ერთ-ერთი სქოლიო, დართული "მშვენიერებათმოყვარეობის" (I.II) ქართულ თარგმანზე, წმ. ნილოს სინელის სიტყვებზე: წმ. ნილოს სინელის სიტყვებზე: „ამრიგად გაქვს ოთხკუთხედი გამოსახულება სათნოებათა ოთხეულობის გამო“ (სქოლიო 17).

ანტიკური ეპოქიდან მომდინარე მიიჩნეოდა, რომ არსებობს ოთხი უმთავრესი სათნოება, რომლებისგანაც იშვებიან სხვა სათნოებანი. მათ შესახებ პლატონი აღნიშნავდა: „არის კი, მაშ, რამ უმჯობესი კანონმდებლისა და კანონთმცველისთვის... იმაზე მეტად, რაზეც ამჟამად ვსაუბრობთ და რაც არის ახოვანება, მრთელცნობიერება, სამართლიანობა და ცნობადობა“? (Leges 12, 964.b.3-b.6: Μεῖζον δή τι νομοθέτῃ τε καὶ νομοφύλακι, καὶ ὃς. ἀρετῇ πάντων διαφέρειν οἴεται καὶ νικητήρια τούτων αὐτῶν. εἴληφεν, ἢ ταῦτα αὐτὰ περὶ ὧν νῦν λέγομεν, ἀνδρεία, σωφροσύνη, δικαιοσύνη, φρόνησις; Platonis Opera, Recognovit Breviqve Adnotatione Critica Instrvxit Ioannes Burnet, Tomus V, Tetralogiam in Definition et Spuria Continens, Pars II, Oxonii, 1900).

ასევე, ფსევდო-გალენის შრომაში „სამედიცინო განსაზღვრებანი“ განმარტებულია: „სხეულის სათნოებანი არის: სიმრთლელე, სიძლიერე, მშვენიერება და კეთილშედგმულება, ხოლო სულის სათნოებანი არის: ცნობადობა, მრთელცნობეირება, ახოვანება და სამართლიანობა. როგორია ამათი ურთიერთმიმართება? სიმრთელე შეესატყვისება მრთელცნობეირებას, რადგან სიმრთელე არის პირველთა (როგორც სხვაგან განმარტავს ავტორი, „პირველნი“ ესაა სისხლი, ფლეგმა, შავი და ყვითელი ნაღველი - αίμα, φλέγμα, χολή μέλαινα καὶ ξανθή), ე.ჭ.) კეთილშეზავება და თანაშემტკიცება, ხოლო მრთელცნობიერება ესაა სულის განწმენდა ყოველგვარი ვნებისგან, იქნება ეს გემოთმოყვარეობა, შიში, წუხილი თუ გულისთქმა. სწორედ ამიტომ, მრთელცნობიერება სულის აღძრულობებს უშფოთველობაში ინარჩუნებს და, ამიტომვე, იგია სულის თანაშემტკიცება და სიმრთელე. არსებობს, აგრეთვე შესატყვისობა სხეულის სიძლიერესა და სულის ახოვანებას შორის, რადგან, ერთი მხრივ, სიძლიერე ესაა ძალოვანება და სიმტკიცე სხეულისა, რასაც ვერ ამარცხებს ვერარა განმხრწნელთაგანი სხეულისა, ახოვანება კი, მეორე მხრივ, ესაა სიძლიერე და სიმტკიცე სულისა სიკვდილის, გაჭირვების, უბადრუკობის წარმოსახვათა და, ერთობლივად, ყოველივე იმის დასათმენად, რაც კი საშიშად და საშინელად მიიჩნევა. ასევე, მიმსგავსებულია მშვენიერებას სამართლიანობა, ვინაიდან შეიმეცნება, ერთი მხრივ, მშვენიერება კეთილფერობითად სხეულის ასოთა თანაშეზომილებაში, ხოლო, მეორე მხრივ, სამართლიანობა - თანაშეზომილებაში იმისა, რაც გამოარჩევს თითოეულს, რადგან იგი ღირსებისამებრ განუკუთვნებს თითოეულს თავისას, ... ხოლო ცნობადობას შეეფარდება კეთილშედგმულება, ვინაიდან ისევე როგორც კეთილშედგმულება ესაა ნაწევართა სრულქმნილება, ამგვარადვე სულის მართებულ მწვდომელობათა [სრულქმნილება] ესაა ცნობადობა“ (შდრ.Ἀρεταὶ μὲν σώματος ὑγίεια, ῥώμη, κάλλος, ἀρτιότης. ψυχῆς δὲ ἀρεταὶ, φρόνησις, σωφροσύνη, ἀνδρεία, δικαιοσύνη. τίς τούτων ἀναλογία; ὑγίεια μὲν πρὸς σωφροσύνην. ἡ μὲν γὰρ ὑγίεια εὐκρασία τῶν πρώτων καὶ σύστασίς ἐστιν, ἡ δὲ σωφροσύνη τὸ καθαρεύειν παντὸς πάθους τὴν ψυχὴν ἡδονῆς φόβου, λύπης, ἐπιθυμίας. δἰ ἣν αἰτίαν τὰς ὁρμὰς τῆς ψυχῆς ἀταράχους παρέχεται. καὶ σύστασις αὕτη ψυχῆς ἐστι καὶ ὑγίεια. πάλιν ἀναλογία ἐστὶ ῥώμη σώματος πρὸς ἀνδρείαν ψυχῆς. ἡ μὲν γὰρ ῥώμη εὐτονία ἐστὶ σώματος καὶ ἰσχὺς ἀκαταγώνιστος τοῖς νομιζομένοις τὸ σῶμα φθείρειν. ἡ δὲ ἀνδρεία ῥώμη ψυχῆς καὶ ἰσχὺς πρὸς τὰς ὑπομονὰς τῶν ἰσχυρῶν φαντασιῶν θανάτου, πόνου, ταλαιπωρίας καὶ καθ’ ὅλου παντὸς τοῦ δοκοῦντος εἶναι δεινοῦ καὶ φοβεροῦ. προσέοικε δὲ τῷ κάλλει πάλιν ἡ δικαιοσύνη. τὸ μὲν γὰρ κάλλος ἐν συμμετρίᾳ μελῶν μετ’ εὐχροίας νοεῖται, ἡ δὲ δικαιοσύνη ἐν συμμετρία τοῦ ὑπερβάλλοντος ἑκάστου. ἀπονεμητικὴ γάρ ἐστιν ἑκάστῳ τῶν πρὸς ἀξίαν ... τῇ δὲ φρονήσει ἡ ἀρτιότης. ἀρτιότης μὲν γὰρ συμπλήρωσίς ἐστι τῶν τῆς ψυχῆς ὀρθῶν καταλήψεων ὥσπερ καὶ τῶν μελῶν. οὕτω δὲ καὶ ἡ φρόνησις. იხ. ΚΛΑΥΔΙΟΥ ΓΑΛΕΝΟΥ ΑΠΑΝΤΑ, Claudii Galeni Opera omnia, Editionem Curavit D. Carolus Gottlob Kühn, Tomus XIX, Lipsiae, 1830, p. 383-384; შდრ. ლათ. Virtutes quidem corporis sunt Sanitas, robur, pulchritudo, integritas. Αnimi vero virtutes prudentia, modestia, fortitudo, justitia. Quaenam est illarum ad has analogia? Sanitas equidem ad modestiam analogiam bebet. Εst enim sanitas bona primorum temperies ac constitutio; temperantia autem est purum ab omni affectu animum reddere nempe voluptate, metu, tristitia, cupiditate; quam ob causam animi motus imperturbatos tranquillosque exhibet estque haec animae constitutio ac sanitas. Rursus proportione robur corporis animi fortitudini consentit, Εst enim robur firmitas ac vis inexpugnabilis corporis ab iis rebus quae corrumpere corpus censentur. Fortitudo vero animi robur et strenuitas ad ea perferenda quae mortis, laboris, aerumnae ac denique omnium quae gravia et terribilia esse videntur, speciem impensius prae se ferunt. Similis autem justitia pulchritudini videtur; pulchritudo namque in membrorum symmetria cum coloris bonitate intelligitur: justitia autem in ejus commoderatione guod in re quaque exsuperat; cuique enim pro dignitate tribuit... . Prudentiae vero integritas confertur. Integritas namque ut partium corporis sic et prudentia rectarum animi comprehensiοnum consummatio est, იქვე. ნათელია, რომ ბერძნული ტექსტი ბოლო ნაწილში დაზიანებულია, რის გამოც ქართულ თარგმანში, კონტექსტიდან გამომდინარე და ლათინური თარგმანის კვალობაზე, აღვადგენთ მართებულ ტექსტს, რაც ორიგინალში თავდაპირველად შემდეგი სახისა უნდა ყოფილიყო: ὥσπερ καὶ ἀρτιότης μὲν γὰρ συμπλήρωσίς ἐστι τῶν μελῶν, οὕτω δὲ καὶ ἡ φρόνησις τῶν τῆς ψυχῆς ὀρθῶν καταλήψεων).

საგულისხმოა აღინიშნოს, რომ საეკლესიო ხედვით, კერძოდ, მაგალითად წმ. დიადოქოს ფოტიკელის სულიერი ჭვრეტით, ამავე ოთხი სათნოების სიმბოლოდ აღიქმება ის ოთხცხენიანი ცეცხლოვანი ეტლი, რომლითაც ელია ზეცად ამაღლდა. ხსენებული მოძღვარი მკაფიოდ მიუთითებს: „ვინც ღვთისმოსაობისკენ სწრაფვით მრთელცნობიერად იყენებს მრისხანებას, უთუოდ უფრო გამოცდილი აღმოჩნდება ნაცვალგებათა სასწორის წინაშე, ვიდრე ის, ვინც გონების ძნელადაღძვრადობის გამო საერთოდ აღუძვრელი რჩება მრისხანების მიმართ, ვინაიდან ჩანს, რომ გაუწვრთნელი ჰყავს ამ უკანასკნელს თავის კაცობრივ აზრთა მეეტლე, მაშინ როცა პირველი მათგანი მარადჟამს სათნოების ცხენებს ამხედრებული მორკინალობს ეშმაკთა ფალანგის შუაგულში, ღვთის შიშით წვრთნის რა იგი განკრძალულობის ოთხცხენიან ეტლს, რასაც წერილში, ღვთივნამცნები ელიას ამაღლების ჟამს, „ისრაელის ეტლად“ თქმულს ვპოულობთ, ვინაიდან თვალნათლივია, რომ ოთხი სათნოების შესახებ ღმერთი პირველებს იუდეანებს გაეზრახა სხვადასხვა სახით. სწორედ ამიტომ, ყოვლითურთ ცეცხლის ეტლით ზეამაღლდა იგი, სიბრძნით ესოდენ ნასაზრდოები, გამოიყენა რა ამ მრთელცნობიერმა, როგორც მე მგონია, საკუთარი ცხენებისებრ სათნოებანი, რაჟამს ცეცხლის მობერილობაში ზეაღიტაცებდა მას სული“ (ციტირებული მონაკვეთის ვრცელი განხილვა იხ. „მშვენიერებისმოყვარეობის“ მომდევნო ტომში, დიადოქოსის „ასკეტიკონის“ 62-ე მუხლის შესაბამის კომენტარებში).

აღვნიშნავთ, რომ „განკრძალულობის ოთხცხენიანი ეტლი“, რაც დამოწმებულია ზემორე ციტატაში, ბერძნულ ორიგინალში შესატყვისად განიკუთნებს სინტაგმას: τὸ τῆς ἐγκρατείας τέθριππον („განკრძალულობის ტეთრიპონი“). ყურადღებას მივაქცევთ, რომ ტერმინი τέθριππον ნიშნავს არა ზოგადად „ეტლს“, არამედ საკუთრივ „ოთხცხენიან ეტლს“ ანუ, კალკირებულად „ოთხცხენედს“  (τέθρ=τέτταρα – „ოთხი“,  ἵππος – „ცხენი“; შდრ. Liddell-Scott: “four-horse chariot”). ამ შემთხვევაში იგულისხმება ოთხი ზოგადი (მთავარი) ანუ გენიკური სათნოება, რომელთა შესახებ სწავლება, როგორც აღვნიშნეთ, თავდაპირველად ანტიკურ ფილოსოფიაში იჩენს თავს, შემდეგ კი არსობრივ სულიერ გაღრმავებას იძენს საეკლესიო ეთიკაში ანუ საეკლესიო ზნეთსწავლებაში იგივე საეკლესიო სათნოებათმეტყველებაში. მაგალითად, წმ. ბასილი დიდი აღნიშნავს: „გონება, რომელიც არ განიბნევა გარეგანთაკენ, არცთუ სოფლისადმი განიღვრება გრძნობის ორგანოთა მიერ, ზეადის თავისი თავის მიმართ, ხოლო თავისი თავისგან ზეაღიწევა საღვთო [სიტყვ. „ღვთის შესახებ“] აზროვნებისკენ და იმ მშვენიერებით შემობრწყინებული და შთაბრწყინებული თვით ბუნების დავიწყებასაც განიკუთვნებს, აღარ მიიზიდავს რა სულს არც საზრდელთა, არცთუ შესამოსელთა ზრუნვისაკენ, არამედ მიწიერ საფიქრალთაგან მოცალექმნილი მთელ თავის გულმოდგინებას მარადიულ კეთილობათა მოხვეჭისადმი გადაანაცვლებს, თუ როგორ წარემატოს მასში მრთელცნობიერება, ახოვანება, სამართლიანობა და ცნობადობა, აგრეთვე დანარჩენი სათნოებანი, რაოდენნიც ამ ზოგადთა ქვეშ განიყოფიან“ (Ep. 2.258-71. შდრ. Νοῦς μὲν γὰρ μὴ σκεδαννύμενος ἐπὶ τὰ ἔξω μηδὲ ὑπὸ τῶν αἰσθητηρίων ἐπὶ τὸν κόσμον διαχεόμενος ἐπάνεισι μὲν πρὸς ἑαυτόν͵ δι΄ ἑαυτοῦ δὲ πρὸς τὴν περὶ Θεοῦ ἔννοιαν ἀναβαίνει· κἀκείνῳ τῷ κάλλει περιλαμπόμενός τε καὶ ἐλλαμπόμενος καὶ αὐτῆς τῆς φύσεως λήθην λαμβάνει· μήτε πρὸς τροφῆς φροντίδα μήτε πρὸς περιβολαίων μέριμναν τὴν ψυχὴν καθελκόμενος͵ ἀλλὰ σχολὴν ἀπὸ τῶν γηίνων φροντίδων ἄγων͵ τὴν πᾶσαν ἑαυτοῦ σπουδὴν ἐπὶ τὴν κτῆσιν τῶν αἰωνίων ἀγαθῶν μετατίθησι· πῶς μὲν κατορθωθῇ αὐτῷ ἡ σωφροσύνη καὶ ἡ ἀνδρεία· πῶς δὲ ἡ δικαιοσύνη καὶ ἡ φρόνησις καὶ αἱ λοιπαὶ ἀρεταί͵ ὅσαι ταῖς γενικαῖς ταύταις ὑποδιαιρούμεναι. შდრ. აღნიშნული ციტატის ბოლო ნაწილის წინაათონური თარგმ. „...რამეთუ ღუწოლაჲ მისი და ზრუნვაჲ ესე არს, თუ ვითარ... შეიკრძალოს სიწმიდჱ და სიმჴნით მოთმინებაჲ, სიმართლჱ და გონიერებაჲ... და ამათ ოთხთა საქმეთაგან იშევბიან ყოველნი სათნოებანი“, ნ. ქაჯაია, ბასილი კესარიელის თხზულებათა ძველი ქართული თარგმანები, თბ. 1992, გვ. 211; შდრ. იმავე ადგილის წმ. ექვთიმესეული თარგმანი: „...და ყოველი მოსწრაფებაჲ მისი არნ..., თუ ვითარ წარჰმართოს სრული სიწმიდჱ და სიმჴნჱ სულიერი და სიმართლჱ და სიბრძჱ და სხუანი იგი სათნოებანი, რომელნი იშვებიან ოთხთა ამათ მშობელთაგან“, იქვე, გვ. 218; აღნიშნული ძველი ქართული ციტატების შესახებ იხ. ე. ჭელიძე, ძველი ქართული საღვთისმეტყველო ტერმინოლოგია, თბ. 1996, გვ. 619-620).

საგულისხმოა, რომ ფილონ ალექსანდრიელი სათნოებათმეტყველებითად განმარტავს იმ „მდინარეს“, რომელიც „შესაქმის“ წიგნის მიხედვით ედემიდან გამოდის და ოთხ თავად განიყოფება (შდრ. „ხოლო მდინარე გამოვალს ედემით, მომრწყველი სამოთხისაჲ, მიერ განიყოფის ოთხად თავად“). მისი განმარტებით, „მდინარე“ ესაა საღვთო კეთილობა, იგივე სიტყვა ღვთისა, რომელიც განიყოფება ოთხ ზემომითითებულ სათნოებად. ალექსანდრიელი ღვთისმეტყველი მიუთითებს: „ხოლო მდინარე გამოდის ედემიდან სამოთხის მოსარწყავად. აქედან განიყოფება ოთხ თავად...“. ამ სიტყვებით [მოსეს] სურს ცალკეულ სათნოებათა აღწერა, არიან რა ისინი რიცხვით ოთხი: ცნობადობა, მრთელცნობიერება, ახოვანება და სამართლიანობა, ხოლო უდიდესი მდინარე, რომლისგანაც შეიქმნა ოთხი გამოდინება, ცხადია, არის ზოგადი სათნოება, რომელსაც კეთილობა ვუწოდეთ, ხოლო ოთხი გამოდინება - სწორრიცხვედი (ე.ი. იმავე რაოდენობის, ე.ჭ.) სათნოებანი. ამრიგად, ზოგადი სათნოება სათავეს იღებს ედემისგან - ღვთის სიბრძნისგან, ... „ხოლო მდინარე - ამბობს - გამოდის ედემისგან სამოთხის მოსარწყველად“. „მდინარე“ ესაა ზოგადი სათნოება - კეთილობა. იგი გამოდის ედემისგან - ღვთის სიბრძნისგან, ხოლო ეს არის სიტყვა ღვთისა, ვინაიდან ამის კვალობაზე არის შექმნილი ზოგადი სათნოება. ხოლო სამოთხეს რწყავს ზოგადი სათნოება, ესე იგი რწყავს ცალკეულ სათნოებებს, ხოლო „თავები“ გაიგე არა ადგილობითად, არამედ მთავრობითად, ვინაიდან თითოეული სათნოება ჭეშმარიტად მთავარია და დედოფალი, ხოლო „განიყოფება“ იმასვე ნიშნავს, რასაც: „საზღვრებით იმიჯნება“. ერთი მხრივ, „ცნობადობა“ შესაქმნელთა მიმართ განუწესებს მათ (გამოდინებებს, ე.ჭ.) საზღვრებს (ე.ი. „ცნობადობა“ სხვათაგან გამომიჯნულია და განკუთვნილია „შესაქმნელთა“ მიმართ, ე.ჭ.), „ახოვანება“ - დასათმენთა მიმართ, „მრთელცნობიერება“ - ასარჩევთა მიმართ, ხოლო „სამართლიანობა“ - გასანაწილებელთა (განსაკუთვნელთა, მისაგებელთა, ე.ჭ.) მიმართ“ (Legum allegoriarum lib. I, XIX, 63-65, შდრ. 'Ποταμὸς δὲ ἐκπορεύεται ἐξ ’Eδὲμ ποτίζειν τὸν παράδεισον• ἐκεῖθεν ἀφορίζεται εἰς τέσσαρας ἀρχάς... διὰ τούτων βούλεται τὰς κατὰ μέρος ἀρετὰς ὑπογράφειν· εἰσὶ δὲ τὸν ἀριθμὸν τέτταρες, φρόνησις σωφροσύνη ἀνδρεία δικαιοσύνη. ὁ μὲν δὴ μέγιστος ποταμός, οὗ αἱ τέτταρες ἀπόρροιαι γεγόνασιν, ἡ γενική ἐστιν ἀρετή, ἣν ἀγαθότητα ὠνομάσαμεν, αἱ δὲ τέτταρες ἀπόρροιαι αἱ ἰσάριθμοι ἀρεταί. λαμβάνει μὲν οὖν τὰς ἀρχὰς ἡ γενικὴ ἀρετὴ ἀπὸ τῆς Ἐδέμ... “ποταμὸς δὲ” φησίν “ἐκπορεύεται ἐξ Ἐδὲμ ποτίζειν τὸν παράδεισον.” ποταμὸς ἡ γενική ἐστιν ἀρετή, ἡ ἀγαθότης· αὕτη ἐκπορεύεται ἐκ τῆς Ἐδέμ, τῆς τοῦ θεοῦ σοφίας· ἡ δέ ἐστιν ὁ θεοῦ λόγος· κατὰ γὰρ τοῦτον πεποίηται ἡ γενικὴ ἀρετή. τὸν παράδεισον δὲ ποτίζει ἡ γενικὴ ἀρετή, τουτέστι τὰς κατὰ μέρος ἀρετὰς ἄρδει. “ἀρχὰς” δὲ οὐ τὰς τοπικὰς λαμβάνει, ἀλλὰ τὰς ἡγεμονικάς· ἑκάστη γὰρ τῶν ἀρετῶν ἡγεμονὶς καὶ βασιλὶς ὡς ἀληθῶς ἐστι. τὸ δὲ “ἀφορίζεται” ἴσον ἐστὶ τῷ ὅροις πεπεράτωται· ἡ μὲν φρόνησις περὶ τὰ ποιητέα ὅρους αὐτοῖς τιθεῖσα, ἡ δὲ ἀνδρεία τοῖς ὑπομενετέοις, ἡ δὲ σωφροσύνη τοῖς αἱρετέοις, ἡ δὲ δικαιοσύνη τοῖς ἀπονεμητέοις. შდრ. ინგლ. თარგმ. "And a river goes forth out of Eden to water the Paradise. From thence it is separated into four heads"... n these words Moses intends to sketch out the particular virtues. And they also are four in number, prudence, temperance, courage, and justice. Now the greatest river from which the four branches flow off, is generic virtue, which we have already called goodness; and the four branches are the same number of virtues. Generic virtue, therefore, derives its beginning from Eden, which is the wisdom of God... “A river,” says he, “goes forth out of Eden, to water the Paradise.” This river is generic goodness; and this issues forth out of the Eden of the wisdom of God, and that is the word of God. For it is according to the word of God, that generic virtue was created. And generic virtue waters the Paradise: that is to say, it waters the particular virtues. But it does not derive its beginnings from any principle of locality, but from a principle of preeminence. For each of the virtues is really and truly a ruler and a queen. And the expression, “is separated,” is equivalent to “is marked off by fixed boundaries;” since wisdom appoints them settled limits with reference to what is to be done. Courage with respect to what is to be endured; temperance with reference to what is to be chosen; and justice in respect of what is to be distributed, Transl. by Charles Duke Yonge). წმ. დიადოქსის სწავლებით, აღნიშნული ოთხი სათნოება შებმულია უმთავრესი სათნოების - „განკრძალულობის“ ეტლში. ბერძნული ტექსტის გამომცემელი E. des. Places შენიშნავს: „ეს კვადრიგა (ოთხცხენიანი ეტლი, ე.ჭ.) არის კვადრიგა კარდინალური სათნოებებისა, რომელთაგან „განკრძალულობა“ უმთავრესია, თუ არა, ცხადია, უფრო მეტიც, რომ იგი იკავებს ყველა დანარჩენის ადგილს (ე.ი. მოიცავს ყველა დანარჩენს, ე.ჭ.)“ (შდრ."Ce quadrige est celui des vertus cardinales, dont l "ἐγκράτεια est la principale, si même elle ne tient pas lieu de toutes les autres", დასახ. გამოც. P. 122, n. 1). საგულისხმოა, რომ ფილონიც განკრძალულობას უწოდებს „სათნოებათაგან ყველაზე უფრო სასარგებლოს“ (შდრ. τὴν ὠφελιμωτάτην τῶν ἀρετῶν ἐγκράτειαν, De specialibus legibus 1.173.1-2). ამავე აზრისანი არიან კლიმენტი ალექსანდრიელი, ევსები კესარიელი, ასტეროს ამასიელი, თვით წმ. ნილოს სინელი და სხვა.

აქვე დავიმოწმებთ ყველაზე უფრო საგულისხმო პარალელს, კერძოდ წმ. იოანე დამასკელის განმარტებას ხსენებული „ოთხცხენედის“ შესახებ, რაც გადმოცემულია მის ქადაგებაში „სატფურების შესახებ“ (მოღწეულია მხოლოდ წმ. ეფრემ მცირის მიერ შესრულებული ძელი ქართული თარგმანის სახით) და რაც, როგორც ჩანს, მომდინარეობს წმ. დიადოქოსის ზემორე სწავლებიდან (აღვნიშნავთ, რომ სწორედ წმ. იოანე დამასკელის ხსენებული ძეგლის ეფრემისეულ თარგმანში დასტურდება ეფრემისგანვე შექმნილი ტერმინი „ოთხცხენედი“ უთუოდ ზემომითითებული τέθριππον-ის შესატყვისად): „რასაღა სხუასა გჳჩუენებენ რქანი ჯუარისანი თჳნიერ ოთხეულობასა სათნოებათასა, რომელთა ზედა (ე.ი. ამ ოთხ სათნოებაზე, ე.ჭ.) ვითარცა ოთხცხენედსა ცეცხლსულედსა ეტლსა აღვლენ ქუეყანით აღმავალნი ზეცისა საკურთხეველად, აღმაღლებულნი ეკლესიად მიმართ სიონდ დღესასწაულობასა თანა პირმშოთასა“ (ძველი მეტაფრასული კრებულები, დასახ. გამოც. გვ. 12-16). სხვათა შორის, ამავე ძეგლში განხილულია ხსენებული ოთხი სათნოებაც: „სიტყუაჲ (λόγος=აზროვნება, გონითობა, ე.ჭ.) გაქუნდინ აღჳრთმპყრობელად გულისწყრომისა და გულისთქმისა, რამეთუ პირუტყუებასა ზედა ბუნებით ჰმსთავრობს სიტყჳერი (λογικός=აზრისმიერი, გონითი, ე.ჭ.), საღმრთოჲთა შჯულითა მავალობდ, სანთლისსახედ ძღუანებული საქმეთა მიმართ, იყავ რისხვითა მწუერვალ, სახითი-სახედ წარმართებულ, გარემიაქცევდ ორკერძოვე მიდრეკასა და გარდადრეკასა, გზასა სამეუფოსა ვიდოდე, „ცნობიერებითა“ (=φρόνησις) განაგდებდი სივერაგესა და უგუნურებასა, „სიწმიდითა“ (=σωφροσύνη) - დაუმჭირველობასა და ქვებურობასა, ხოლო „სიმჴნითა“ (=ἀνδρεία) სდევნიდ სილაღესა და მოშიშებასა, და „სიმართლითა“ (=δικαιοσύνη) - ვნებულთა თანა ლმობასა და ყოვლად ულმობელობასა“ (იქვე, გვ. 215.6-14).

აქვე, მსჯელობის სისრულისათვის, ზემორე ოთხი სათნოებიდან განსაკუთრებულ ყურადღებას მივაქცევთ „ფრონესის“-ს (φρόνησις) ანუ, ჩენეული თარგმანით, „ცნობადობას“, რომლის საკუთრივი მნიშვნელობის დადგენა (განსაკუთრებით „მრთელცნობიერებასთან“ ანუ σωφροσύνη-სთან მიმართებით) ადვილი არ არის. ერთ-ერთი უადრესი განმარტება „ცნობადობისა“ და „მრთელცნობიერებისა“ („ახოვანებასთან“ და „სამართლიანობასთან“ ერთად) მოცემულია პლატონის ავტორიბით ცნობილ „განსაზღვრებებში“, სადაც ვკითხულობთ: „ცნობადობა“ ესაა ადამიანის კეთილდღეობის შემქმნელი თავისთავადი ძალა, კეთილთა და უკეთურთა მეცნიერება, ის მთვისებლობა [=სულიერი მიდრეკილება, თვისობრივი განწყობა, ე.ჭ.], რომლითაც განვბჭობთ თუ რა არის გასაკეთებელი და რა არგასაკეთებელი. ...“მრთელცნობიერება“ ესაა ზომიერება სულისა მასში ბუნებითად აღმოცენებულ გულისთქმათა და სიამეთა მიმართ, კეთილშენაწევრებულობა და კეთილშეწყობილება სულისა ბუნებისეულ სიამეთა და მწუხარებათა მიმართ, თანხმობა სულისა იმ მხრივ, რომ მართავდეს და იმართებოდეს, ბუნებითი თვითსაქმეობა, კეთილშეწყობილება სულისა, განსჯითი დამოკიდებულება სულისა კეთილსათნოთა და სასირცხვილოთა მიმართ, ნათვისობა, რომლის მიხედვითაც მისი მფლობელი არჩევანს აკეთებს და კეთილმოშიშია იმათ მიმართ, რასაც საჭიროებს“ (Plato Definitiones, Def 411 d. 412 a: Φρόνησις δύναμις ποιητικὴ καθ’ αὑτὴν τῆς ἀνθρώπου εὐδαιμονίας· ἐπιστήμη ἀγαθῶν καὶ κακῶν· διάθεσις καθ’ ἣν κρίνομεν τί πρακτέον καὶ τί οὐ πρακτέον... Σωφροσύνη μετριότης τῆς ψυχῆς περὶ τὰς ἐν αὐτῇ κατὰ φύσιν γιγνομένας ἐπιθυμίας τε καὶ ἡδονάς· εὐαρμοστία καὶ εὐταξία ψυχῆς πρὸς τὰς κατὰ φύσιν ἡδονὰς καὶ λύπας· συμφωνία ψυχῆς πρὸς τὸ ἄρχειν καὶ ἄρχεσθαι· αὐτοπραγία κατὰ φύσιν· εὐταξία ψυχῆς· λογιστικὴ ὁμιλία ψυχῆς περὶ καλῶν καὶ αἰσχρῶν· ἕξις καθ’ ἣν ὁ ἔχων αἱρετικός ἐστι καὶ εὐλαβητικὸς ὧν χρή, იხ. Platonis quae Supersunt Opera, Textum ad Fidem Codicum Florentt, Pariss., Vindobb. Aliorumque recognovit Godofredus Stallbaum, Tomus VIII, Lipsiae, 1825 p. 236; Разумность — самодовлеющая творческая потенция, направленная к счастью человека; знание добра и зла; состояние, помогающее судить о том, что следует и чего не следует делать... Рассудительность [сопюросяне] - воздержность души по отношению к естественно возникающим в ней вожделениям и к наслаждениям; слаженность и уравновешенность души в отношении естественных радостей и печалей; гармоничность души в деле руководства и подчинения; самодовлеющее действие в соответствии с природой; стройность души; логическая связность души в вопросах прекрасного и постыдного; способность, благодаря которой тот, кто ею обладает, с осторожностью избирает что нужно).

ასევე, II ს-ის პლატონელი ფილოსოფოსი ალბინოსი თავის ცნობილ „დიდასკალიკოსში“ („სამოძღვროში) მიუთითებს: „ერთი მხრივ, „ცნობადობა“ ესაა მეცნიერება კეთილთა, უკეთურთა და არაგვართა (სიტყვ. „არცერთთა“ ანუ იმგვართა, არც ცუდი რომ არ არის და არც კარგი, ნეიტრალურთა, ე.ჭ.), ხოლო, მეორე მხრივ, „მრთელცნობიერება“ [განისაზღვრება როგორც] წესი გულისთქმათა და სურვილთა შესახებ და მათი კეთილდამჯერეობა განმგებელისადმი, რაც არის განსჯადობა; ხოლო როდესაც ვამბობთ, რომ „მრთელცნობიერება“ ესაა წესი რამ და კეთილდამჯერეობა, ასეთ რამეს ვგულისხმობთ, რომ იგია რაღაც ძალა, რომლის კვალობაზეც ბუნებითი ბატონის ანუ განსჯადობის მიმართ შეწყობილად და კეთილდამჯერეობითად განეგებიან სურვილები“ (Epitome doctrinae Platonicae sive Διδασκαλικός, 29.2.1-7: μὲν δὴ φρόνησις ἐστιν ἐπιστήμη ἀγαθῶν καὶ κακῶν καὶ οὐδετέρων, ἡ δὲ σωφροσύνη τάξις περὶ τὰς ἐπιθυμίας καὶ τὰς ὀρέξεις καὶ τὴν εὐπείθειαν αὐτῶν πρὸς τὸ ἡγεμονικόν, τοῦτο δὲ εἴν ἂν τὸ λογιστικόν· ὅταν δὲ φῶμεν τάξιν τινὰ εἶναι καὶ εὐπείθειαν τὴν σωφροσύνην, τοιοῦτόν τι παρίσταµεν, ὅτι δύναµίς τίς ἐστι, καθ' ἣν τεταγµένως καὶ εὐπειθῶς ἔχουσιν αἱ ὀρέξεις πρὸς τὸ φύσει δεσποτικόν, τουτέστι τὸ λογιστικόν).

კლიმენტი ალექსანდრიელი აღნიშნავს: „ხოლო „მრთელცნობიერება“ როგორც „არასრული ცნობადობა“ მიისწრაფვის „ცნობადობისკენ“ (Stromata, 6.15.125.5.2-3; შდრ. ἡ σωφροσύνη δὲ οἷον ἀτελὴς φρόνησις, ἐφιεμένη μὲν φρονήσεως). მისივე მითითებით, „...ცნობადობა ესაა არსთა მჭვრეტელობითი ძალა სულისა“ (Str. 6.17.154.4.2-3:φρόνησίς ἐστι, δύναμις ψυχῆς θεωρητικὴ τῶν ὄντων); იგივე მოძღვარი „ცნობადობას“ ხაზგასმულად უკავშრებს ადამიანის ღვთისადმი „ხატისებრობასა“ და „მსგავსებისებრობას“, როდესაც აღნიშნავს: „ადამიანში არსებული „გონება“ ამიტომ ითქმის ღვთის „ხატისამებრ და მსგავსებისამებრ“ ქმნილად, მიემსგავსება რა იგი, გულისმიერი ცნობადობის შესაბამისად, საღვთო სიტყვას“ (შდრ. Protrepticus 10.98.4.3-6: ὁ νοῦς ὁ ἐν ἀνθρώπῳ, ὁ κατ' εἰκόνα τοῦ θεοῦ καὶ καθ' ὁμοίωσιν διὰ τοῦτο γεγενῆσθαι λεγόμενος, τῇ κατὰ καρδίαν φρονήσει τῷ θείῳ παρεικαζόμενος λόγῳ, აქაც და ქვემოთაც ვუთითებთ შემდეგი გამოცემის მხიედვით: Clément d'Alexandrie, Le protreptique, ed. C. Mondésert, Paris, 1949, Sources Chrétiennes, 2).

ჰერმასის მიერ ხაზგასმულია ჭეშარიტება მართლმადიდებელი ეკლესიისა როგორც „ერთი ცნობადობისა“: „იყოს ეკლესია ღვთისა ერთი სხეული, ერთი ცნობადობა, ერთი გონი, ერთი სარწმუნოება, ერთი სიყვარული“ (შდრ. Similitudines, 9.18.4.2-3: ἔσται ἡ ἐκκλησία τοῦ θεοῦ ἓν σῶμα, μία φρόνησις, εἷς νοῦς, μία πίστις, μία ἀγάπη, The Apostolic Fathers, Revised Texts with Short Introductions and English Translations, by the Late J. B. Lightfoot, Edited and Completed by J. R. Harmer, London, 1891, p. 389.3).

წმ. ისიდორე პელუსიელი საუბრობს „სიწრფელესთან“ შეზავებული „ცნობადობის“ უსრულყოფილეს შედეგზე: „ცნობადობა, შეზავებული სიწრფელესთან, საღვთო რამ საქმეს, - ვამბობ უსრულქმნილეს სათნოებას, - განასრულებს“ (შდრ. ἡ φρόνησις τῇ ἁπλότητι κιρνωμένη θεῖόν τι χρῆμα, φημὶ δὲ ἐντελεστάτην ἁρετήν, ἀποτελεῖ, epp. 2.175. PG. 78, col. 625 C).

წმ. გრიგოლ საკვირველთმოქმედი, მეორე მხრივ, დაწვრილებით აღგვიწერს რა თავისი მოძღვრის (პედაგოგის) ღირსებებს, მკვეთრად ხაზს უსვამს იმას, რომ ხსენებული მოძღვარი „ცნობადობას“ და სხვა ზემომითითებული სათნოებების განმარტებისას აქცენტს აკეთებდა სათნოებათა პრაქტიკული, საქმითი აღსრულების გადამწყვეტ მნიშვნელობაზე და არა ცალკე აღებულ თეორიულ სწავლებებზე. მოვიტანთ სრულ ციტატას: „ამრიგად, წარმოთქმული (სიტყვ. „აღმოთქმული“, „მაუწყებლობითი“) სიტყვებით როდი მაჩვევდა იგი იმას, რომ, მაგალითად, „ცნობადობა“ ესაა მეცნიერება კეთილთა და უკეთურთა ანთუ გასაკეთებელთა და არგასაკეთებელთა შესახებ. ეს ხომ ცარიელი და უსარგებლო სწავლებაა, თუ სიტყვა საქმის გარეშე რჩება, ანთუ „ცნობადობა“ აღარ აკეთებს გასაკეთებელთ და აღარც არგასაკეთებელთაგან განირიდებს თავს, თუმცა კი, ამასთან, აძლევს ცოდნას ამ ყოველივეს შესახებ იმათ, რომლებსაც აქვთ იგი (ცნობადობა, ე.ჭ.), როგორებსაც მრავლად ვხედავთ. ასევე „მრთელცნობიერებასთან“ დაკავშირებით (რომ იგი არის არჩევადთა და არაარჩევადთა რამ მეცნიერება) დიდს არაფერს ასწავლიან სხვა ფილოსოფოსნი, განსაკუთრებით კი უახლესნი, არიან რა, ერთი მხრივ, მძლავრნი და ძალმოსილნი სიტყვებში, ... ხოლო არ ძალუძთ კი, მეორე მხრივ, მინიჭება არც „ცნობადობისა“ (რომ გააკეთოს კიდეც მავანმა ის, რაც „ცნობადობას“ განეკუთვნება) და არც „მრთელცნობიერებისა“ (რომ აირჩიოს კიდეც მავანმა ის, რაც ისწავლა). იგივე ითქმის „ახოვანებისა“ და, ასევე, „სამართლიანობის“ თაობაზეც. არა იმდენად სიტყვებით გვაუწყებდა იგი (მოძღვარი, ე.ჭ.) ამ სათნოებათა შესახებ, არამედ უმალ საქმეთაკენ გვაწვევდა და, ამასთან, გვაწვევდა ამათკენ უფრო საქმეებითვე, ვიდრე იმით, რასაც გვეუბნებოდა“ (In Origenem Oratio Panegyrica, 9.40-58: Οὐ λόγοις τοίνυν ἀπαγγελλομένοις συνείθιζεν, ὡς δὴ εἴη ἐπιστήμη ἀγαθῶν καὶ κακῶν ἢ ποιητέων καὶ οὐ ποιητέων ἡ φρόνησις· τοῦτο δὴ τὸ κενὸν καὶ ἀνωφελὲς μάθημα, εἰ ὁ λόγος εἴη τῶν ἔργων δίχα, καὶ φρόνησις οὐχὶ ποιοῦσα τὰ ποιητὰ καὶ ἀποτρέπουσα τῶν οὐ ποιητῶν, γινώσκειν δὲ ταῦτα παρεχομένη τοῖς ἔχουσιν αὐτήν, οἵους πολλοὺς ὁρῶμεν. Ἡ δὲ σωφροσύνη πάλιν ὅτι δὴ εἴη τις ἐπιστήμη αἱρετῶν καὶ οὐχ αἱρετῶν, οὐ πάνυ τι διδασκόντων αὐτὴν τῶν ἄλλων φιλοσόφων, καὶ μάλιστά γε τῶν νεωτέρων, ὄντων μὲν εὐτόνων καὶ ἐρρωμένων τοῖς λόγοις... οὔτε δὲ τὴν φρόνησιν, ὡς καὶ ποιοῖ τις τὰ φρονήσεως, οὔτε τὴν σωφροσύνην, ὡς καὶ αἱροῖτό τις ταῦθ' ἅπερ ἔμαθε, παραδοῦναι δυναμένων· ὁμοίως δὲ κἀπὶ τῆς δικαιοσύνης, καὶ ἔτι τῆς ἀνδρείας. Οὐχ οὕτως οὗτος τὰ περὶ ἀρετῶν ἡμῖν διεξῄει λόγοις, ἐπὶ δὲ τὰ ἔργα μᾶλλον παρεκάλει· καὶ παρεκάλει πλέον τοῖς ἔργοις, ἢ οἷς ἔλεγεν, აქაც და ქვემოთაც ვიმოწმებთ შემდეგი გამოცემის მიხედვით: Grégoire le Thaumaturge. Remerciement à Origène, suivi de la lettre d' Origine à Grégoire, ed. H. Cruzel, Paris, 1969, Sources chrétiennes, 148; შდრ. გარკვეული ხარვეზების მქონე რუსული თარგმანი: Впрочем, не речами, которыя он произносил, он приучал меня к тому, что благоразумие есть знание добраго и злого, или того, что должно делать и чего не должно делать, – это несомненно было бы пустой и безполезной наукой, если бы слово было несогласно с делами, и благоразумие не делало того, что должно делать, и не отвращалось от того, чего не должно делать, и однако тем, которые обладают им, доставляло относящееся к этому знание, как мы видим на многих. И опять относительно умеренности [он не словами только училъ], что она есть знание того, что должно избирать и чего не должно, тогда как другие философы совершенно ничему не научают o ней, в особенности же новейшие, сильные и храбрые на словах,... но они не в состоянии так передать учение ни о благоразумии, чтобы и делали то, чего требует благоразумие, ни об умеренности, чтобы и избирали то, чему научены. Подобным же образом и по отношению к справедливости и мужеству. He так он излагал мне в своих речах учение о добродетели, но скорее призывал к делам, и призывал именно больше своими делами, чем тем, что говорил, http://mystudies.narod.ru/library/g/greg_neo/origen.html).

„ცნობადობის“ შესახებ საგულისხმო სწავლებას გვაწვდის, აგრეთვე, წმ. ბასილი დიდი: „ამრიგად, ვიცით, რომ „ცნობადობა“ ესაა ერთი ოთხ უმთავრეს სათნოებათაგანი, რომლის კვალობაზეც ადამიანი კეთილთა, უკეთურთა და არაგვართა (სიტყვ. „არცერთთა“ ანუ იმათი, რომლებიც არც უკეთურნი არიან და არც კეთილნი, და რომლებსაც ფილოსოფოსთა ნაწილი უწოდებს „განურჩეველთ“ ანუ - ἀδιάφορα-ს, ე.ჭ.) მცოდნენი ვხდებით, ხოლო „ცნობიერი“, ცხადია, სახელწარმოებითად იწოდება „ცნობადობისგან“ გამომდინარე. მაგრამ როგორღაა დამოწმებული, რომ „გველი იყო უცნობიერესი ყველაზე“ (შესაქ. 3.1; შდრ. CA: „ხოლო გუელი იყო უცნობილეს ყოველთა მჴეცთა ქუეყანასა ზედა“; S lect: “უგონიერეს უფროჲს“; B: „უგონიერეს“)? და კიდევ, უფალი [ამბობს: „გახდით ცნობიერნი როგორც გველნი“ (მათე 10.16); და უსამართლობის მნეც „ცნობიერია“ (შდრ. ლუკა 16.8). განა არ არის ცხადი, რომ ორმნიშვნელოვანია „ცნობადობის“ სახელდება? ერთი ესაა საკუთარი საკეთილდღეოს რამ დამცველობა მოყვასის წინააღმდეგ მიმართულ ბოროტგანმზრახველობასთან ერთად (ე.ი. როდესაც მავანი გააზრებულად, ცნობიერად ანუ მოფიქრებულად იცავს თავის თავს, მტრობს რა, ამავე დროს, მოყვასს, ე.ჭ.), როგორიცაა „ცნობადობა“ გველისა, რომელიც უფრთხილდება თავის თავს. ამასთან, არის რაღაც ზნე-ჩვევათა ბოროტმზრახველობა, თავისთვის სასარგებლოს უმალ აღმომჩენი, თან რომ მიიტაცებს (ე.ი. მოტყუებით მიიმხრობს, მოხიბლავს, ე.ჭ.) უმეტესად გულუბრყვილოებს. ხოლო „ჭეშარიტი ცნობადობა“ ესაა გასაკეთებელთა და არგასაკეთებელთა განმსაზღვრელობა, რომლის კვალს შედგომილი, ერთი მხრივ, არასოდეს განდგება სათნოების საქმეთაგან, მეორე მხრივ კი, არასოდეს დაუთმობს ბოროტების დამღუპველობას. ამიტომ, „ცნობადობის სიტყვათა შემცნობელმა“ [შდრ. იგავ. 1.2, OS: „ცნობად სიტყუათა გონიერებისათა“ - νοῆσαι λόγους φρονήσεως] იცის, თუ რომელი სიტყვებია მესიბრძნეობითი და შემაცდენელი, და რომელი - ამა ყოფის სასაქმოთა [=აღსასრულებელ საქმეთა, ე.ჭ.] შესახებ ყველაზე უფრო საუკეთესოს შთამაგონებელი ჩვენთვის“ (შდრ. ექვთიმესეული თარგმანი: „სიბრძნე უკუე არს ერთი სათნოებათა მათ პირველთაგანი, რომელნი-იგი მშობელ არიან სხუათა სათნოებათა, ვითარ-იგი ვიქმნებით მეცნიერ კეთილისა და ბოროტისა. ხოლო ვითარ, რომელ თქუმულ არს გუელისათჳს, ვითარმედ უბრძნეს ყოველთა მჴეცთა იყოო, და კუალად უფალი იტყჳს, ვითარმედ: „იყვენით მეცნიერ, ვითარცა გუელნი“, და კუალად მნჱ იგი უსამართლოჲ „ბრძნად“ წოდებულ არს? არამედ საცნაურ არს, ვითარმედ სიბრძნჱ ორსახე არს: რამეთუ ერთი იგი არს თჳსისა უმჯობესისა ძიებაჲ ვნებითა მით მოყუსისაჲთა, ვითარცა არს გუელისაჲ, რომელი სცავს თავსა თჳსსა, და კუალად - მრავალღონეობაჲ იგი საქემთაჲ, რომელი თჳსსა უმჯობესსა მოიპოებდეს, ვითარცა არს საქმჱ იგი მნისაჲ მის. ხოლო მეორეჱ არს ჭეშარიტი იგი სიბრძნე, რომელ არს ცნობაჲ საქმეთაჲ, რომელთაჲ ჯერ არს ქმნაჲ და რომელთაჲ - არა, და რომელი ესევითარსა მას სიბრძნესა შეუდგეს, არაოდეს განეშოროს საქმეთაგან სათნოებისათა, არცა-სადა მიეახლოს ბოროტსა მას ცოდვისასა. და რომელიცა „გულისჴმა-ჰყოფდეს სიტყუათა მათ სიბრძნისათა“, მან იცის, თუ რომელნი სიტყუანი არიან მოპოვნებულ და მაცთურ, ანუთუ რომელნი არიან ჭეშმარიტ“, დაწყებისათჳს სოლომონის იგავთაჲსა, 6; ბასილი კესარიელის სწავლთა ეფთვიმე ათონელისეული თარგმანი, ც. ქურციკიძის გამოც. თბ. 1983, გვ. 128; შდრ. ბერძნ. Homilia in principium proverbiorum: Τὴν φρόνησιν τοίνυν ἐπιστάμεθα οὖσαν μίαν τῶν γενικῶν ἀρετῶν, καθ' ἣν ἐπιστήμονες γινόμεθα ἀγαθῶν καὶ κακῶν καὶ οὐδετέρων οἱ ἄνθρωποι. Ὁ δὲ φρόνιμος δηλονότι παρωνύμως ἐκ τῆς φρονήσεως προσηγόρευται. γόρευται. Πῶς οὖν φρονιμώτατος ὁ ὄφις πάντων τῶν θηρίων μεμαρτύρηται γεγενῆσθαι; Καὶ πάλιν ὁ Κύριος· Γίνεσθε φρόνιμοι, ὡς οἱ ὄφεις. Καὶ φρόνιμος ὁ οἰκονόμος τῆς ἀδικίας. Ἢ δῆλον, ὅτι διπλοῦν ἐστι τὸ τῆς φρονήσεως ὄνομα; Ἡ μὲν γάρ τίς ἐστι φυλακὴ τοῦ οἰκείου συμφέροντος μετὰ τῆς τοῦ πλησίον ἐπιβουλῆς, οἵα ἡ τοῦ ὄφεως, τὴν κεφαλὴν ἑαυτοῦ συντηροῦντος. Ἥδε τις ἔοικεν εἶναι κακεντρέχεια τρόπων, ὀξέως τὸ ἴδιον λυσιτελὲς ἐξευρίσκουσα, καὶ συναρπάζουσα τοὺς ἀκεραιοτέρους· ὁποία ἡ τοῦ οἰκονόμου τῆς ἀδικίας. Ἡ δὲ ἀληθὴς φρόνησις διάγνωσίς ἐστι τῶν ποιητέων καὶ οὐ ποιητέων· ᾗ ὁ κατακολουθῶν οὐδέποτε μὲν τῶν τῆς ἀρετῆς ἔργων ἐκστήσεται, οὐδέποτε δὲ τῷ ὀλέθρῳ τῆς κακίας περιπαρήσεται. Ὁ τοίνυν νοῶν λόγους φρονήσεως οἶδε μὲν τίνες σοφισματώδεις καὶ ἀπατηλοὶ, τίνες δὲ οἱ περὶ τῶν κατὰ τὸν βίον πρακτέων τὰ βέλτιστα ἡμῖν ὑποτιθέμενοι, PG. 31, col. 397.35-400.16; შდრ. ტერმინოლოგიურად საკმაოდ ხარვეზიანი რუს. თარგმანი: О мудрости знаем, что она есть одна из родовых добродетелей, посредством которой мы, человеки, делаемся сведущими в том, что добро и зло, и что безразлично. А мудрым (φρονιμος), очевидно, называется человек по производству сего имени от слова: мудрость. Но как же засвидетельствовано, что змий бе мудрейший (φρονιμωτατος) всех зверей (Быт.3,1)? И еще Господь говорит: будите мудри (φρονιμοι) яко змия (Мф.10,16)? И строитель неправедный назван мудрым (Лк.16,8)? Не видно ли из сего, что слово "мудрость" берется трояко? В одном смысле она есть охранение собственной своей пользы, соединенное со злоумышлением против ближнего; такова мудрость змеи, которая бережет свою голову. Есть еще какая-то изворотливость нрава, которая скоро находит полезное для себя и овладевает людьми простодушными; такова мудрость строителя неправедного. Истинная же мудрость есть распознание того, что должно делать и чего не должно. Кто следует ей, тот никогда не отступит от дел добродетели и никогда не будет проникнут пагубою порока. Посему разумевающий словеса мудрости знает, кто лжеумствователь и обманщик и кто внушает лучшие правила жизненной деятельности. http://pagez.ru/lsn/0259.php).

თეოდორიტე კვირელი „ცნობადობისა“ და „მრთელცნობიერების“ შესახებ შემდეგ განმარტებას გვაწვდის: „ამრიგად, „ცნობადობა“ ესაა ჩვენში არსებული მოაზროვნეობის მღვიძარება. ... ასე რომ, მოაზროვნეობის სიჯანსაღე „ცნობადობად“ იწოდება, ხოლო „მრთელცნობიერებად“, ამასთან, ვუწოდებთ ვნებათაგან თავისუფლებას“ (შდრ. De providential orations decem: Οὐκοῦν φρόνησις μὲν ἔστι τοῦ ἐν ἡμῖν λογικοῦ ἡ ἐγρήγορσις, ... Τοῦ λογικοῦ τοιγαροῦν ἡ ὑγεία φρόνησις ὀνομάζεται. Καὶ σωφροσύνην δὲ πάλιν προσαγορεύομεν, τὴν τῶν παθῶν ἐλευθερίαν, PG. 83, col. 645.42-49).

და ბოლოს, დავიმოწმებთ წმ. მაქსიმე აღმსარებლის ღრმა სახისმეტყველებით-საღვთისმეტყველო განმარტებას ზემოხსენებული ოთხი გენიკური სათნოების შესახებ: „ვინაიდან რაც არის, როგორც ამბობენ, ეთერი ანუ ცეცხლოვანი სტიქიონი გრძნობად სოფელში, იგივეა გონებისეულ სოფელში „ცნობადობა“ როგორც გამასხივოსნებელი ნათვისობა და ყოველ არსთან საკუთრივად დაკავშირებულ სულიერ რაგვარობათა1 დამამტკიცებელი, ამასთან, ყოველივეში არსებული მიზეზის მათ მიერ უცთომლად წარმომჩენი და ღვთიურობის მიმართ სულისმიერი მსწრაფველობის მომზიდველი; და რაც არის გრძნობად სოფელში ჰაერი, იგივეა გონებისეულ სოფელში ახოვანება, როგორც მოძრაობითი ნათვისობა, შინაგანი (სიტყვ. „შთანერგილი“, ე.ჭ.) სულისმიერი ცხოვრების თანაშემამტკიცებელიც და, ამასთან, ძლიერმოქმედიც და ღვთიურობის მიმართ სულისმიერი მარადმოძრაობის გზამკვლევი (სიტყვ. „განმკვეთელობითი“, „განპობითი“); და რაც არის გრძნობად სოფელში წყალი, იგივეა გონებისეულ სოფელში მრთელცნობიერება, - ნათვისობა, რომელიც არის სულიწმინდისეული ცხოველმყოფელობითი წარმომშბლობის შემქმნელი და ღვთიურობისადმი მარადაღმომდინარე სწრაფვისმიერი ტრფიალებითი მოხიბლულობის (ესაა „საღვთო მოხიბლულობა“ ანუ „მოხიბლულობა“ დადებითი შინაარსით, რაც ნიშნავს სრულ ღვთივგანმსჭვალულობასა და ღვთივშთაგონებულობას, ე.ჭ.) მშობელი; და რაც არის გრძნობად სოფელში მიწა, იგივეა გონებისეულ სოფელში სამართლიანობა, - ნათვისობა, რომელიც არის არსთა შორის არსებულ რაგვარობათა სახეობისდა მიხედვით წარმომშობი და სულიწმინდისეული ცხოველმყოფელობითი განმყოფლობის (მადლის განმყოფლობის, ე.ჭ.) თითოეულისადმი თანაბრად განმკუთვნელი, ამასთან, სიკეთეში საკუთარი დამამყარებლობითი საფუძვლის შეუძრავი დასაძირკვლება (წმ. მაქსიმე აღმსარებელი, „იმ [სიტყვებზე გრიგოლ ღვთისმეტყველისა], რომ „იოანემ, სიტყვის წინამორბედმა, ჭეშარიტების დიდმა ხმამ, განსაზღვრა ამის [მაცხოვრის საქმეების, ე.ჭ.] ქვენა სოფლისგან დატევნის შეუძლებლობა“; შდრ. Ὅπερ γάρ ἐστιν, ὥς φασιν, ὁ αἰθήρ, ἤγουν τό πύρινον στοιχεῖον ἐν τῷ κατ᾿ αἴσθησιν κόσμῳ, τό τε ἐν τῷ κόσμῳ τῆς διανοίας ἐστίν ἡ φρόνησις, ὡς ἕξις φωτιστική καί τῶν ἐφ᾿ ἑκάστου τῶν ὄντων ἰδίως πνευματικῶν λόγων ἀποδεικτική, τήν ἐν ὅλοις ἀπλανῶς δι᾿ αὐτῶν αἰτίαν ἐκφαίνουσα, καί τῆς κατά ψυχήν περί τό Θεῖον ἐφέσεως ἑλκτική• καί ὅπερ ἐν τῷ αἰσθητῷ κόσμῳ ὁ ἀήρ, τοῦτο ἐν τῷ κατά διάνοιαν κόσμῳ ἐστί ἡ ἀνδρεία, ὡς ἕξις κινητική, καί τῆς ἐμφύτου κατά πνεῦμα ζωῆς συνεκτική τε ἅμα καί δραστική, καί τῆς κατα ψυχήν περί τό Θεῖον ἀεικινησίας τομωτική• καί ὅπερ ἐν τῷ αἰσθητῷ κόσμῳ ἐστί τό ὕδωρ, τοῦτο ἐν τῷ τῆς διανοίας κόσμῳ ἐστίν ἡ σωφροσύνη, ἕξις ὑπάρχουσα τῆς ἐν Πνεύματι ζωτικῆς γονιμότητος ποιητική, καί τῆς ἀειβλύστου κατά τήν ἔφεσιν περί τό Θεῖον ἐρωτικῆς θέλξεως γεννητική• καί ὅπερ ἐν τῷ αἰσθητῷ κόσμῳ ἐστίν ἡ γῆ, τοῦτο ἐν τῷ τῆς διανοίας κόσμῳ ἐστίν ἡ δικαιοσύνη, ἕξις ὑπάρχουσα κατ᾿ εἶδος γεννητική πάντων τῶν ἐν τοῖς οὖσι λόγων, καί τῆς ἐν Πνεύματι κατά τό ἴσον ἑκάστῳ ζωτικῆς διαδόσεως ἀπονεμητική, καί τῆς οἰκείας ἐν τῷ καλῷ κατά τήν θέσιν βάσεως ἀμετάθετος ἵδρυσις. εἰς τό, " Οὐδ᾿ ἄν αὐτόν δυνηθῆναι χωρῆσαι τόν κάτω κόσμον, Ἰωάννης ὁ τοῦ Λόγου πρόδρομος, ἡ μεγάλη τῆς ἀληθείας φωνή, διωρίζετο."

-----------------------------------------------------------------

1 – „რაგვარობად“ ვთარგმნით მაქსიმესეულ „ლოგოსს“

 

ედიშერ ჭელიძე

17-ე სქოლიო "მშვენიერებათმოყვარეობის" (I.II) ახალ ქართულ თარგმანზე


გამომცემლობა "ალილო"
2013 წ. თბილისი

AddThis Social Bookmark Button

ბოლოს განახლდა (THURSDAY, 08 AUGUST 2019 19:15)