ერთ-ერთი სქოლიო, დართული "მშვენიერებათმოყვარეობის" ქართულ თარგმანზე

აღვნიშნავთ, რომ ტერმინი „გნოსტიკოსი“ ანუ „მცოდნე“, საღვთო შინაარსით, მართლმადიდებელ მამებთან გულისხმობს სულიწმინდისეული გამოცხადებითი ცოდნით სრულქმნილ მოძღვარს, რომელიც მთელ თავის სამორკინალო მოღვაწეობას წარმართავს ცრუგნოსტიკოსთა ანუ სექტანტ გნოსტიკოსთა წინააღმდეგ (ასეთები იყვნენ, მაგალითად, სიმონ მოგვი, კერინთოსი, კარპოკრატე, ბასილიდე, მარკიონი, ვალენტინოსი და მრავალი სხვა), რომლებიც დამღუპველ ხიბლში მყოფნი, ამპარტავნულად თავმომწონეობდნენ ვითომცდა უაღმატებული რამ „საიდუმლოებითი ცოდნის“ ფლობით. მაგალითად, ვალენტინელთა შესახებ II-III სს-ის დიდი მოძღვარი კლიმენტი ალექსანდრიელი მიუთითებდა: “ვალენტინელები, ერთი მხრივ, რწმენას განგვიკუთვნებენ ჩვენ, მარტივთ, ხოლო, მეორე მხრივ, თავიანთ თავში, როგორც რჩეული თესლის სიუხვისამებრ ბუნებითად გამოხსნილებში “ცოდნის” (“გნოზისის”) არსებობას მოსურნეობენ და ამ ცოდნას რწმენისაგან ისე დიდად დაშორებულს ამბობენ, როგორც დაშორებულია მშვინვიერისგან სულიერი (“პნევმატიკოს”) (შდრ. οἱ δὲ ἀπὸ Οὐαλεντίνου τὴν μὲν πίστιν τοῖς ἁπλοῖς ἀπονείμαντες ἡμῖν, αὑτοῖς δὲ τὴν γνῶσιν τοῖς φύσει σῳζομένοις κατὰ τὴν τοῦ διαφέροντος πλεονεξίαν σπέρματος ἐνυπάρχειν βούλονται, μακρῷ δὴ κεχωρισμένην πίστεως, ᾗ τὸ  πνευματικὸν τοῦ ψυχικοῦ, λέγοντες, Str. III, 10, 2; Pg. VIII, col. 941 B).

რაც შეეხება ჭეშმარიტი რწმენისა და ჭეშმარიტი ცოდნის ანუ გნოზისის რაობას, ამ მხრივ იგივე კლიმენტი არაიშვიათად გამოთქვამს უდიდესი სულიერი ღირსების დებულებებს. მაგალითად, რწმენასთან დაკავშირებით იგი აღნიშნავს: ”რწმენა არის შინაგანმდებარე სიკეთე, რომელიც ღვთის ძიების გარეშე აღიარებს, რომ არსებობს იგი და ადიდებს მას, როგორც არსებულს” (πίστις μὲν οὖν ἐνδιάθετόν τί ἐστιν ἀγαθόν, καὶ  ἄνευ τοῦ ζητεῖν  τὸν  θεὸν ὁμολο γοῦσα εἶναι τοῦτον καὶ δοξάζουσα ὡς  ὄντα, Str. VII, 55.2). ესაა ის რწმენა, რომელსაც კლიმენტი უწოდებს ”ლიტონს” (ψιλή), ”ზოგადს” (κοινή) და რომელიც წარმოადგენს ქრისტიანული ცხოვრების "საძირკველს" ანუ "ქვაკუთხედს" (θεμέλιος). ეს რწმენა საკმარისია ხსნისათვის, თუმცა, კლიმენტის სწავლებით, მას აკლია ცოდნაში სრულყოფილება. კლიმენტი ხშირად გამოკვეთს ლიტონი რწმენის სრულყოფილ რწმენად ანუ მისი „ცოდნად“ ქცევის შესაძლებლობას. „სტრომატას“ V წიგნში ვკითხულობთ: „ჩანს, რომ მოციქული [პავლე, ე.ჭ.] ორგვარ რწმენას აცხადებს, უფრო კი [აცხადებს] ერთს, რომელიც მიმღებია ზრდისა და სრულყოფისა, რამეთუ ზოგადი რწმენა ქვე-დადებულია, როგორც საფუძველი. უფალმა ასე უთხრა მათ, რომლებიც ესწრაფოდნენ კურნებას და სარწმუნოებით იყვნენ აღძრულნი: ”სარწმუნოებამან შენმან გაცხოვნა შენ” (მათე 9,22); მეორე მხრივ, ის რწმენა, რომელიც უპირატესად ზედაშენია, სრულიქმნება მორწმუნესთან ერთად და კვლავაც მასთანვე სრულყოფას იღებს შეძენილი სწავლის გზით” (Pg. IX, col. 12 B). ცოტა ქვემოთ კლიმენტი გვმოძღვრავს: ”ვიცით, რომ საუკეთესოა რწმენით შემცნობელი ძიება, რაც რწმენის საძირკველზე აშენებს ჭეშმარიტების დიდმშვენიერ ცოდნას” (შდრ. τὴν μὲν γὰρ μετὰ πίστεως συνιοῦσαν ζήτησιν, ἐποικοδομοῦσαν  τῷ  θεμελίῳ  τῆς  πίστεως  τὴν  μεγαλοπρεπῆ  τῆς  ἀληθείας  γνῶσιν, ἀρίστην ἴσμεν, Pg. IX, col. 13 c). საგულისხმოა, აგრეთვე, კლიმენტის შემდეგი სიტყვები: ”ვამბობთ რწმენას, არა მხოლოდღა უქმს, არამედ მას, რომელიც ძიებასთან ერთად უნდა წარემატებოდეს” (Τὴν πίστιν τοίνυν οὐκ ἀργὴν καὶ  μόνην,  ἀλλὰ  σὺν  ζητήσει δεῖν προβαίνειν, PG. IX, col. 24 c). ”სტრომატას” VII წიგნში კლიმენტი გვამცნობს: ”ისინი, რომლებიც მარტივად იგემებენ წერილს, მხოლოდ რწმენას ფლობენ, ხოლო რომლებიც წინ მიიწევენ, წარემატებიან ჭეშმარიტების ზედმიწევნით გამორჩევაში. ესენი არიან ”მცოდნეები” (γνωστικοί) (VII, 95, 9). კლიმენტის მოძღვრებით, საღვთო წერილი არის არა მხოლოდ მარტივად სარწმუნო თხრობა, არამედ დაუსრულებლად გამოსაძიებელი და უღრმესი მისტიკური ჭვრეტით საწვდომი წიგნი. შრომაში ”ვინ არის გამოხსნილი მდიდარი”? კლიმენტი გვაუწყებს: ”რადგან მაცხოვარი მისიანებს საღვთო, მისტიკური სიბრძნით (θείᾳ σοφίᾳ καὶ μυστικῇ) ასწავლის ყველაფერს და არა კაცობრივად, მართებთ ცხადად მცოდნეებს, რომ არათუ ხორციელად ისმინონ მისი სიტყვები, არამედ სათანადო ძიებისა და წვდომის გზით გამოიკვლიონ და შეისწავლონ მათში დაფარული გონი [სიტყვ. „აზრი“], რადგანაც ისინიც კი იგავურად გაზრახულთაგან, რაც ჩანს, რომ თვით უფალმა განუმარტა მოწაფეებს, ამჟამადაც არათუ ნაკლები, არამედ უმეტესი ყურადრების ღირსია მათში [არსებული] აზრის ზეგარდამატებული აღმატებულების გამო... არათუ ზედაპირულად სმენა გვმართებს, არამედ გონი უნდა მივაახლოთ მაცხოვრის სულსა და აზრის იდუმალებას” (δεῖ δὲ σαφῶς εἰδότας ὡς οὐδὲν ἀνθρωπίνως ὁ σωτήρ, ἀλλὰ πάντα θείᾳ σοφίᾳ καὶ μυστικῇ διδάσκει τοὺς ἑαυτοῦ, μὴ σαρκί νως ἀκροᾶσθαι τῶν λεγομένων, ἀλλὰ τὸν ἐν αὐτοῖς κεκρυμμένον νοῦν μετὰ τῆς ἀξίας ζητήσεως καὶ συνέσεως ἐρευνᾶν καὶ καταμαν θάνειν. καὶ γὰρ τὰ ὑπ' αὐτοῦ τοῦ κυρίου δοκοῦντα ἡπλῶσθαι πρὸς τοὺς μαθητὰς τῶν ᾐνιγμένως ὑπειρημένων οὐδὲν ἥττονος ἔτι καὶ νῦν, ἀλλὰ πλείονος ἔτι καὶ νῦν τῆς ἐπιστάσεως  εὑρίσκεται  δεόμενα διὰ  τὴν ὑπερβάλλουσαν τῆς φρονήσεως ἐν αὐτοῖς ὑπερβολήν. ὅπου δὲ καὶ τὰ νομιζόμενα ὑπ' αὐτοῦ διοῖχθαι τοῖς ἔσω καὶ αὐτοῖς τοῖς τῆς βασιλείας τέκνοις ὑπ' αὐτοῦ καλουμένοις ἔτι χρῄζει φροντίδος πλείονος, ἦ πού  γε  τὰ  δόξαντα  μὲν ἁπλῶς  ἐξενηνέχθαι  καὶ  διὰ  τοῦτο μηδὲ  διηρωτημένα  πρὸς τῶν ἀκουσάντων, εἰς ὅλον δὲ τὸ τέλος αὐτὸ τῆς σωτηρίας διαφέροντα, ἐσκεπασμένα δὲ θαυμαστῷ καὶ ὑπερουρανίῳ διανοίας βάθει, οὐκ ἐπιπολαίως δέχεσθαι ταῖς ἀκοαῖς προσῆκεν,  ἀλλὰ  καθιέντας  τὸν  νοῦν  ἐπ'  αὐτὸ  τὸ  πνεῦμα  τοῦ  σωτῆ  ρος  καὶ  τὸ  τῆς γνώμης ἀπόρρητον, Pg. IX, col. 609). კლიმენტი ზოგან ”ცოდნად” უწოდებს ”მეცნიერულ მტკიცებას” (ἀπόδειξις ... ἐπιστημονικήν). აი მისი სიტყვები: “უზენაესი მტკიცება, რაშიც ვგულისხმობთ “მეცნიერულს”, წერილთა თანაშეწყობისა (παραθέσεώς) და განმარტების გზით რწმენას უნერგავს სწავლისმოსურნეთა სულებს, რაც იქნება “ცოდნა” (ἡ γὰρ ἀνωτάτω ἀπόδειξις, ἣν ᾐνιξάμεθα ἐπιστημονικήν, πίστιν ἐντίθησι διὰ τῆς τῶν γραφῶν παραθέσεώς τε καὶ διοίξεως ταῖς τῶν μανθάνειν ὀρεγομένων ψυχαῖς, ἥτις  ἂν εἴη γνῶσις, Str. II, 49. 3). ამგვარად, კლიმენტის აზრით, ერთი მხრივ, არსებობს რწმენა მტკიცების გარეშე, ანუ რწმენა საღვთო წერილისა თავისთავად, რაც სრულ ქრისტიანთა შორის “ცოდნამდე” ანუ „გნოზისამდე“ მაღლდება, ხოლო, მეორე მხრივ, არსებობს რწმენა, რაც მოსდევს “მეცნიერულ მტკიცებას” ანუ საღვთო წერილის ღრმა განმარტებას. პირველ შემთხვევაში “ცოდნა” მომდინარეობს “რწმენიდან” და აღმატებულია მასზე ანუ წარმოადგენს “რწმენის” სრულყოფას. სწორედ ეს იგულისხმება კლიმენტის სიტყვებში: “მცოდნეობა უმჯობესია რწმენაზე” (πλέον δὲ ἐστι τοῦ πιστεῦσαι τὸ γνῶναι, Str. VI, 109); “რწმენის მწვერვალამდე მისული, - თვით ცოდნამდე” (ἐπὶ τὴν ἀκρότητα τῆς πίστεως χωρήσας, τὴν γνῶσιν αὐτήν... Str. VI. 164.3); “ცოდნა... არის სრულყოფა რწმენისა” (τὴν γνῶσιν... τελείωσιν οὖσαν τῆς πίστεως, VI. 165.1); “ამის (“ცოდნის”, ე.ჭ.) მიერ სრულიქმნება რწმენა, რადგანაც მხოლოდ მისგან არის სრული მორწმუნე” (διὰ ταύτῆς [= τῆς γνώσεως] γὰρ τελειοῦται ἡ πίστις, ὡς τελείου τοῦ πιστοῦ ταύτῃ μόνως γιγνομένου). მეორე მხრივ, თვით “რწმენა” გამომდინარეობს “ცოდნიდან”, როდესაც სწავლისმოყვარე სული “ირწმუნებს” რაიმეს “მეცნიერული მტკიცების” ანუ განმარტებითი მოძღვრების საფუძველზე. ასეთ შემთხვევაში თვით “რწმენაა” “ცოდნის” სრულყოფა, რაც მინიშნებულია კლიმენტის შემდეგ სიტყვებში: “რწმენა უფრო ძალმოსილია მეცნიერებაზე და წარმოადგენს ამ უკანასკნელის კრიტერიუმს” (κυριώτερον οὖν τῆς ἐπιστήμης ἡ πίστις καὶ ἔστιν αὐτῆς  κριτήριον, Str. II, 15. 5).

ამგვარად, დასკვნის სახით შეიძლება ითქვას, რომ მარტოდენ “რწმენა” რელიგიური აზრით, კლიმენტისათვის არ არის სრულყოფის ნიმუში. ეს სრულყოფა მას “ცოდნით” ეძლევა. თვით იმ შემთხვევაშიც კი, როცა “რწმენა” მოსდევს “ცოდნას”, ამოსავალი წერტილი მაინც “რწმენაა”, რადგან ყოველგვარი ცოდნა აუცილებლად გულისხმობს აქსიომატურ რწმენას, ანუ “რწმენას” მეცნიერულად დაუმტკიცებელი და თავისთავად სარწმუნო პირველსაფუძვლებისადმი. სწორედ ესაა ის ორი “რწმენა” (ერთია “რწმენა” დაუსაბუთებელი, დაუმტკიცებელი და თავისთავად სარწმუნო დასაბამიერი პირველსაფუძვლებისადმი და მეორეა “რწმენა” დაფუძნებული “ცოდნაზე”, გამომდინარე მეცნიერული მტკიცებიდან, განმარტებითი მოძღვრებიდან), რაზეც ზემოთ იყო საუბარი და რასაც კლიმენტი არსობრივად ერთ რწმენად წარმოგვიდგენს, ანუ უფრო ზუსტად, მეორე “რწმენას” პირველის სრულყოფად დაგვისახავს. ესაა იგივე “მცოდნეობითი რწმენა”, რაც სრულქმნილი ქრისტიანის თვისებაა და რაც თავს იჩენს კლიმენტის სიტყვებში: “ამგვარად, სარწმუნოა ცოდნა და მცოდნეობითი რწმენა” (πιστὴ τοίνυν ἡ γνῶσις, γνωστὴ δὲ ἡ πίστις, Str. II. 16.2). ამ სიტყვებით შეიძლებოდა დაგვესრულებინა ზემორე მოკლე მიმოხილვა “რწმენის” კლიმენტისელი გააზრების თაობაზე (უფრო ვრცლად იხ. ჟურნალი „გზა სამეუფო“, №2, 1994, გვ. 15-36).

აღნიშნულ სწავლებასთან სრულ თანხმობაში, როგორც ნაწილობრივ ზემოთაც მივუთითებდით, საეკლესიო მოძღვრება ჭეშმარიტ „გნოსტიკოსად“ ანუ „მცოდნედ“  უწოდებს ზეციურ სახილველთა მცოდნეობითად მჭვრეტელ ღვთივსულიერ მოღვაწეს. მაგალითად, წმ. მაკარი დიდი ნეტარი პაფნუტის შესახებ გვაუწყებს: „ამრიგად, ეს პასუხი ჩვენ გადმოგვცა უმცოდნესმა („უგნოსტიკესმა“) პაფნუტიმ“ (54.1.4; შდრ. ταύτην οὖν ἡμῖν ἔδωκε τὴν ἀπόκρισιν Παφνούτιος. ὁ γνωστικώτατος, Macarii Anecdota, Seven Unpublished Homilies of Macarius, Edited by G. L. Marriott, Cambridge, 1918, p. 38). ასევე, წმ. პალადი ჰელენოპოლელი ისააკ ხუცესის შესახებ აღნიშნავს: „სხვა ისააკ ხუცესი, ისიც მოწაფე და მონაცვლე კრონიოს ხუცესისა, რომელიც, ასევე, ანტონის მოწაფე იყო, მცოდნე („გნოსიტიკოსი“) ისიც წერილისა მეტისმეტად“ (ἕτερος Ἰσαὰκ πρεσβύτερος καὶ αὐτὸς μαθητὴς καὶ διάδοχος Κρονίου τοῦ πρεσβυτέρου, μαθητοῦ καὶ αὐτοῦ Ἀντωνίου, γνωστικὸς καὶ αὐτὸς ἐν Γραφαῖς ὑπερβαλλόντως, Palladii Dialogus de vita S. Joannis Chrysostomi, ed. P. R. Coleman-Norton, Cambridge, 1928, p. 106.16-19).

საეკლესიო ღვთისმეტყველთა შორის არაიშვიათია ტერმინ „გნოსტიკოსის“ („გნოსტიკურის“) ანუ „მცოდნეობითის“ (γνωστικός) შემცველი გამოთქმები, რომელთაგან, უპირველესად, ყურადღებას იქცევს სინტაგმა „გნოსტიკური [„მცოდნეობითი“] ჭვრეტა“ (γνωστικὴ θεωρία). აღვნიშნავთ, რომ „მცოდნეობითი ჭვრეტის“ ერთ-ერთი უადრესი დამოწმება სახეზეა ორიგენეს ავტორობით ცნობილ შემდეგ კომენტარში: „მხიარულობს, ერთი მხრივ, საქმითი უვნებობის მომხვეჭი, განიხარებს კი, მეორე მხრივ, მცოდნეობითი ჭვრეტის ღირსქმნილი“ - Ἀγαλλιάσεται μὲν ὁ πραττικὴν ἀπάθειαν κτησάμενος• εὐφραίνεται δὲ ὁ γνωσικῆς θεωρίας καταξιωθείς, Selecta in Psalmos, [Dub.] [fragmenta e Catenis], PG. 12, col. 1205.19-51; საგულისხმოა, აგრეთვე, დიდიმე ალექსანდრიელის განმარტებაც: „ვერავინ შეიგრძნობს ვერარას სამომავლოს. ამჟამინდელთა აღმქმელობა აქვს მგრძნობელობას, ხოლო სამომავლონი ჯერ კიდევ არ შემდგარა. ამიტომ, არშემდგართათვის [=სამომავლოთათვის, ე.ჭ.] განკუთვნილია არა მგრძნობელობითი აღქმა, არამედ - გნოსტიკური [„მცოდნეობითი“] ჭვრეტა, არის რა იგი მყოფადის მჭვრეტი მეცნიერება - οὐδεὶς αἰσθήσει τὸ ἐσόμενον οἶδεν• τῶν παρόντων ἀντίλημψιν ἔχει ἡ αἴσθησις. τὰ δὲ ἐσό-μενα οὔπω ὑφέστηκεν. οὐκ ἔστιν οὖν αἰσθητικὴ ἀντίλημψις τῶν μὴ ὑφεστηκότων, ἀλλὰ γνωστικὴ θεωρία• ἐπιστήμη ἐστὶν ἡ θεωροῦσα τὸ ἐσόμενον, Commentarii in Ecclesiasten [7-8.8], Didymos der Blinde, Kommentar zum Ecclesiastes, pt. 4, Papyrologische Texte und Abhandlungen, 16, ed. J. Kramer, B. Krebber, Bonn, 1972, 239.5-8;

ასევე, ყურადღებამისაქცევია წმ. კირილე ალექსანდრიელის სახელთან დაკავშირებული შემდეგი სქოლიო: „საული - რჯულის კვალობაზე ძველი ხალხი - შურისგან ბორგნეულობს, არის რა ურწმუნოების გამო განლეული და ვერ დაითმენს რა წუთჟამიერი დიდების მოკლებას, ვისგანაც განიძარცვება „შუბი და სარწყული წყლისა“ [შდრ. II მფ. 26.11-12], ესე იგი - საქმითი სათნოების ძალმოსილება და გნოსტიკური [„მცოდნეობითი“] მჭვრეტელობის მადლი“ (შდრ. Σαοὺλ, ὁ παλαιὸς κατὰ τὸν νόµον λαὸς, µαίνεται φθόνῳ, διὰ τὴν ἀπιστίαν τηκόµενος, καὶ µὴ φέρων τῆς προσκαίρου δόξης τὴν στέρησιν. Οὗ ἀφαιρεῖται τὸ δόρυ καὶ τοῦ ὕδατος τὸν φακόν· τοῦτ' ἔστιν, τὸ κράτος τῆς πρακτικῆς ἀρετῆς, καὶ τὴν χάριν τῆς γνωστικῆς θεωρίας, Cyrill. Alexandr. [sp.], Collectio Dictorum Veteris Testamenti, PG. 77, col. 1277.47; შდრ. თითქმის იგივე განმარტება წმ. მაქსიმე აღმსარებელთან: „საული - რჯულის კვალობაზე ძველი ხალხი - შურისგან ბორგენულობს, ურწმუნოების მიზეზით განლეული, ვინაიდან ვერ დაითმენს იგი წუთჟამიერი დიდების მოკლებას; არ განიძარცვავს დავითი, ჩემი მეფე და დევნილი [საულისგან, ე.ჭ.], „შუბს და წყლის სარწყულს“ ესე იგი - საქმითი სათნოების ძალმოსილებას და გნოსტიკური [„მცოდნეობითი“] მჭვრეტელობის მადლს“ - Σαούλ, ὁ παλαιὸς κατὰ τὸν νόμον λαός, μαίνεται φθόνῳ διὰ τὴν ἀπιστίαν τηκόμενος-οὐ φέρει γὰρ τῆς προσκαίρου δόξης τὴν στέρησιν -, οὖ ἀφαιρεῖται τὸ δόρυ καὶ τοῦ ὕδατος τὸν φακὸν Δαβὶδ ὁ ἐμὸς βασιλεὺς καὶ διωκόμενος, τουτέστι τὸ κράτος τῆς πρακτικῆς ἀρετῆς καὶ τὴν χάριν τῆς γνωστικῆς θεωρίας, Quaestiones ad Thalassium, 53.36-42; თავები მაქსიმეს აღნიშნული ნაშრომიდან აქაც და ქვემოთაც ყველგან მითითებული გვაქვს შემდეგი ორტომედი პუბლიკაციის მიხედვით: Maximi Confessoris Quaestiones ad Thalassium, Turnhout, vol. I [Quest. 1-55], ed. C. Laga, 1980, vol. II [Quest. 56-65], ed. C. Steel, 1990).

კირილეს სახელთან დაკავშირებულ ზემომითითებულ შრომაში ასევე ვკითხულობთ: „ღაღადისი“ ესაა საქმისმიერი სათნოებითი გვარ-წესებისა და ჭვრეტისმიერი გნოსტიკური ნაჭვრეტების გაძლიერება და გაზრდა უკეთურ ეშმაკთა ამბოხის ჟამს“ (შდრ.Βοὴ δέ ἐστιν, ἡ τῶν κατὰ τὴν πρᾶξιν ἐναρέτων τρόπων, καὶ τῶν κατὰ τὴν θεωρίαν γνωστικῶν θεωρημάτων ἐν τῷ καιρῷ τῆς τῶν πονηρῶν δαιμόνων ἐπαναστάσεως, ἐπίδοσίς τε καὶ ἐπαύξησις· Cyrill. Alexandr. [sp.], Collectio Dictorum Veteris Testamenti, PG. 77, col. 1269.18-22). “გნოსტიკური ჭვრეტის“ საგულისხმო განმარტებას გვთავაზობს მიქაელ პსელოსი [Μιχαήλ Ψελλός, c. 1017/1018 – 1078/1098 წწ.] წმ. გრიგოლ ღვთისმეტყველის სიტყვებთან დაკავშირებით უფლის საფლავისკენ მსრბოლი პეტრეს და იოანეს შესახებ [დავიმოწმებთ წმ. გრიგოლ ღვთისმეტყველის სიტყვებს წმ. ეფრემ მცირის თარგმანიდან: „იქმენ პეტრე ანუ იოანე, საფლავად მიისწრაფე, წინამსრბოლობდ, თანამსრბოლობდ, კეთილდგინებითა დგინებული, დაღათუ წინა-ისწრვო მალეობითა, სძლე მოსწრაფებითა, ნუ იჭჳრობ საფლავად, არამედ შინაგან იქმენ“, Or. 45.24, PG. 36, col. 657.5-10, Sancti Gregorii Nazianzeni Opera, Versio Iberica, დასახ. გამოც. გვ. 135]: „პეტრე“ ხდება ვინმე ანდა „იოანე“, „საფლავისკენ მიისწრაფვის და ნაცვალმსრბოლობს [=მეტოქეობითად მსრბოლობს], თანამსრბოლობს, კეთილსათნო მეტოქეობით შემეტოქებული“. პეტრემ, ერთი მხრივ, ქრისტესადმი რწმენის სიმყარე მოიპოვა ცხოვრების [წესის] შეცვლით, ხოლო იოანემ სიტყვის [=იესო ქრისტეს, ე.ჭ.] „მკერდზე“ მიყრდნობის გზით გამოუთქმელი სიტყვები გამოიზიდა იქიდან; და მიზანდასახულობითად თანამსრბოლობენ ისინი ურთიერთისადმი, არის რა თითოეული მათგანი თანაბრად კეთილწარმართებული საკუთარი სასიკეთოსკენ, ამასთან, ნაცვალმსრბოლობენ კიდეც [ე.ი. ერთიმეორეს ეჯიბრებიან კიდეც სრბოლაში, ე.ჭ.], ცდილობს რა პირველი მათგანი [=პეტრე, ე.ჭ.] სათნოებითი საქმით სძლიოს მეორის [=იოანეს, ე.ჭ.] მჭვრეტელობას, ეს მეორე კი, გნოსტიკური ჭვრეტის შესაბამისად, იმ პირველის საქმის გადასწრებას გულმოდგინეობას“ (შდრ. «Πέτρος» δὲ γίνεταί τις «ἢ Ἰωάννης καὶ ἐπὶ τὸν τάφον ἐπείγεται, ἀντιτρέχων, συντρέχων, τὴν καλὴν ἅμιλλαν ἁμιλλώμενος»· Πέτρος μὲν ὁ τὸ στερέωμα τῆς εἰς Χριστὸν πίστεως κατὰ τὴν ἀναστροφὴν τοῦ βίου κτησάμενος, Ἰωάννης δὲ ὁ διὰ τῆς «εἰς τὸ στῆθος» τοῦ λόγου ἐμπτώσεως τοὺς ἀπορρήτους ἐκεῖθεν λόγους σπα[σάμεν]ος. καὶ συντρέχουσι μὲν οὗτοι κατὰ πρόθεσιν ἀλλήλοις, ἑκάτερος κατὰ τὸ ἴσον περὶ τὸ οἰκεῖον ἀγαθὸν εὐοδούμενος· ἀντιτρέχουσι δέ, ὁ μὲν κατὰ τὴν ἐνάρετον πρᾶξιν τὴν τοῦ ἑτέρου θεωρίαν νικῆσαι φιλονεικῶν, ὁ δὲ κατὰ τὴν γνωστικὴν θεωρίαν τὴν πρᾶξιν τοῦ ἄλλου παραδραμεῖν ἐπειγόμενος, Τῶν εἰς τὸ ἅγιον πάσχα ἀλληγορουμένων κρυφίως τῷ θεολόγῳ Γρηγορίῳ ἐξήγησις, 43.65-73, Bibliotheca Scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana, Michael Psellus, Theologica, vol. I, edidit P. Gautier, Leipzig, 1989, p. 164.65-73);

განსაკუთრებით ხშირია ხსენებული სინტაგმა წმ. მაქსიმე აღსმარებლის შრომებში. დავიმოწმებთ რამდენიმე მათგანს: „პრაქტიკული [„საქმითი“] ფილოსოფიისადმი ცოდნისმიერად შედგომილი და მოქიშპე ძალის წინააღმდეგ ყოვლადი საღვთო განმრჩეველობის გარშემომრტყმელი გონება არის „ეზეკია“ [შდრ. II ნშტ. 32.2-4], რომლის სახელიც „საღვთო ძალმოსილებად“ ითარგმნება. ამიტომაც მეფობს იგი იერუსალიმზე, იმავე სულზე ანუ „მშვიდობის სანახაობაზე“, ესე იგი - ვნებათაგან განრიდებულ გნოსტიკურ [„მცოდნეობით“] მჭვრეტელობაზე“ (შდრ. Ὁ μετὰ γνώσεως μετιὼν τὴν πρακτικὴν φιλοσοφίαν νοῦς καὶ πᾶσαν διάκρισιν θείαν διεζωσμένος κατὰ τῆς ἐναντίας δυνάμεως Ἐζεκίας ἐστίν, κατὰ τὸ ὄνομα αὐτοῦ "κράτος θεῖον" ἑρμηνευόμενος καὶ διὰ τοῦτο βασιλεύων τῆς Ἱερουσαλήμ, ἤγουν τῆς ψυχῆς ἢ τῆς "ὁράσεως τῆς εἰρήνης," τουτέστι τῆς παθῶν ἀπηλλαγμένης γνωστικῆς θεωρίας• Quaestiones ad Thalassium, 49.10-16); კიდევ, განმარტავს რა „ზორობაბელის“ ხუთ ებრაულ მნიშვნელობას (ესენია, მისივე მითითებით: „თანააღრევის დათესილობა“, „აღმოსავლეთი თანააღრევისა“, „აღმოსავლეთი თანააღრევაში“, „აღმოსავლეთი განთესვისა“, „თვით მოსვენება“), წმ. მაქსიმე აღნიშნავს: „ზორობაბელი“ არის „ფილოსოფოსი გონება“, პირველ რიგში სინანულის მიერ ვნებათა ტყვეობის „თანააღრევაში“ სამართლიანობის შესაბამისად დათესილი, მეორედ, იგია „აღმოსაველთი თანააღრევისა“, თანააღრეულ ვნებათა სირცხვილის ცხადმყოფელი, მესამედ - „აღმოსავლეთი თანააღრევაში“, ცოდნის მიერ გასხივოსნების მბოძებელი იმ თანააღრევაში, რაც გრძნობადთა მიმართ აქვს მგრძნობელობათა მოქმედებას, არ ანებებს რა მგრძნობელობებს, ცნობიერების გარეშე მიიტყორცნნონ გრძნობადთა მიმართ, მეოთხედ - „აღმოსავლეთი განთესვისა“, ანიჭებს რა გრძნობადთა მიმართ განთესილ ძალებს სულისას სამართლიანობის საქმეთა აღმოსვლას, რითაც შემტკიცებულია ცნობიერებითი საქმე, არ-მოკლებული გნოსტიკურ ჭვრეტას - განთესილ ძალთა ზეაღმყვანს გონისეულთა მიმართ, და მეხუთედ - „თვით მოსვენება“, ვითარცა ყოველგვარი მშვიდობის აღმსრულებელი და, ამასთან, შემაკავშირებელი, ერთი მხრივ, საქმითისა - ბუნებითად კეთილთან, მეორე მხრივ კი მჭვრეტელობითისა - ბუნებითად ჭეშარიტებასთან“ (შდრ.Ζοροβάβελ οὖν ἐστι νοῦς φιλόσοφος, πρῶτον διὰ μετανοίας ἐν τῇ "συγχύσει" τῆς τῶν παθῶν αἰχμαλωσίας κατὰ "δικαιοσύνην σπειρόμενος, δεύτερον, ἀνατολὴ συγχύσεως," φανερὰν ποιούμενος τῶν συγκεχυμένων παθῶν τὴν αἰσχύνην, τρίτον, "ἀνατολὴ ἐν συγχύσει," διδοὺς φωτισμὸν διὰ γνώσεως ἐν τῇ συγχύσει τῆς πρὸς τὰ αἰσθητὰ τῶν αἰσθήσεων ἐνεργείας καὶ οὐκ ἐῶν λόγου χωρὶς αὐτὰς προσβάλλειν τοῖς αἰσθητοῖς, τέταρτον, "ἀνατολὴ διασπορᾶς," παρέχων ταῖς διασπαρείσαις περὶ τὰ αἰσθητὰ δυνάμεσι τῆς ψυχῆς ἔργων δικαιοσύνης ἀνατολήν, καθ’ ἣν ἡ μετὰ λόγου πρᾶξις συνέστηκεν οὐκ ἀμοιροῦσα γνωστικῆς θεωρίας, τῆς πρὸς τὰ νοητὰ ἐπαναγούσης τὰς διεσπαρμένας δυνάμεις, καὶ πέμπτον, "αὐτὸς ἀνάπαυσις," ὡς πᾶσαν ποιήσας εἰρήνην, καὶ συνάψας τὸ μὲν πρακτικὸν τῷ κατὰ φύσιν ἀγαθῷ, τὸ δὲ θεωρητικὸν τῇ κατὰ φύσιν ἀληθείᾳ. Ibid. 54.17-32; კიდევ: „ხოლო ღვთის შესახებ მოაზრებად ვამბობ მის შესახებ გნოსტიკური ჭვრეტის იმ ანალოგიას, რაც არსთაგან არის“ - Λόγον δὲ περὶ θεοῦ φημὶ τὴν ἐκ τῶν ὄντων ἀναλογίαν τῆς περὶ αὐτοῦ γνωστικῆς θεωρίας, Ibid . 60.79-81; კიდევ: „ხოლო რაჟამს დავითი, ჭეშმარიტად ბუნებითი მემუსიკე - უფალი ჩვენი იესო, გნოსტიკური [„მცოდნეობითი“] ჭვრეტის სულით უგალობს „რჯულსაც“ და „იუდეანსაც“, ამათგან პირველს მიწიერის ნაცვლად სულიერს ხდის, მეორე კი ურწმუნოებისგან რწმენისკენ გადაჰყავს. ამიტომ, ჰგიეს, საულისებრ, რჯულიც და იუდეანთა ერიც როგორც განცოფებული, ასევე მრთელცნობიერი, ვინაიდან განცოფებულია რჯული, როგორც მითქვამს, მიწიერად აღქმული, და განცოფებულია იუდეანი, მნებებელი იმისა, რომ მიწიერად ემსახუროს ღმერთს; ამასთან, მრთელცნობიერია რჯული, სულიერად გულისხმაყოფილი და, მსგავსადვე, მრთელცნობიერია იუდეანი, ხორციელი მსახურებისგან ღვთის სულიერი მსახურობისკენ გადანაცვლებული“ (შდრ.Ὁπηνίκα δὲ Δαυίδ, ὁ κατ’ ἀλήθειαν φύσει μουσικός, ὁ κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς, ἐπᾴσει τῷ πνεύματι τῆς γνωστικῆς θεωρίας τόν τε νόμον καὶ τὸν Ἰουδαῖον, τὸν μὲν ἀντὶ χοϊκοῦ ποιεῖ πνευματικόν, τὸν δὲ μετάγει πρὸς πίστιν ἐξ ἀπιστίας. Ἔστιν οὖν, κατὰ τὸν Σαούλ, ὅ τε νόμος καὶ ὁ τῶν Ἰουδαίων λαὸς καὶ ἐπίληπτος καὶ σώφρων. Ἐπίληπτος γὰρ ὁ νόμος ἐστίν, ὡς ἔφην, χοϊκῶς λαμβανόμενος, καὶ ἐπίληπτος ὁ Ἰουδαῖός ἐστιν, χοϊκῶς τῷ θεῷ λατρεύειν βουλόμενος• καὶ πάλιν σώφρων ὁ νόμος ἐστίν, πνευματικῶς νοούμενος, καὶ ὁ Ἰουδαῖος ὡσαύτως σώφρων ἐστίν, ἐκ τῆς σωματικῆς λα- τρείας ἐπὶ τὴν πνευματικὴν τοῦ θεοῦ θεραπείαν μεταφερόμενος. Ibid . 65.821-833); კიდევ, საღვთო ლიტურგიის ჟამს მორწმუნეებთან მაცხოვრის თანამყოფობის შესახებ: „ზეციდან მოიწევა მათზე [მზიარებლებზე, ე.ჭ.] გნოსტიკური [„მცოდნეობითი“] ჭვრეტის თითქოსდა მღვდელთმთავარი - სიტყვა [იესო ქრისტე, ე.ჭ.]“ (შდრ. ὁ τῆς γνωστικῆς θεωρίας ὥσπερ Ἀρχιερεύς οὐρανόθεν ἐπιδημῶν αὐτοῖς Λόγος, Mystagogia, 13.4-5; მაქსიმეს „მისტაგოგიას“ აქაც და ქვემოთაც ვიმოწმებთ შემდეგი გამოცემიდან: S. Massimo Confessore. La mistagogia ed altri scritti, ed. R. Cantarella, Florence, 1931); კიდევ, 59-ე ფსალმუნის XI მუხლის განმარტებისას: „შემოკლებით რომ ვთქვა, „გარემოზღუდვის ქალაქი“ ესაა გონისეულთა გნოსტიკური [„მცოდნეობითი“] ჭვრეტა, ხოლო „იდუმია“ - გრძნობადთა მეცნიერება, რომლებისკენაც „მივყავართ“ და „მიგვიძღვის“ მარტოოდენ სიბრძნე ღვთისა და მამისა - მხოლოდშობილი ძე“ [შდრ. აღნიშნული ფსალმუნური მუხლის გიორგისეული თარგმანი: „ვინ მიმიყვანოს მე ქალაქსა მას შეცვულსა [ჱ; ალ. „ძნელსა“]? ანუ ვინ მიმიძღუეს მე იდუმიამდე?“] (შდრ. „πόλις“ ἐστὶ „περιοχῆς“ ἡ τῶν νοητῶν γνωστικὴ θεωρία. „Ἰδουμαία“ δέ, ἡ τῶν αἰσθητῶν ἐπιστήμη· εἰς ἃ „ἀπάγει“ τε καὶ „ὁδηγεῖ“ ἡ μόνη τοῦ Θεοῦ καὶ πατρὸς σοφία, ὁ μονογενὴς Υἱός, Expositio in Psalmum LIX, 300-303; ვუთითებთ შემდეგი გამოცემიდან: Maximi Confessoris Opuscula Eexegetica Duo, ed. P. van Deun, Corpus Christianorum, Series Graeca 23, Turnhout, 1991);

გარდა „გნოსტიკური ჭვრეტისა, როგორც აღვნიშნეთ, დასტურდება ტერმინ „გნოსტიკურის“ შემცველი სხვა მნიშვნელოვანი სინტაგმებიც. მაგალითად: „გნოსტიკური [„მცოდნეობითი“] საქმე“ (Cyrill. Alexandr. Commentarii in Matthaeum, in Catenis, fragm. 85.5: “დასაბამი სათნოებისა არის ლოცვა იმისთვის, რომ განეცხადოს ვინმეს ჭეშარიტების გზა. მეორე საფეხური ესაა ძიება იმისა, თუ როგორ გვმართებს ამ გზაზე სვლა; მესამეა სათნოებასთან შეხებულისგან დაკაკუნება ქრისტეზე, რომ მან გაუხსნას მას კარი, განარიდოს ვიწრო და საძნელო გზას და შეიყვანოს იგი ვრცელ გნოსტიკურ [„მცოდნეობით“] საქმეში. ამ ყოველივეს ღვთისგან და ღვთისადმი ვედრების შედეგად იღებს ვინმე, ხოლო საქმესთან ერთად ალბათ მვედრებლობაც მოასწავა მან, როდესაც თქვა: „დააკაკუნეთ“, ვინაიდან აკაკუნებს მავანი მარჯვენა ხელით, არის კი კეთილი საქმის სიმბოლო მარჯვენა ხელი. ამასთან, თუ მყისვე არ მიიღებ, არც ამის გამო წარიკვეთო სასო, რადგან ამიტომ თქვა მან: „დააკაკუნეთ“ - Ἀρχὴ τῆς ἀρετῆς τὸ εὔχεσθαι γνωρισθῆναί τινι τὴν ὁδὸν τῆς ἀλη θείας· δεύτερος βαθμὸς τὸ ζητεῖν πῶς δεῖ ὁδεῦσαι τὴν ὁδόν· τρίτος τὸ ἁψάμενον τῆς ἀρετῆς κρούειν τῷ Χριστῷ, ἵνα ἀνοίξῃ αὐτῷ τῆν θύραν καὶ ἀπαλλαγῇ τῆς στενῆς ὁδοῦ καὶ τεθλιμμένης καὶ εἰσαγάγῃ αὐτὸν εἰς τὴν εὐρύχωρον γνωστικὴν ἐργασίαν, ἅπερ πάντα διὰ τῆς ἐκ θεοῦ καὶ πρὸς θεὸν δεήσεως λαμβάνει τις. ἴσως δὲ καὶ τὸ μετὰ πράξεως αἰτεῖν ᾐνίξατο διὰ τοῦ εἰπεῖν· „κρούετε“. κρούει γάρ τις τῇ δεξιᾷ χειρί. ἀγαθῆς δὲ πράξεως σύμβολον ἡ δεξιὰ χείρ. εἰ δὲ μὴ εὐθέως λαμβάνεις, μηδὲ οὕτως ἀπογνῷς· διὰ γὰρ τοῦτο εἶπεν „κρούετε“. ვუთითებთ შემდეგი გამოცემიდან: Matthäus-Kommentare aus der griechischen Kirche, ed. J. Reuss, Texte und Untersuchungen 61, Berlin, Akademie-Verlag, 1957); ასევე, „გნოსტიკური სიბრძნე“ (შდრ. „მოივლინება ღვთისგან ანგელოზი - ვნებათა მომსპობი სიტყვა გნოსტიკური სიბრძნისა“ - ἀποστέλλεται θεόθεν ἄγγελος, ὁ διαφθείρων τὰ πάθη λόγος τῆς γνωστικῆς σοφίας, Cyrill. Alexandr. [sp.], Collectio Dictorum Veteris Testamenti, PG. 77, col. 1265.43-45); კიდევ, „გნოსტიკური („მცოდნეობითი“) სინდისი“ (შდრ. „ხოლო ვამბობ სინდისს არა თავისას, არამედ - სხვისას“ (I კორ. 10.29) - ამრიგად, „სინდისის“ მიერ განსარიდებელია ის, რაც განსარიდებელია, „ხოლო ვამბობ სინდისს არა თავისა“, - ვინაიდან გნოსტიკურია იგი, - არამედ სხვისას“ – „Συνείδησιν δὲ λέγω οὐχὶ τὴν ἑαυτοῦ ἀλλὰ τὴν τοῦ ἑτέρου". Διὰ τὴν συνείδησιν οὖν ἀφεκτέον ὧν ἀφεκτέον. συνείδησιν δὲ λέγω οὐχὶ τὴν ἑαυτοῦ, γνωστικὴ γάρ, ἀλλὰ τὴν τοῦ ἑτέρου, Fragmenta in sancti Pauli epistulam I ad Corinthois, Sancti Patris nostril Cyrilli Archiepiscopi Alexandrini In D. Joannis Evangelium, დასახ. გამოც. Vol. 3, p. 280.9-11); საყურადღებოა სინტაგმა, აგრეთე, „გნოსტიკური აზრები“ (შდრ. „მთავრობს, ერთი მხრივ, მოაზროვნეობითი ძალა გნოსტიკურ აზრებს, მეორე მხრივ გულისწყრომითი [ძალა] - აღძრულობებს, და, [მესამე მხრივ], გულისთქმითი [ძალა] - გულისთქმისეულ მოწადინებებს“ - ἄρχουσιν, ἡ µὲν λογικὴ δύναµις, τῶν γνωστικῶν λογισµῶν· ἡ δὲ θυµικὴ, ὁρµῶν· καὶ ἡ ἐπιθυµητικὴ τῶν ἐπιθυµητικῶν ὀρέξεων·  ἔτι δὲ ἑκάστη, τῶν κατ' αὐτὴν ἀποτελεσµάτων. Cirillus Alexandrinus - Collectio dictorum veteris testamenti, PG. 77, col. 1265.12-16);

ეკლესიის მამათ სწავლებით, გნოსტიკურია [„მცოდნეობითია“], აგრეთვე, „ფსიხე“ ანუ სული (შდრ. წმ. იუსტინე მარტვილის ავტორობით ცნობილი შრომა Quaestiones Gentilium ad Christianos: „ვამბობთ, რომ ამგვარია „ფსიხე“, არის რა იგი გონისმიერი სული, ცხოველმყოფელი, გნოსტიკური და თვითმოძრავი“ - Τὸ τοιοῦτόν φαμεν εἶναι τὴν λογικὴν ψυχήν, πνεῦμα οὖσαν νοερόν, ζωτικήν τε καὶ γνωστικὴν καὶ αὐτοκίνητον, Corpus Apologetarum Christianorum saeculi secundi, vol. 5, 3rd ed J.C.T. Otto, Jena, 1881, p. 203 B 6-8); ასევე, ფიქსირებულია სინტაგმა „გნოსტიკური [„მცოდნეობითი“] ძალა“ (შდრ. წმ. გრიგოლ ნოსელის სახელგანთქმული შრომა Contra Eunomium, 2.1.69.1-4: “ანგელოზთა ძალა..., რასაც არ  შეაურვებს არარა მგრძნობელობა, შიშველი და შეუბურავი გნოსტიკური [„მცოდნეობითი“] ძალით მაღალთა მიმართს ისწრაფვის“ - ἡ τῶν ἀγγέλων δύναμις... οὐδεμιᾶς αἰσθή σεως ἐνοχλούσης γυμνῇ τε καὶ. ἀπαρακαλύπτῳ τῇ γνωστικῇ δυνάμει τῶν ὑψηλῶν ἐπορέγεται• Gregorii Nysseni Opera. Auxilio Aliorum Virorum Doctorum Edenda Curavit Wernerus Jaeger, Volumen I, Contra Eunomium Libros I-II Continens, Leiden, 1960, p. 246.7-10); კიდევ, იგივე მოძღვარი: „...ვინაიდან ადამიანი რომ გადადრკებოდა სიკეთისგან, ამის უმეცარი არ იყო ის, ვინც გნოსტიკური [„მცოდნეობითი“] ძალით გარემპყრობელობს ყოველივეს“ (ესაა ციტატა წმ. -გრიგოლ ნოსელის შრომიდან Oratio catechetica Magna, 8.127-128: ὅτι γὰρ ἐκτραπήσεται τοῦ ἀγαθοῦ τὸ ἀνθρώπινον, οὐκ ἠγνόησεν ὁ πάντα ἐμπερικρατῶν τῇ προορατικῆ δυνάμει. ვუთითებთ შემდეგი გამოცემის მიხედვით: The Catechetical Oration of Gregory of Nyssa, ed. J. Srawley Cambridge, 1903);

წმ. მაქსიმე აღმსარებელი თალასი მონაზონისა და მისი სულიერი საძმოს მიმართ მკაფიოდ აღნიშნავს: „ხოლო თითოეული თავთაგანი შენაწევრებულად და სიმწყობრით წინაგანვაწესე, როგორც თქვენ მიერ იყო დაწერილი, და სიტყვა-სიტყვით გცემთ პასუხს, შეძლებისამებრ ლაკონურს და, რამდენადაც ძალმიძს, დებულებითს, კეთილმოშიშებით მოვიღებ რა ღვთისგან მადლსა და ძალას შემეცნებისა და მეტყველებისთვის, რომ სიტყვათა სიმრავლით არ დავამძიმო მკითხველთა სმენა, და, რა თქმა უნდა, განსაკუთრებით თქვენდამი მივმართავ სიტყვას, რომლებიც ხართ ჭეშარიტად გნოსტიკოსები და საღვთოთა ზედმიწევნით მჭვრეტნი“ (Maximi confessoris Quaestiones ad Thalassium, epist. 64-74: Ἕκαστον δὲ τῶν κεφαλαίων εἱρμῷ τε καὶ τάξει, καθὼς παρ᾽ ὑμῶν ἐγράφη, προθείς, πρὸς ἔπος ποιήσομαι τὴν ἀπόκρισιν ὡς οἷόν τε σύντομον καὶ ὁριστικήν, καθ᾽ ὅσον οἷός τε ὦ καὶ τὴν πρὸς τὸ νοεῖν τε καὶ λέγειν εὐσεβῶς θεόθεν χορηγοῦμαι χάριν καὶ δύναμιν, ἵνα μὴ πλήθει λόγων βαρήσωμεν τῶν ἐντευξομένων τὴν ἀκοήν, καὶ μάλιστα πρὸς ὑμᾶς γε τὸν λόγον ποιούμενος τοὺς γνωστικοὺς ὄντως καὶ ἀκριβεῖς τῶν θείων θεάμονας). ამავე თალასის, რომელიც Ambigua-ს სათაურში წოდებულია „უწმინდეს ხუცესად და წინამძღრად“, მაქსიმე კვლავაც ხაზგასმით განუკუთვნებს „გნოსტიკოსს“ ანუ „საღვთოთა ჭეშარიტი მცოდნის“ პატივს: „მცირედით ვთქვი რა ვნებათა წარმოშობის შესახებ და მხოლოდღა სათავისგან წარმოვუდგინე თქვენებრ გნოსტიკოსებს დასასრული, თანამიმდევრულად შევუდგები მომდევნო თავების განმარტებას“ (ibid. 205-208: μικρά περί τῆς γενέσεως τῶν παθῶν εἰπών καί ὅσον παραδεῖξαι τοῖς καθ᾿ ὑμᾶς γνωστικοῖς τό τέλος ἐκ τῆς ἀρχῆς, τῶν ἐφἑξῆς ἀκολούθως ποιοῦμαι ποιοῦμαι κεφαλαίων τὴν ἐξήγησιν). კიდევ, „სიონის მკვიდრს“ საღვთოთა მცოდნედ ანუ ღვთივმიმადლებულ „გნოსტიკოსად“ განგვიმარტავს იგივე მაქსიმე, პარალელურად „საქმითი მოღვაწისა“, რომლის სიმბოლოც იოპეს მკვიდრია: „ამრიგად, იოპეში დამკვიდრებული საქმითი [მოღვაწეა], შთაჭვრეტს რა მოქიშპეთა ხაფანგებს, ხოლო სიონში დამკვიდრებული გნოსტიკოსია, გონითად მარტოოდენ საღვთოთა მშვენეირების მჭვრეტი“ (Maximi confessoris Quaestiones ad Thalassium, 27.145-148: Ὁ γοῦν οἰκῶν Ἰόππην πρακτικός ἐστι, καταθεωρῶν τῶν ἐναντίων τὰ θήρατρα, ὁ δὲ κατοικῶν ἐν Σιὼν γνωστικός ἐστι, μόνην κατὰ νοῦν τῶν θείων θεωρῶν τὴν εὐπρέπειαν). კიდევ, იგივე მოძღვარი: „ამრიგად, თქვენ, როგორც გნოსტიკოსებმა [„მცოდნეებმა“] განჭვრიტეთ დანარჩენი, თუ როგორ ხდება, რომ უმჯობესთა შემქმნელობითი გენიკური [=ზოგადობითი, გვარეობითი, ტომოვნებითი, ე.ჭ.] ძალა ბუნებისა განიყოფება სათნოებათა ექვს, - ასევე გენიკურ, - სახეობად,... ვინაიდან ეს ყოველივე იმის გამოსაკვლევად რჩება, ვინც არის მესაიდუმლე და მესაიდუმლეთ-მეწინამძღვრე [„მისტაგოგი“] საღვთო სიტყვებისაც და აზრებისაც, თუკი ნამდვილად ილხენს იგი გონითი ზეაღმყვანებლობის გვარით“ (Ibid. 40.40-53: Ὑμεῖς οὖν, ὡς γνωστικοί, τὸ λειπόμενον θεωρήσατε πῶς ἡ ποιητικὴ τῶν κρειττόνων γενικὴ τῆς φύσεως δύναμις εἰς ἓξ διαιρεῖται, καὶ αὐτοὺς γενικούς, τῶν ἀρετῶν τρόπους... Ταῦτα γὰρ πάντα λείπεται πρὸς ἐξέτασιν τῷ μύστῃ καὶ μυσταγωγῷ τῶν θείων καὶ λόγων καὶ νοημάτων, εἴπερ πάντως τῷ τῆς ἀναγωγῆς κατὰ νοῦν ἥδεται τρόπῳ). „[კითხვა]: „რას ნიშნავს „ექვსი ქალაქი თავშესაფრად“ (რიცხვ. 35.6; შდრ. 35.13) და რისთვის მიეცა ერთი მხრივ, სამი მათგანი აღთქმის მიწას, დანარჩენი სამი კი, მეორე მხრივ, - გარეთა [მიწას] (რიცხვ. 35.4)? [პასუხი]: ვინაიდან გადის ტომმა, რომელსაც დიდძალი პირუტყვი ჰყავდა, ამის გამო აღთქმის მიწის გარეთ მიიღო ქალაქები, ამათგან სამი რჯულმა თავშესაფრად განუკუთვნა უნებურად მკვლელს, დანარჩენი სამი კი - აღთქმის მიწას. ამიტომ, ზეაღმყვანებლობითი გვარის შესაბამისად [=სულიერი აზრის მიხედვით, ე.ჭ.], ეს ნიშნავს: ვინაიდან არსებობს სამი სახე, რომელთა კვალობაზეც არანებსითად ვცოდავთ, კერძოდ: მოძალადის ზემოქმედებით, მოტყუებით და უმეცრებით, - მართებს ამათგან შეპყრობილს, ვიდრე უკან დადევნებული ვნება დაეწეოდეს და მოკლავდეს მას ანუ აიძლებდეს, რომ შესცოდოს ნებსით, თავი შეაფაროს: მოძალადისგან შემცოდემ - განკრძალულების ქალაქს, მოტყუებით მცოდველმა - გამოცდილებისა და კეთილსათნო ჭკუამახვილობის ქალაქს, უმეცრებით მცოდველმა კი - სწავლა-ცოდნის ქალაქს. ხოლო ესენი [ეს „ქალაქები“, ე.ჭ.] განეკუთვნათ საქმითად [მოღვაწეებს] კეთილნაყოფიერებისა და, აგრეთე, პირუტყვის საძოვებლად მათი ვარგისობის გამო, რადგან საქმითობა სათნოებებითაც კეთილნაყოფიერია და მოიძოვება კიდეც პირუტყვისებრთა [პირუტყვის მსგავს ადამიანთა, ე.ჭ.] მიერ, ხოლო „შიგნითა ქალაქები“ განეკუთვნათ გნოსტიკოსებს, ვინაიდან გამომდინარე იქიდან, რომ სამი რამით წარმოჩნდება გნოსტიკოსი, კერძოდ ზნეობრივი, ბუნებისმეტყველებითი და საღვთისმეტყველო ცოდნით, მართებს უნებურად მკვლელობის ჩამდენს, ესე იგი გამოუცდელად მიახლებულდ [ცოდნასთან. ე.ჭ.], ანუ, კერძოდ, ერთი მხრივ იმას, ვინც, ზნეობრივ სწავლებასთან კავშირში, უგუნურად აღძრავს გულისწყრომასა და გულისთქმას, თავი შეაფაროს სიმშვიდის ქალაქს, ვინაიდან ზნებრივი სწავლების შედეგი სიმშვიდეა, მეორე მხრივ, იმას, ვინც ბუნებისმეტყველებითი ხედვის მხრივ არის ცთომილებაში და მიახლებულია მასთან არამეცნიერულად, თავი შეფაროს მეცნიერების ქალაქს, ხოლო ღვთისმეტყველებაში გაუკუღმართებულს მართებს შეეფაროს რწმენის ქალაქს, რათა არ მოხდეს ისე, რომ უმეცრებას მოდევნებულმა ვნებამ შეძლოს მასთან [უმეცრების ვნებასთან. ე.ჭ.] თანაზიარის მოხელთება და დაღუპვა (Quaestiones et Dubia, 29: Τί σημαίνουσιν αἱ «ἓξ πόλεις τῶν φυγαδευτηρίων» καὶ διατί αἱ μὲν τρεῖς ἐδόθησαν εἰς τὴν γῆν τῆς ἐπαγγελίας, αἱ δὲ ἄλλαι τρεῖς ἔξω; Ἐπειδὴ ἡ φυλὴ τοῦ Γὰδ διὰ τὸ πολλὰ κεκτῆσθαι κτήνη ἔξω τῆς γῆς τῆς ἐπαγγελίας ἔλαβεν τὰς πόλεις, ἐκ τούτων ἀφιέρωσεν ὁ νόμος τρεῖς εἰς τὸ καταφεύγειν τὸν ἀκουσίως φονεύοντα, τὰς δὲ ἄλλας τρεῖς εἰς τὴν γῆν τῆς ἐπαγγελίας. Τοῦτο οὖν σημαίνεται κατὰ τὸν τῆς ἀναγωγῆς τρόπον· ἐπειδὴ τρεῖς τρόποι εἰσὶν καθ᾽ οὓς ἀδιαθέτως ἁμαρτάνομεν, κατὰ τὴν πρᾶξιν τῆς τυραννίδος, ἐξ ἀπάτης καὶ ἐξ ἀγνοίας, δεῖ τὸν ἐν τούτοις ἐνεχόμενον, πρὶν τὸ παρεπόμενον πάθος καταδιῶξαν φονεύσῃ τὸν τοιοῦτον, ἐνδιαθέτως ποιοῦν ἁμαρτάνειν αὐτόν, φεύγειν, τὸν μὲν ἐκ τυραννίδος ἁμαρτάνοντα εἰς τὴν πόλιν τῆς ἐγκρατείας, τὸν δὲ ἐξ ἀπάτης εἰς τὴν πόλιν τῆς πείρας καὶ τῆς καλῆς πανουργίας, τὸν δὲ ἐξ ἀγνοίας εἰς τὴν πόλιν τῆς μαθήσεως. Ταῦτα δὲ ἀπενεμήθησαν τοῖς πρακτικοῖς διὰ τὸ εὔφορον καὶ πρὸς νομὴν κτηνῶν ἐπιτήδειον· ἡ γὰρ πρακτικὴ καὶ ταῖς ἀρεταῖς ἐστιν εὔφορος καὶ τῶν κτηνωδεστέρων ποιμαντική. Αἱ δὲ ἔσω πόλεις ἀπενεμήθησαν τοῖς γνωστικοῖς· ἐπειδὴ γὰρ ἐν τρισὶν καταγίνεται ὁ γνωστικός, ἔν τε ἠθικῇ, φυσικῇ καὶ θεολογικῇ γνώσει, δεῖ τὸν ἀκουσίως φόνον ἐργαζόμενον, τουτέστιν ἀπείρως ἐπιβάλλοντα, ἐν μὲν τῇ ἠθικῇ διδασκαλίᾳ θυμὸν καὶ ἐπιθυμίαν παρὰ λόγον κινοῦντα εἰς τὴν πόλιν τῆς πραότητος καταφεύγειν-τέλος γὰρ ἠθικῆς φιλοσοφίας ἡ πραότης ἐστίν, τὸν δὲ εἰς τὴν φυσικὴν θεωρίαν σφαλλόμενον καὶ ἀνεπιστημόνως ἐπιβάλλοντα, εἰς τὴν πόλιν τῆς ἐπιστήμης καταφεύγειν· τὸν δὲ εἰς τὴν θεολογίαν σφαλλόμενον δεῖ καταφεύγειν εἰς τὴν πόλιν τῆς πίστεως, μήπως τὸ παρεπόμενον τῆς ἀγνοίας πάθος καταλαβεῖν ἐξισχύσει καὶ ἀπολέσῃ τὸν μέτοχον αὐτοῦ. თავები მაქსიმეს აღნიშნული ნაშრომიდან აქაც და ქვემოთაც ყველგან მითითებული გვაქვს შემდეგი გამოცემის მიხედვით: Maximi Confessoris Quaestiones et Dubia, edidit José H. Declerck, Turnhout Brepols 1982; შდრ. ბოლო ნაწილის რუს. თარგ. Города же внутренние уделены тем, кто [идет путем] знания.262 Познающий пребывает в трех [областях] знания – в нравственной, естественной и богословской, и совершающему убийство неумышленно, то есть приступающему [к познанию] неумело, подобает [следующее]: тому, кто вопреки нравственному учению неразумно предается гневу и похоти, – укрыться в городе кротости, ибо кротость есть завершение нравственной философии; тому, кто заблуждается в естественном учении и судит невежественно, – укрыться в городе ведения; тому же, кто заблуждается в богословии, следует укрыться в городе веры, дабы преследующая страсть незнания не смогла настигнуть его и не погубила бы того, кто к ней причастен, Прп. Максим Исповедник. Вопросы и недоумения, Пер. Д.А. Черноглазова, науч. ред., предисловие комментарии Г. И. Беневича. Издательство "Никея"; Пустынь Новая Фиваида Афонского Русского Пантелеимонова монастыря, М.-Святая гора Афон, 2010 с. 90-91).

დავძენთ იმასაც, რომ წმ. დიადოქოსის სახელგანთქმულ „ასკეტიკონში“, რასაც "მშვენიერებათმოყვარეობის“ მომდევნო ტომში წარვუდგენთ მკითხველს, კერძოდ, 72-ე ქვეთავში მოცემულია უაღრესად საყურადღებო მსჯელობა „ღვთისმეტყველი გონისა“ (ὁ θεολόγος νοῦς) და „მცოდნე [მცოდნეობითი] გონის“ (ὁ γνωστικὸς νοῦς) შესახებ. სრულად დავიმოწმებთ აღნიშნულ ქვეთავს: „ღვთისმეტყველი გონი, - სულით დატკბობილი თვით ღვთის ნასიტყვობათა მიერ და მგზნებარებაში მყოფი, -  ჟამთა შემდგომ მიეახლება უვნებობის სივრცეებს, ვინაიდან „ნასიტყვობანი უფლისა, - ამბობს, - არის წმინდა ნასიტყვობანი, გამოხურებული ვერცხლი, მიწით ნაწრთობი“, მცოდნე [გონი] კი, ამასთან, მოქმედებისეული გამოცდით განმტკიცებული, ვნებებზე მაღლა დგება; თუმა იგემებს, ერთი მხრივ, ღვთისმეტყველიც მცოდნეობით გამოცდილებას, თუკი იგი უფრო ქვემდაბლად განიწყობს თავს, მეორე მხრივ კი, მცოდნეც, თუკი უცთომლად ექნება მას სულის განმრჩეველობითი ნაწილი, მცირედით მიმღები იქნება მჭვრეტელობითი სათნოებისა, ვინაიდან არ ხდება იმგვარად, რომ ეს ორი ნიჭი მთლიანსრულად იყოს მიცემული ერთ-ერთისადმი, და ეს იმიტომ, რომ ორივეში შენარჩუნდეს განკვირვებულობა იმით, რითაც ერთი მათგანი მეორეს აღემატება, შედეგად კი, სამართლიანობისადმი მსწრაფველობასთან ერთად, გარდაემატებოდეს მათში მდაბალცნობიერება. ამის გამო მოციქული ამბობს: „ერთ მათგანს სულის მიერ ეძლევა სიბრძნის სიტყვა, ხოლო მეორეს სიტყვა ცოდნისა იმავე სულის კვალობაზე“ (აღნიშნული ქვეთავის მნიშვნელოვან ტერმინოლოგიურ მონაცემთა შესახებ განმარტებითად იხ. „მშვენიერებათმოყვარეობის“ მომდევნო ტომის შესაბამისი სქოლიოები). დავძენთ, რომ სინტაგმა „მცოდნე [მცოდნეობითი] გონი“ (ὁ γνωστικὸς νοῦς) არაიშვიათია წმ. მაქსიმე აღმსარებლის შრომებშიც. აი, რამდენიმე ნიმუში: „გნოსტიკოსი გონება, ბუნებითად და ყოველგვარი სიტყვახელოვნებითი ფანდის გარეშე მჭვრეტელი საკუთარი შემოქმედისა, არსთა ჭვრეტისგან ძღვნად იღებს მის მიერ უფლისადმი ლოგიკურ მტკიცებულებათა გარეშე შეწირულ ფუძემდებლურ სწავლებებს რწმენისას, რომლის უაღმატებულესს ვერავინ ვერანაირად ვერაფერს შესწირავს“ (შდრ. Quaestiones ad Thalassium , 51.73-79: δῶρα μὲν λαμβάνει ὁ γνωστικὸς νοῦς ἐκ τῆς τῶν ὄντων θεωρίας δι’ αὐτοῦ προσαγομένους τῷ κυρίῳ τοὺς ἄνευ λογικῆς ἀποδείξεως συνεκτικοὺς λόγους τῆς πίστεως, ὑπὲρ ἧς οὐδεὶς οὐδαμῶς οὐδὲν προεισφέρει, φυσικῶς καὶ δίχα πάσης τῆς ἐν λόγοις τεχνικῆς μεθοδείας τὸν ἴδιον ποιητὴν θεώμενος); კიდევ: „ამბობენ მავანნი, რომ ლომის ძვლების ერთიმეორისადმი შეჯახებით ცეცხლი ინთება. ამასაც ჰბაძავს ბუნებითად თვისობრივი გნოსტიკოსი გონება და ღვთისმოყვარე, რომელიც ჭეშარიტებითი თანაძიების გზით ურთიერთისადმი შეაჯახებს, ძვალთა მსგავსად, ღვთისმოშიშ აზრებს და აღანთებს ცოდნის ცეცხლს“ (შდრ. Quaestiones ad Thalassium, 51.123-127: Φασί τινες τοῦ λέοντος ἀλλήλοις τὰ ὀστᾶ συγκρουόμενα πῦρ ἀποβάλλειν. Μιμεῖται καὶ τούτου τὸ φύσει πεφυκὸς ὁ γνωστικὸς νοῦς καὶ θεοφιλής, διὰ τῆς κατὰ τὴν ἀλήθειαν συζητήσεως ἀλλήλοις τοὺς εὐσεβεῖς ὀστέων δίκην συγκρούων λογισμοὺς καὶ τὸ πῦρ ἐξάπτων τῆς γνώσεως); კიდევ: „გნოსტიკოს გონებას, პავლეს თანახმად, აქვს მასში თანამყოფი აზრები“ (შდრ.Quaestiones et Dubia, 119.17-18: ὁ γνωστικὸς νοῦς κατὰ τὸν Παῦλον ἔχει συνόντας αὐτῷ τοὺς λογισμούς·);

ქრონოლოგიურად უფრო ადრე, νοῦς-ისა და γνωστικός-ის დაკავშირება (თუმცა არა სინტაგმად, როგორც ეს ერთი შეხედვით შეიძლება მოგვეჩვენოს) თავს იჩენს ერთ-ერთი უკანასკნელი ნეოპლატონიკოსი ფილოსოფოსის სიმპლიკიოს სიცილიელის (Σιμπλίκιος, c. 490-560 წწ.) ანუ, ლათინურად, სიმპლიციუსის (იგი იყო დაახლ. 440-520 წწ-ის ცნობილი ნეოპლატონიკოსის, ქართულ საღვთისმეტყველო-ფილოსოფიურ ტრადიციაში კარგად ცნობილი ამონიოს ერმისის და, აგრეთე, ათენის წარმართული სკოლის ბოლო სქოლარის, დაახლ. 458-538 წწ-ში მცხოვრები ასევე ნეოპლატონიკოსი ფილოსოფოსის, დამასკიოსის მოწაფე) არაავთენტურ შრომაში In Aristotelis Libros de Anima Commentaria [„კომენტარები არისტოტელეს წიგნზე სულის შესახებ“; შესაძლოა ნამდვილი ავტორი იყოს VI ს-ის I ნახევრის ნეოპლატონიკოსი ფილოსოფოსი, ზემოხსენებული დამასკიოსის მოწაფე პრისკიანე ლიდოსი ანუ ლიდიელი]: „ჩანს, რომ, აგრეთვე, ყოველსავე მცოდნეობითს, რაც თავისი თავისგან აღიძვრის სამოქმედოდ, გონებად უწოდებს [არისტოტელე, ე.ჭ.]“ (შდრ. Simplicii In L. De Anima, III.4 [Arist. P. 429a 10]: ἔοικε καὶ πᾶν τὸ καὶ ἀφ' ἑαυτοῦ εἰς ἐνέργειαν ἐγειρόμενον γνωστικὸν νοῦν προσαγορεύειν, Commentaria in Aristotelem Graeca, Volumen XI, Simplicii In Libros Aristotelis De Anima Commentaria, Consilio et Auctoritate Academiae Litterarum Regiae Borussicae, Edidit Michael Hayduck, Berlini, 1882, p. 221.13-14).

 

ედიშერ ჭელიძე

95-ე სქოლიო "მშვენიერებათმოყვარეობის" (I.II) ახალ ქართულ თარგმანზე


გამომცემლობა "ალილო"
2013 წ. თბილისი

AddThis Social Bookmark Button

ბოლოს განახლდა (SUNDAY, 04 AUGUST 2019 16:07)