად ცხადია, თავშივე იხსნება, უქმდება, აუცილებლობა, ანდა თუნდაც რაიმე ოდნავი სახით საჭიროება იმისა, რომ რეალურად ვილაპარაკოთ [15]სხვადასხვა სარწმუნოებრივი და გნებავთ ფილოსოფიური სისტემების გავლენებზე ეკლესიურ მოძღვებასთან მიმართებით, რომ მათ რაღაც გავლენა, ზეგავლენა საეკლესიო მოძღვრებაზე თითქოსდა მოახდინეს. მაშინ როცა მეორე მხრივ ჩვენ ვნახავთ ცალკეულ გამოკვლევებს, სადაც სხვადასხვა სარწმუნოებებისა და ფილოსოფიური სისტემების გავლენათა დიაპაზონი ეკლესიაზე ზოგ შემთხვევაში ისეთი მასშტაბებითაა წარმოჩენილი, რომ არანაირი ეკლესიური მოძღვრება ჩვენ ამ კუთხით ხელთ აღარ შეგვრჩება. ამ შემთხვევაში მახსენდება ერთი პუბლიკაცია, სამწუხაროდ კონკრეტული ავტორი აღარ მახსოვს, ინგლისურ ენაზე გამოსული, რომელსაც ამგვარი სათაური ქონდა “ანტიკურობა და ქრისტიანობა”. ეს გახლდათ თავებად დაყოფილი საკმაოდ მოცულობითი წიგნი, სადაც გამოყოფილი იყო რაღაც ზოგადი თემები, ვთქვათ მოძღვრება ღვთის შესახებ, სამყაროს შესახებ, [16]ადამიანის შესახებ, ზებუნებრივ ძალთა შესახებ, სამყაროს აღსასრულის შესახებ და სხვა. ავტორთა მიერ ერთი მხრივ მონიშული იყო ამა თუ იმ ანტიკური ავტორის გარკვეული თვალსაზრისი, შემდეგ ქრისტიანული მოძღვრების შესახებ პერიფრაზები და ბოლოს გამოტანილი დასკვნა, რომ არცერთი კუთხით, არცერთი ასპექტით თითქოს ქრისტიანული სარწმუნოება რაიმე ახალს არ შეიცავს, რომ თითქოსდა საეკლესიო მოძღვრება, ამ კონტექსტში წარმოჩენილი, სხვა არაფერია თუ არა რაღაც ზედაპირული, ზერელე და უწესრიგო ნაკრები ამა თუ იმ ანტიკური მოაზროვნის ამა თუ იმ თვალსაზრისისა. მაგრამ ამ წიგნში (რომელმაც თავის დროზე დიდი ავტორიტეტი მოიპოვა) ზედაპირულობა ძალიან მკვეთრად შესამჩნევი იყო, თვით ანტიკური ფილოსოფიის ცოდნის მხრივაც, სპეციალისტური თვალით თუ შევხედავდით მას [17]და, რა თქმა უნდა, ლაპარაკი აღარაა, საკუთრივ ქრისტიანული სარწმუნოების კუთხითაც. თვით შესაქმის მხრივაც კი, ანუ იმ მხრივაც, რომ ეს სამყარო უფალმა შექმნა სრული არარსებობისგან, აბსოლუტური არაფრობისგან, ესეც თითქოს სადღაც, რომელიღაც სიტყვაში ამა თუ იმ ფილოსოფოსისა ნაგულისხმევია. სინამდვილეში ყოვლად შეუძლებელია, რომ ასეთი ზერელე ხედვით ჩვენ ქრისტიანული მოძღვრების არსი განვჭვრიტოთ. ეს ყველაფერი მათი (წიგნის ავტორთა) სურვილისამებრ დალაგებაა საკითხებისა, რომ თითქოსდა გარკვეული პარალელები გამოჩნდეს. პირდაპირ შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ნებისმიერი ორი სრულიად სხვადასხვა ტექსტი ჩვენ გარკვეული ფორმით ისე შეგვიძლია ერთიმეორეს შევუდაროთ, რომ მათ შორის თითქოსდა დიდი ხელშესახები ნათესაობა წარმოვაჩინოთ. მაგრამ ეს არსებითად სიყალბე იქნება. ზედაპირული ხედვა ბევრ რამეს ძალიან იოლად ათავსებს პარალელურ სიბრტყეზე და თითქოსდა ნათესაობაც თვალსაჩინოა. სხვათაშორის ეს მომენტი [18]არაიშვიათია ზოგადად კვლევაშიც, გნებავთ ფილოლოგიური კვლევა იყოს ეს, ტექსტოლოგიური, ისტორიული თუ სხვა. სრულიად სხვადასხვა წარმოშობის პარალელებს ზოგჯერ ისე წარმოაჩენენ ზედაპირულად, თითქოს მათ შორის ხელშესახები ნათესაობა იყოს. ჩვენ მაგალითად ხანგრძლივად ვისაუბრეთ ერთ-ერთ თეორიაზე, რაც უკავშირდება წმ. დიონისე არეოპაგელის შრომების თითქოსდა პეტრე იბერისეულობაზე. ეს გახლავთ იმდენად ზედაპირული, იმდენად არაკვალიფიციური, მაგრამ მოუმზადებელი მკითხველისთვის თითქოსდა დამაჯერებელი თეზა, რომ მის შესახებ რაღაც სპეციალური განხილვაც კი ამ საკითხის მკვლევართაგან აბსოლუტურად უაზროა, უმიზნოა, ღიმილის მომგვრელია, იმდენად მცდარია ეს ყოველივე. მაგრამ გარეგანი ფორმა ატყუებს მკითხველს, ატყუებს მსმენელს და რაღაც პარალელებს თითქოსდა სთავაზობს.

რა შემთხვევაში შეიძლება, რომ ჩვენ ამ ზედაპირულმა ხიბლმა ცთომილებაში არ შეგვიყვანოს? ეს შეიძლება ერთადერთი იმ შემთხვევაში, [19]თუ ამა თუ იმ მოვლენის არსი ჩვენს მიერ მართებულად და გაუმრუდებლად არის დანახული. თუ არსს ვჭვრეტთ, უკვე შეუმცდარობა გვაქვს ამ არსის გარეგან სახეობაშიც და ვერანაირი სხვა გარეგანი მიმსგავსება მოცემულ მოვლენასთან ჩვენ შეცდომაში ვეღარ შეგვიყვანს, ამ მოვლენის თავისთავადობას ვერანაირად ვერ მიჩქმალავს და ვერ გააფერმკრთალებს.

 

373–ე რადიო საუბარი ქრისტიანული ლიტერატურის შესახებ

ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე

აუდიო ვერსია იხ: https://www.youtube.com/watch?v=zlTI-vlshBM

 

საეკლესიო მწერლობა და ფილოსოფია (მეორე ნაწილი)

ჩვენს წინა საუბარში შევეხეთ ძველ ქართულ “ფილოსოფიას” (ჯერჯერობით ბრჭყალებში), ე.ი. თუ რა სახით უნდა აღვიქვათ ფილოსოფია საეკლესიო ლიტერატურასთან მიმართებით. ფილოსოფიურობა და ზოგადად ქრისტიანული ფილოსოფია, რაც დღეისათვის საკმაოდ დამკვიდრებული შესიტყვებაა, რას გულისხმობს თვისობრივად, აი ეს თუ არ გავაცნობიერეთ, ვფიქრობთ, შეიძლება კარდინალური ცთომილება იყოს სახეზე, კარდინალურად გავიმრუდოთ გზა და პრინციპულად შევცვალოთ გეზი მართებული კვლევისა და უეჭველ ხიბლში აღმოვჩნდეთ. მრავალი დღესაც ამ გამრუდებული ხაზით აღიქვამს ფილოსოფიისა და საეკლესიო მწერლობის მიმართებას და გარკვეულ წრეებში ეს დამკვიდრებული აზრია, რომ თითქოს ქრისტიანობამ ცალკეული სპეციფიკურად საეკლესიო  რეალიები, საეკლესიო თემატიკა ისესხა, ანდა მიითვისა, [1]აიღო სხვა რელიგიებიდან, რომ თითქოსდა საეკლესიო მოძღვრება, ამ კონტექსტში წარმოჩენილი, სხვა არაფერია, თუ არა რაღაც ზედაპირული, ზერელე და უწესრიგო ნაკრები ამა თუ იმ ანტიკური მოაზროვნის ამა თუ იმ თვალსაზრისისა. სინამდვილეში ყოვლად შეუძლებელია, რომ ასეთი ზერელე ხედვით ჩვენ ქრისტიანული მოძღვრების არსი განვჭვრიტოთ. როდის შეიძლება ეს გაუქმდეს, ე.ი. რა შემთხვევაში შეიძლება, რომ ჩვენ ამ ზედაპირულმა ხიბლმა ცთომილებაში არ შეგვიყვანოს? ეს შეიძლება ერთადერთი იმ შემთხვევაში, თუ ამა თუ იმ მოვლენის არსი ჩვენს მიერ მართებულად და გაუმრუდებლად არის დანახული. თუ არსს ვჭვრეტთ, უკვე შეუმცდარობა გვაქვს ამ არსის გარეგან სახეობაშიც და ვერანაირი სხვა გარეგანი მიმსგავსება მოცემულ მოვლენასთან ჩვენ შეცდომაში ვეღარ შეგვიყვანს, ამ მოვლენის თავისთავადობას ვერანაირად ვერ მიჩქმალავს და ვერ გააფერმკრთალებს. [2]და თუ რამ შეხებანი არსებობს, როგორც ეს ჩვენ ერთ-ერთ საუბარში მკვეთრად გვქონდა გამოხატული, პირველადობა ყოველთვის იმას ეკუთვნის, რაც საფუძველია, საფუძვლისეულია, ბუნებითია და რაც გაშლითად შეიძლება სხვადასხვა კუთხით გამოვლინდეს. ერთი პერიოდი, ალბათ მსმენელთ მოეხსენებათ, დიდი აჟიოტაჟი იყო იმასთან დაკავშირებით, რომ თურმე აღმოჩნდა ბიბლიურ თხრობათა უმრავლესობის პარალელები შუმერულ-აქადურ მითოლოგიაში და ამით თითქოს ის დადასტურდა, რომ აღნიშნული ბიბლიური თხრობანი მსგავსი მითოლოგიური გადმოცემები ყოფილა უსისტემოდ ჩაწერილი სხვადასხვა დროს. არავინ დაფიქრებია იმ აზრს, რომ არათუ გარედან, დავუშვათ მითოლოგიიდან მოხდა შეღწევა ამ ცალკეული თხრობებისა ბიბლიის წიაღში, არამედ პირიქით ბიბლიური თხრობა განივრცო და განიჟონა კაცობრიობაში. იმიტომ, რომ ეს ზოგად კაცობრიული სწავლებანია, [3]ზოგად კაცობრიული მოვლენების ასახვაა, ბიბლიაში ჭეშმარიტი სახით დაუნჯებული და მისი ანარეკლი მიფენილი მთელ კაცობრიობაზე, ვინც როგორ დაიტევდა და რა გონებითი დონითაც შეეძლო ამა თუ იმ ჭეშმარიტების აღქმა. მზე როდესაც აშუქებს, რა თქმა უნდა, ვარსკვლავები ფერმკრთალდება, მთვარეც ფერმკრთალდება (ზოგჯერ მთვარე მაინც ჩანს) და თქმა იმისა, რომ მთვარის სინათლეა მზეში არეკლილი, ეს მოგეხსენებათ კარდინალური ცთომილებაა. ამგვარადვე, როდესაც ჭეშმარიტება მზისებრ საღვთო წერილში გაცხადებულია და ანარეკლისებრ მიფენილია სხვა მოძღვრებებს, ის მოძღვრებები თვით ფერმკრთალდებიან, თუმცა ეს ანარეკლი მათშიც რაღაცნაირად იჩენს თავს. მაგრამ ამ ანარეკლის წარმოსახვა, როგორც პრინციპული მნიშვნელობის სათავედ და დასაბამად და ამის საფუძველზე განმარტება და ამის საფუძველზე აღქმა იმ ჭეშმარიტების მზისა, რაც საღვთო წერილშია, ჩვენს მიერ ზემოთ წარმოდგენილი ასტრონომიული მოვლენის მსგავსი ვითარებაა [4]და იგივე ცთომილებაა, რაზეც უკვე ვსაუბრობდით. ეს ცთომილება კი მხოლოდ მაშინ წარმოჩნდება, როდესაც ამა თუ იმ მოვლენის არსი ჩვენთვის საცნაურია, ჩვენთვის საწვდომია. კვლავ აღვნიშნავთ, ამ შემთხვევაში თუკი საეკლესიო მოძღვრება სწორედ ესაა და მხოლოდ ესაა და ეკლესიურ წიაღს სხვა არანაირი ინტერესი არ აქვს, თუ არა მხოლოდ იმის წარმოჩენა, იმის ხარება და იმის უწყება კაცობრიობისათვის, რომ ღმერთი განკაცდა კაცობრიობის გამოსახსნელად და ჯოჯოხეთის ბჭეთა დასარღვევად, თუ ეს არის არსი, აი ამ სწავლებას რა პარალელი უნდა მოეძებნოს. რომელი, დავუშვათ, ოზირისის, იზიდას და სხვა მითოლოგიური თხრობები, სადაც ვითომც არის კვდომა და აღდგომა და ა.შ., გამოდგება პარალელად ამ მოძღვრების მისაჩქმალად და დასაჩრდილად? ვთქვათ, რომელიღაც მითოლოგიურ თხრობაში მართლაც არის კვდომა-აღდგომა. ზოგადდ ეს ბუნების წიაღშიცაა, მაგრამ განა ეს შეიძლება იყოს სათავე, პირველადი და ის უდიდესი სწავლება, რომ [5]ღმერთი, მეორე ჰიპოასტასი ყოვლადწმინდა სამებისა თავისი უდიდესი კაცთმოყვარეობით ხორცშესხმულ იქნა, მოვიდა კაცობრიობის გამოსახსნელად და ჯვარს ეცვა, დაეფლო და აღდგა მესამე დღეს, ამაღლდა ზეცად და გადმოვიდა სულიწმინდა, რომელმაც სწამა ეს ყოველივე და ამას დაეფუძნა ეკლესია, ნუთუ ამას ის მოძღვრება შეიძლება თანაშეეზომებოდეს, ამის ტოლფარდი იყოს და ამის საფუძველი იყოს. ეს ხომ აბსოლუტურად სხვადასხვა სიბრტყეა. ის ერთი, რაღაც ზოგადი გაგება, რაც ბუნებაში ისედაც ჩანს (როგორც ამას წმ. კლიმენტი რომაელიც ამბობდა, რომ როდესაც დღე გარდავა ღამე მოგვეახლება, ღამე გარდავა და დღე აღდგება, ანუ დღე კვლავ მკვდრეთით დგება და სხვა), ესაა სახეობრივი პარალელები ამასოფელში მიმოთესილი, მაგრამ ცენტრი, ბირთვი და ამ ანარეკლთა გამობრწყინების დასაბამი გახლავთ ის წიაღი, რაზეც დაფუძნებულია ეკლესია – ღმერთი განკაცდა კაცობრიობის გამოსახსნელად. ამ მოძღვრებას ვერაფერს ვერ შეჰმატებს [6]ვერცერთი სარწმუნოებრივი სისტემის ვერანაირი წახნაგი, ვერცერთი ფილოსოფიური სისტემის ვერარა ყველაზე ბრძნული აზრიც კი და შესაბამისად არანაირი საჭიროება, მითუმეტეს აღარაა საუბარი აუცილებლობაზე, არ არსებობს ქრისტიანული მოძღვრების და ამ მოძღვრების ჩვენს მიერ უკვე რამდენჯერმე ხსენებული საფუძვლის რაიმეთი შემაგრებისა ხსენებულ გარეგან მოვლენათა, გარეგან თვალსაზრისთა, გარეგან შეხედულებათა თუ სარწმუნოებრივ კონცეპტთა მიერ. თვითსრული, თვითკმარი და თავისთავადი მოძღვრებაა ეს ყოველივე და თავისთავადია იმიტომ, რომ ის არის გამოცხადებითი და ამავე დროს ხორცშესხმულად წარმოჩენილი ქმნილების წინაშე. ღმერთი ჭეშმარიტად ხორცშესხმულ იქნა, მას ხელი შეახეს, მას ესაუბრებოდნენ, მას ემეტყველებოდნენ, ის ჯვარს აცვეს, მას ჭეშმარიტად გარდამოხდა გვერდიდან სისხლი და წყალი, ჭეშმარიტად აღმოხდა მას სიტყვები ხორციელი აღსასრულის ჟამს, ჭეშმარიტად გარდამოხსნეს ჯვრიდან, [7]დაჰფლეს, კაცობრივი სულით ჭეშმარიტად ჩავიდა ჯოჯოხეთში და მესამე დღეს ძლევამოსილად ჭეშმარიტად აღდგა სამარიდან და ამაღლდა ზეცად. ე.ი. ეს რომ ჭეშმარიტებაა თანდათანობით კაცობრიობის მთელ განფენილობაში, დღესდღეობით ამაზე უკვე აღარავინ არ დაობს, არ დაობს არცერთი ოდნავ გონებაგახსნილი და ოდნავ მაინც მეცნიერული ობიექტურობის მქონე პიროვნება, გნებავთ მკვლევარი. და თუ ეს საყოველთაოდ, დღესდღეობით, ჩვენ შეგვიძლია ვთქვათ, რომ მიღებულია, აქედან გამომდინარე, განა აბსოლუტურად არ უქმდება ნებისმიერი თვალსაზრისი იმის შესახებ, რომ ქრისტიანულმა მოძღვრებამ რაღაც ვიღაცისგან ისესხა, რაღაც ვიღაცისგან აიღო და სხვა. ამ წიაღს არაფერი არ მიეკარება, არ შეიძლება მას რაიმე შეერთოს, იმიტომ, რომ ეს თვითსრულია, ყოვლადსრულია, ყოვლადი აღსავსებაა და რომელმა თვალსაზრისმა შეიძლება რაიმე ამას შეჰმატოს. მაგრამ როცა ეს უდიდესი ბირთვი გაიშლება და განმარტებითად, განვრცობითად, მოცულობითაც კი [8]ვრცელ მოძღვრებად წარმოჩნდება ჩვენს წინაშე, აი ამ განვრცობის ჟამს მასში, რა თქმა უნდა, წარმოჩნდება ცალკეული ელემენტები, რომლებიც ტიპოლოგიურად შეიძლება კაცობრიობის ამა თუ იმ ნაწილში ამა თუ იმ პიროვნებისგან გამოთქმულა. მაგრამ ეს კი არაა იმ ბირთვის სათავე, არამედ ამ პირვნების მოძღვრებაში პირველსათავიდანვეა ეს ყოველივე, იმ ღვთიური დასაბამიდანვეა, მაგრამ უდიდესწილად გაუკუღმართებული და ნამსხვრევებისებრ მიმოფანტული. ესაა ის დასაბამიერი ბირთვი, მაცხოვრისგან კვლავ მოტანილი მოძღვრება ცხონების შესახებ, რაც დასაბამში დატევნისებრ ჰქონდა ადამიანს, რაც წარწყმიდა მასში ცოდვამ და რაც განაახლა მაცხოვარმა თავისი განკაცების ჟამს. მაცხოვარმა ადამიანის დასაბამიერი მდგომარეობა, როდესაც განკაცდა, განაახლა, არსობრივად იგივე, მაგრამ [9]ხარისხობრივად განუზომლად აღმატებული სახით, და განაახლა ის მოძღვრებაც, რაც იმ ცოდვამდელ, უცოდველ და მაცხოვნებელ მდგომარეობას გულისხმობდა. ამიტომ ერთი ყოვლადი ცოდნა სამოთხეში ადამისგან ძალისამებრ პყრობილი, ანუ შეთვისებული ადამისა და ევასგან, მათი სამოთხიდან გამოძევების შემდეგ კაცობირობაში ნასხვრევებისებრ მიმოფანტული, კვლავ ერთმთლიან ცოდნად მაცხოვრისგან დაეფუძნა ამქვეყნად მისი განკაცებისა და ჯვარცმის ჟამს. ეს ერთი, ყოვლადი დაფუძნებული ჩვენს შორის, ცოდნა გახლავთ ეკლესია. ეკლესიაა ყველაზე დიადი ცოდნა, არამხოლოდ ამ ხილულ და მატერიალურ წუთისოფელში, არამედ ანგელოზურ წიაღშიც კი, ყველაზე აღმატებული ცოდნა, რაც კი ქმნილების ისტორიაში გამოვლენილა. შესაბამისად, რაც კი რამ კეთილი აზრია, რაც კი რამ სიკეთეა ამ ცოდნაში, ეს ყოველივე თავისთავად, ბუნებითად არსებობს და რადგან კაცობრიობა აბსოლუტურად ღვთიურ შემწეობას არასოდეს არ ყოფილა მოკლებული და [10]ღვთიური განმგებლობა თანამდევი იყო კაცობრიობის ისტორიისა ყველა ასპექტში, თუმცა ადამიანები ამას უმრავლესწილად ვერ ხედავდნენ და გულს არ უხსნიდნენ ჭეშმარიტებას, ეს შემწეობა უფლისა აღესრულებოდა იმით, რომ ამა თუ იმ შემთხვევაში მათ შორისაც გამოითქმოდა გარკვეული რამ მართებული აზრი, როგორც ეს ჩვენ ცალკეულ პუბლიკაციებში არაერთგზის წარმოვაჩინეთ, მართებული შეხედულება. მაგრამ ეს შეხედულებანი მხოლოდ ნამსხვრევებია იმ დიადი ჭეშმარიტებისა, რომელიც ქმნილებათათვის შესაძლებელი დატევნითობით მაცხოვარმა ეკლესიად დაგვიფუძნა ჩვენ, ანუ ქმნილებისათვის მაცხოვნებელ, განმაღმრთობელ, სასუფეველში დამამკვიდრებელ ცოდნად.

აი ამგვარი შეხედულების საფუძველზე ჩვენთვის უკვე აშკარად იკვეთება ეკლესიისა და წარმართობის, ეკლესიისა და იუდაიზმის, ეკლესიისა და ნებისმიერი სხვა სარწმუნოების და ამავე დროს ეკლესიისა და ფილოსოფიის ურთიერთობის, ურთიერთმიმართების გარკვევის, ვფიქობთ ყველაზე უფრო მართებული, უტყუარი საფუძველი. [11]რომ ეკლესია კი არ ითვისებს ამა თუ იმ ფილოსოფიურ აზრს, ეკლესიას კი არ სჭირდება რაიმე ფილოსოფიური აზრის თავის წიაღში შეთვისება და ამით საკუთარი მოძღვრების კიდევ უფრო გამყარება, განმტკიცება და სხვა, არამედ ეკლესია განეფინება მთელ კაცობრიობაში, განეფინება ყველა რეგიონში, რომ მაცხოვარება, ჭეშმარიტება ექადაგოს ყველას და ეკლესიის წიაღშივე მიზიდული იყოს მთელი კაცობრიობა.

ჩვენ ამ საკითხზე გვქონდა ერთ-ერთი პუბლიკაცია, სადაც ნაწილობრივ სახეობრივ ხერხს მივმართავდით იმის წარმოსაჩენად, თუ რა მიმართებაა ეკლესიასა და მსოფლიოს შორის, რომ ეკლესიას გარშემო აქვს შემოზღუდული გალავანი და ეს გალავანი გულისხმობს იმას, რომ გალავნის შიგნით არსებული მოძღვრება ყოვლადუმწიკვლოა, ყოვლადშეუბღალავია და მას არასოდეს არ შეერთვის და არ შეეზავება რაიმე გარეგანი. [12]მაგრამ ამ გალავნიდან ეკლესიას გამოწვდილი აქვს სამეგობრო ხელი მთელი კაცობრიობისთვის, მთელი ხილული ქმნილებისთვის, რომ ყველანი, ვინც კი ინებებენ, ვინც კი ასევე მეგობრული სიყვარულით შეაგებებენ საკუთარ მარჯვენას, მოზიდულნი, მოწვეულნი და შემოყვანილნი იქნენ ამ გალავნის შიგნით იმ უცთომელ სწავლებაში და მოძღვრებაში. ასე რომ გალავანი იცავს საეკლესიო ჭეშმარიტების უბიწოებას გარეგანი შერყვნისაგან, მაგრამ გალავნის მიღმა გამოწვდილი სამეგობრო ხელი საეკლესიო მოძღვრებისა გულისხმობს მთელი კაცობრიობის მომხმობელობას გალავნის შიგნით დაუნჯებული უცთომელი ჭეშმარიტების წიაღში შემოსასვლელად, იქ გასაერთიანებლად, იქ გასამთლიანებლად, რომ აღსრულდეს, რამდენადაც ამას თითოეული ადამიანი თავისი ნებით დაიტევს და ამას უერთგულებს, გამოცხადებითი ჭეშმარიტი სწავლება ღვთის შესახებ, რომ “კურთხეულს არს ღმერთი, რომელსა ყოველთა კაცთაი უნებს ცხონებაი [13]და მეცნიერებასა ჭეშმარიტებისასა მისვლაი”. ეს ცხონებაც და ეს ჭეშმარიტების მეცნიერებაც ეკლესიის წიაღშია. საუფლო განგებას აღასრულებს ეკლესია, როდესაც აქეთკენ მოუხმობს მთელ კაცობრიობას, მოუხმობს სიყვარულით, სამეგობროდ გაწვდილი ხელით, მაგრამ მოუხმობს მხოლოდ და მხოლოდ იმ გალავნის წიაღში უბიწოდ დაცული მოძღვრების ასევე უბიწოდ შემეცნებისთვის, მასთან უბიწოდ, უმწიკვლოდ, შეურყვნელად ზიარებისთვის. ეს გალავანი თუ ჩვენს გონებაშიც აღიბეჭდება, აღარასოდეს ჩვენში აღარ ამოტივტივდება აზრი იმის შესახებ, რომ დავუშვათ რაღაც აზრი ქრისტიანობამ პლატონისგან აიღო, რაღაც არისტოტელესგან, სხვა სტოიკოსებისგან, საშუალო პლატონიზმისგან, ნეოპლატონიზმისგან, რაღაცას იუდაისტური საფუძველი აქვს, სხვას რაღაც ეგვიპტურ სარწმუნოებასთან აქვს შეხება და სხვა. ყოვლადშეუძლებელია მსგავსი შეხედულება ჩვენ გვქონდეს, რადგანაც იმ ქვაკუთხედს ეკლესიისას ვერცერთი გარეგანი თვალსაზრისი და [14]ამ გარეგან თვალსაზრისთა მთელი ერთობლიობაც კი ოდნავადაც ვერ შექმნიდა. ეს საფუძველი კი, კვლავ აღვნიშნავთ, გახლავთ სწავლება, რომელმაც რეალურად, პირდაპირი მნიშვნელობით შეისხა ხორცი, ანუ სწავლება ღვთის განკაცების შესახებ ადამიანთა გამოსახსნელად.

ფილოსოფიის მიმართება საეკლესიო მოძღვრებასთან სწორედ ამ ჭრილში განიხილება. სამწუხაროდ ამ საუბრის ამ მონაკვეთში ჩვენ ვეღარ შევძელით უფრო დაკონკრეტება, მაგრამ ვფიქრობთ ამ შესავალი საუბრით ის მაინც გამოიკვეთა, თუ რა ასპექტით უნდა ვხედავდეთ არა მხოლოდ ფილოსოფიის, არამედ კაცობრიობის კულტურაში არსებული რაღაც ნებისმიერი მოვლენის მიმართებას საეკლესიო მოძღვრებისადმი. რომ ეს მიმართება საეკლესიო მოძღვრებისადმი გულისხმობს მხოლოდ და მხოლოდ საეკლესიო მოძღვრებისგან მომწოდებლობას ცხონებისკენ, უბიწო ჭეშმარიტებაში შემოსვლისკენ კაცობრიობის ნებისმიერი ნაწილისა, ყველა ადამიანისა და ამ ადამიანთა განძარცვას აქამდე [15]პყრობილი ცთომილი აზრებისგან, მათი გონების სრულ განწმენდას და თუ რამ ღირსეული აზრი, ღირსეული სწავლება, მარცვალი ჭეშმარიტებისა მათ აქამდეც ქონდათ, ამ ყოველივეთი, ამ ღირსებებითურთ ბუნებით ღირსებაში, ბუნებით სიღირსეში, ბუნებით პატივში, საეკლესიო მოძღვრების გალავნის წიაღში შემოსასვლელად.

 

374–ე რადიო საუბარი ქრისტიანული ლიტერატურის შესახებ

ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე

აუდიო ვერსია იხ: https://www.youtube.com/watch?v=ukUh92pPQZ4

 

საეკლესიო მწერლობა და ფილოსოფია (მესამე ნაწილი)

ჩვენს წინა საუბარში შევეხეთ საკითხს იმის შესახებ, თუ ქრისტიანული ლიტერატურა რა ურთიერთობაშია ფილოსოფიასთან და საკუთრივ ძველ ქართულ საეკლესიო ლიტერატურაში ფილოსოფია როგორ იჩენს თავს. სამწუხაროდ საკუთრივ ფილოსოფიისა და ქრისტიანული მოძღვრების მიმართების შესახებ ჩვენ ვეღარ მოვასწარით წინა შეხვედრაზე საუბარი, რადგან ზოგად პრინციპს განვიხილავდით, თუ როგორ უნდა გვესმოდეს საერთოდ მიმართებითობის საკითხი ნებისმიერი გარეგანი მოვლენისა ქრისტიანულ სწავლებასთან. გავიხსენებთ და გავიმეორებთ მხოლოდ დასკვნას და შემდგომ ისევ განვაგრძობთ მსჯელობასა და განხილვას წამოჭრილი საკითხისას. ხოლო დასკვნა ის გახლავთ, როგორც ხაზგასმით ვთქვით წინა საუბარში და შევეცადეთ მის დასაბუთებას, რომ ეკლესიის წიაღი და საკუთრივ ეკლესია, როგორც ყოვლადი გამოცხადებითი ცოდნა, თავისთავად ეფუძნება, ყველაზე უფრო ლაკონურად რომ ვთქვათ, [1]მოძღვრებას ღვთის განკაცების შესახებ ადამიანთა გამოსახსნელად. ეს მოძღვრება არ არის კუთვნილება არც რომელიმე სისტემისა, არც რომელიმე სააზროვნო წრისა, სააზროვნო მიმდინარეობისა, არამედ ეს გახლავთ რეალობა, ჭეშმარიტება, რაც ხორცშესხმულად კაცობრიობამ იხილა და რის აღიარებამდეც თანდათანობით მთელი მსოფლიო მიდის. ასე რომ თუ ქვაკუთხედი საეკლესიო მოძღვრებისა ეს სწავლებაა, როგორღა შეიძლება ჩვენ ვსაუბრობდეთ იმის შესახებ, რომ ქრისტიანულმა მოძღვრებამ რაღაც ისესხა, რაღაც აიღო, რაღაც შეითვისა ან ერთი სარწმუნოებისგან, ან მეორე სარწმუნოებისგან, ან რომელიღაც ფილოსოფიური სისტემისგან, რომლებშიც ეს საფუძველი ოდნავადაც არ არის. შესაბამისად დასკვნა უეჭველია, რომ სათავე, დასაბამი, ბირთვი ყოველგვარი მართებული თვალსაზრისისა გახლავთ სწორედ ის ცოდნა, რაც ეკლესიაშია დაუნჯებული, რაც დასაბამში ძალისამებრ ჰქონდა ადამს, [2]რაც მან ცოდვის გამო წარწყმიდა და რაც განუზომლად აღმატებული ხარისხით კვლავ დაგვიფუძნა განკაცებულმა ღმერთმა, ხორცშესხმულმა, შობილმა ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლისგან, ჯვარცმულმა და მკვდრეთით აღდგომილმა საღვთო ძალმოსილებით, ამაღლებულმა ზეცად და გარდმომავლენელმა სულიწმინდისა მამასთან ერთად და თავად სულიწმინდასთან ერთად. ანუ გამაცხადებელი სულიწმინდისა, როგორც ეკლესიის მამები გვასწავლიან, თავად სულიწმინდაცაა. იმიტომ, რომ გამაცხადებლობა ერთი თვისებაა ყოვლადწმინდა სამებისა (ეს უბრალოდ იმიტომ ჩავურთეთ, რომ მცდარად არ ყოფილიყო ის ფრაზა გაგებული, რაც წარმოვთქვით).

როდესაც ეს თეზა, ეს დებულება სრულიად ურყევად არის ჩვენს მიერ დანახული და განჭვრეტილი, მაშინ ჩვენს წინაშე აღარ დადგება საკითხი რაიმე გავლენების, შეთვისებების, მითვისებების შესახებ.

მიუხედავად აღნიშნულისა, გარკვეული პარალელების არსებობა მაინც ბევრს აცთუნებს, ბევრი შეჰყავს ცთომილებაში და [3]ვთქვათ, როდესაც ესა თუ ის ფილოსოფიური თვალსაზრისი თანხვდება ქრისტიანულ მოძღვრებას, უყოყმანოდ მიიჩნევენ, რომ სწორედ ეს თვალსაზრისია პირველადი და ეკლესიურმა მოძღვრებამ მისგან განიცადა გავლენა. სინამდვილეში საქმე ასე გახლავთ, რომ საეკლესიო მოძღვრების და ეკლესიის მოძღვართა ამქვეყნიური მოღვაწეობის მიზანდასახულობა ერთია: ჯერ წინასწარმეტყველებული, შემდეგ აღსრულებული და აღსრულებულის ქადაგებულ-ხარებული სწავლება იმის შესახებ, რომ ღმერთი განკაცდა ადამიანთა გამოსახსნელად, აი ეს ქვაკუთხედი მოძღვრებისა საჭიროებს, რა თქმა უნდა, მიფენას მთელი კაცობრიობისადმი, რადგან მაცხოვარი არ მოსულა ერთი ქალაქისთვის, ერთი რეგიონისთვის, ერთი თაობისთვის, ის მოვიდა მთელი კაცობრიობისთვის მის მთელ ისტორიაში, ვიდრე მეორედ მოსვლამდე. შესაბამისად მთელ მსოფლიოს ყოველჟამიერად უნდა ექადაგოს, უნდა ეხაროს, მთელ მსოფლიოზე მის ისტორიაში, [4]მისი ისტორიის მთელ მთლიანობაში ყოველწამიერად ეს მოძღვრება უნდა ეხაროს და მისდამი განფენილი უნდა იყოს, მზისებრ მინათებული უნდა იყოს ეს სწავლება. ესაა ერთადერთი ღვაწლი ეკლესიის მოძღვართა, რომ მათ უნდა იქადაგონ, ახარონ, კვლავ და კვლავ იმეტყველონ და აღმოთქვან ეს უდიდესი ჭეშმარიტება, რომ ის რაც იწინასწარმეტყველებოდა ძველი აღთქმის მართალთა მიერ, ჭეშმარიტად აღსრულდა და რომ კვლავ აღსრულდება ისიც, რაც მაცხოვარმა აღუთქვა კაცობრიობის ღირსეულ ნაწილს, რომ მის კვალს შედგომილებს დაუმკვიდრდებოდათ ცათა სასუფეველი. მოძღვრება ცათა სასუფევლის შესახებ არის მიზანდასახულობა და განგრძობა მოძღვრებისა ღვთის განკაცების შესახებ. იმიტომ, რომ ღმერთი განკაცდა ადამიანთა გამოსახსნელად, ანუ ადამიანთა სასუფეველში დასამკვიდრებლად. შესაბამისად სწავლება სასუფევლის შესახებ არის იგივე სწავლება ღვთის განკაცების შესახებ [5]და ცხადია, რომ ეს ერთმთლიანი სწავლებაა ორი წახნაგით, ორი ერთიმეორისგან განუყოფელი ასპექტით. აი ამის ხარება, ამის კაცობრიობისადმი უწყება და ამაში კაცობრიობის დარწმუნება და შესაბამისად ვინც დარწმუნდება, ამ მოძღვრების შვილად მათი ქცევა ანუ ეკლესიის შვილად მათი ქცევა, გახლავთ ღვაწლი საეკლესიო მოძღვართა, ეკლესიის მასწავლებელთა, მრევლის ყოველი წევრისა, რომელიც ამ ჭეშმარიტებას მთელი გულით ფლობს. მაგრამ ეს ღვაწლი, ეს მოღვაწეობითი გეზი წარმატებული რომ იყოს, საეკლესიო განგებულება, რაც იგივე საღვთო განგებულებაა, ყოველ ამქვეყნიურ გამოსადეგ და გამოსაყენებელ საშუალებას მოუხმობს და ამ პერსპექტივაში განიხილება ეკლესიის კავშირი და ეკლესიის მიმართება ნებისმიერ კარგ, წარმატებულ აღმონაჩენთან კაცობრიობისა, რაც კი სხვადასხვა თაობაში დადასტურებულა. [6]სხვათაშორის, საკუთრივ ფილოსოფიაც, როგორც მოძღვრება, როგორც მეცნიერება ერთ-ერთ აღმონაჩენად მიიჩნევა თვით ფილოსოფოსთაგანაც და ეკლესიის მამათა მეირაც. ისევე როგორც ნებისმიერი დარგი ამქვეყნიური ყოფითი ცხოვრებისა, ანდა მეცნიერებათა სხვადასხვა დარგები, რომლებსაც პრაქტიკული დადასტურება, გამოხატულება და საჭიროებაც აქვთ. იქნება ეს გეომეტრია, გნებავთ ასტრონომია, მათემატიკა, ფიზიკა, გეოლოგია, ბიოლოგია და ა.შ. ყველა ამ დისციპლინას, ყველა ამ დარგს, ყველა ამ მეცნიერულ მიღწევას კაცობრიობის ისტორიისას, უკლებლივ ყველას, რამდენადაც თითოეული ამის საჭიროებას დაიტევს, ეკლესია მოუხმობს, თავის წიაღში ჩართავს, რომ ყველა მათგანი მოიხმაროს, ყველა მათგანი გამოიყენოს, ყველა მათგანი იმსახუროს იმ ჭეშმარიტი ხარების, იმ ჭეშმარიტი ქადაგების აღსასრულებლად, რაც, როგორც უკვე ვთქვით, ერთადერთი ღვაწლია ეკლესიის მოძღვართა, ეკლესიის [7]მასწავლებელთა, ეკლესიის მრევლის თითოეული წევრისა, ანუ ღვაწლი იმის შესახებ, რომ მთელ კაცობრიობას მიეფინოს მოძღვრება განკაცებული ღვთისა და ცათა სასუფევლის შესახებ.

თვით ის ძველთაგანვე გამოთქმული ფაქტი, რომ ფილოსოფია მსახურია თეოლოგიისა და ამ შემთხვევაში თეოლოგიად სწორედ ქრისტიანული მოძღვრება მიიჩნევა, ესეც დადასტურებაა იმისა, რომ ფილოსოფია კი არაა პირველადი და მისგან კი არაა რაიმე გავლენა განცდილი ეკლესიის მოძღვრების მიერ, არამედ პირუკუ ეკლესიის მოძღვრებაა პირველადი, თავისთავადი მნიშვნელობის მქონე და ნებისმიერი სხვა და მათ შორის ფილოსოფია, ერთ-ერთი გამოხატულებითი და გამოყენებითი საშუალებაა აღნიშნული ღვთივდაფუძნებული სარწმუნოების ყველა ადამიანის გულამდე მისატანად. ქრისტიანული მოძღვრება შეიძლება გამოითქვას ნებისმიერ ენაზე, რაც მეტნაკლებად ინფორმატიულობას იტევს. [8]ფილოსოფიურ ენაზეც ისევე შეიძლება ქრისტიანული მოძღვრება გამოითქვას, როგორც გნებავთ ასკეტურ ენაზე, ჰომილეტიკურ ენაზე, ლიტურგიკულ ენაზე (ანუ გამოხატულებითად. ამ შემთხვევაში ტერმინ “ენას” პირობითად ვიყენებთ), დოგმატურ ენაზე, პოლემიკურ ენაზე, მათ შორის ჰაგიოგრაფიულადაც და სხვა. ერთ-ერთი სახეობა ქრისტიანული მოძღვრების გამოთქმისა, ანუ ფორმა, რაშიც შეიძლება, რომ ქრისტიანული მოძღვრება გამოვლინდეს, გახლავთ სწორედ ფილოსოფია, ფილოსოფიური ტერმინოლოგია, საერთოდ სააზროვნო სისტემა თავისი იმ კატეგორიებით, როგორც ეს ჩვენ ანტიკურ პერიოდშიც ვიცოდით, როგორც ეს ახალ ფილოსოფიაშია შუა საუკუნეებში და თანამედროვე ფილოსოფიაშიც. ამ შემთხვევაში ის კი არ იგულისხმება, რომ ჩვენ ფილოსოფოსის მოძღვრებას ვიყენებთ ქრისტიანული მოძღვრების გამოსათქმელად, არამედ ფილოსოფოსისგან მოპოვებულ საშუალებებს საკუთარი მოძღვრების გამოთქმის ჟამს, [9]რა ფორმებიც, რა ტერმინოლოგიური სისტემაც მან ჩამოაყალიბა და რაც შეიცავს წარმატებულობას, აი ამის მოხმობა ხდება ეკლესიის მიერ, რომ მან (ეკლესიამ) საკუთარი მოძღვრება ყველასთვის და მათ შორის ფილოსოფოსთათვისაც, აზროვნების და ფილოსოფიური კატეგორიების მიმართ მიდრეკილი პიროვნებების სარწმუნოებაში მოზიდისთვისაც რომ ეს მოძღვრება წარმოაჩინოს და ჩამოაყალიბოს. ქრისტიანული მოძღვრება განკუთვნილია ლიტონთათვისაც, ყველაზე უფრო ლიტონთათვისაც, გონებრივად უფრო დაწინაურებულთათვისაც, მეცნიერთათვისაც, ფილოსოფოსთათვისაც და ა.შ. არ არსებობს კატეგორია, დასი, სახეობა კაცობრიობის რომელიმე განშტოებისა, რომლისათვისაც ჭეშმარიტება განკუთვნილი არ იყოს. ამიტომაა ქრისტიანული მოძღვრება საყოველთაო ანუ კათოლიკე, ამ სიტყვის მართლმადიდებლური მნიშვნელობით, ყველასთვის განკუთვნილი. უფალმა ყველასთვის იქადაგა, ყველასთვის მოიტანა ცხონება, ვინც კი [10]ინებებს და ამ მოძღვრებისათვის საკუთარ გულს გახსნის, საკუთარ სულიერ მზერას მიაპყრობს მას. ასეთ დროს, კვლავ აღვნიშნავთ, ფილოსოფია არის ერთ-ერთი საშუალება ქრისტიანული მოძღვრებისა, რომ ეს მოძღვრება ადამიანებამდე მიტანილი იქნეს.

რატომ ითქმის, რომ ფილოსოფია ამ შემთხვევაში არის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი გამოსაყენებელი საშუალება ზემოაღნიშნული მიზნის მისაღწევად? საქმე ის გახლავთ, რომ ანტიკურ პერიოდში, რაც ეკლესიის მამათაგანვე ხაზგასმულად დიდი წარმატებაა ამ ეპოქისა, მიღწეულ იქნა დიდი სიმაღლე ტერმინოლოგიური ცნობიერების მხრივ, ტერმინთსისტემის ჩამოყალიბების თვალსაზრისით. და როდესაც ეკლესიური მოძღვრება ამავე ტერმინებს მოუხმობს, სრულიად სხვა შინაარსით რომ დატვირთოს ისინი, გამოიყენოს აღნიშნული ტერმინების გამომსახველობა, მათი ზედმიწევნითობა, მაგრამ შინაარსი სრულიად სხვა ჩადოს და ამ ახალი შინაარსის მსახურებად წარმოაჩინოს ეს ტერმინები, ასეთ დროს ის აზრი კი არ ყალიბდება, რომ [11]ეკლესიამ ვერ შექმნა და სხვისი შექმნილი გამოიყენა, არამედ მხოლოდ და მხოლოდ შემდეგი: ეკლესია იმას ხელახლა არ ქმნის, რაც უკვე შექმნილია, ანუ ფუჭ საქმეს საეკლესიო მოძღვრება არასოდეს არ იწონებს, ამისკენ საეკლესიო მოძღვართა ღვაწლი არასოდეს არ გადაიხრება. თუ რაიმე კაცობრიობის ისტორიაში უკვე აღმოჩენილია და ეს აღმონაჩენი შეიძლება რომ საღვთო სამსახურში ჩადგეს, მას ხელახლა არ აღმოაჩენს ვინმე ეკლესიის მსახურთაგან იმ ყალბი და გარეგანი პატივის მოსახვეჭად, რომ თითქოს აი ჩვენც შეგვიძლია ამის აღმოჩენა, ჩვენ ჭეშმარიტება ვართ და ფორმაც ჩვენვე შეგვიძლია, რომ აღმოვაჩინოთ. არასოდეს ფუჭი ქმედება ეკლესიისგან არ წარმოჩენილა, რადგანაც ყოველთვის მტკიცედ მიიჩნეოდა, რომ თუკი რამ სიკეთე კაცობრიობის ისტორიაში, რომელ რეგიონშიც გნებავთ, მიღწეულა, ეს სიკეთე იმავე საღვთო მდგომარეობის გამოხატულებაა, იმ გაგებით, რომ როგორც წმ. იოანე დამასკელი სწორედ ანტიკურ ფილოსოფიურ [12]ტერმინოლოგიასთან დაკავშირებით ამბობს, როდესაც მოუხმობს ამ ტერმინებს, თუკი რამ კარგია და კეთილი ამქვეყნად, იაკობ მოციქულის სწავლების თანახმად ზემოდან არის გადმომავალი ნათელთა მამისგან. ანუ ყოველივე სიკეთის საწყისი, რაც მართლაც სიკეთეა და სიკეთის სამსახურში შეიძლება ჩადგეს, ღვთივწარმომავალია. იმიტომ, რომ უკეთურება, გაუკუღმართებულობა ვერასოდეს სიკეთეს ვერ შექმნის, ვერ ჩამოაყალიბებს და ვერ გამოავლენს. სადაც კი სიკეთე ვლინდება ეს საღვთო გამოვლინებაა აუცილებლად, თუმცა საღვთო გამოვლინება სიკეთისა არ ნიშნავს ღვთის მაცხოვნებელ გამოვლინებას. ღვთის განგებულება კაცობრიობის ისტორიაში სხვადასხვა კუთხით ვლინდება (როგორც ამას წმ. მაქსიმე აღმსარებელი შესანიშნავად წარმოაჩენს კონკრეტულად სულიწმინდაზე საუბრისას), მაგრამ აღმატებული, რასაც მნიშვნელობა აქვს და რისკენაც განიმზირება მთელი კაცობრიობის ისტორია, ესაა ღვთის მაცხოვნებლობითი გამოვლინება. თუმცა არსებობს გამოვლინების სხვა სახეობანიც, [13]საკუთრივ განგებულებითი ანუ იკონომიური, ცოდნისმიერი, გონითი, გარკვეული აღმონაჩენების თვალსაზრისით და სხვა. გვირგვინი ყოველივესი კი, მნიშვნელოვანი და სხვათათვისაც მნიშვნელობის მიმნიჭებელი, გახლავთ ღვთის მაცხოვნებელი გამოვლინება, როდესაც ძე ღმერთი განკაცდა, სულიწმინდა გარდამოვლინდა და მამისაგან ძის განკაცება იწამა ანუ დადასტურდა, რომ ეს ყოველივე მისთვის სათნოა, რომელიც მან ისათნოვა. რომელიც მისი მხოლოდშობილი ძეა, ის მოივლინა ჩვენთან, ის ამაღლდა ზეცად და ამის შემდეგ იმავე მამის სულიწმინდა გარდამოვლინდა, როგორც ნუგეშისმცემელი კაცობრიობისთვის. ესაა მაცხოვნებლობითი გამოვლინება ღვთისა. მაგრამ ღმერთს კაცობრიობა არასოდეს არ მიუტოვებია, ეკლესიის მამათა სწავლებით, სხვადასხვა სახით ღვთიური განგებულება მონაწილეობს, ცხადია, კაცობრიობის ისტორიაში და შესაბამისად ყველანაირი სიკეთე, რაც კი ნებისმიერ სახეობაში, ნებისმიერ განშტოებაში კაცობრიობის ისტორიისა და თავად კაცობრიობისა გამოვლენილა, იმავე ღვთიური წარმომავლობისაა. ამიტომ არ უფრთხის და არ უფრთხოდა [14]ჭეშმარიტი მოძღვრება და ჭეშმარიტი მოძღვრების მსახურნი არასოდეს არ გაურბოდნენ იმას, რომ თუკი რამ სიკეთეს დაინახავდნენ, რაც არ უნდა სარეველაში ყოფილიყო ეს სიკეთე, თუკი სადმე ხორბლის მარცვალს შეამჩნევდნენ, აუცილებლად, თუკი მოსახმარისი იყო ეს მარცვალი, მას მოიხმარდნენ კიდეც ჭეშმარიტი მოძღვრების მსახურებისთვის. ანტიკური ფილოსოფიის ყველა ტერმინოლოგიური მიღწევა ეკლესიამ მოიხმო, რადგანც, ეკლესიური სწავლებით, ის ტერმინები საკუთრივ ანტიკურობის, წარმართობის აღმონაჩენი კი არაა, წარმართობა თავისთავად არავითარი მნიშვნელობის მქონე არაა, ეს წარწყმედაა, დაღუპვაა, არამედ ამ წარმართობაში, ამ სარეველაში საღვთო ხორბალია, საღვთო იფქლია, ღვთივწარმომავალი მარცვლებია, რომლებიც სავსებით ბუნებრივია, რომ იმ წიაღში, იმ ბეღელში უნდა დამკვიდრდეს, რომლისგანაც ისინი გაიბნენ. ეს ბეღელი არის, კვლავ აღვნიშნავთ, ყოვლადი ცოდნა, რაც დატევნისამებრ ადამს ქონდა სამოთხეში, რაც ცოდვით დაცემის შემდეგ დაირღვა და გარკვეული მარცვლებისებრ მიმოიბნა ნაწილობრივ კაცობრიობაში [15]და ეს სულიერი საუნჯე და ყოვლადი ცოდნა კვლავ დაფუძნდა განუზომლად აღმატებული ხარისხით მაცხოვრის განკაცების ჟამს ეკლესიად. სწორედ ეკლესიაა სულიერი ბეღელი, სადაც ჭეშმარიტების ყველა გამოვლინება, ყველა მარცვალი ჭეშმარიტებისა კვლავ თავის დასაბამიერ და ბუნებით წიაღს, საღვთო წიაღს უბრუნდება. აი ამის განჭვრეტით ხდება ახსნადი ის მოვლენა, რომ ეკლესიის მოძღვარნი არაიშვიათად, როდესაც ამის საჭიროებას ხედავენ, მოუხმობენ და იყენებენ ანტიკურ ფილოსოფოსთა ცალკეულ მიღწევებს, პირველ რიგში, როგორც აღვნიშნეთ, ტერმინოლოგიურ მიღწევებს, ზოგჯერ ამა თუ იმ თვალსაზრისის გამოთქმის მთლიან ფორმასაც, ამა თუ იმ თვალსაზრისსაც, რომელიც თანხვედრია მართლმადიდებლურ მოძღვრებასთან, ანდა, ასეც რომ ვთქვათ, რომელიც ხელს უწყობს სწორედ იმ მოძღვრების უკეთ გამოთქმას, რაც ჭეშმარიტების ქვაკუთხედია და რაც გულისხმობს სწავლებას ღვთის განკაცების შესახებ ადამიანის გამოსახსნელად. აი ამ გადამრჩენელობითი მოძღვრების, როგორც მას ჩვეულებრივ ეწოდება, [16]აი ამ სოტერიოლოგიური მოძღვრების გაშლისათვის, განფენისათვის მთელი კაცობრიობისადმი მიფენისათვის, ეკლესიური მოძღვრება იყენებს ყველა შესაძლებლობას კაცობრიობის ისტორიაში რაც კი წარმატებულად მიღწეულა და გამოვლენილა. ერთ-ერთი ასეთი უბანი კაცობრიობის და კაცობრიული გონების მოღვაწეობისა გახლავთ სწორედ ფილოსოფია. ფილოსოფიური აზროვნება, თვით აზროვნების წესი, ლოგიკურ-სოლოგისტური მსჯელობის ფორმა, დებულების წარმოჩენა და ამ დებულების დამტკიცება და დასკვნის გამოტანა, დისკურსიული მსჯელობა და სხვა, აი ეს საშუალებები უაღრესად მნიშვნელოვანი აღმოჩნდება საეკლესიო ისტორიისთვის გარკვეულ პერიოდში, რომ წინასწარმეტყველებული და ხარებულ-ქადაგებული მოძღვრება ღვთის განკაცების შესახებ არგუმენტირებულადაც დასაბუთდეს. ანუ როგორც კლიმენტი ალექსანდრიელი ამბობს, იმათთვის, რომლებისთვისაც მხოლოდ არგუმენტებით დასაბუთებულ აზრს აქვს მნიშვნელობა და მხოლოდ ასეთ რამეს თუ დაიჯერებენ და არანაირად სხვაგვარად ისინი რწმენას არ მიიღებენ, აი ამგვართათვის საეკლესიო მოძღვრება იყენებს [17]არგუმენტებს, რომ ისინიც საეკლესიო მოძღვრების ვრცელი და მაცხოვნებელი ბადისგან არ გასხლტდენ და, რა თქმა უნდა, წარწყმედაში არ აღმოჩნდნენ. ყველა კატეგორიას მიეფინება, კვლავ აღვნიშნავთ, ეს მოძღვრება და ცხადია აუცილებლად მიეფინება იმ ადამიანებსაც, რომლებიც აზროვნებას, სააზროვნო სისტემას ერთგულობენ, მხოლოდ ისეთ რაიმეს ირწმუნებენ, რაც ლოგიკურად არის დასაბუთებული, რასაც ტერმინოლოგიურად აქვს თავისი მყარი საფუძველი. ასეთთათვის ეკლესიური მოძღვრება წარმოჩნდება, როგორც ტერმინებში გამოთქმული სწავლება. როგორც არაერთგზის აღგვინიშნავს, აი ამგვარი მოღვაწეობის გვირგვინია სწორედ საეკლესიო დოგმატიკა, ტერმინებში გამოთქმული, უმყარეს, უცვლელ, სინონიმურადაც შეუნაცვლებელ ტერმინებში ფორმულირებული მოძღვრება გახლავთ დოგმატიკა, როგორც გვირგვინი საეკლესიო მოძღვრების გამოთქმითი ფორმისა. საეკლესიო მოძღვრება უნდა გამოითქვას მატერიალურ სიტყვაში [18]და ამ გამოთქმითი ღვაწლის გვირგვინი გახლავთ დოგმატიკა. ეს კი მიღწეულ იქნა სწორედ იმ ტერმინების უკუმოძიებითა და ეკლესიის წიაღში შემოტანით, რაც კი გნებავთ თუნდაც ამ შემთხვევაიი ანტიკურ ფილოსოფიაში მიღწეულა სხვადასხვა ეპოქში. აი ესაა ის კეთილი და კარგი შეხება, კარგი თანამშრომლობა, რაც ფილოსოფიასა და ეკლესიას შორის ჩვენ შეიძლება დავინახოთ, რითაც შეიძლება განვმარტოთ და რითაც შეიძლება უფრო ფართოდ და ვრცლად წარმოვაჩინოთ ეკლესიური ღვაწლის კაცთმოყვარული ხედვა და კაცთმოყვარული შეხება ამ შემთხვევაში კონკრეტულად ფილოსოფიასთან. რომ ფილოსოფიასაც თავის წიაღში მოუხმობს ის (ეკლესია), მაგრამ მოუხმობს არა იმიტომ, რომ ფილოსოფიისგან რაიმე გავლენა მიიღოს, ეს ყოვლად შეუძლებელია, არამედ მხოლოდ და მხოლოდ იმისთვის, რომ ფილოსოფიაც გამსჭვალოს მაცხოვნებელი მოძღვრებით, იმ მოძღვრებით, რაც არაერთგზის აღვნიშნეთ, რომ ღმერთი განკაცდა კაცობრიობის გამოსახსნელად. აი ამ მოძღვრების გამოსათქმელად, ამ მოძღვრების დასაბუთებისთვის, ამ მოძღვრების არგუმენტირებისთვის [19]არც ფილოსოფიას მოიძულებს ეკლესია, არც ფილოსოფიას განიზღუდავს თავისი თავისგან, მასაც მოიხმობს, როგორც იარაღს, როგორც ინსტრუმენტს, ორღანოს და ამ ორღანოს ჭეშმარიტებით მსჭვალავს, რომ ფილოსოფიაც გახდეს ორღანო ჭეშმარიტებისა.

 

375–ე რადიო საუბარი ქრისტიანული ლიტერატურის შესახებ

ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე

აუდიო ვერსია იხ: https://www.youtube.com/watch?v=CW-FTpt3IaI

 

ძველი ქართული საეკლესიო მწერლობა და ფილოსოფია (პირველი ნაწილი)

ჩვენს წინა შეხვედრებზე შევეხეთ ქრისტიანული მოძღვრებისა და თავისთავადი მნიშვნელობით ფილოსოფიის ურთიერთმიმართებას. როგორც აღვნიშნავდით საეკლესიო მოძღვრება ხედავს გარკვეულ საჭიროებას ფილოსოფიური მეთოდების მომარჯვებისას, იმ თვალსაზრისით, რომ მაცხოვნებელი მოძღვრება გამოითქვას არა მხოლოდ მქადაგებლურად, არა მხოლოდ, გნებავთ ასკეტური ფორმით, ჟანრით, ლიტურგიკულით და სხვა, არამედ იგი გამოითქვას აგრეთვე ტერმინოლოგიურადაც, დასაბუთებითი წესით არგუმენტირების კვალობაზე. ანუ სხვა მრავალ სახეობათა გვერდით ფილოსოფიაც ერთ-ერთ გამოსაყენებელ ფორმად, ერთ-ერთ მსახურად ჭეშმარიტი მოძღვრების სრულყოფილად გამოთქმის გზაზე განიჭვრიტება და დაინახება ეკლესიის მამათა მიერ.

[1]თუკი ჩვენ ამ თვალთახედვით, ამ კუთხით შევხედავთ ქრისტიანული ლიტერატურის აღმოცენებისა და თანდათანობითი მოცულობითი დიაპაზონის გაფართოების ეტაპებს საკუთრივ ქართულ ენაზე, რა თქმა უნდა, შეგვილია გამოვყოთ ცალკეული ძეგლები, შეგვიძლია გამოვყოთ ცალკეული მონაკვეთები ამა თუ იმ ძეგლიდან, რომლებიც იტევს იმ განსაზღვრებას, რაც ზოგადად ფილოსოფიას და ამ შემთხვევაში პირობითად ქრისტიანულ ფილოსოფიას ესადაგება.

აღვნიშნავდით, რომ ქართული ფილოსოფიის შესახებ კვლევანი მიმდინარეობდა, დაწერილია ცალკეული შრომები და განსაკუთრებით ფუძემდებლური და ფუნდამენტური, ფორმობრივი თვალსაზრისით მაინც, ჩანს შალვა ნუცუბიძის ორ ტომიანი მონოგრაფია. ცხადია არ არის მთლად აპრობირებული მხოლოდ ფორმაზე აქცენტირება და ალბათ ამ კუთხით ჩვენ შორს არ ვიქნებით ჭეშმარიტებისგან, თუ ვიტყვით, რომ იმ გაგებით რა გაგებითაც ჩვენ წარმოვაჩინეთ ფილოსოფიის რაობა ეკლესიური ხედვის საფუძველზე, [2]დასახელებულ ორ ტომიან მონოგრაფიაში ცოტა არის გამოსაყოფი, ცოტა არის ყურადღება მისაქცევი. აქ მაინც წინა პლანზეა წამოწეული თანამედროვე ფილოსოფიური თვალით ქართული საეკლესიო ლიტერატურის დანახვის მცდელობა. და ეს მცდელობაა იმიტომ, რომ ნებისმიერი იმგვარი მცდელობა გახლდათ ყოველთვის წარმატებული, რაც ამა თუ იმ მოვლენას მისთვის შესაბამისი რაობის საფუძველზე იკვლევს, რამდენადაც მოვლენა თავის რაობას, თავის რაგვარობს ინარჩუნებს. თუ ჩვენ ეს რაგვარობა დავუკარგეთ მოვლენას, თვითმიზნური მსჯელობით ნებისმიერი სიბრტყის, ნებისმიერი ეპოქისა და ნებისმიერი გარემოს რაიმე მახასიათებელი, ცხადია, შეიძლება შევმოსოთ გარეგანი რაღაც ფილოსოფიური, პირდაპირ შეგვიძლია ვთქვათ, ზმანებითი ხიბლით და რეალურად ეს ის არ იყოს, რაც ეს [3]მოვლენაა თავისთავად. ამას მარტო ფილოსოფიის მხრივ არ ვამბობთ. გნებავთ საკუთრივ ლიტერატურისმცოდნეობითი თვალსაზრისითაც რომ დავუკვირდეთ, არაიშვიათად თანამედროვე თვალსაწიერიდან დაინახება ძველი ქართული საეკლესიო ლიტერატურის ძეგლები, მათ შორის, რა თქმა უნდა, წინა პლანზე ყოველთვის დგას ორიგინალური ჰაგიოგრაფია, რომელთა კვალიფიცირება, რომელთა კვლევა და დასკვნები ამ კვლევის შედეგად, მხოლოდ და მხოლოდ თანამედროვე ეპოქის მოთხოვნილებას პასუხობს და ნაკლებად ნარჩუნდება, ანდა არაიშვიათად საერთოდ წარიხოცება ამ ძეგლების ჭეშმარიტი რაობა. ვთქვათ, ისეთი ფართო და ერთი შეხედვით მეტყველი, მაგრამ არსებითად მყვირალა შეფასებები, რომ იაკობ ხუცესის მიერ დაწერილი “შუშანიკის მარტვილობა” ესაა რაღაც რომანი, ანდა რომანული ტიპის ეპიზოდებია თითქოსდა მთავარი “გრიგოლ ხანძთელის ცხოვრებაში”, ამ მართლაც ერთ-ერთ სწორუპოვარ ჰაგიოგრაფიულ ძეგლში და ა.შ. ეს არ გახლავთ მოვლენის [4]ობიექტური კვლევა და ეს კვლევა მხოლოდ მაშინ იქნება წარმატებული, თუ ჩვენ იმ გარემოს, იმ წიაღს მეტნაკლებად ვწვდებით და იმ დანიშნულებას ვაცნობიერებთ, რომელ წიაღშიც და რა დანიშნულების, რა მიზანდასახულობის შესაბამისადაც ესა თუ ის ძეგლი მისი ავტორისგან შეიქმნა. ცხადია, რადგან ჰაგიგრაფიაზე ჩამოვარდა სიტყვა, ყველა ჰაგიოგრაფიული ძეგლი მხოლოდ და მხოლოდ ერთ მიზანს ისახავს, რომ პიროვნება, რომელიც განღმრთობილია, წმინდანია, წარმოჩნდეს თავისი ჭეშმარიტი სახით მკითხველის წინაშე, მისი წმინდანობა დასანახი იყოს ყველასგან. დასანახობა კი განაპირობებს მიმბაძველობასაც. ნიმუში სახეზეა და ამ ნიმუშს შემდეგ მრავალი მიბაძავს.

ჩვენ არაერთგზის აღგვინიშნავს და კვლავ გავიმეორებთ, რომ ისეთი დიდი ჰაგიოგრაფიული ძეგლი და საერთოდ საფუძველდამდები ჰაგიოგრაფიისა, როგორიც გახლდათ წმ. ათანასე ალექსანდრიელისგან დაწერილი “ანტონი დიდის ცხოვრება”, უფრო მეტყველი და შთამბეჭდავი აღმოჩნდა [5]ზოგადად განდეგილური მოღვაწეობის, როგორც მოძრაობის ჩამოყალიბების საქმეში, ვიდრე თვით ისტორიულად ანტონის მოღვაწეობა. იმიტომ, რომ ანტონის მოღვაწეობა მხოლოდ მის გარეშემოთა წრეში იყო ცნობილი და მისი ბიოგრაფია რომ საყოველთაოდ არ გავრცელებულიყო და ხელმისაწვდომი არ გამხდარიყო ისეთი რეგიონებისთვის, რომლებსაც თვალით არასოდეს არ ეხილათ ანტონი, მისი ღვაწლი არ დაუნახავთ, მითუმეტეს გვიანდელი თაობებისთვის, რომლებიც, ცხადია, ხორციელად არ მოსწრებიან ამ მოღვაწეს, აი ამგვარი ჰაგიოგრაფიული აღწერილობა რომ არ განხორციელებულიყო, ვერ შედგებოდა და ვერ განხორციელდებოდა იმ დიდი მიზნის მიღწევა, რაც განდეგილობის, როგორც ერთ-ერთი უდიდესი სულიერი მოვლენის მასობრივად და საყოველთაოდ გავრცელებულობასა და დამკვიდრებულობას საეკლესიო ცხოვრების წიაღში განაპირობებს და გულისხმობს. იგივე შეიძლება ითქვას იმ ძეგლებზე, რომლებშიც ჩვენ შეიძლება ფილოსოფიის ელემენტი დავინახოთ. ამ ელემენტის რაობის დადგენა და შესაბამისად [6]ამა თუ იმ მოცემული ძეგლის მნიშვნელობის განსაზღვრა მხოლოდ მაშინ იქნება ობიექტური და რეალური, ნამდვილი, რაც თავისთავადაა ეს მოვლენა, როდესაც ვაცნობიერებთ იმ კავშირს, რაზეც ჩვენ საუბარი გვქონდა, თუ რა არის ფილოსოფია ეკლესიური ხედვით და რა საზღვრები, რა ფუნქციები, გამოყენების რა დიაპაზონი აქვს მას დაწესებული საეკლესიო მოღვაწეთაგან, რომ ფილოსოფია ესაა მხოლოდ და მხოლოდ ერთ-ერთი იარაღი, ინსტრუმენტი ჭეშმარიტების, მაცხოვნებელი სწავლების გამოთქმის ჟამს. ისევე როგორც მსგავსი ინსტრუმენტები, მსგავსი საშუალებანი, მსგავსი ენობრივი შესაძლებლობანი სხვა მხრივ, სხვა მიმართულებითაც, ცხადია ასევე მრავლადაა. საეკლესიო ღვაწლი ყოველთვის მოუხმობდა ამგვარ ფორმებს, შესაძლებლობებს, საშუალებებს, რომ მთელ ენაში და ენის შესაბამისად მთელ ერში და მთელ კაცობრიობაში, ძალისამებრ გამომსახველად და ყველასთვის დასატევნელად განფენილიყო მოძღვრება.

[7]ცალკეული გამოკვლევები და პუბლიკაციები ძველ ქართულ ფილოსოფიასთან დაკავშირებით, ეს არსებითად მაინც საეკლესიო პერიოდს უკავშირდება, თავისთავად ცხადია, რადგან კვლავაც და კვლავაც ვარაუდია მხოლოდ და მეტი არაფერი, რაღაც წარმართულ ფილოსოფიასზე ლაპარაკი, ანდა წარმართული ფილოსოფიის კვლავ აღორძინებაზე ლაპარაკი და სხვა, რეალურად ამის დამადასტურებელი არცერთი დოკუმენტი და არცერთი წერილობითი მტკიცებულება ჩვენ არ გვაქვს. შესაბამისად კვლავ საეკლესიო ლიტერატურა რჩება ასპარეზი ნებისმიერი შეხედულების გამოთქმისა. ისევე როგორც წმ. წერილთან დაკავშირებით მრავალი სხვადასხვა გააზრება შეიძლებოდა გამოთქმულიყო სხვადასხვა ტიპისა და სხვადასხვა აღმსარებლობის, სხვადასხვა გაგების პირთაგან და დღესაც აურაცხელი გამოითქმის, მაგრამ ერთადერთია, წარმატებულობის და ღირებულების მქონეა მხოლოდ ის ჭვრეტა ბიბლიისა, რაც აღიქვამს ამ წიგნს, როგორც ცხონების კარიბჭეს პირდაპირი მნიშვნელობით და ყოველივე ამის შემდგომ ფასობს ბიბლიაში, იქნება ეს მეტაფორულობა, მხატვრული თქმანი, [8]ფილოსოფიური სიბრძნის მატარებელი შეგონებანი და ასე შემდეგ. ეს ყველაფერი გარეგანი აქსესუარებია, არსებითი კი ისაა, რომ ბიბლიაში დაუნჯებულია მაცხოვნებელი მოძღვრება, ანუ მოძღვრება, რომელმაც უნდა გადაარჩინოს ადამიანი. პიროვნება, რომელიც გადარჩენას ეძიებს, შესაბამისად იმყოფება იმგვარ მდგომარეობაში, რომ ადვილია დაიღუპოს, ადვილია წარიწყმიდოს. ცხოვრების ტალღები მიაქანებენ მას და ასეთი ადამიანი, თუ ის გონიერია და მას გონება დაბნელებული არა აქვს, რა თქმა უნდა, პირველ რიგში გადარჩენაზე, ნაპირზე რომ გავიდეს ამაზე ფიქრობს, ამისთვის მეცადინეობს, ამას იღწვის. ამიტომ ასეთ მდგომარეობაში მყოფმა ადამიანმა აქცენტი იმაზე კი არ უნდა გააკეთოს და ყურადღება იმაზე გადაიტანოს, თუ რა გარეგანი საშუალებები არსებობს მისი ტკბობისთვის არამედ მან პირველ რიგში იმაზე უნდა იფიქროს, რომ ჯერ მთავარია გადარჩეს, გადამრჩენელი საშუალება და წყარო მოიპოვოს და შემდგომ შეიძლება მან სხვა ყველაფერი [9]გარკვეული მნიშვნელობით აღჭურვოს და შეაფასოს. ადამიანი პირველ რიგში მაცხოვნებელ სწავლებას უნდა ეძიებდეს, ანუ ნებისმიერი სწავლების წიაღში თუ რამ მაცხოვნებლობითი ღირსებისაა ამას უნდა ეძიებდეს. ამ თვალით განჭვრეტს რა ბიბლიას და განჭვრეტილია კიდეც ამგვარად ბიბლია ეკლესიის მამათა სწავლებაში, აი ამ მოძღვრების ფლობას უნდა ესწრაფვოდეს ადამიანი და დაეუფლება რა ამას, როგორც ცნობილი იგავი ძვირფასი მარგალიტის შესახებ, აი ამ ძვირფას მარგალიტს მოიპოვებს რა, მისთვის არაფერს სხვას უკვე ფასი აღარ აქვს. იმიტომ, რომ ყველაზე მნიშვნელოვანი მოპოვებული აქვს და მეორეხარისხოვანი, მეასეხარისხოვანი გადარჩენასთან, დაღუპვისგან თავდახსნილობასთან დაკავშირებით რომ არანაირ მნიშვნელობას არ შეიცავს, ცხადია, ასეთ დროს ამ მდინარეში მყოფ პირთაგან მხოლოდ და მხოლოდ დამღუპველი შეიძლება გახდეს მეორე მხარეზე აქცენტირება, პირველის მიჩქმალვა, პირველისადმი გონებრივი დაბინდულობა და სულიერი ხედვის მოკლებულობა. [10]ერთადერთი, ვინც საღვთო წერილს მაცხოვნებლობითი თვალით ხედავს, ესაა საეკლესიო ხედვა. მან განმარტა სწორედ ბიბლია, როგორც ცხონების წიგნი, ცხონების საიდუმლოს მაუწყებელი და გამაცხადებელი წიგნი და ამ გზაზე მავალნი ბიბლიის იმ კარიბჭეში შედიან, რომელსაც, კვლავ აღვნიშნავთ, სულიერ სიტყვებად, უხილავად, მაგრამ წარუშლელად ამოტვიფრული აქვს სიტყვები “ცხონების კარიბჭე”. შესაბამისად, ხედვა ზოგადად საეკლესიო და ასევე ძველი ქართული საეკლესიო ლიტერატურისა იმ პერსპექტივაში უნდა იყოს ყოველთვის წარმართული, როგორც ცხონების კარიბჭისკენ წამყვანი სულიერი მდინარება, გადამრჩენელი წყარო. ნებისმიერი ელემენტი, ნებისმიერი რაღაც მოვლენა, ნებისმიერი წახნაგი ძველი ქართული საეკლესიო ლიტერატურის მთლიანობისა ჩვენთვის უძვირფასესი ხდება, თაყვანსაცემი ხდება, თუკი ამ შინაარსს ავლენს, ამ შინაარსს შეერთვის, [11]ამ შინაარსის რაღაც გამოკრთომას წარმოადგენს. ფილოსოფიის ელემენტი ძველ ქართულ მწერლობაში მხოლოდ ამით შეიძლება მნიშვნელობდეს ჩვენთვის, ამით ფასობდეს, თუ ისიც გასხივებულია, თუ ისიც ცხოველყოფილია იმ მაცხოვნებლობითი შინაარსით. ტერმინოლოგიურადაა ჩამოყალიბებული რაღაც დებულება თუ მსჯელობაა ფილოსოფიური ფორმისა, დისკურსიული არგუმენტირების წესით ლოგიკური რაღაც კატეგორიებია მოცემული თუ სხვა, ეს ყველაფერი ჭეშმარიტი სარწმუნოების მფლობელისთვის მხოლოდ მაშინ ხდება მნიშვნელოვანი, როცა ყველაფერ ამაში კვლავაც და კვლავაც მაცხოვნებელი მოძღვრება არის შთაფენილი, შთამკვიდრებული. თვით ის პიროვნებაც, რომელიც ეწაფება ამგვარ შრომებს, სადაც შეიძლება მრავალი პლასტი იყოს სხვადასხვა წარმომავლობისა, ყველაფერი ეს მთლიანდება ცხონების წიაღში და მაცხოვნებლობითი მოძღვრების სისავსეში იძენს მნიშვნელობას.

[12]ჩვენ, რა თქმა უნდა, ფილოსოფიის ელემენტი შეგვიძლია დავინახოთ ცალკეულ ჰაგიოგრაფიულ ძეგლებში. საერთოდ ფილოსოფიის გარკვეული ელემენტები საღვთო წერილში, ახალ აღთქმაში, ახალი აღთქმის ცალკეულ ძეგლში დაინახება, მაგრამ ერთია ეს დანახვა თანამედროვე მკვლევართაგან და მეორეა იგივე ხედვა ეკლესიის მამათაგან, რომლებსაც, სხვათაშორის, არაფერი არ გამორჩენიათ. ჩვენ რაიმე სიახლესთან არ გვაქვს საქმე როცა თუნდაც ბიბლიის ფილოსოფიაზე, ამ თავისთავად ძალიან უხერხული გამონათქვამის შიგნით ნაგულისხმევ შინაარსზე ვსაუბრობთ. რადგანაც ბევრი რამ ჩვენ გვგონია გვიანდელი დაკვირვება, გვიანდელი დებულება გვიანდელ პირთა აღმონაჩენი, მაგრამ ეკლესიის მამათაგან ყველაფერი, თავის დროზე რაც ოდნავ მაინც მნიშვნელოვანი იყო, შემჩნეულია, გამოკვეთილია, განმარტებულია, უბრალოდ ერთი მხრივ ჩვენ გვაკლია ამის ცოდნა და მეორე მხრივ თვითონ მათ შორისაც თუ რამ შედარებით ნაკლებ მნიშვნელოვანია, ანდა საერთოდ უმნიშვნელოა, რაიმე ხაზგასმა მათი მხრიდან [13]ამგვარ ასპექტებზე წარმოდგენილი არ გახლავთ, ხაზგასმა გაკეთებული არ არის. იმიტომ, რომ მთელი ყურადღება მიმართულია ძირითადისკენ, უმთავრესისკენ, ცხონებისკენ წამყვანი და ცხონების მომნიჭებელი ყველაზე უფრო ღირსეული და ყველაზე უფრო სიღრმისეული პლასტებისკენ. იქნება ეს საღვთი წერილისა თუ საეკლესიო ლიტერატურის ამა თუ იმ მნიშვნელოვანი ძეგლისა.

მაგალითად ნიმუშად რომ ავიღოთ ჩვენ “აბიბოს ნეკრესელის მარტვილობაში” კარგა ხანია დაინახება ფილოსოფიური მონაკვეთი, ფილოსოფიური ნაწილი, რაც გულისხმობს 4 სტიქიონის შესახებ მოძღვრებას. ეს მოძღვრება, თავისთავად ცალკე აღებული, რა თქმა უნდა, საეკლესიო სწავლებისთვის არანაირი მნიშვნელობისა არ არის, თუ ის დაკავშირებული არაა ჩვენს მიერ ყოველ წამს ხსენებულ და ერთადერთი მნიშვნელობის მქონე სწავლებასთან  - ღვთის განკაცების შესახებ კაცობრიობის და მთელი ხილული სოფლის გამოსახსნელად. [14]თვით ამ ჰაგიოგრაფიულ ძეგლშიც, თუ ჩვენ თვალით წავიკითხავთ მას და იმ შინაარსს ჩავდებთ რა შინაარსიც ავტორისგანაა ნაგულისხმევი, თანამედროვე ხედვას არ მოვიმარჯვებთ და იმ თავდაპირველს არ გავაუქმებთ, ვნახავთ, რომ მთელი ეს პლასტი 4 სტიქიონის შესახებ მსჯელობისა თანაშერთულია წმ. აბიბოსის დამოძღვრასთან და წმ. აბიბოსის ქმედებასთანაც იმ მიზანდასახულობით, რომ მან გააქარწყლოს და ამოძირკვოს აზრი ამა სოფლის სტიქიონთა ღმერთობისა და იმის შესახებ, რომ რომელიმე ქმნილებითი მოვლენა შეიძლება დამბადებლობითი თვისებისა იყოს. წმ. მამა ისწრაფვის, რომ ამ აზრს დაქვემდებარებულნი და ამ აზრით დატყვევებულნი ამგვარი გონებითი დაცემულობისგან გამოიხსნას. მართლაც ამაზე დიდი დაცემულობა გონებისა არაფერია, თუ არა რწმენა იმისა, რომ ესა თუ ის ქმნილება, ესა თუ ის ნივთი, ანდა [15]ესა თუ ის ნაწილი ხილული სოფლისა თავისთავად შეიძლება ღმერთი იყოს და მას თაყვანისცემა განეკუთვნებოდეს, როგორც ეს ანტიკურ პერიოდში იყო. ანუ მოძღვრება 4 სტიქიონის შესახებ “აბიბოს ნეკრესელის მარტვილობაში” მხოლოდ იმ პერსპექტივითაა წარმოჩენილი, რომ დაიგმოს სტიქიონთა თაყვანისცემა, სტიქიონთა გაღმერთება და განზოგადებულად ბუნების, ქმნილების გაღმერთება. იმიტომ, რომ ამით გზა იხშობა ჭეშმარიტი ღვთის ძალისამებრი, როგორც ამას ადამიანური ბუნება დაიტევს, ხედვისკენ, ჭეშმარიტი ღვთის აღსარებისკენ. ცხადია, არც აბიბოს ნეკრესელს და არც მისი მარტვილობის აღმწერს არანაირად არ ჰქონდათ მიზანდასახულობა განყენებულად 4 სტიქიონის შესახებ ფილოსოფიური სწავლების გადმოცემისა. ისინი, ცხადია, განსწავლულნი არიან, ისინი ფლობენ მეცნიერებას ამქვეყნიურსაც, მაგრამ ეს მეცნიერება მათთვის მხოლოდ და მხოლოდ იმ კუთხით არის მნიშვნელოვანი, გამოსაყენებელიც და სხვათათვის საქადაგებელიც, [16]რომ მათში, რომელთა წინაშეც ეს მოძღვრება უნა იქადაგოს, ადამიანებში, რომელთაც ჭეშმარიტება უნდა მიეწოდოთ და რომლებიც აქამდე მოკლებულნი არიან ამ ჭეშმარიტებას, ამაღლება მოხდეს გონებისა სტიოქიონებიდან ამ სტიქიონთა დამბადებლისკენ.

თავისთავად სტიქიონების შესახებ მოძღვრება არათუ მარტვილურ ძეგლში, არამედ სპეციალურ საღვთისმეტყველო შრომებშიც კი არსად არ ფიგურირებს, თუნდაც ისეთ უდიდეს საღვთისმეტყველო ძეგლშიც წმ. გრიგოლ ნოსელისა, როგორიცაა “პასუხი ექუსთა მათ დღეთათჳს”, ანდა “ადამიანის შექმნის შესახებ”, რომლებშიც არაიშვიათად არის საუბარი სტიქიონების შესახებ, მაგრამ ყველგან სტიქიონთა შესახებ მოძღვრება მხოლოდ იმ კუთხითაა წარმოჩენილი, რომ სტიქიონთა დამბადებელი გაგვიცხადოს ჩვენ. აი აქეთკენ განიმზირება ამ შემთხვევაში, თუ კონკრეტულად ამ საკითხს გამოვიყენებთ, სტიქიონთა შესახებ საუბრისას მთელი საეკლესიო მოძღვრება. განსხვავებით, თუ შევადარებთ, ნებისმიერი ანტიკური მოაზროვნისგან, რომელიც ასევე საუბრობს სტიქიონებზე, საუბრობს კი, [17]რომელიმე ანტიკური მოღვაწე, იქნება ეს სოკრატეს წინარე ფილოსოფოსები – ე.წ. ნატურფილოსოფოსები თუ ის დიდი ფილოსოფოსები, რომლებსაც რაც კი ღირსება ქონდათ ამ ღირსებათა კვალობაზე ეკლესია გარკვეულ პატივს მიაგებს, თუმცა იქვე ააშკარავებს მათ ცთომილებებს, აი ამ დიდ ფილოსოფოსთა შორისაც კი, სადაც კი სტიქიონთა შესახებაა საუბარი, ან განყენებულად, ბუნებითი მოვლენების აღწერასთან გვაქვს საქმე და ამ ხილული სოფლის აგებულების განმარტებაა წინა პლანზე წამოწეული, გნებავთ ეს არისტოტელესთან იყოს, ანდა მცდელობაა იმისა, რომ ესა თუ ის სტიქიონი გაღმერთებულ იქნეს. კარგადაა ცნობილი, რომ ნატურფილოსოფოსთაგან და ზოგადად ფილოსოფოსთაგან ერთი დავუშვათ ჰაერს აღმერთებდა, მეორე ცეცხლს, წყალს და ა.შ. რადგანაც მიიჩნეოდა, რომ სტიქიონთაგან ერთ-ერთი უფრო ძლიერი უნდა იყოს და რომელიც ყველაზე ძლიერია ის, რა თქმა უნდა, ღმერთი იქნება. საერთოდ ანტიკური გაგებით თვითონ ქაოსიც კი ღმერთია, ისევე როგორც თითქმის ყველაფერი. [18]რა არის არაღმერთი იქ, ზოგჯერ შეიძლება ადამიანი დაფიქრდე და პასუხი კარგად ვერც გასცე. იმიტომ, რომ უკვე ღმერთებით არის ყველაფერი წარმოდგენილი და ღვთიურობის გარეშე თუ რაიმე არსებობს, ამას უკვე ვეღარც ფიქრობ ადამიანი, იმდენადაა წარმართული გონება დაბინდული ქმნილების გაღმერთებით. თუ ქმნილების გაღმერთება იწყება, ქმნილების ერთი ნაწილის გაღმერთება ძალაუნებურად მეორე ნაწილის გაღმერთებასაც გულისხმობს, რადგან პირველი, რომელიც გაღმერთებულია, არაფრითაა უფრო უპირატესი და თუ მისი გაღმერთება შეიძლება, ცხადია, სხვა სტიქიონური ნაწილის გაღმერთებაც შეიძლება და თანდათანობით მთელი ქმნილება გაღმერთებული გამოდის ანუ თვითონ ქმნილებაა ღმერთი. თუ თვითონ ქმნილებაა ღმერთი, ჭეშმარიტი ღმერთის წვდომისთვის უკვე ადგილი აღარ რჩება, იმიტომ, რომ ე.წ. ღმერთი უკვე დასანახია, ხელშესახებია, მატერიალურად მოსამადლიერებელია, შეიძლება, რომ რაღაც ნივთიერი მსხვერპლი მიუტანო და პირდაპირი გაგებით მან ეს მსხვერპლი მიიღოს, ასე ვთქვათ “ისათნოვოს”, [19]მოიწონოს, შეითვისოს და ვინც უკეთეს მატერიალურ მსხვერპლს მიართმევს, მისდამი უფრო მეტად გამოავლინოს თავისი კეთილგანწყობა. სტიქიონების გაღმერთების დაძლევა გახლავთ ეკლესიის მამათა ერთადერთი მიზანდაახულობა, როდესაც ისინი სტიქიონთა შესახებ მოძღვრებას გადმოგვცემენ. ანუ მათი სწავლება მდგომარეობს იმაში, რომ ეს სტიქიონები ასევე ღვთისგანაა დაბადებული. შესაბამისად შეიქმნება აუცილებლობა განმარტებისა იმის შესახებ თუ რატომ დაჰბადა ღმერთმა სტიქიონები, დაჰბადა კი ამ უზარმაზარი სამყაროს, ხილული სოფლის ასაგებად, რომ მოემზადებინა მთელი სოფელი სოფლის მეუფის – ადამიანის შემოსასვლელად, რომ ადამიანი, როგორც სახლში სახლის პატრონი, აი ამგვარად შემოსულიყო ამ სოფელში.

ესაა ერთ-ერთი ნაწილი, გაჟღერებული საეკლესიო მწერლობაში და ამ შემთხვევაში ძველ ქართულ მწერლობაში, მოძღვრება 4 სტიქიონის შესახებ. ჩვენ, რა თქმა უნდა, ცალკე შეგვიძლია ვიკვლიოთ ეს საკითხი, რადგან 4 სტიქიონის შესახებ სწავლება ანტიკურობაში ყველგან ერთსახოვანი არ იყო, სხვადასხვაობანი ფილოსოფოსთა [20]შორის სახეზეა, გამოკვეთილია და თუ რომელს მისდევს ესა თუ ის საეკლესიო ავტორი, ამ კუთხით შეიძლება რაღაც კვლევა წარმოებდეს. მაგრამ არ უნდა დაგვავიწყდეს ზოგადად არსებითი რა არის მოცემული საეკლესიო ავტორისთვის, როცა ამ სწავლებას გვაწვდის. სულ არ მნიშვნელობს მისთვის რომელი წყაროა ამ შემთხვევაში ყველაზე უფრო მართებული სტიქიონებეთან დაკავშირებით, არსებითი და უმთავრესი ისაა, რომ სტიქიონთა გაღმერთება დაიძლიოს. აი ეს უკვე ნიშნავს იმას, რომ საეკლესიო მოძღვრება ფილოსოფიურ სწავლებას სტიქიონთა შესახებ მოუხმობს, აანალიზებს და გამოაქვს დიამეტრულად საპირისპირო დასკვნა, რომ ეს სწავლება არათU დამადასტურებელია ქმნილების ღმერთობისა, არამედ პირიქით.

შესაბამისად ზემოთქმულისა, ჩვენ არ შეიძლება  მოვახდინოთ უტრირება, გადაჭარბებული მნიშვნელობა მივანიჭოთ რაიმე ფილოსოფიურ ელემენტს ამა თუ იმ ძეგლში და დამოუკიდებლად, ე.ი. განცალკევებით, განყენებულად ვისაუბროთ ძველ ქართულ საეკლესიო ლიტერატურაში [21]ფილოსოფიის არსებობაზე. ყველაზე უფრო ფილოსოფიური ძეგლი, რაც კი ქართულ ენაზე საეკლესიო მწერლობის წიაღში თარგმნილა და დამკვიდრებულა, ეს გახლავთ იოანე დამასკელის “დიალექტიკა”. ისიც, როგორც ამას შემდგომ შეხვედრაზე ვნახავთ,  ერთადერთი მიზანდასახულობით შედგა თვით ბერძნულ ენაზე ამ უდიდესი მოღვაწისგან და ამავე ერთადერთი მიზანდასახულობითვე ითარგმნა ქართულ ენაზე, იმ მიზანდასახულობით, რაც არაერთგზის გავხაზეთ ზემოთ, რომ ყველაზე უფრო წარმატებული და ღირსეული ტერმინები, რაც კი ანტიკურ ეპოქაში ამა თუ იმ მოაზროვნისგან მიკვლეულა, აღმოჩენილა და ჩამოყალიბებულა, ყველა ეს ტერმინი ჭეშმარიტი მოძღვრების გამოთქმის სამსახურში ჩამდგარიყო. არანაირი სხვა მიზანდასახულობა, რაღაც განყენებულად ლოგიკური მსჯელობის წარმოება (რადგან აქ ლოგიკურ მსჯელობაზე, საერთოდ ლოგიკაზე და კიდევ უფრო ზოგადად ფილოსოფიურ ტერმინოლოგიაზეცაა მსჯელობა იოანე დამასკელისგან), [22]ხსენებულ მოღვაწეს არა აქვს მისივე განმარტებით და ნებისმიერი მკითხველისგანაც, რომელიც იოანე დამასკელის შრომებს გაეცნობა, უპირობოდ იგივე დასკვნა გამომდინარეობს, რომ მთელი ეს ტერმინოლოგიური ანალიზი, რაც ამ დიდმა მოღვაწემ ჩვენ მოგვაწოდა და რაც ორგზის ითარგნა ქართულად, წმ. ეფრემ მცირისგან და წმ. არსენ იყალთოელისგან, განიჭვრიტება ერთადერთ პერსპექტივაში, რომ ამ ტერმინების დაუფლების შედეგად უფრო მეტყველად, უფრო არგუმენტირებულად, უფრო ტერმინოლოგიურად გამოვთქვათ და გადმოვცეთ მოძღვრება ღვთის განკაცების შესახებ ადამიანთა გამოსახსნელად, იგივე მოძღვრება ერთარსება სამპიროვანი ღვთის შესახებ.

 

376–ე რადიო საუბარი ქრისტიანული ლიტერატურის შესახებ

ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე

აუდიო ვერსია იხ: https://www.youtube.com/watch?v=SWVrRHJlxQs

 

ძველი ქართული საეკლესიო მწერლობა და ფილოსოფია (მეორე ნაწილი)

წინა შეხვედრაზე ჩვენ გარკვეული კუთხით შევეხეთ ფილოსოფიური მწერლობის კავშირს ზოგადად საეკლესიო ლიტერატურასთან და ამ შემთხვევაში კონკრეტულად ძველ ქართულ საეკლესიო ლიტერატურასთან. არსებითად განვიხილეთ ამ მხრივ ცალკე გამოსაყოფი და მართლაც სპეციალურად განსახილველი ძეგლი, წმ. იოანე დამასკელის ნაშრომი, რომელსაც “დიალექტიკის” სახელწოდებით ვიცნობთ (თუმცა ეს სახელწოდება მთლად ადეკვატური არ გახლავთ) და რომელშიც მოწოდებულია ყველაზე უფრო კომპაქტური, ლაკონური წესით უმნიშვნელოვანესი ტერმინების განმარტებანი, ფორმულირებანი ამა თუ იმ ტერმინის რაობასთან დაკავშირებით. როგორც აღვნიშნავდით ერთადერთი მიზანდასახულობა წმ. იოანე დამასკელისგან ამგვარი ნაშრომის შექმნისა და ჩამოყალიბებისა, რაც მან მისივე მკვეთრი მითითებით, ანტიკურ მოაზროვნეთა ნაშრომების კვალობაზე (არსებითად აქ იგულისხმება არისტოტელეს [1]ტერმინოლოგიური განმარტებანი) შეადგინა, შეადგინა იმ მიზანდასახულობით, რომ ხსენებული ტერმინები გამოყენებული ყოფილიყო ჭეშმარიტი მოძღვრების სწორად ტერმინოლოგიური გადმოცემის თვალსაზრისით, რომ ეკლესიურ მოძღვრებას სრული ტერმინოლოგიური გამოხატულება ჰქონოდა. არანაირი განყენებული მიზანდასახულობა, ზოგადად რაღაც ფილოსოფიური სპეკულაციების წარმოებისა არც იოანე დამასკელს, არც რომელიმე სხვა საეკლესიო მოღვაწეს არ ჰქონია.

თუ ჩვენ ამ პერსპექტივაში განვაგრძობთ ძველი ქართული საეკლესიო ლიტერატურის კვლევას, იოანე დამასკელის ხსენებული ნაშრომის ქართულად თარგმნის შემდეგ (რაც უკავშირდება ორ დიდ მოღვაწეს – წმ. ეფრემ მცირეს, რომელმაც დაახლოებით XI ს-ის 70-იანი წლების მიწურულსა და 80-იანი წლების დამდეგს თარგმნა ეს ნაშრომი ქართულად და წმ. არსენ იყალთოელს, რომელმაც ასევე [2]დაახლოებით იმავე XI ს-ის 90-იან წლებში, ანდა შეიძლება XII ს-ის დამდეგსაც, იგივე ნაშრომი ხელმეორედ გადმოიღო ქართულად) ანალოგიური ტიპის ნაშრომად ძველქართულ საეკლესიო ლიტერატურაში წარმოჩნდება უკვე ავტორშენარჩუნებული (ავტორიც რომ მითითებულია მკაფიოდ) ძეგლი. კერძოდ აქ იგულისხმება გვიანანტიკური ეპოქის ცნობილი ნეოპლატონიკოსი, დაახლოებით IV ს-ის ბერძენი მოღვაწე ამონიოს ერმისი და მისი ორი შრომა, რომელიც მან (ამონიოსმა) დაწერა ერთი მხრივ პორფირი ფილოსოფოსის “კატეგორიების განმარტებასთან” და მეორე მხრივ არისტოტელეს “ათ კატეგორიასთან” მიმართებით. ეს ორი შრომა, რომელთაგან პირველს ეწოდება “ხუთთა ხმათადმი პორფირი ფილოსოფოსისა”, ხოლო მეორეს “ათთა ხმათადმი”, ანუ ათი კატეგორიის შესახებ, ქართულად ითარგმნა ალბათ XII საუკუნის [3]შუა წლებში. საფიქრებელია, რომ ამ თარგმანის შემსრულებელი ქართულად უნდა ყოფილიყო ნიკოლოზ გულაბერისძე, ანუ ის მოღვაწე, რომელსაც ჩვენ ვიცნობთ სხვა ძეგლების მთარგმნელადაც. ყოველშემთხვევაში ამგვარადაა დღესდღეობით მიჩნეული, თუმცა ვერ ვიტყვით, რომ რაიმე მკაფიო არგუმენტი ამ კუთხით ჩვენ გვქონდეს. მაგრამ ზოგადად მიჩნეულია, რომ ნიკოლოზ გულაბერისძეს უნდა დაუკავშირდეს ისეთი მნიშვნელოვანი ტერმინოლოგიური ძეგლების გადმოღება ქართულად, როგორიც გახლავთ წმ. მაქსიმე აღმსარებლის შრომები, განსაკუთრებით მისი ეპისტოლეები, აგრეთვე ძნელ ადგილთა განმარტება ძველი აღთქმისა, პაექრობითი ხასიათის დიალოგი მაქსიმესი პიროს კონსტანტინოპოლის პატრიარქთან და კიდევ მრავალი სხვა ძეგლი. ის ტერმინოლოგიური ველი, ის ტერმინოლოგიური დიაპაზონი და სტრუქტურა, რაც ნიკოლოზ გულაბერისძემ, ანდა იმ მოღვაწემ, რომელმაც ეს შრომები თარგმნა ქართულად, ჩამოაყალიბა, მკვეთრად შეიგრძნობა ამონიოს ერმისის ხსენებულ ნაშრომთა [4]ძველ ქართულ თარგმანშიც. ამიტომ ერთი რამ სრულიად უეჭველია, რომ ვინც წმ. მაქსიმეს ე.წ. გელათური თარგმანები შეასრულა, იგივე მთარგმნელია შემსრულებელი ამონიოს ერმისის შრომების ძველ ქართულად თარგმნისა. ეს ყოველივე უეჭველად ერთ პიროვნებას უკავშირდება, ანდა ერთი პიროვნების სკოლას უკავშირდება, იმ ტერმინოლოგიურ სისტემას უკავშირდება, რაც მკაფიოდ ჩანს გნებავთ გელათურ ბიბლიაში, ჩვენს მიერ უკვე დასახელებულ შრომებში, სხვათაშორის, ცალკეული აპოკრიფული ხასიათის ძეგლებშიც, მათ შორის თუნდაც “ავგაროზის” ახალ რედაქციაში, ზოგ ჰაგიოგრაფიულ ნაშრომში, განსაკუთრებით მეტაფრასულ თარგმანებში, წმ. გრიგოლ ღვთისმეტყველის რიგით მეორე სიტყვაში, რომელსაც გელათური თარგმანის მიხედვით ეწოდება “სიტყვა-პასუხისგებითი” და ა.შ. ამ ყველაფრით ჩვენ იმის ხაზგასმა გვინდა, რომ ამონიოს ერმისის ნაშრომი ქართულად ითარგმნა საეკლესიო მოღვაწის მიერ, ისევე როგორც იოანე დამასკელის ნაშრომი ითარგმნა ეფრემისა და არსენის მიერ. შეიძლება ეფრემთან და არსენთან [5]დაკავშირებით არ ყოფილიყო სახეზე გარკვეული სახის გაბედულება ამ ტიპის ნაშრომის თარგმნისა, იმგვარი გაბედულება, როგორც ეს შესამჩნევია, პირობითად ვთქვათ, ნიკოლოზ გულაბერისძესთან დაკავშირებით, იმ პიროვნებასთან დაკავშირებით, რომელმაც ამონიოს ერმისის შრომა თარგმნა ქართულად. იმიტომ არ არის ამ შემთხვევაში ეფრემთან და არსენთან დაკავშირებით საუბარი რაიმე გაბედულებაზე, რომ მათ თარგმნეს უდიდესი წმინდანის შრომა. არა განყენებულად, ვთქვათ პლატონის ან არისტოტელეს შრომა, არამედ პლატონის, არისტოტელეს და სხვა ანტიკური მოღვაწისგან დაფუძნებული და დასაფუძვლებული ტერმინოლოგიური განმარტებანი ერთ წიგნად შემოკრებილი და ლაკონური ფორმით გამოთქმული, რაც იოანე დამასკელმა შეასრულა, ითარგმნა ქართულად. ანუ იოანე დამასკელის ავტორიტეტია ამ შემთხვევაში ეფრემისა და არსენისთვის განმსაზღვრელი, როდესაც ისინი განყენებული ფილოსოფიური ხასიათის შრომას თარგმნიან ქართულად, ცალკეულ ტერმინოლოგიურ განმარტებებს, მიუხედავად იმისა, რომ ეს ტერმინოლოგიური განმარტებები ითარგმნა პერსპექტივით, [6]მხოლოდ იმ მოძღვრების ზედმიწევნით გადმოსაცემად, რასაც მართლმადიდებლური სწავლება ეწოდება. სხვა არანაირი მიზანდასახულობა, როგორც აღვნიშნეთ, არც წმ. იოანე დამასკელს და არც ჩვენს მიერ მითითებულ ქართველ მთარგმნელებს არ ჰქონიათ. მაგრამ ასეა თუ ისე, თავისთავად ეს ნაშრომი ცალკე აღებული, ე.ი. ფილოსოფიური თავები იოანე დამასკელისა, იგივე დიალექტიკა, განყენებული ფილოსოფიური შრომაა. როდესაც ამ ტერმინოლოგიური განმარტებებს ჩვენ შევისწავლით, ამის შემდეგ შეგვიძლია ეს ყოველივე დავუკავშიროთ მართლმადიდებლური მოძღვრების ტერმინოლოგიურ გადმოცემას. დაკავშირებამდე კი, ცალკე აღებული, რა თქმა უნდა, ის განყენებული ხასიათის ფილოსოფიური შრომაა. მაგრამ განმსაზღვრელი ეფრემისა და არსენისთვის გახლავთ, კვლავ ხაზს გავუსვამთ, წმ. იოანე დამასკელის ავტორიტეტი და ავტორიტეტი ამ ძეგლისა, დიალექტიკისა, რაც მას უკვე მოპოვებული ჰქონდა საბერძნეთის საეკლესიო წიაღში ეფრემისა და არსენის დროს. რაც შეეხება გელათელ მთარგმნელს (ვუწოდოთ ასე, რადგან ამონიოს ერმისის შრომის მთარგმნელი უეჭველად გელათური სკოლის მოღვაწეა), [7]ის თარგმნის შრომას, რომელსაც ავტორად უნარჩუნდება, თუმცა გვიანანტიკური პერიოდის, მაგრამ მაინც წარმართი ფილოსოფოსი, ნეოპლატონიკოსი – ამონიოს ერმისი. გაბედულებაც აქ უეჭველად სახეზეა. გელათელი მთარგმნელი არ არის შეფარებული ვინმე დიდი საეკლესიო მოღვაწის ავტორიოტეტს, ის უშუალოდ გვიანანტიკური პერიოდის წარმართ ფილოსოფოსს თარგმნის ქართულად. ამიტომ ამ საკითხზე შეიძლებოდა რაღაც გაუგებრობა გაჩენილიყო და შესაბამისად განმარტების აუცილებლობაც უფრო საგრძნობია, ვიდრე ეს ეფრემთან და არსენთან დაკავშირებით შეიგრძნობოდა.

რატომ ითარგმნა გელათურ სკოლაში აღნიშნული ნაშრომი, სახელწოდებითვე, ავტორობითვე წარმართი ფილოსოფოსისა? ზოგადი და გარეგანი დანახვით ის აზრი ყალიბდება, თითქოს XII ს-ში საქართველოში გაცხოველებული იყო ინტერესი ანტიკური ფილოსოფიისადმი, [8]წარმართული სიბრძნისადმი, წარმართული მოძღვრებისადმი. თითქოს მხოლოდ ქრისტიანული მოძღვრება არ აკმაყოფილებდათ გარკვეულ პირებს, რომლებიც აქტიურდებოდნენ იმ მოქმედების აღსასრულებლად, რომ საკუთრივ წარმართული ფილოსოფია წინარექრისტიან მოღვაწეთა შუამავლობის გარეშე, ანუ უშუალოდ წარმართი ფილოსოფოსები ეთარგმნათ ქართულად მათი მოძღვრების შეთვისების მიზნით. ამგვარი გარეგანი თვალსაზრისი გახლავთ გავრცელებული ამ ფაქტთან დაკავშირებით, კიდევ სხვა ფაქტთან დაკვშირებით, რასაც ჩვენ მოგვიანებით შევეხებით, და მიღებული დასკვნაც ერთი შეხედვით საკმაოდ მოსაწონი გახდა იმ პერიოდში, როდესაც ეს დანასკვი ჩამოყალიბდა (XX ს-ის 50-60 წლებში), მოგვიანებითაც თითქმის იგივე აზრია სახეზე ცალკეულ მოღვაწეებთან, რომლებიც აღნიშნულ ძველ ქართულ თარგმანს შეხებიან, ანუ დასკვნა იმის შესახებ, რომ XII ს-ის საქართველოში რაღაც განსაკუთრებით ინტენსიური მოძრაობა [9]მიმდინარეობდა ანტიკური ფილოსოფიის ასათვისებლად, ანტიკური მოძღვრების ასათვისებლად. რა თქმა უნდა, ამგვარი დებულება, ამგვარი დასკვნა ეფუძნება საკუთრივ ქრისტიანული მოძღვრების სრულ იგნორირებას ანუ, ამ შემთხვევაში, ქრისტიანული მოძღვრების მიმართ კვლავ იმავე დამოკიდებულების შენარჩუნებას, რაზეც ჩვენ რამდენიმე საუბრის წინ ხაზგასმით მივუთითებდით, რომ ზოგიერთი მკვლევარის, ზოგიერთი მეცნიერის ხედვითი პერსპექტივა ქრისტიანობასთან დაკავშირებით მხოლოდ ნეგატიურია, ნულოვან ღირებულებას განუკუთვნებენ ისინი თუნდაც ფილოსოფიური ასპექტით ქრისტიანულ მოძღვრებას. აღარ ვამბობთ ზოგადად კულტუროლოგიური თვალთახედვით, სადაც ქრისტიანული მოძღვრების მნიშვნელობა უკვე ნულოვანზე ქვევითაა, რომ თითქოს ქრისტიანულმა მოძღვრებამ არათუ რაიმე პოზიტიური, არამედ პირიქით უარყოფითი როლი ითამაშა ჭეშმარიტ ღირებულებათა დამკვიდრების გზაზე, ამ შემთხვევაში კონკრეტულად საქართველოში. ამიტომ გაცხოველდა ინტერესი იქითეკენ, რომ თითქოსდა საქართველოში ქრისტიანობამდე არსებობდა [10]რაღაც აღმატებული წარმართული ფილოსოფიური ტრადიცია, სკოლები, სადაც იზრდებოდნენ ქართველი წარმართი ფილოსოფოსები. შემდეგ ქრისტიანობამ ვითომცდა ეს ყოველივე მოსპო და XII ს-ში დავით აღმაშენებლის მოღვაწეობის შედეგად, ვითომცდა კვლავ შეიქმნა შესაძლებლობა, ნიადაგი შემზადდა იმისა, რომ ე.წ. თავისუფალი აზრი აღორძინებულიყო. რა თქმა უნდა, ამ ხედვითვე გაიგებოდა ეფრემისა და არსენისგან იოანე დამასკელის ნაშრომის თარგმნა და მეტსაც ვიტყვით თვით იოანე დამასკელისგან ანალოგიური ნაშრომის დაწერა. ერთ-ერთ მკვლევართან, ერთ-ერთ ნაკლვევში ამგვარი, მართლაც რაღაც უკიდურესად კადნიერი აზრიც კია გამოთქმული, რომ თითქოს იოანე დამასკელი სხვა არაფერს ისახავდა მიზნად, თუ არა ნეოპლატონიზმის, წარმართული ფილოსოფიის ამ ერთ-ერთი სახეობისა, შეთვისება-აღორძინებას ქრისტიანულ საფარველში. ცხადია, რა უნდა ვთქვათ იმის შემდეგ, როდესაც ანალოგიური აზრი გამოითქმის წმ. დიონისე არეოპაგელთან დაკავშირებითაც, რომ თითქოს ის იყო [11]მხოლოდ გაერგნულად, შეფარულად ქრისტიანი, გულით და არსებით კი წარმართი ფილოსოფოსი და ვითომ ქრისტიანულ საფარველში ის ახვევდა წარმართულ მოძღვრებას, რომ ამ წესით როგორმე გაევრცელებინა ეს მოძღვრება. თითქოს მის შრომებში ფასობს სწორედ წარმართული მოძღვრება და ქრისტიანობა ნეგატიური რამ ფენომენია. აი ასეთი ზოგადი ველი განწყობისა, თავისთავად ცხადია, გამოვლინდა კონკრეტულად ამონიოს ერმისის შრომებთან დაკავშირებითაც. მაგრამ როგორც სხვა მაგალითებთან მიმართებით ვნახეთ, როცა აბსოლუტურად უპირობოდ წარმოჩნდა, ყველა შემთხვევაში ეს იყო მხოლოდ და მხოლოდ გარეგანი ხედვა, თვითონ სურვილი ცალკეულ მკვლევართა, რომ ასე ყოფილიყო ეს, თუმცა აბსოლუტურად მოკლებული ყოველგვარ ნამდვილობას, ყოველგვარ რეალობას. სრული უზუსტობა და სიყალბე ამგვარი დასკვნისა წინარე მაგალითებთან დაკავშირებით, ვფიქრობთ, აბსოლუტურად თვალსაჩინო გახდა, გნებავთ ეს დიონისე არეოპაგელის შრომები იყოს, რაზეც ჩვენ კვლავ გვექნება საუბარი, გნებავთ იოანე დამასკელის [12]“დიალექტიკა” იყოს და ცხადია საკუთრივ იოანე დამასკელი, როგორც ბერძენი მოღვაწე. ყველა შემთხვევაში, როგორც ვნახეთ, თუ სადმე შეიგრძნობოდა და ზოგან, რა თქმა უნდა, ეს გამოკვეთილია, წარმარული ფილოსოფიის რაიმე ღირსეული ნაწილის გამოყენება, ამ გამოყენებას ქონდა ერთადერთი პერსპექტივა, ერთადერთი მიმართულება, რომ რაც კი რამ ღირსეული მიღწეულა კაცობრიობის ისტორიაში, ყოველივე ეს ქრისტიანული მოძღვრების სამსახურში ჩამდგარიყო. სხვათაშორის ჩვენ შეიძლებოდა აქ გაგვეხსენებინა წმ. გრიგოლ ღვთისმეტყველის, ამ უდიდესი მღვდელმესიტყვის ლექსითი ფორმის ძეგლი, რომელიც სხვათაშორის გამოვაქვეყნეთ კიდეც, სადაც ეს მოღვაწე თავის ცხოვრებას გვაუწყებს, რამდენადაც ამას სალექსო სტრიქონები დაიტევს, თუ როგორ შეკრიბა მან თავის თავში მთელი ის კულტურული, მთელი ის ცოდნისმიერი  მიღწევები, რაც კი აღმოსავლეთს შეეკრები ან თუ დასავლეთს, როგორ მოიკრიბა და მოისიბრძნა ეს ყოველივე, თავის თავში როგორ დაიუნჯა მთელი კაცობრიული ცოდნა და ამის შემდეგ როგორ [13]დააგო ეს ყოველივე დიდი ღვთის – მაცხოვრის ფერხთით. ანუ ჭეშმარიტი მოძღვრების სამსახურში თუკი რამ ღირსეული იყო მისგან მოპოვებული კაცობრიობის ისტორიაში, აი ამ სამსახურში ჩააყენა ეს ყოველივე ანუ მნიშვნელობა მისცა ამ ყოველივეს. როდესაც ჩვენ ვამბობთ, რომ რაღაც გარედან შემოიტანება ჭეშმარიტების სამსახურში, ამით ჭეშმარიტებისგან მისი გამოყენების აუცილებლობაზე კი არაა ხაზგასმა, რომ ჭეშმარიტებას რაიმე აუცილებლად ესაჭიროება. ჩვენ ვიცით საეკლესიო ისტორიაში აურაცხელი მოღვაწე, რომელნიც საერთოდ წერა-კითხვის უმეცარნი იყვნენ, მაგრამ უდიდეს სულიერ სიმაღლეებს მიწვდნენ. თუნდაც ანტონი დიდი, ამონა, პახუმი და აურაცხელი სხვა. აღარაფერს ვამბობთ მარტვილებზე და ისეთ პირებზე, რომლენიც საერთოდ მყისიერად გაქრისტიანდნენ, მაგრამ ამ გაქრისტიანების ჟამს მწვრვალზე ავიდნენ ღვთისმცოდნეობისა. ცხადია არავითარი სპეციალური ცოდნისმიერი განათლება მათ არ ჰქონდათ შეძენილი წინასწარ და ამის მკვეთრი ნიმუში გახლავთ, შორს რომ არ წავიდეთ, მაცხოვრის გვერდით ჯვარცმული ავაზაკი, [14]რომელიც ყველაზე აღმატებული გამოჩნდა ადამიანთაგან, ყველაზე უფრო განსწავლულ ფილოსოფოსთაგან, მათ შორის გნებავთ ისეთ მოღვაწეთაგან, რომელნიც გაქრისტიანდნენ კიდეც. თვით მოციქულებსაც კი წინ უსწრო მან, იმიტომ, რომ სწორედ ავაზაკი გახდა გამხსნელი დახშული სამოთხისა, რაც ადამის ცოდვამ შესძინა და მოუტანა კაცობრიობას. და პირველი, ვინც ცხონებას კვლავ დაუბრუნდა კაცობრიობის ისტორიაში, სწორედ ავაზაკი გახდა, რომელსაც, ცხადია, აბსოლუტურად არავითარი ცოდნა არ ქონდა რაღაც სპეციალური სასწავლებელებისა, ზნეობრივადაც უკიდურესად დაცემული იყო, მაგრამ მყისიერად, განეხვნა რა მას თვალნი გულისა და გონებისანი, კაცობრიულ და ამქვეყნიურ სრულ უბადრუკებაში და შეურაცხებაში მყოფი მაცხოვრის მიმართ, არა მხოლოდ კაცობრივი ბუნების ღირსებანი, არამედ ღმრთეებითი ღირსებანი განჭვრიტა, რომ ის პიროვნება ღმერთი ამ შეურაცხებაშიც ყოვლითურთ ღმრთეებითი დიდებით აღსავსეა და [15]მოუკლებელია მისგან ღმრთეება. მაცხოვრის ღმერთობა ერთადერთი სწორედ ავაზაკმა განჭვრიტა პირველმა კაცობრიობის ისტორიაში ასეთი სიდიადით და ამიტომ იყო მისაღებელიც მისდამი მაცხოვრისგან ბოძებული ძღვენი ესოდენ აღმატებული, რომ პირველმა მან დაიმკვიდრა სასუფეველი, მან გახსნა დახშული კარი სამოთხისა. ამის თაობაზე აურაცხელია ეკლესიის მამათა სწავლებანი. ჩვენ შეიძლება მივუთითოთ კიდეც დაინტერესებულ მსმენელს ჩვენს მიერ სპეციალურად გამოქვეყნებული წერილი “ავაზაკისა და სამოთხის შესახებ”, სადაც ეკლესიის მამათა სწავლებანი, მათი ციტატები შრომებიდან (საკმაოდ ბევრი) შემოვკრიბეთ სწორედ იმის ნათელსაყოფად, რომ ავაზაკის ფილოსოფია, ავაზაკის შესახებ ღვთისმეტყველება, ავაზაკის შესახებ სწავლება ეკლესიის მამებისა არის მართლაც განსაკუთრებული და დამადასტურებელი იმისა, რასაც ამ მცირედი გადახვევის სათავეში ვამბობდით, რომ ჭეშმარიტებას დამხმარედ არავინ და არაფერი არ ესაჭიროება, ჭეშმარიტება ყოვლითურთ თვითკმარია თავისი სიდიადით. მაგრამ ის ღირსებანი, რაც კაცობრიობის [16]ისტორიაში გაფანტულია, ცხონებითი წიაღის ანუ საეკლესიო, მართლმადიდებლური წიაღის მიღმა, თვითონ ეს ღირსებანი არ ექვემდებარება დაკარგვას. ეს ღირსებანი, როგორც უფლისმიერი წარმოშობისანი იმსახურებენ იმას, რომ თავიანთ ბუნებრივ ადგილს, თავიანთ მშობლიურ ადგილს დაუბრუნდნენ. როგორც ჩვენ ამაზე არაერთგზის გვქონია მსჯელობა ეკლესიის მამათა მოღვაწეობა ამ მხრივაც ყოვლისმომცველი და უაღრესად წარმატებული აღმოჩნდა, რომ რაც კი რამ შესაძლებელი იყო მათი ღვწა ყოვლითურთ გულმოდგინედ აღსრულდებოდა, რომ გაფანტულობაში მყოფი ღირსეული რამ მარცველბი, ღვთივწარმომავალი მარცვლები კვლავ საღვთო წიაღში შემოიკრიბებოდა. ანუ სარეველაში მოხვედრილი ჭეშმარიტების მარცვალი თუკი იქ დარჩება, რა თქმა უნდა, ის მოიშთობა, როგორც ამას უფლის იგავიც გვაუწყებს, ვერ გამოავლენს თავის თავს, გაუკუღმართდება. ეს ღირსებანი ჭეშმარიტ რაობას,  მნიშვნელობას თავიანთ მშობლიურ წიაღში დაბრუნების შემდეგ იღებენ. ანუ ეს დაბრუნება [17]სწორედ მათთვისაა მნიშვნელოვანი, ამ ღირსებათა მართლა ღირსებითი სახით გამოსავლენად გახლავთ ეს ყოველივე მნიშვნელოვანი და მნიშვნელოვანი იმ კუთხით, რომ უფლისმიერ სწავლებას, საუფლო მარგალიტს, საუფლო ძვირფას ქვას არ შეიძლება ფეხი დაედგას, არ შეიძლება ჭუჭყთან ერთად ის მოსროლილი იყოს, ერეტიკულ და წარწყმედის სანაგვეზე იყოს ეს ყოველივე ექსორია ქმნილი, მიტოვებული და უგულებელყოფილი. ეს ღირსებანი აუცილებლად თავის ბუნებით დიდ ფასის მარგალიტს უნდა დაუბრუნდნენ, კვლავ იმას უნდა შეუერთდნენ, რომ ეს ყოველივე ერთი თვალისმომჭრელი ელვარებით აკიაფდეს. აი ამ მიზანდასახულობით შემოიკრიბება ყველგან და ყოველივეში გაფანტული სხივები საღვთო წარმომავლობისა, კვლავ იმ ბუნებითი მარგალიტის მანათობელი შუქის ქვეშ და ეს მანათობელი შუქი არის ის და ეს დიდფასის მარგალიტი ძევს იქ, სადაც საეკლესიო წიაღი, მართლმადიდებლური წიაღი ჰგიეს და სუფევს ყოველთა მანათობლად.

სწორედ ამ თვალსაზრისით [18]უნდა შევხედოთ ჩვენ ნებისმიერი საეკლესიო მოღვაწის გულმოდგინებას. რაც არ უნდა გარედან ჩვენ მოგვეჩვენოს, რომ ეს გულმოდგინება თითქოსდა არაეკლესიურ გარემოს ეტმასნება და შეერწყმის, ეს მხოლოდ გარეგან ხედვად უნდა ჩავთვალოთ, რადგან სულიერი თვალით ვინც ხედავს და შეისწავლის თუნდაც იოანე დამასკელის მოღვაწეობას, რა კადნიერება ან რა გონებრივი დაცემულობა უნდა ქონდეს ადამიანს თქვას, რომ ეს მოღვაწე განყენებულად იყო, ე.ი. ქრისტიანული მოძღვრების გარეშე იყო დაინტერესებული დავუშვათ რომელიღაც ფილოსოფოსის სილოგისტურ-ლოგიკური მსჯელობებით და სხვა. ეკლესიის მოღვაწე და ქრისტიანი იმით განირჩევა ნებისმიერი სხვისგან, რომ მისი ერთადერთი ინტერესი, ერთადერთი მნიშვნელობის მქონე მოვლენა ხორცში ყოფნისას, ვიდრე ის ჯერ კიდევ სხეულშია, არის ის, რომ ამ დაცემულობას როგორმე თავი დააღწიოს, რომ გადარჩეს. შესაბამისად პიროვნება, რომელიც დაღუპვაშია და გადარჩენას ეძიებს, ის განყენებულად, თუ მას გონიერება აქვს და ღვთისგან მიემადლა სულიერი თვალის გახსნა, [19]ის სხვას არაფერს აღარ ეძიებს განყენებულად, თუ არა იმ მაშველ რგოლს, მაშველ თოკს, საბელს, რომელიც ნაპირზე აიყვანს მას. შეუძლებელია, რომ მან ამ დროს მზერა მოადუნოს, თუ მას, კვლავ აღვნიშნავთ, გონიერება აქვს და გახსნილი აქვს სულიერი თვალი და რაღაც შემთხვევითს, წარმავალს, მდინარის დინებას რომ მიაქვს ისეთ რაიმეს მოეჭიდოს. ასეთი რამ მდინარის დინებასთან ერთად წყვდიადის მორევში ჩაეშვება და მასაც თან გადაიტანს. მისთვის ერთადერთი საღვაწი გახლავთ მხოლოდ და მხოლოდ ის, რომ ცხონების ნაპირზე გავიდეს, ვიდრე ეს მდინარე უფსკრულში ჩაეშვება და მასაც თან გადაიტანს. და რადგან უფსკრული მყისვეა, რადგან არავინ არ იცის როდის დადგება სიკვდილის ჟამი, ყველა ღვთივგანბრძნობილი მოღვაწის მცდელობა მხოლოდ იქეთკენ იყო, რომ მდინარის უფსკრულში ჩაქანებამდე მას როგორმე ამ მდინარის ტალღებისგან ნაპირზე მშვიდობიანად გაეღწია. ამიტომ მხოლოდ ნაპირისკენ რაც მიიყვანს მას სწორედ ასეთ რამეს ანიჭებს უპირატესობას და ასეთისკენ არის მისი სულიერი მზერა და ხორციელი [20]ქმედებაც მიმართული, რომ ცხონება დაიმკვიდროს. თუ ამ თვალით შევხედავთ ჩვენ, ასე გარეგანი ნიშნით თითქოსდა ძალიან მკვეთრი არგუმენტის მიმცემ ძეგლს იმ სხვათადმი, რომლებზეც ჩვენ ვსაუბრობდით, ვგულისხმობთ ამონიოს ერმისის შრომებს, ვნახავთ, რომ აქაც აბსოლუტურად იგივე პერსპექტივა იკვეთება, რაც იოანე დამასკელის ნაშრომის ბერძნულად დაწერისა და მისი ქართულად თარგმნის ასპექტით. რა მიზანდასახულობითაც დაიწერა იოანე დამასკელის ნაშრომი ბერძნულად, იმავე მიზანდასახულობით ითარგმნა ქართულად და ამავე მიზანდასახულობითვე ითარგმნა ამონიოს ერმისის შრომებიც. იმიტომ, რომ ამ უკანასკნელი შრომების ავტორი გახლავთ ერთ-ერთი დიდი საეკლესიო ღვთისმეტყველი, რომელიც თარგმნის მაქსიმე აღმსარებლის შრომებს, ჰაგიოგრაფიულ ძეგლებს, სხვადასხვა ჟანრის ნაშრომებს საეკლესიო ლიტერატურიდან, საკუთრივ გელათურ ბიბლიას და ამ ცნობიერებისა და ამ სულიერი ხედვის მოღვაწეს, ცხადია, ამონიოს ერმისი შეიძლება [21]აინტერესებდეს იმავე პერსპექტივით, რა პერსპექტივითაც ეს აინტერესებდა წმ. იოანე დამასკელს და მისი შრომის ქართველ მთარგმნელებს. ანუ კვლავ და კვლავ რაც შეიძლება წარმატებული, უაღრესად ზედმიწევნითი ტერმინოლოგიური ფორმა მოუძებნოს ეკლესიურ მოძღვრებას. ამონიოს ერმისის ხსენებული ნაშრომები სხვა არაფერი გახლავთ, თუ არა იგივე ტერმინოლოგიური განმარტებები, რაც ჩვენ იოანე დამასკელთან დაკავშირებით ვნახეთ. ოღონდ ეს ტერმინოლოგიური განმარტებები ამ შემთხვევაში არაიშვიათად უფრო ვრცელია, უფრო განვრცობილია და მკითხველისგანაც ზოგჯერ გაცილებით უფრო მეტ შრომისმოყვარეობას მოითხოვს, რომ რა ტერმინოლოგიური ცოდნაც ამ ნაშრომებშია დაუნჯებული, ეს ყველაფერი მან შეითვისოს. ვინც შეითვისებს დიდ სიკეთესაც იგრძნობს იმ კუთხით, რომ ის მდიდრდება გამოთქმითი საშუალებებით. რაც უფრო მდიდრდება პიროვნება გამოთქმითი საშუალებებით, მით უფრო მეტად ხელეწიფება მას ჭეშმარიტი მოძღვრების მსახური იყოს, იმიტომ, რომ როგორც არაერთგზის აღგვინიშნავს,  ეკლესიის მამათა [22]ურყევი სწავლებით ჭერშმარიტი მოძღვრების მსახურება არ გულისხმობს მხოლოდ შემეცნებას, რომ ჩვენ თვით ვჭვრეტდეთ, შევემეცნებოდეთ და შევეტკბებოდეთ ჭეშმარიტებას, არამედ რასაც შევიმეცნებთ, რასაც მოვიძიებთ და რასაც სულიერი თვალით განვჭვრეტთ, მათი, ამ მოძიებულთა, სხვათათვის უდანაკარგოდ და ასევე სარგებლობის მომტანი სახით გადაცემაც შეგვეძლოს. და თუ გადაცემა არ ძალგვიძს, ჩვენ არ ვართ ჭეშმარიტების მსახურნი, ჩვენ ჭეშმარიტებას მხოლოდ ჩვენს თავში ვკეტავთ. თუ რაიმე მართლაც მოვახერხეთ, რომ ღვთის წყალობით მოვიხელთოთ და მოვიპოვოთ, სხვათათვის თუ უშურველად არ გაგვიზიარებია ეს ყოველივე, უმალ ტალანტის დამფარველი აღმოვჩნდებით და იმავე ხვედრს მივიღებთ, რა ხვედრიც სახარებისეულმა ტალანტის დამფარველმა მიიღო. სხვათაშორის, ეკლესიის მამათა ნაშროებში ტალანტის დამფარველობისგან კრძალვა თითქმის ყველა ნაბიჯზე გამოკვეთილად სახეზეა. ყველა მოღვაწე უფრთხოდა და განერიდებოდა იმას, რომ ტალანტის დამფარველის ხვედრი არ მიეღო, უგუნური და უხმარი მონა უფლისა არ გამხდარიყო და მიწაში დაფლულად საუნჯე, [23]რაც ღვთის წყალობით მისთვის მისაღებელი შეიძლებოდა გამხდარიყო გარკვეულ პერიოდში მისი ცხოვრებისა, სხვათათვის დაფარულად არ დარჩენილიყო. ანუ მიღება და გაცემა, ეს გახლავთ საეკლესიო მოღვაწეობის ერთი ურყევი პრინციპი და ამ პრინციპის გარეშე ვინც მოღვაწეობს, ვინც მხოლოდ იღებს, მაგრამ არ გადასცემს, ტალანტის დამფარველის ხვედრის მიმღები ხდება. ამიტომ გამოთქმითი საშუალებების ფლობა ეკლესიის მამათაგან განიჭვრიტება როგორც უდიდესი სიკეთე, უდიდესი მონაპოვარი. ჩვენ ადრე ერთ-ერთ საუბარში მივუთითებდით, რომ წმ. გრიგოლ ნოსელის სწავლებით ამ ნიჭს, ამ მონაპოვარს, ამ შენაძენს, თუ მას ადამიანი მართლაც დაეუფლება, მეცნიერებას გამოთქმითი ხელოვნებისას, აქვს სპეციალური სახელწოდება, სპეციალური წოდებულობა – სიტყვახელოვნება, ბერძნულად ტექნოლოგია (რაც, რა თქმა უნდა, ამ სიტყვის თანამედროვე გაგებით არ გამოიყენება). ანუ დახელოვნებული რომ არის პიროვნება სიტყვიერ გამოთქმაში მოძღვრებისა, მატერიალურ სიტყვაში [24]არამტერიალური მოძღვრების განფენისა და სხვათათვის უდიდესი სარგებლობის მოტანისა. რომ არა ეს სარგებელი, რომ არა ეს დიდი ნიჭი, რაც ყველაზე უფრო აღმატებულად სწორედ ეკლესიის მამებმა მოიპოვეს, ჩვენ ეს უმდიდრესი, წერილობით ჩამოყალიბებული და ზეპირად  გადმოცემული, მაგრამ ასევე სიტყვაში გამოთქმული, უმდიდრესი განფენილობის საეკლესიო მოძღვრება დღეს ხელთ არ გვექნებოდა. ამაზე დიდი საუნჯე კაცობრიობის ისტორიაში არ შექმნილა და არც არასოდეს არ შეიქმნება. აღნიშნული საუნჯის შექმნის წინაპირობა კი სწორედ სიტყვახელოვნების, ამ მეცნიერების მწვერვალამდე მიყვანა გახლდათ, რაც სწორედ ეკლესიის მამებთან დასტურდება. დასტურდება იმიტომ, რომ სიტყვახელოვნების გარკვეული გამოვლინებანი არაეკლესიურ გარემოშიც სახეზე იყო, მაგრამ ყოველივე ესეც ეკლესიის მამებმა შეითვისეს და ამავე დროს სიტყვახელოვნების ყოველ ღირსებას მართლაც ღირსება მიანიჭეს, ჩააყენეს რა ეს მეცნიერება ჭეშმარიტების სამსახურში. კვლავ ხაზს გავუსვამთ, რომ ნებისმიერი მეცნიერება, ნებისმიერი დარგი მეცნიერებისა მნიშვნელობას იძენს თუ ის ჭეშმარიტების სამსახურში ჩადგება, მაშინ აელვარდება ის იმ შუშის მსგავსად, იმ მინის მსგავსად, [25]რომელსაც მზე მიენათება. და ვიდრე მას მზე არ მიენათება ისევეა ის წყვდიადში, როგორც ნებისმიერი სხვა ნივთი მზის შუქს მოკლებული. მზისებრ როდესაც გაბრწყინდება ესა თუ ის დარგი მეცნიერებისა, ნამდვილი ღირსებანი ამა თუ იმ დარგისა სწორედ მაშინ ჩნდება და ამ დარგის მშრომელთ, ამ დარგში დამაშვრალთ ნამდვილი ღირსებაც სწორედ ამის შემდეგ შეიძლება მიეგოთ.

თარგმნიდა რა ამონიოს ერმისის შრომას XII ს-ის გელათელი მოღვაწე, თარგმნიდა ამავე პერსპექტივით, რომ ის ტერმინოლოგიური მიღწევები, რაც დასტურდება ამ შრომაში, კვლავაც იოანე დამასკელის მიზანდასახულობისამებრ და იმავე ჭრილში ფილოსოფიური შრომების შექმნა-თარგმნის ისტორიისა, ჭეშმარიტი მოძღვრების წიაღში შემოსულიყო. მართლაც გადავშლით რა ჩვენ ამონიოს ერმისის შრომებს იქ ვერანაირად, ვერსად ვერ ვპოვებთ საკუთრივ მოძღვრებას, როგორც ასეთს, ანუ მოძღვრებას, დავუშვათ, ღვთის შესახებ, მოძღვრებას სამყაროს შესახებ, ადამიანის შესახებ, მისი მომავლის შესახებ და სხვა. [26]აი ამ ტიპის შრომა რომ ეთარგმნა რომელიმე გელათელ მოღვაწეს, ეს იქნებოდა წარმართული ფილოსოფიის შემცველი ნაშრომის ქართულად თარგმნა. მაგრამ აქ არის მხოლოდ ტერმინოლოგიური განმარტებანი. სხვათაშორის, როდესაც რაიმე ძეგლს მოღვაწე თარგმნის, ის ვალდებულია ერთგულად თარგმნოს. ეს ერთგულებაც სახეზეა გელათელ მთარგმნელთან, რადგანაც ერთგან გაკრთება წარმართული ფილოსოფიის, წარმართული მოძღვრების ნიშანწყალი და იქვე სქოლიოა მთარგმნელისა, სადაც ის მიუთითებს, რომ ავტორი ამ შრომისა წარმართი იყო და ამიტომ ამბობდა ამას, ხოლო “შენ (როგორც ეს მითითებულია ძველქართულად) მამათა მოძღვრებასა ნუ გარდაჰვლნდები და სარგებელად გექმნეს წიგნი ესე”. ანუ სადაც კი გაკრთა წარმართული მოძღვრება, იქ აფრთხილებს მთარგმნელი მკითხველს, რომ ეს მოძღვრება არ მიიღოს მან, მთარგმნელმა უბრალოდ ერთგულება გამოიჩინა დედნისა, თვითნებურად არ შეკვეცა დედანი, მაგრამ გაფრთხილება მისცა მკითხველს, რომ ეს წარმართი ფილოსოფოსისაა, ეს არაა ამ შემთხვევაში სარგებლობის მომტანი. ამიტომ დაუტევე ის, განეშორე, დანარჩენი კი, თუკი ამ თვალით [27]შეხედავ ნაშრომს, რომ ტერმინოლოგიური ცოდნა მიიღო მხოლოდ და ეს ტერმინოლოგიური ცოდნა ჭეშმარიტი მოძღვრების მსახურებაში გამოიყენო, სარგებლად გექმნება ის.

 

377–ე რადიო საუბარი ქრისტიანული ლიტერატურის შესახებ

ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე

აუდიო ვერსია იხ: https://www.youtube.com/watch?v=lWBmiHhbUiA

 

ავტორი: ფილოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორი ედიშერ ჭელიძე

კავებით ([]) აღნიშნულია წუთობრივი მონაკვეთები

შეცდომის აღმოჩენის შემთხვევაში (წერილობით ვერსიაში) გთხოვთ მოგვწეროთ