საუბარს რწმენის შესახებ მსჯელობით დავიწყებთ. რწმენას ხშირად რელიგიის ცნებას უკავშირებენ. მაგრამ სინამდვილეში ეს სიტყვა გაცილებით მრავლისმომცველია. წმ. წერილში - ებრაელთა მიმართ ეპისტოლეში, სარწმუნოება განსაზღვრულია, როგორც "საქმეთა მამხილებელ არახილულთა" (ებრ. 11,1). რა თქმა უნდა, ისიც შეიძლება ითქვას რომ, რამდენადაც ღმერთი უხილავი და განუჭვრეტელია, რწმენის ცნება პირველ რიგში, სწორედ მასთან არის დაკავშირებული. მაგრამ არსებობს საგნები, რომელთა მიმართაც ჩვენ ისეთი მტკიცე რწმენა არა გვაქვს, როგორიც მორწმუნეს აქვს ღვთის არსებობის მიმართ.

მახსოვს, ერთხელ ტაქსის მოლოდინში სასტუმროსთან ვიდექი. ერთი ახალგაზრდა კაცი მომიახლოვდა და მითხრა - "კაბის მიხედვით თუ განვსჯით, თქვენ მორწმუნე ხართ, მღვდელი". - "დიახ". მივუგე მე. - "აი, მე კი ღმერთი არ მწამს..." მე შევხედე მას და ვეუბნები - "ძალიან სამწუხაროა"! - "როგორ შეძლებთ, რომ ღმერთის არსებობა დამიმტკიცოთ?" - "რა დამტკიცებაზე მელაპარაკებით, ან რა სახის მტკიცებულება გჭირდებათ?" - "აი, როგორ... დამანახეთ ხელისგულზე თქვენი ღმერთი და დავიჯერებ მის არსებობას". მან ხელი გადმომიშალა და ამ დროს თითზე საქორწინო ბეჭედი დავუნახე. "დაქორწინებული ხართ?" - "დიახ, ვარ." - "შვილები გყავთ?" - "დიახ, მყავს." - "ცოლი გიყვართ?" - "რა თქმა უნდა, მიყვარს." - "შვილები თუ გიყვართ?" - "დიახ." - "აი, მე კი ეს არ მჯერა!" "- როგორ არ გჯერათ?! მე ხომ გეუბნებით!" - "დიახ, მაგრამ მაინც არ მჯერა, დამიდეთ თქვენი სიყვარული ხელისგულზე, შევხედავ და დაგიჯერებთ..." იგი ჩაფიქრდა - "დიახ... ამ პოზიციიდან სიყვარულისთვის არ შემიხედავს..."
თუ სარწმუნოების ცნებას განვავითარებთ, როგორც შინაგან გამოცდილებას, მაშინ შესაძლებელია, იმ დასკვნამდე მივიდეთ, რომ რწმენა არის რაღაც გაცილებით ბევრისმომცველი, ვიდრე უბრალოდ - რელიგიური შემეცნება. ვიღაც მიყვარს, ან ვიღაცას ვუყვარვარ  მე, როგორ შეიძლება, აქ ძებნა დაუწყო რამენაირ მტკიცებულებას, როგორ შეიძლება, ხელისგულზე დაიდო და ვინმეს აჩვენო სიყვარული?!. ახალგაზრდამ საუბარი განაგრძო და მეუბნება: - "მაგრამ მე შემიძლია, დაგიმტკიცოთ ცოლისადმი ჩემი სიყვარული... ხშირად საჩუქრები მიმაქვს მისთვის, შვილებზე ვზრუნავ!.." - "მაგრამ ეს სულაც არ ამტკიცებს სიყვარულს. ყოველივე ეს შეიძლება, იმითაც იყოს გამოწვეული, რომ თქვენ ცოლის გეშინიათ, ან საზოგადოებრივ აზრს ითვალისწინებთ. მაგრამ ეს საქციელი აუცილებლად სიყვარულზე არ მეტყველებს."

ამგვარადვე შეიძლება, ვიმსჯელოთ სხვა საგნებთან დაკავშირებით. არ არსებობს ისეთი ადამიანი, რომელიც ხელოვნების ნიმუშით, მუსიკალური ნაწარმოებით ან ბუნების მშვენიერი პეიზაჟით მოიხიბლება და არ წამოიძახებს: - რა სილამაზეა! რა მშვენიერებაა!.. მაგრამ დაამტკიცებ ამ სილამაზეს?!. სილამაზეს ხაზებისა და საღებავების არსებობით ვერ დაასაბუთებ, არც ამ საღებავებსა და ხაზების ნებისმიერი შეთანხმება მოგვცემს აუცილებლად სილამაზეს. როდესაც მზის ამოსვლას ან მის ჩასვლას ვუმზერთ და შევძახებთ: - რა მშვენიერია! ამის ახსნა არ შეგვიძლია. იგივე ხდება მუსიკასთან დაკავშირებით: ვისმენთ მუსიკალურ ნაწარმოებს, რომელსაც სადღაც, ჩვენი ცნობიერების, ჩვენი ბუნების, ჩვენი არსებობის სიღრმეში გადავყავართ; და ყოველივე ამას - როგორც სილამაზეს - ისე განვიცდით. ასე ვუკავშირდებით ამ სილამაზეს, სილამაზე აისახება ჩვენში, როგორც განცდა, როგორც ჩვენი პირადი შინაგანი გამოცდილება. ასევეა სიყვარულიც. ვიღაც გვიყვარს არა იმიტომ, რომ იგი განსაკუთრებულად ლამაზი, ჭკვიანი ან ნიჭიერია; ჩვენ ის იმიტომ გვიყვარს, რომ იგი თითქოს ჩვენი მიმართულებით ასხივებს, რაღაც ისეთს, რაც გვატყვევებს; ვუცქერთ ადამიანს და მასში სილამაზეს ვხედავთ. და ეს გამოცდილება სიყვარულისა და სილამაზისა, რომელიც გამოსჭვივის მხატვრობაშიც, მუსიკაშიც და ბუნებაშიც, არის სწორედ იგი, რომელსაც ებრაელთა მიმართ ეპისტოლეში - I საუკუნეში, ქრისტიანული ეპოქის გარიჟრაჟზე რომ დაიწერა - რწმენა ეწოდება. ეს არის რწმენა... მაგრამ იმაზე კი არ არის დაფუძნებული, რისი დამტკიცებაც შესაძლებელია, რასაც ხელით შეეხები და დაინახავ, არამედ ესაა უშუალო, პირდაპირი გამოცდილება. აი, ამაზე ღირს დაფიქრება. იმიტომ, რომ, თუკი ჩვენ განვიცდით სიყვარულს, ბუნებას, ხელოვნებას და საკუთარ რელიგიურ გამოცდილებას, როგორც იმ მშვენიერებამდე აღმაღლებულებს, რომელთან შეერთებითაც ვიძენთ სიღრმესა და სიფაქიზეს და სრულიად განვახლდებით, მაშინ შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ამ გრძნობებში არის რაღაც ჭეშმარიტება, რაღაც რეალობა. ყოველ შემთხვევაში, ის მაინც შეგვიძლია, რომ დავსვათ საკითხი იმ რელობის შესახებ, რომელიც ამ გრძნობების მიღმა არსებობს.

ჭეშმარიტებას მე განვსაზღვრავ, როგორც რეალობას. როდესაც ვამბობთ, რომ გვწამს, გვჯერა... ვგულისხმობთ, რომ დარწმუნებულნი ვართ რაღაცის რეალობაში. ეს რეალობა, როგორც ვამბობდით, შეიძლება დავინახოთ ხელოვნების, ბუნების, სიყვარულის საშუალებით. მაგრამ ეს შეიძლება იყოს რეალობა, რომელიც ჩვენში წარმოჩინდება, როგორც რელიგიური გამოცდილება. როგორც გამოციდლება იმის შესახებ, რომ ღმერთი არსებობს.

აქ საკითხი იმასთან დაკავშირებით უნდა დავსვათ, თუ რისი თქმა გვსურს, როდესაც ვიტყვით სიტყვას - ღმერთი. სლავურში ეს სიტყვა შეიძლება, ორი ძირიდან მოდიოდეს - ძველი სანსკრიტული სიტყვიდან - bhaga რაც "მდიდარს" ნიშნავს, ანუ მას, ვინც ყველაფერს ფლობს, რომელსაც იმის გარდა, რაც აქვს, არაფერი სჭირდება, რომელიც იმდენად მდიდარია თავისი პირადი ქონებით, რომ შეუძლია, ყოველგვარი სიხარბის გარეშე სრული გულახდილობით მოეკიდოს ყოველივე გარეგნულს და ყველაფერი გასცეს, იმიტომ, რომ არაფერს იშურებს. ასევე შეიძლება სიტყვა "ღმერთი" წარმოვთქვათ ისე, როგორც ამას ხამიაკოვი ამბობს. სიტყვიდან "მყოფი". იგი, ვინც შექმნილი არ არის (შეგვეძლო, ისიც დაგვემატებინა, რომ - არც გამოგონებული), არამედ არსებობს თვითმყოფობით, რეალური და უცვალებელი არსებობით. იგი არის ის, ვის შესახებაც ძველი აღთქმა ამბობს: იგი - მყოფი. იგი, რომელიც არის... ეს სიტყვები იესო ქრისტემ საკუთარ თავს მიაკუთვნა - სახარებაში. და ძალიან მნიშვნელოვანია იმის გაგება, რომ, როდესაც ქრისტე ლაპარაკობს საკუთარ თავზე, ის ლაპარაკობს - როგორც ადამიანზე, ან როგორც ღმერთზე. და აი, პირველი გაგება: ღმერთი ის არის, ვინც არსებობს, ის არის იგი, ვინც თავადაა მყოფობა. ის არის სისრულე არსებობისა, სისრულე გაბრწყინებული მოზეიმე ცხოვრებისა. იგი ყოვლადკმაყოფილია (ეს სიტყვა აქ თანამედროვე მნიშვნელობით არ უნდა გავიგოთ, არამედ იმ აზრით, რომ იგი რაიმეს ნაკლებობას არ განიცდის. მას აქვს ყველაფერი მთელი სისრულით), მას არაფერი სჭირდება. მას არავის, არაფრის, არანაირი ქმნილების უკუგდება არ სურს, იმიტომ რომ თვითონაა სიყვარული, ანუ დღესასწაული სიცოცხლისა, რომლის ბუნება იმაში მდგომარეობს, რომ გასცეს საკუთარი თავი - უსასრულოდ, უსაზღვროდ, საუკუნოდ, ყოველთვის - ყველასთვის, ვისაც ეს მისგან სჭირდება.

ამ სიტყვის უკან სხვა შინაარსიც დგას, უკვე გერმანულ ენებში. God ინგლისურში, Gott გერმანულში წარმოდგება ძველი გერმანული ფესვიდან: ის, ვის წინაშეც ქვე ეცემი თაყვანისცემის ნიშნად, ვის წინაშეც ქედს იხრი ძრწოლით. იგივეს ვპოულობთ ძველბერძნულ ენაშიც. სიტყვა Θεος - ღმერთი, წარმოდგება ფესვისგან, რომელიც ზუსტად ამ წმინდა ძრწოლას გამოხატავს. ასე რომ, როცა ღმერთზე ვსაუბრობთ, პირველი, რაც უნდა აღვნიშნოთ, ისაა, რომ ღმერთი ჩვენი პირველადი გამოცდილებაა და არა - ჩვენი ოცნებების ხატება, ზეადამიანი. ღმერთი ჩვენ აღგვემატება და ჩვენს მიერ აღიქმება ისეთი გრძნობებით, როგორიცაა წმინდა ძრწოლა, აღუწერელი სიხარული, სიყვარული. ამ მიმართებაში ღმერთის განსაზღვრა ძველ ენებში ძალიან მნიშვნელოვანია იმიტომ, რომ ამ ენებში - თუნდაც სანსკრიტში - გოთურსა და ძველ ბერძნულში ღმერთი არ აღიწერება: არანაირი მცდელობა არაა იმისა, რომ ითქვას, როგორია ის, მხოლოდ იმაზეა ლაპარაკი, თუ რა გვემართება ჩვენ, როცა ცხოველ ღმერთთან პირისპირ აღმოვჩნდებით, როგორ მოგვიცავს მოწიწება და ვეთაყვანებით და თავს ვხრით მის წინაშე.

არსებობს სხვა ფუძეც ძველ ბერძნულ ენაში, რომელიც იმაზე მიგვანიშნებს, რომ ბერძნები (როგორც ზოგადად ჩვენ - ქრისტიანები) ღმერთს შემოქმედად აღიარებდნენ, ვინც მთელი სამყარო შექმნა, ვინც ყველაფრის წყაროა. ამის გაგება სხვადასხვანაირად შეიძლება. ჩვენთვის, ქრისტიანებისთვის, ღმერთი ერთადერთია - განუმეორებელი და შემოქმედების აქტი, ღვთის სიყვარულის აქტი არის ღვთის ნების აქტი, იმ გაგებით, რომ მოუწოდებს ყველაფერს, რაც კი არსებობს, ყოფნისკენ. მაგრამ ის მოქმედებს არა - როგორც მბრძანებელი, რომელიც ყველა ქმნილებას უბრძანებს გამოცხადდნენ მის წინაშე, არამედ - როგორც მოყვარული მამა და უკეთესი იქნებოდა გვეთქვა, როგორც ცოცხალი სიყვარული, რომელიც მოუწოდებს ქმნილებას ყოფიერებაში, იმისთვის, რომ აზიაროს თავის ცხოვრებას, თავის სიხარულს და ზეიმს, თავისი სიყვარულის საიდუმლოს.

მაგრამ ჩვენ ვიცით, როგორია ეს ქვეყანა, რამდენი ტანჯვაა მასში, როგორი შემზარავია ის, როგორ ცელავს მასში სიკვდილი ყველაფერს. ამიტომ, კითხვა შეიძლება ასე დავსვათ: როგორ შეეძლო ღმერთს, რომელზეც ქრისტიანები ამბობენ, რომ ის სიყვარულია, შეექმნა ასეთი საშინელი, ასეთი უსახური ქვეყანა? ნუთუ მან შექმნა ის და შემდეგ განისვენა თავისი საქმეებისგან იმის მოლოდინში, თუ რა იქნება მერე? უფრო უარესიც: იმის მოლოდინში, რომ ის ჩვენ - ვისაც არ გვითხოვია მისთვის შექმნა - გაგვასამართლებს იმისთვის, რომ ამგვარები გამოვდექით. ასეთი ღმერთი საშინელი იქნებოდა. მისთვის ქედი უნდა მოგვეხარა, როგორც ძალაუფლების მქონესთვის, მაგრამ მისი სიყვარული შეუძლებელი იქნებოდა. უფრო მეტიც: ასეთ ღმერთს ვერც მე და ვერც თქვენ პატივს ვერ ვცემდით. მაგრამ ღმერთმა, რომელმაც თავისი ძლევამოსილი სიტყვით ყოფიერებისკენ მოუწოდა ყველაფერს, რაც კი არსებობს, პასუხისმგებლობა აიღო თავის შემოქმედებით აქტზე, თავის გადაწყვეტილებაზე შეექმნა სამყარო და მიეცა მისთვის თვითგანსაზღვრის თავისუფლება. ღმერთმა პასუხისმგებლობა აიღო იმით, რომ ისტორიის რომელიღაც მომენტში, იმ პირველ დღეებში, საიდანაც ქრისტიანული ერა, ქრისტიანული პერიოდი იწყება, თვით ღმერთი იქცა ადამიანად და ისე, რომ ბოროტებას არ შეხებია, ცხოვრობდა და მოქმედებდა ჩვენში, ეხებოდა ბოროტების ყველანაირ შედეგს, ყველანაირ ტანჯვას, ქვეყნიერების ყველანაირ საშინელებას, უღმერთოებას და სიკვდილს. ღმერთმა მოუწოდა ადამიანს ცხოვრებისაკენ არა იმიტომ, რომ ოდესმე ადამიანი მის წინაშე პასუხით წარმდგარიყო: მან ჩვენ მოგვანდო მის მიერ შექმნილი ქვეყნიერება, მოგვცა შემოქმედების საშუალება, რომ შეგვექმნა ამ სამყაროსგან საოცარი სილამაზე, ჰარმონია, სიმართლე. მაგრამ, როდესაც ადამიანმა გადაუხვია ამ გზიდან, წავიდა ეგოიზმის, სიხარბის, შიშის, უსიყვარულობის გზით, მაშინ ღმერთი იქცა ადამიანად. ჩვენ გვჯერა, რომ ბეთლემში შობილი იესო ქრისტე, რომელიც წმინდა მიწაზე ქადაგებდა, რომელიც ჯვარს აცვეს უსამართლო განსჯის შემდეგ და რომელიც აღსდგა, არის თვით უფალი, რომელიც ამ ქვეყანაზე იმიტომ მობრძანდა, რომ ჩვენთან ერთად გაეზიარებინა თავისი შემოქმედებითი აქტის ყველანაირი შედეგი და ისიც, რაც ჩვენ ამ სამყაროს ვუყავით, სამყაროს, რომელიც მან ჩვენ მოგვანდო.

ჩნდება კითხვა: როგორ შეიძლება, ადამიანი იმავდორულად ღმერთი იყოს, როგორ შეიძლება, ორმა ბუნებამ განმსჭვალოს ერთმანეთი, როგორ შეიძლება, რომ ყოვლისშემძლე ღმერთი სუსტ ადამიანად იქცეს? შეუძლია, შემოვიდეს სასრულში, ჩვენს დროებით სამყაროში მას, ვინც უსასრულოა, მუდმივია? მე ვფიქრობ, რომ ერთ-ერთი ყველაზე დამაჯერებელი სურათი, ყველაზე დამაჯერებელი ხატება თავის დროზე მაქსიმე აღმსარებელმა მოგვცა. ის ამბობს, რომ ადამიანისა და ღმერთის შეერთება - ღვთაებრიობისა და ადამიანობისა ქრისტეში - შეიძლება შევადაროთ ცეცხლისა და რკინის შეერთებას - ხმლის გამოწრთობისას. ჩვენ ვდებთ ხმალს ცეცხლში - ცივს, ნაცრისფერს, ბრწყინვალების გარეშე, ამოღების შემდეგ კი - ცეცხლივით ანთია. რა მოხდა? სიცხემ განმსჭვალა რკინა ისე, რომ მაქსიმე აღმსარებლის სიტყვებით რომ ვთქვათ, ახლა შეიძლება გაჭრა ცეცხლით და დაწვა რკინით. თუ არ წარმოვიდგენთ ღმერთს ფიზიკურად ჩვენს მსგავს არსებად, მაშინ ასე შეიძლება ვიფიქროთ განხორციელებაზე. ჩვენ შეგვიძლია ვიფიქროთ, რომ ღმერთი, რომელიც ნივთიერი არ არის, უერთდება ნივთიერს, ისე როგორც სიცხოველე უერთდება რკინას, ან ისე, როგორც ჩვენში შემოდის სითბო, ჩვენ ვრჩებით ადამიანურ სხეულად, მაგრამ ახლა ის ცოცხალია, მოქნილია, მთრთოლვარეა, აბსოლუტურად სხვანაირია, ის გაცოცხლდა. აი, ამისი გვჯერა ჩვენ. ასეთად წარმოგვიდგენია უფალი იესო ქრისტე - ყოველმხრივ ადამიანი, რომელსაც აქვს სულიც, გონებაც, გულიც, ნებისყოფაც, სხეულიც, მაგრამ ადამიანი, რომელიც მთლიანად, ბოლომდე, ყველაზე ღრმად, გამონაკლისის გარეშე, განიმსჭვალა ღვთაებით, იქცა იმად, რადაც ყველა ადამიანი მოწოდებულია რომ იქცეს - ღმერთკაცად. იმიტომ, რომ ადამიანი იმისთვის კი არაა მოწოდებული, რომ იყოს მხოლოდ ერთ-ერთი ცოცხალი ქმნილებათაგანი, თუნდაც ყველაზე მშვენიერი. ადამიანი მოწოდებულია ღმერთთან ურთიერობით, ღმერთთან შეერთებით ისე გარდაქმნას თავისი ქმნილი ბუნება, რომ მთელი ღვთიური ბუნების თანამონაწილე გახდეს. ჩვენ მოწოდებულნი ვართ, ვიყოთ იმ სამყაროს წინამძღოლნი, რომელიც ღმერთმა შექმნა იმისთვის, რომ როგორც მოციქული პეტრეს საიტყვებშია, ღმერთი იყოს ყველაფერი ყველაფერში, ე.ი. ჩვენ გვევალება ყოველგვარი ქმნილება ღმერთთან მივიყვანოთ, ჩვენი ქმნილი შემოქმედებით შევაერთოთ ყველა ქმნილება, ღმერთის მთელი შემოქმედება ისე, რომ ყველაფერი ღმერთით განიმსჭვალოს, ყოველივე მარადისობით გაბრწყინდეს.

ამაშია ძველი აღთქმის სიტყვების, შესაქმის დასაწყისის აზრი, სადაც ნათქვამია, რომ ღმერთმა შექმნა სამყარო ექვს პერიოდად (რომლებსაც ბიბლიაში პირობითად დღეები ეწოდება), მეშვიდე დღეს კი განისვენა თავისი საქმეებისგან. ნიშნავს თუ არა ეს იმას, რომ მან უბრალოდ დატოვა ეს ქვეყანა, დაივიწყა მის შესახებ, არანაირი ყურადღება არ მიუქცევია იმის ბედისთვის, თითქოს ის მიუშვა იმის მოლოდინში, რომ სამყარო თავისით, რაღაცნაირად მოეწყობა. არა; მე ვფიქრობ, რომ სწორედ ამ მეშვიდე დღეს ადამიანი იწყებს თავის შემოქმედებით საქმიანობას. მეშვიდე დღეს ესაა ისტორიის მთელი პერიოდი, იმ მომენტიდან, როცა შექმნა დამთავრდა, როცა ადამიანი შეიქმნა, დასრულდა, ქვეყნიერების ცენტრში დადგინდა იმ დღემდე, ვიდრე ბოლო ჟამს იქნება სამსჯავრო. საშინელ სამსჯავროზე ჩვენ ცალკე შევჩერდებით, მაგრამ ახლა მინდა, ამ შემოქმედებაზე ვისაუბრო.

შეიძლება, ადამიანის თვისება, რომელიც ყველაზე მეტად აახლოებს მას ღმერთთან, არის შემოქმედება, ქმნადობის უნარი. ეს სამყარო, რომელიც უმანკოდ იყო შექმნილი, რომელშიც ჩადებული იყო ყოველგვარი სიკეთე, მიეცა ადამიანს ისე, როგორც შეიძლება მისცე მიწის ნაკვეთი და უთხრა: ნიადაგი მდიდარია, ნაყოფიერი, შენ მტკიცე მხრები და ხელები გაქვს, ხელში გუთანი გიჭირავს - შექმენი ამ ნიადაგისგან მინდორი ან ბაღი - შენი შეხედულებისამებრ, შენი შემოქმედებითი უნარის მიხედვით. ადამიანი ამით უნდა დაკავებულიყო. წმ. მაქსიმე აღმსარებელი თავის ნაწერებში ამბობს, რომ ადამიანი ორ სამყაროს ეკუთვნის: ერთი მხრივ, ის აღებულია მიწისგან, ე.ი. წარმოადგენს ღმერთის მიწიერი ქმნილების უკანასკნელ რგოლს, მაგრამ მეორე მხრივ, ღმერთმა შთაბერა მას სული. თანაც - არა უბრალოდ სიცოცხლის სული, არამედ სიცოცხლის ეს სუნთქვა, როგორც ბიბლიაშია ნათქვამი, რომელიც მას აქცევს არსებად, რომელსაც შეუძლია ღმერთის შემეცნება, ღმერთის სიყვარული, ღმერთთან ჰარმონიაში ყოფნა, შეუძლია ყური მიუგდოს ღმერთს. და აი, იმიტომ, რომ ადამიანი ასეთად იყო შექმნილი, მას შეუძლია, ყოველგვარი მიწიერი აზიაროს სულიერს, საბოლოო ჯამში კი - ზეციურს და ღვთაებრივს. ესაა კაცობრიობის ამოცანა. ჩვენ ეს არ აღვასრულეთ, ჩვენ გზა აგვებნა, მაგრამ ეს ამოცანა კვლავ დგას ჩვენს წინაშე. სამყარო, რომელიც ჩვენ შევქმენით, უსახურია, საშინელია. თქვენ ალბათ გახსოვთ რუსული ანდაზა: უმოსავლობა ღვთისგან, შიმშილი კი ადამიანებისგან. მართლაც მოსავლის არქონა შეიძლება იყოს სხვადასხვაგვარი გარეგანი მოვლენების მიზეზი, შიმშილობა კი იმაზეა დამოკიდებული, რომ ადამიანი სხვა ადამიანთან მიმართებაში შეიძლება, არაადამიანურად მოიქცეს. ეს ხშირად ხდება, ჩვენს დროში კი ასე საშინლად ვლინდება.

ჩვენ უნდა ვისწავლოთ, თუ როგორ დავბრუნდეთ ღმერთის პირველად ჩანაფიქრთან. თვით ღმერთი მოევლინა ამ ქვეყანას, რათა ჩვენი შემოქმედებითი ცხოვრებისთვის საფუძველი დაედო, ამიტომ შეგვიძლია, თვითონ ღმერთისგან ვისწავლოთ, როგორ უნდა იცხოვროს ადამიანმა, იმიტომ, რომ ქრისტემ გვიჩვენა ჩვენ როგორ ვიცხოვროთ ან უფრო სწორად - როგორ შეუძლია, იცხოვროს ადამიანმა, რომელიც ღირსია ადამიანად იწოდებოდეს. ესაა სახარების ერთ-ერთი ყველაზე შთამაგონებელი ადგილი. ჩვენ  გვეჩვენა არა მხოლოდ ღვთის სიყვარული - ჩვენ განგვეცხადა ადამიანის სიდიადე, განგვეცხადა, რომ ადამიანი შეიძლება, გაიზარდოს ღვთაებრიობის შესაბამისად, და ამის საშუალებით ყველამ - ღვთის მიერ შექმნილმა შესძლოს, მიაღწიოს იმ სისრულეს, რომლისკენაცაა მოწოდებული.

მაგრამ ამისკენ მიმავალ გზაზე დგას საშინელი რაღაც: თავისუფლება, ადამიანური თავისუფლება, ამაზე უნდა დავფიქრდეთ. თავისუფლება შეიძლება იყოს შემოქმედებითი, მხსნელი ან დამღუპველი. ის შეიძლება იყოს თვითნებობა ან განთავისუფლება იმისდამიხედვით, თუ ჩვენ როგორ გავიგებთ მას.

თითქოსდა ამ სიტყვის მნიშვნელობაზე დაფიქრებაც კი არაა საჭირო: იყო თავისუფალი - ესაა გვქონდეს უფლება და შესაძლებლობა აკეთო ის, რაც გინდა. თუმცა ასეთი თავისუფლება ამქვეყნად საერთოდ არ არსებობს. ის არაა არც ბიოლოგიურად, არც საზოგადოებრივად, არც პოლიტიკურად, არც ადამიანებთან ურთიერთობაში. ბიოლოგიურად ჩვენ შეგვიძლია ვიყოთ ის, რადაც დავიბადეთ. ამათუიმ სახის, ეროვნების ადამიანად. საზოგადოებრივად ჩვენ საკმაოდ განსაზღვრულნი ვართ, პოლიტიკურ შეზღუდვაზე კი სალაპარაკოც არაფერია. ყოველ ქვეყანაში არის რაღაც ძალიან ნათელი საზღვრები; ისინი შეიძლება იყოს ძალიან ვიწრო და დამთრგუნველი, ან მეტ-ნაკლებად ფართე, მაგრამ ყოველთვის სადღაც მთავრდება ჩვენი უფლება, გავაკეთოთ ის, რაც გვინდა. მაშ, რაშია თავისუფლება? თუ არ შემიძლია, ვაკეთო ის, რაც მინდა, თუ მე ბიოლოგიურად, ფსიქოლოგიურად, საზოგადოებრივად და პოლიტიკურად ყველანაირ ურთიერთობაში განსაზღვრული ვარ, სადღა შეიძლება იყოს საუბარი თავისუფლებაზე? აი, მე მინდა, თქვენთან ერთად დავფიქრდე ამ სიტყვის მნიშვნელობაზე. ჩემი მსჯელობა ზოგიერთ თქვენგანს შეიძლება, უცნაურად მოეჩვენოს, მაგრამ ხანდახან გვიხდება რთულ საკითხებზე დაფიქრება, მათთან ჩვენთვის უჩვეულო მხრიდან მიახლოება.

დავიწყებ სიტყვებით, რომელთაც ჩვენ ვხმარობთ თავისუფლების აღსანიშნავად. პირველი სიტყვა - ლათინურია Libertas. ჩვენთვის ამჟამად ის სიტყვები, რომლებიც ამ ფუძიდანაა, თითქმის თვითნებობას ნიშნავს, ყოველ შემთხვევაში თვითგამორკვევის საკმაოდ დიდ დონეს, მაგრამ ძველ რომში სიტყვა Libertas კანონის და პრაქტიკის თვალსაზრისით ნიშნავდა თავისუფლებაში დაბადებული ბავშვის უფლებებს მამის სახლში. ის იყო თავისუფლებაში დაბადებული, ე.ი. არ იყო მონა სახელმწიფოს და საზოგადოების თვალსაზრისით. მაგრამ მამის სახლში ის ყველაფერში მამას ემორჩილებოდა. თავისუფლება, რომელიც ადამიანს საშუალებას აძლევს განკარგულება გასცეს, გააკონტროლოს გარემოება და თავისი თავი, მიიღწევა შრომით, დისციპლინით. ამიტომ მამისა და შვილის ურთიერთობაში იყო უმკაცრესი იერარქია: მამა შვილს ასწავლიდა, ფიზიკურად, სულიერად და გონებრივად ყოფილიყო თავისი სხეულისა და ბედის ბატონი. ეს კი ნებელობის გარეშე არ მიიღწევა. არამედ ნამდვილი წვრთნით. მოციქული პავლე საუბრობს მოღვაწის მომზადებაზე, მიუთითებს იმაზე, რომ ასეთი მომზადება მსგავსია ათლეტის, სპორტსმენის წვრთნისა. აი, ასეთ სულიერ და ფიზიკურ წვრთნას გადიოდა თავისუფლებაში დაბადებული ბავშვი იმისთვის, რომ თავის დროზე მას შესძლებოდა, დაეკავებინა საზოგადოებაში საპასუხისმგებლო და შემოქმედებითი პოზიცია. ამიტომ დაბადებით თავისუფლების უფლება არ ნიშნავს ყველა გარშემომყოფის დაბრიყვების უფლებას. აქ კი თავისუფლების ცნებასთან ერთიანდება ის, რასაც თითქოს და ყველაზე ნაკლებად მოველოდით - მორჩილება.

ჩვეულებრივ ჩვენ ვფიქრობთ მორჩილებაზე, როგორც დამორჩილებაზე, დამონებაზე. მაგრამ მორჩილება გაცილებით ღრმა და მნიშვნელოვანი რამეა. რუსულში ეს სიტყვა მომდინარეობს სიტყვა "Слушать"-დან. მორჩილია ის, ვინც სხვა ადამიანში - იქნება ეს დედა, მამა, მასწავლებელი, უფროსი მეგობარი - აღიარებს უფრო ღრმა, უფრო ღირებულ გამოცდილებას, ვიდრე მისია და ვინც გულით და ნებით ყურს უგდებს იმას, რასაც ისინი ამბობენ, რასაც ფიქრობენ, უფიქრდება მათ ცხოვრებას იმისთვის, რომ მიეახლოს იმას, რაც მათ ცხოვრებისგან, სხვა ადამიანებთან შეხვედრისგან ისწავლეს, ცდილობენ, გაითავისონ მათი გამოცდილება. ასე რომ, მორჩილება ის კი არაა, რომ მონურად შენი ნება სხვა ადამიანს გადასცე, არამედ ის, რომ ჩაიხედო მის ხატებაში, გაიზარდო მის სამყაროში და შეიძლება, გადააჭარბო კიდეც მას.

სიტყვას, რომელიც გერმანიკულ ენებში გამოიყენება (Freiheit  გერმანულად, Freedom - ინგლისურად) ფესვი სასნკრიტში აქვს. ზმნის ფორმაში ნიშნავს "სიყვარულს" და "იყო სიყვარული", ხოლო როგორც ასებითი სახელი ნიშნავს "ჩემო სიყვარულო", "ჩემო საყვარელო". და რა შესანიშნავია, არა?! როგორ მოიხელთეს ამ უძველესმა ერებმა, რომ ჭეშმარიტი თავისუფლება - ეს ისეთი ურთიერთობაა, რომელშიც ურთიერთსიყვარული ბატონობს, სადაც არც ერთი არ იმონებს სხვას. ასეთი თავისუფლება სიყვარულის ნაყოფია. მაგრამ როგორი სიყვარულის? ჩვენ ყველამ ვიცით, თუ რას ვუწოდებთ სიყვარულს. თბილ გრძნობას, ალერსს, ხანდახან გრძნობას, რომელიც ჩვენში სხვა ადამიანის ფლობის სურვილს ბადებს. ეს შეიძლება, ძალიან შორს წავიდეს. ერთ-ერთ იგლისელ მწერალს აქვს თხზულება მოხუცი ეშმაკის მიმოწერა ახალგაზრდა ძმისწულთან, რომელსაც ადამიანთა ცდუნების ილეთებს ასწავლის. სხვათა შორის, ეს მოხუცი ეშმაკი ამბობს: "მე არ მესმის ქრისტესი. ის ამბობს, რომ უყვარს თავის მიერ შექმნილი - და ტოვებს მას თავისუფალს. აი, ეშმაკუნა, მე შენ მიყვარხარ, ეს ნიშნავს, რომ მე მინდა შენ გფლობდე. მინდა ჩემს ბრჭყალებში მეჭირო, მინდა, რომ შეგჭამო, მოგინელო, იმისთვის, რომ ჩემს გარეშე საერთოდ არ არსებობდე..." ასეთი სიყვარულის შესახებ სამწუხაროდ, ბევრმა ჩვენთაგანმა იცის. აქ ჩვენ შეგვიძლია, ვიგრძნოთ სხვაობა იმ ცრუ, ტყუილი სიყვარულის გაგებისა, რომელიც მე ახლა აღვწერე და იმ სიყვარულს შორის, რომელიც თავისუფლების იდენტურია. ასეთი სიყვარული სხვას ეუბნება: - "შენ ისეთი ძვირფასი, მშვენიერი ხარ, ისეთი მნიშვნელოვანი ხარ ჩემთვის, რომ არანაირი უფლება შენი შეზღუდვისა, დაქუცმაცებისა და დამახინჯებისა მე არ მაქვს. მე ჩემი არსების მთელი ძალებით ვემსახურები იმას, რომ შენ მთელი შენი შესაძლებლობებით განვითარდე, მე არ ვიქნები წინაღობა შენს გზაზე, მხოლოდ თვალს მივადევნებ იმას, რომ შენ საკუთარი თავისთვის შეუფერებელი არ აღმოვჩნდე, რომ შენ შეძლო იმ ზომის მშვენიერებად, ისეთ სასწაულად იქცე, როგორიც შეგიძლია, სინამდვილეში იყო..." ეს სულ სხვა სახის თავისუფლებაა! შეიძლება მხოლოდ ასეთი თავისუფლება შეესაბამება ხამიაკოვის მიერ განმარტებულ თავისუფლებას. თავისუფლება იმაში კი არ არის, რომ ადამიანმა გააკეთოს ყველაფერი, რაც თავში მოუვა, არამედ იმაში, რომ ამ სიტყვის სრული მნიშვნელობით იყოს ის, რაც არის, ყველაფერი ის, რაც შეუძლია, რომ იყოს, რათა იქ მთელი თავისი სისრულით განვითარდეს. ამაში მდგომარეობს თავისუფლება, რომელზეც რუსი მოაზროვნე საუბრობს და რომელსაც, რა თქმა უნდა, ყველა ადამიანი ატარებს თავის სულში: მისწრაფება - იყო რაც ხარ, იყო პიროვნება წინააღმდეგობების გარეშე, განვითარდე სრული სიდიდით, გახდე ადამიანად წოდების ღირსი.

ღმერთმა ჩვენ თავისუფალნი შეგვქმნა და ამისთვის მთელი ცხოვრება მისი მადლიერნი უნდა ვიყოთ, როგორც არ უნდა აეწყოს ჩვენი ცხოვრება, იმიტომ, რომ გარემოებები არ უშლის ადამიანს ხელს თავისუფლებაში, იმაში, რომ იყოს ის, რაც არის - სრული შემოქმედებითი ძალა, დაუძლეველი სიყვარულით უყვარდეს არა მხოლოდ თავისი მეგობრები, ნათესავები და ახლობლები, არამედ - მტრებიც. იმისთვის, რომ ეს განხორციელდეს, ყველა ადამიანს შეუძლია მკაცრი წვრთნით, დაძაბული ძალისხმევით ისწავლოს იესო ქრისტეს მიბაძვით, თუ როგორ უნდა გახდეს ღვთის ძე.

დავფიქრდეთ ამაზე იმიტომ, რომ ისეთი თავისუფლება, რომელიც ჩვენ შემოგვთავაზეს, არის მოწოდება უსაზღვრო შემოქმედებისკენ, იმისკენ, რომ გაიზარდოს საკუთარი ყოფიერების სისრულით და ვერნაირი გარემოებები ვერ შეუშლის ხელს ადამიანს იმაში, რომ იყოს ადამიანი. ეპიქტეტი - ძველი ფილოსოფოსი - თავისუფალი ადამიანი იყო და შეეძლო, და თავი ჭეშმარიტ თავისუფლებაში. რომაელებისა და ბერძნების ომის დროს ის მკაცრი ბატონის მონობაში აღმოჩნდა, რომელიც მას ყველანაირად ავიწროვებდა და ბოლოს მასზე წამების იარაღების გამოცდა დაიწყო, მაგრამ ამანაც ვერ დაამარცხა ეპიქტეტი, როცა ასეთი ცდების შედეგად ფეხი მოსტყდა, მან მხოლოდ შეხედა თავის მწამებელს და თქვა: "მე ხომ გაგაფრთხილე?"

მე უკვე ვისაუბრე იმაზე, რომ ღმერთი სრულ პასუხისმგებლობას იღებს სამყაროს შექმნაზე, ადამიანზე, თავისუფლებაზე, რომელსაც მას ანიჭებს და ყველა იმ შედეგზე, რასთანაც ეს თავისუფლება მიგვიყვანს: ტანჯვაზე, სიკვდილზე, საშინელებაზე, რომელსაც ხშირად ვქმნით. იმაზეც ვისაუბრე, რომ ღმერთის გამართლება (თუ ასეთი რამის თქმა შეიძლება. ჩვენ ხომ ღმერთზე ვსაუბრობთ) მის განკაცებაშია. უფალი იესო ქრისტეს სახით დედამიწაზე მოდის ღმერთი, რომელმაც ხორცი შეიმოსა და იტვირთა მის მიერვე მოცემული თავისუფლების ყველა შედეგი. ის ცხოვრობს ადამიანებს შორის, რომლებიც მისთვის უცხოა. მისი ცხოვრება განდევნილებაში იწყება. როცა ღვთისმშობელი მიდის ბეთლემში, ბავშვის მოლოდინში, ის ყველა კარზე აკაკუნებს და არც ერთი არ იღება და თუნდაც იღებოდეს, კვლავ იკეტება მის წინ, რაც ნიშნავს შემდეგს: ჩვენ აქ კარგად ვართ, ჩვენ ოჯახით ვცხოვრობთ, გვიხარია სითბო და სინათლე, რომელიც ჩვენს გარშემოა, უცხო არ გვჭირდება... აი, დასაწყისი ღვთის მოსვლისა ჩვენ მიერ შექმნილ ქვეყანაზე. შემდეგ კი ვიცით, როგორ იყო გარემოცული სიყვარულითაც, უნდობლობითაც, მიუწვდომელი გაუგებრობითაც, ადამიანთა სიბრმავითაც, რომელნიც მასში ვერ ხედავდნენ იმას, ვინც იყო და არ ესმოდათ ის, რასაც ამბობდა.

ახლა მინდა საქმის მეორე მხარეზე ვთქვა: ნუთუ ღმერთი ტყუილუბრალოდ განკაცდა? ნუთუ ტყუილუბრალოდ იცხოვრა როგორც ადამიანმა და შეეჯახა ყველა იმ გრძნობას, რომელზეც მე ვისაუბრე და თავისი ცხოვრება უფრო მარტოსულმა უფრო საშინლად დაამთავრა, ვიდრე დაიწყო? მან ყოვლისშემძლემ, უკვდავმა, უსასრულომ ჩვენდამი სიყვარულის გამო მოისურვა გამხდარიყო მოწყლვადი, დაუცველი, ჩვენს ხელში მოხვედრილიყო, როგორც სიყვარული ეძლევა საყვარელ ადამიანს იმის იმედით, რომ მას მიიღებენ და იმის შეგნებით, რომ ის შეიძლება უარყოფილ იქნას... - ქრისტეს სახით ის იქნა უარყოფილი. ქრისტე მოკვდა ჯვარზე, ყველა ადამიანისგან მიტოვებული. იმისთვის, რომ ჩვენთან ერთად გაეზიარებინა მთელი კაცობრიობის ბედი, მაცხოვარმა ჩვენმა ქრისტემ თავისი ადამიანობით, თავისი ადამიანური ცნობიერებით გადაიტანა ის, რაც ყველაზე დიდი დანაკარგია ადამიანისთვის, ყველაზე დიდი ტრაგედია კაცობრიობის ისტორიაში: ღმერთის დაკარგვა, როცა უეცრად ის მარტო დარჩა - სიკვდილის პირას მყოფი, როცა ჩვენთან იზიარებდა ყველაზე საშინელს, რაც კი შეიძლება არსებობდეს - უღმერთოებას, ღმერთის არყოფნას ცხოვრებაში: ღმერთო ჩემო, ღმერთო ჩემო, რაისათვის დამიტევებ მე? - არც ერთ უღმერთოს დედამიწაზე არ განუცდია ღვთის დაკარგვა ისე, როგორც ეს ადამიანის ძედ ქცეულმა ღვთის ძემ განიცადა.

როგორი პასუხი გასცა დედამიწამ ზეციურ სიყვარულს? მოწაფეთაგან ძალიან ცოტა, მხოლოდ რამდენიმე მათგანი დარჩა მასთან. მაგრამ შემდეგ ისინი მთელ ქვეყანას მოედვნენ და გაავრცელეს ამბავი იმის შესახებ, რომ ჩვენ ღმერთს ვუყვარვართ, რომ ვუყვარვართ მას მთელი ჩვენი სიცოცხლითა და მთელი ჩვენი სიკვდილით...

ეს იყო ეკლესიის დასაბამი. ეკლესია კი ის უცნაური, გარედან მიუწვდომელი საზოგადოებაა, რომელიც შედგება ჩვენგან, ადამიანებისგან, ცოდვილებისგან, სუსტი, მსხვრევადი, არა მხოლოდ ღვთის უღირსი, არამედ საკუთარი თავის და ერთმანეთის უღირსი არსებებისაგან, ამავე დროს ესაა ადგილი, სადაც ღმერთი და ადამიანი ხვდებიან ერთმანეთს, ერთდებიან სიყვარულში, ერთ საზოგადოებად იქცევიან, იმად, რასაც მე მგონი, ხამიაკოვი "სიყვარულის ორგანიზმს" უწოდებს.

ასე რომ, ეკლესია - უცნაური საზოგადოებაა. ნათლად გვეცემა თვალში ის, რომ ესაა იმ ადამიანთა საზოგადოება, რომლებიც - ისევე როგორც ყველა ადამიანი - სუსტები არიან, ხშირად ადამიანად წოდების ღირსნიც არ არიან. მაგრამ ამასთან ერთად ეკლესიაში არის ღვთის იქ მყოფობის უხილავი მხარე.

კატეხიზმოში ნათქვამია, რომ ეკლესია არის საზოგადოება, რომელიც შეერთებულია რწმენის, ღვთისმსახურების, იერარქიის ერთობით.

ეს ყველაფერი ასეა. თუმცა ასეთი აღწერა მსგავსია იმისა, რაც შეგვეძლო, გვეთქვა რომელიმე შენობაზე, რათა ადამიანებს გარედან ეცნოთ იგი; იმისთვის კი, რომ გავიგოთ რა ხდება მასში, უნდა შევიდეთ, უნდა აღვიქვათ ის, რაც მასში აღესრულება. რა ხდება ტაძარში? - შეხვედრა. შეხვედრა, რომელიც ერთდროულად სიხარულიცაა და სამსჯავროც. სიხარული იმიტომ, რომ ღმერთთან პირისპირ შეხვედრა უდიდესი სიხარულია, იმ სიხარულთა შორის, რაც შეიძლება განიცადოს ადამიანმა, რომელიც ღმერთს ეძებს, ან რომელსაც არასოდეს უძებნია იგი, მაგრამ რომელიც უეცრად მის პირისპირ აღმოჩნდა და გაოცდა მისი მიუწვდომელი სილამაზით და სიყვარულით. მაგრამ, მეორეს მხრივ, ასეთი შეხვედრა შესაძლოა, სასჯელად გვექცეს. ჩვენ ადამიანური გამოცდილებით ვიცით, რომ ვისაც არ უნდა უყვარდე - დედას, მამას, საცოლეს - ეს ნიშნავს, იდგე სამსჯავროს წინაშე. იმიტომ, რომ უყვარდე ვინმეს - ნიშნავს იმას, რომ შენში დაინახეს რაღაც - სიყვარულის ღირსი: სიდიადე, სილამაზე, სიმართლე, სიწმინდე, სინათლე და როცა ჩვენ საკუთარ თავს ვუყურებთ და ვფიქრობთ იმაზე, თუ როგორები ვართ სინამდვილეში, საკუთარ თვალში ან იმათ თვალში, ვინც ჩვენ ვერ შეგვიყვარა, მაშინ ჩვენივე სინდისის საშინელ სამსჯავროზე ვდგავართ: მე არ ვარ ღისი - ვუყვარდე!

ეს უფრო საშინელია, ვიდრე ის, რომ კონკრეტულ დანიშნულებაში გამხილონ, ვთქვათ: ქურდობაში, ტყუილში, სიცრუეში, აქ საუბარია იმაზე, თუ ვინ ვარ მე. ღირსი კი ვარ იმისა, რომ სხვა ადამიანმა (რომელიც მეც ჩემებურად, თუმცა სუსტად, არამყარად მიყვარს) ჩემში სილამაზე, სიკეთე დაინახოს? თუმცა მე ვიცი, რა ცოტა სილამაზე და სიკეთეა ჩემში. ამ მიმართებაში ღმერთთან შეხვედრა უდიდესი სიხარულიცაა - მსგავსად ადამიანის სიხარულისა, რომელსაც დედა, საცოლე, საქმრო ეუბნება: მე შენ მიყვარხარ და ამასთან ერთად სამსჯავროა, საშინელი, უკანასკნელი სამსჯავრო.

მაგრამ ღმერთი, რომელიც მეუბნება: მე შენ მიყვარხარ - ესაა ამავე დროს ის ღმერთი, რომელსაც შეუძლია, გამოიწვიოს ჩემში ყველაზე ნათელი, ყველაზე ჭეშმარიტი, ის არა მხოლოდ შემოქმედია, რომელმაც ოდესღაც სამყარო შექმნა, არამედ ხელახლა ქმნის ჩვენში თავის სიყვარულს, იმიტომ, რომ მისი სიყვარული შემოქმედებითია, მას შეუძლია ჩვენში ნებისმიერი რამის გამოწვევა, რაც კი კეთილშობილია, ამაღლებულია, ნათელია, სუფთაა, ძლიერია. ის გვეძლევა იმ ზომით და ისე, რომ ჩვენ არ შეგვიძლია - მომიტევეთ ეს გამოთქმა - მისი წყენინება, არ შეგვიძლია მისი დამცირება, ისევე როგორც არ შეგვიძლია, მოვექცეთ მკაცრად, უხეშად, უგულოდ ბავშვს, რომელიც მოგვიახლოვდა ბავშვური სიყვარულის მთელი გახსნილობით და უბრალოებით.

როცა ვსაუბრობდი განხორციელებაზე, იმაზე, რომ ღმერთი განკაცდა, მე დაჟინებით ვამტკიცებდი, რომ ადამიანად ქცევისას ღმერთი თავის თავზე იღებს მთელ ადამიანურ სისუსტეს, მთელ დაუცველობას, მთელ მოწყვლადობას; მაგრამ ნუთუ ეს სიყვარულის სურათი არაა? ნუთუ ზუსტად ასეთი არაა სიყვარული? და აი, თავისი თავის ჩვენთვის, მთელი ქვეყნიერებისთვის გადმოცემით ღმერთი იხსნება როგორც უკიდურესად, სრულყოფილი სიყვარული, დაუცველი და ამ დაუცველობით ჩვენი დამმარცხებელი, სუფთა, ნათელი, მოზეიმე, მაშინაც კი, როცა ჩვენ დროებით, ხან კი დიდი ხნითაც ასეთი სიყვარულის ღირსნი არ ვართ.

როგორც უკვე ვთქვი, ეკლესია შეხვედრის ადგილია - ადამიანისა და ღმერთის შეხვედრისა. მაგრამ შეხვედრა ყოველთვის ორმხრივი მოვლენაა: არ შეიძლება, შეხვდე ადამიანს მისი მონაწილეობის გარეშე, მისგან რაიმე საპასუხო გამოხმაურების გარეშე. ამ მიმართებაში, მაშინაც კი, როცა ჩვენში მხოლოდ პაწაწინა რწმენა, მხოლოდ სიყვარულის ნაპერწკალი და იმედის წვეთია, ჩვენ დარწმუნებით შეგვიძლია ვთქვათ, რომ შეხვედრა შედგა.

ზოგიერთ ჩვენთაგან ალბათ ახსოვს, როგორ ჰკითხა ქრისტემ ადამიანს: შეგიძლია, მცირედ მაინც ირწმუნო, რადგან რწმენით ყველაფერია შესაძლებელი? აი, ეს სიტყვა "მცირედ..." ძალიან მნიშვნელოვანია - ჩვენს მიერ ეკლესიის შემეცნებისას. არც ერთ ჩვენგანს არ შეუძლია ილაპარაკოს, იფიქროს, იოცნებოს იმაზე, რომ გამოეხმაუროს ღვთის სიყვარულს - ადამიანის სიყვარულსაც კი - მთელი სიღრმით, ისე როგორც ის ამას იმსახურებს.

როცა ჩვენ ერთმანეთს ვუცქერით, მით უმეტეს, როცა ვუცქერთ საკუთარ თავს, ძალიან აშკარაა, რომ ჩვენში არსებობს უამრავი სისუსტე, ყოყმანი ერთმანეთისთვის ყველაზე საყვარელ ადამიანთა შორისაც კი. ჩვენი სიყვარული ხან მქრალდება, ხან გამოანათებს, ხან ყოყმანობს, ხან მისი პოვნა შეუძლებელია, უეცრად კი ის ჩვენს წინაშე მთელი თავისი სილამაზით წარმოსდგება.

და აი, როცა ეკლესიას გარედან ვუყურებთ, როცა მასში ადამიანებს, ე.ი. ჩვენ თავს, ჩვენ მეგობრებს, ჩვენს გარშემო მყოფ ხალხს ვხედავთ - ეკლესია ისეთ ადგილად გვეჩვენება, სადაც ნაკლებად შეიძლება, გქონდეს იმედი, რომ შეხვდე ისეთ სიყვარულს, როგორიცაა ღვთის სიყვარული. მაგრამ ტაძარში არის რაღაც სხვა, ის მხოლოდ ჩვენგან - ადამიანებისაგან კი არ შედგება, არამედ ის მთლიანად ღვთის მყოფობითაა განმსჭვალული - იესო ქრისტეს და სულიწმიდის სახით.

ქრისტე მაცხოვრის სახით ჩვენ ვხედავთ სრულყოფილ ადამიანს, ე.ი. იმას, ვისაც შეუძლია, როგორც ადამიანს, მთელი თავისი უსაზღვრო სიღრმით გამოეპასუხოს ღვთის სიყვარულს, მაგრამ მეორე მხრივ ჩვენ ვიცით, რომ ის ღმერთია განკაცებული და რომ მასში, თვით მის ადამიანობაში მთელი ღვთაებრივი სისრულე იმყოფება. რომ ღმერთი მთელი თავისი დიდებით, თითქმის უხილავად, საიდუმლოდ იმყოფება ჩვენს შორის. ისაა სრულყოფილი ადამიანიც და ღვთის მყოფადობაც ეკლესიაში. და კაცობრიობა, მთელი კაცობრიობა, ჩვენ ყველანი მასთან შეერთებულნი უკვე აღარ ვართ ისე დაცემული, ადამიანობის უღირსი, როგორებიც ამის გარეშე ვიქნებოდით. ჩვენ ვართ კაცობრიობა, რომელშიც არის ერთადერთი სრულყოფილი ადამიანი - უფალი ჩვენი იესო ქრისტე.

ჩვენ აგრეთვე ვიცით წმიდა წერილიდან და არა მხოლოდ იქიდან: ვიცით წმინდანთა გამოცდილებიდან და ცოდვილი ადამიანების გამოცდილებიდანაც, რომ ღმერთმა თავის მოწაფეებს დედამიწაზე სულიწმიდა გარდამოუვლინა, როგორც ცეცხლი, რომელიც ყველაფერს განმსჭვალავს, როგორც ნაკადი, რომელიც მოედინება და მიაქვს ყველაფერი. სულიწმიდა იმყოფება ეკლესიაში, ქვეყანაზე, მოიცავს ყველაფერს და ეკლესია არის ადგილი, რომელიც თითქოსდა მის მიერ ანათებს. ასე რომ, ეკლესიაში ჩვენ ვხედავთ საკუთარ თავს, უღირს, სუსტ, უშნო ადამიანებს და შეგვიძლია, დავინახოთ სრულყოფილი ადამიანი ქრისტეს პიროვნებაში. დავინახოთ ის, როგორც სრულქმნილება და შევიცნოთ, როგორც ღმერთი ჩვენი და უფალი ჩვენი. ეს შეგვიძლია იმიტომ, რომ სულიწმიდა გარდამოვიდა დედამიწაზე და აგვიხილა თვალი. ის - ნუგეშინისმცემელია, ის - სიმტკიცეა, ის - სიხარულია, ის ჩვენში თითქოსდა ჩვენს ქრისტესთან მსგავსებას, ჩვენს ღვთიურ სახეს გვანახებს. ესაა ეკლესიის ერთ-ერთი ყველაზე სიღრმისეული საიდუმლო. რაოდენ დიდი სიხარულია, რომ თვით ღმერთი გვიხსნის საკუთარ თავს. საკუთარი თავის გახსნით კი გვიხსნის გზას იმ სიდიადისკენ, რომლისკენაც მოწოდებულნი ვართ: ვიყოთ ისეთები, როგორიც ქრისტე, ვიყოთ სიყვარული, ძლევამოსილი სიყვარული, მსხვერპლის შემწირველი, ჯვარისმიერი, მხსნელი სიყვარული ამ - ზოგჯერ იმდენად საშინელ ქვეყანაზე - რომელშიც ვცხოვრობთ.

ასე რომ, ეკელსია მორწმუნეთათვის ის საოცარი ადგილია, სადაც ღმერთს ხვდება, ცოცხალი სული ცხოველ ღმერთს ხვდება, თანაც ეს არა მხოლოდ ადგილია, სადაც - როგორც გვჯერა - რაღაც ხდება, არამედ ადგილი, სადაც ნამდვილად ხდება რაღაც.

თქვენ ალბათ დამისვამდით კითხვას, თუ როგორ შემიძლია ამის მტკიცება. რა თქმა უნდა, მე შემეძლო, დავყრდნობოდი წმინდა წერილის იმ ადგილს, სადაც მოთხრობილია, თუ როგორ მიდიოდა სავლე, სწავლული ებრაელი, ფარისეველი, დამასკოში იმ მიზნით და მზადყოფნით, რომ იქ, როგორც მატყუარებისა და მაცდუნებლების - ქრისტიანების დევნა წამოეწყო. იმიტომ, რომ იგი ქრისტეს ცრუწინასწარმეტყველად და მგმობელად მიიჩნევდა... და როგორ აღმოჩნდა ის ამ გზაზე ღმერთის პირისპირ, მიუწვდომელად კაშკაშა სინათლეში, აღდგომილ ქრისტესთან, რომელმაც მას კითხვით მიმართა: - "სავლე, რატომ მდევნი მე?" - ეს იყო ნამდვილი შეხვედრა, რომელმაც ის გარდასახა და არა - ჰალუცინაცია, იმიტომ, რომ ჰალუცინაციის შემდეგ ადამიანი მთლად ნორმალურად არ რჩება, ის კი, თუკი მისი წერილებით და მისი საქმიანობით ვიმსჯელებთ, დავრწმუნდებით, რომ სრულიად ნორმალური ადამიანი იყო.

მაგრამ მე შემიძლია, სხვა ადამიანზე, უკვე ჩვენს თანამედროვეზე ვთქვა. ჩვენთან ტაძარში მოუნათლავი, ურწმუნო ინგლისელი მოვიდა იმისთვის, რომ რაღაც ფუთა გადაეცა ერთ-ერთი მრევლთაგანისთვის. ის აპირებდა მოსულიყო მსახურების შემდეგ იმიტომ, რომ მსახურებიდან არაფერს კარგს არ მოელოდა და ტყუილად დროის დაკარგვა არ სურდა. მაგრამ მოსვლა მსახურების დასრულებამდე მოუხდა. ის ეკლესიის სიღრმეში დაჯდა და აი, რა მიამბო მოგვიანებით: რამდენიმე წუთის შემდეგ მან უეცრად იგრძნო, რომ ამ ეკლესიაში რაღაც ხდება, რომ ის აღსავსეა ვიღაცის მყოფობით. ის ჩაფიქრდა. როგორც მითხრა, იფიქრა, რომ ეს უბრალოდ ბოდვა იყო, რომ ეს მას მოჰგვარა მოციმციმე სანთლებმა, გუნდის გალობამ და საკმევლის სუნმა და როგორც აღნიშნა, "მორწმუნეთა ისტერიკამ", მაგრამ ეს გრძნობა იყო იმდენად აშკარა, იმდენად სარწმუნო, რომ მან გადაწყვიტა შეემოწმებინა ისტერიკაა ეს, ბოდვაა, რაიმეთი მოგვრილია, თუ ნამდვილადაა ამ ტაძარში (როგორც, რა თქმა უნდა, ყველაში) რაღაც განსაკუთრებული. ის, ჩემი ნებართვით, მოვიდა ტაძარში მაშინ, როცა იქ არავინ იყო და არაფერი ხდებოდა. სამი საათით იქ ყოფნის შემდეგ მან მითხრა: "იცით, ამ ტაძარში მე შევიგრძნობ  რაღაც თანდასწრებას, რაღაც ცოცხალი ძალა ცხოვრობს მასში. ნუთუ ეს ისაა, რასაც თქვენ ღმერთს უწოდებთ?" მე ვუთხარი: - "დიახ! ტაძარი არის ადგილი, სადაც ცხოველი ღმერთი იმყოფება". - "რა მესაქმება ასეთ ღმერთთან, - მეუბნება ჩემი მოსაუბრე, - თუკი მისი აქ მყოფობა ჩემზე არანაირად არ მოქმედებს. მე ამ თანდასწრებას შევიგრძნობ, ჩემთვის საამოა აქ ჯდომა, სიწყნარეა, რაღაცნაირი სიღრმისა და სიხარულის გრძნობა მაქვს, მაგრამ სულ ეს არის?! მე წავალ და ნუთუ ყოველივე ეს გაივლის?! თუ ღმერთი არის, მე მინდა მოქმედი ღმერთი, ღმერთი, რომელიც რაღაცას აკეთებს და ჩემზე რაღაცას მოახდენს?" მე შევთავაზე, ხანდახან მოსულიყო და ენახა, თუ რა იქნებოდა: კი არ ვეპატიჟებოდი, უბრალოდ იმის საშუალება მივეცი, რომ იქ ყოფილიყო. ის მოდიოდა ხოლმე. ამ ადამიანმა მითხრა, რომ ხედავს, თუ როგორ ხდებიან ადამიანები სხვანაირები ლოცვის შემდეგ, განსაკუთრებით კი წმიდა ძღვენთან: ზიარების შემდეგ... რომ მათგან რაღაც სინათლე მოდის, ეს ხილული სინათლე კი არ არის, მაგრამ ისინი ანათებენ, ისინი ისეთი ცოცხლები ხდებიან, რომ შეიძლებოდა, გვეთქვა ინგლისელი მწერლის სიტყვები: "აჰ, შეხედეთ - ქანდაკება იქცა ცოცხალ ადამიანად. ეს ადამიანი შეიძლება, არ იყოს ისეთი მშვენიერი, როგორც ქანდაკება, რომელიც ქვად დარჩა - მაგრამ ის ცოცხალია, ის გაცოცხლდა". და მან დაამატა: "თუ თქვენს ღმერთს ამის გაკეთება შეუძლია, მე მინდა მასთან მოსვლა, მე მინდა, რომ ჩემზეც მოახდინოს ეს, რომ მე იმავენაირად ვიქცე ცოცხალ ადამიანად, ისეთად, არასდროს რომ არ ვყოფილვარ". ერთი წლის თუ წლინახევრის შემდეგ ის მოინათლა და აქამდე მორწმუნეა, ბედნიერი იმით, რომ შედგა შეხვედრა ცხოველ ღმერთთან.

მაგრამ თუ ყველაფერი მართლა ასეა, შეიძლება, გაჩნდეს კითხვა იმაზე, თუ როგორ შეიძლება, ქრისტიანული საზოგადოება დარჩეს ამდენად არასრულყოფილი, იყოს ამდენად უღირსი თავის თავისა და, მით უმეტეს, უღირსი ღვთისა.

თუ ეკლესია ისაა, რაზეც მე ვლაპარაკობდი, ე.ი. საზოგადოება, რომელიც აღსავსეა ღვთის თანამყოფობით - ქრისტეს სახით, რომელშიც, წერილის სიტყვებით - მთელი ღვთაებრივი სისრულე დასახლდა ხორციელად და სულიწმიდის სახით, მაშინ იბადება ძალიან სერიოზული კითხვა: როგორ შეიძლება ეკლესია იყოს ასეთი უსახური კაცობრიობის ისტორიაში?

ამაზე ყველა საუბრობს, არა მხოლოდ ურწმუნოები. ჩვენ მორწმუნეებმა ეს ვიცით და ვიცით ორგვარად: პიროვნულ და ზოგად დონეზე. პიროვნულ დონეზე თითოეულმა ჩვენგანმა იცის, რომ ღირსი არაა ქრისტიანად იწოდებოდეს. იყო ქრისტიანი, ნიშნავს: იყო ხატება, ცოცხალი ხატება თვითონ ქრისტეს თანდასწრებისა ქვეყანაზე, რომლის გამოსახსნელად მოვიდა იგი; რომელი ჩვენთაგანი გაბედავს თქვას, რომ ის ცოცხალი ხატია, რომ მისი დანახვისას ადამიანები მაშინვე იცნობენ ქრისტეს?!

მეორე მხრივ კი, ქრისტიანული საზოგადოება შედგება ადამიანთა კოლექტივისგან, რომელთაგან თითოეული ცოდვილია, თითოეული თავისი მოწოდების უღირსია. ისტორიული ეკლესია უშვებდა და უშვებს შეცდომებს და ცდომილებებს. ამის გაგება ადვილია იმიტომ, რომ ერთია, გქონდეს იდეალი, გქონდეს ნათელი წარმოდგენა იმაზე, როგორი უნდა იყოს ადამიანი, მაგრამ ამ იდეალის განხორციელება ძალიან ძნელია.

მე მახსოვს საუბარი, რომელიც მქონდა საბჭოთა ოფიცერთან თვითმფრინავში. ის მეუბნებოდა იმას, თუ როგორ მაღლა დგას სახარებისეული სწავლება და როგორი უშნონი არიან ქრისტიანები. მას ვკითხე: "თქვენ ხომ გჯერათ მარქსიზმი?" - "დიახ!" - "გჯერათ იმისი, რასაც ემსახურებით?" - "დიახ!" - "მითხარით, ნუთუ თქვენ შეგიძლიათ თქვათ, რომ ის საზოგადოება, რომელიც მის საფუძველზეა შექმნილი და თითოეული მისი წევრი ისეთივე ამაღლებულია, როგორც ეს თქვენ წარმოგიდგენიათ ამ სწავლების მიხედვით, რომელსაც თქვენ ცხოვრება მიუძღვენით?.." მან ამაზე მიპასუხა: "რა თქმა უნდა, არა! მაგრამ იმისთვის, რომ ადამიანიც და საზოგადოებაც ასეთად იქცეს, საჭიროა, ადამიანის სრული გარდასახვა, რათა ადამიანი სულ სხვა ადამიანად, ხოლო საზოგადოება სულ სხვა საზოგადოებად იქცეს". მაშინ მე მას ვუთხარი: "სწორედაც! იგივე შეიძლება, ითქვას ეკლესიაზეც. ადამიანი იბადება როგორც ახალი ერთეული, ის იწყებს სულ თავიდან და მას შეუძლია, გარდაისახოს და იქცეს ისეთ ადამიანად, რომ მისი შემხედვარე ადამიანები მასში ახალ ქმნილებას, ქრისტეს ხატს ხედავდნენ - წმინდანების შემთხვევაში ეს აშკარაა, მაგრამ ეს ყველას არ გამოსდის, ყველა არ არის სულით გმირი".

აი, რატომაა, რომ თუ შევხედავთ პიროვნული და ეკლესიური ცხოვრების გარეგან გამოვლინებებს, შეიძლება მათი გაკრიტიკება, შეიძლება ითქვას, რომ არც ეკლესია, როგორც საზოგადოება და არც ცალკეული ქრისტიანები თავისი წოდების ღირსნი არ არიან, მაგრამ, მეორე მხრივ, თუ შევხედავთ ადამიანს და დავსვამთ კითხვას, როგორია მისი იდეალი, რამდენ შრომას, მსხვერპლს დებს იმაში, რომ ხელახლა დაიბადოს, შეიცვალოს, გახდეს სხვა, ახალი, რომ არ შეარცხვინოს ქრისტე და ეკლესია თავისი ქცევით, თავისი პიროვნებით, შეიძლება, ხანდახან განცვიფრდე.

მე ვფიქრობ, რომ ადამიანში ჩახედვა სწორედ ასე უნდა მოხდეს. არ უნდა ვეძებოთ მასში სრულყოფილება, არამედ დავსვათ ჩვენს წინაშე კითხვა, გამომდინარე იმ მონაცემებიდან, რომელიც მას აქვს - გონება, გული, ნება, გარემოება, რომელშიც დაიბადა და იცხოვრა: რამდენ შრომას ხარჯავს იმისთვის, რომ თავისი იდეალის მიხედვით გაიზარდოს.

და თუკი საკითხს ასე დავსვამთ, დავინახავთ, თუ რამდენი საგმირო საქმეა ჩადენილი თითოეული ქრისტიანის მიერ იმისთვის, რომ არ შეარცხვინოს თავისი მხსნელი. და რამდენი წვლილია ეკლესიის მიერ გაღებული იმისთვის, რომ იყოს ის, რაც მას ერთხელ, ჩემთან საუბარში უწოდა პატრიარქმა ალექსიმ. ეკლესია - ეს არაა პროპაგანდული საზოგადოება. ეკლესია - თქვა მან - ესაა ქრისტეს სხეული, დამტვრეული, ჯვარცმული ქვეყნიერების გადასარჩენად.

რამდენი მორწმუნეა, რომლებიც ერთი შეხედვით წმინდანებად და გმირებად არ ჩანან, მაგრამ მათ მიუხედავად შიშისა და მრავალგვარი ადამიანური სისუსტეებისა, თავი დადეს ქვეყნიერების სახსნელად, სიყვარულის, კეთილშობილების, სიმართლის, მშვიდობის, პატიოსნების საქადაგებლად - თავი დადეს ყველაზე მარტივი და ამავდროულად ყველა და დიდებული სათნოებებისთვის.

ამიტომ შეგვიძლია, ვთქვათ თეოფანე დაყუდებულის სიტყვები, რომ აი, უყურებ მდინარეს და ხედავ, როგორ დაცურავენ ნაფოტები მდინარის ზედაპირზე, ოქრო კი სიღრმეში წავიდა. ნებისმიერი საზოგადოება, ნებისმიერი ადამიანი ასე უნდა განვიხილოთ: სიღრმეში ჩავიხედოთ და მაშინ ჩვენ დავინახავთ, რომ გადაღობილის, ნაკლოვანებათა, სისუსტეთა და ხანდახან შიშის ფარდის მიღმა რაღაც ძალიან დიადი ამოიზარდა ადამიანში, რომ ერთ წამში, რაღაც გარკვეულ მომენტში, როცა დაისმება უკანასკნელი კითხვა: გჯერა თუ არ გჯერა, შენი წოდების ღირსად მიგაჩნია თუ არა შენი თავი, ადამიანი უეცრად თავისი მოწოდების მთელი სისრულით წარმოიმართება და ხანდახან სიცოცხლესაც კი წირავს.

თეოფანე დაყუდებულის სიტყვები ოქროზე, რომლის პოვნაც ფსკერზე შეიძლება, რა თქმა უნდა, ქარაგმაა, მაგრამ მინდა, მათ ჩავეჭიდო და - აი, რატომ: როცა ჩვენ ადამიანს ვხედავთ, რა თქმა უნდა, პირველ რიგში მის გარეგნობას ვაქცევთ ყურადღებას, როცა უფრო ახლოს გავიცნობთ - ყურადღებას მის ჭკუას ვაქცევთ, კიდევ უფრო ახლოს გაცნობისას - მისი გულის რაიმე თვისებას და მთელი ამ ხნის განმავლობაში მის საქციელს, იმას, თუ როგორ გვექცევა, როგორ ექცევა მათ, ვინც მის გარშემოა და რა დამოკიდებულება აქვს ცხოვრებისეული გარემოებებისადმი. ეს ხშირად ხელს გვიშლის, დავინახოთ ადამიანი ისეთი, როგორიც არის.

თქვენ შეიძლება თქვათ, განა ყველაფერი ეს არაა ის, რაც ადამიანია? - არა! თითოეულში არის ის, რასაც მოციქული ადამიანის დაფარულ გულს უწოდებს, ე.ი. ის ადამიანი, რომელიც მხოლოდ ღმერთისთვისაა ცნობილი და ნაწილობრივ - საკუთარი თავისთვის. ის ადამიანი, რომელმაც თავის თავში იცის ნათელი სწრაფვა, მწვავე ტკივილი, იმედი, მოტყუებული და განხორციელებული სიყვარული - რომელმაც იცის თავის თავზე ის, რაც არავინ იცის. მე აქ არ ვგულისხმობ მის წარსულს, მის საქციელს, რაც მას ხილულად გადახდომია თავს, არამედ იმას, რაც მასში ხდება.

ერთ-ერთი ამოცანა ადამიანური ურთიერთობებისა არის ის, რომ არ შეაჩერო შენი მზერა გარეგნულზე, არამედ - სიღრმეში ჩაიხედო. ამისთვის საჭიროა გარკვეული ძალისხმევა. უნდა ისწავლო, რომ, როცა ადამიანს შეხვდები, არ განიხილო ის მხოლოდ შენთან მიმართებაში, იმისდა მიხედვით, გეშინია თუ არა მისი, გაწყობს თუ არა, მოგწონს თუ არა ეს ადამიანი, არამედ შეხედო მას სრულიად გახსნილი გულით და გონებით, როგორც მოვლენას, რომელიც შენს წინაშეა, რომელიც არანაირად არ აისახება შენს ცხოვრებაზე. ეს საერთოდ არაა ადვილი ამოცანა იმიტომ, რომ ყველა ადამიანი, რომელიც გვხვდება, ასე თუ ისე ზემოქმედებს ჩვენს ცხოვრებაზე. იცით, ძალიან ადვილია, მიხვიდე ზოოლოგიის ბაღში და აღტაცდე ვეფხვის მშვენიერებით, მაგრამ ის რომ ქუჩაში შეგხვდეს, შთაბეჭდილება სხვაგვარი იქნება, თქვენი ქცევაც სხვა იქნება. აი, როგორ ვიქცევით ადამიანებთან მიმართებაში. ჩვენ უნდა ვისწავლოთ, შევხედოთ ადმიანებს შიშის გარეშე, არ დავსვათ კითხვა, თუ რა მომივა მე იმ შემთხვევაში, თუ ის მოიპოვებს ძალაუფლებას ჩემზე და აღმოჩნდება ბოროტი, ანგარი, ულმობელი, მე კი მას ისე უნდა ვუყურო, როგორც ადამიანს. ძალიან ხშირად ასე არ ვიქცევით იმიტომ, რომ არ გვაინტერესებს ადამიანები, ასე არ ვიქცევით სრული, ცივი გულგრილობის გამო. ეს კი შეიძლება, ყველაზე საშინელი დამოკიდებულება იყოს, რომელიც ადამიანის მიმართ შეიძლება, გამოავლინო.

ხანდახან ისე ხდება, რომ ჩვენ ვერ ვაფასებთ ადამიანს, ხანდახან პირიქით, ვაფასებთ სრულიად დამახინჯებულად იმიტომ, რომ გვეშინია, იმიტომ, რომ მისი ცხოვრების ესა თუ ის მხარე, მისი პიროვნება გვაწყობს, ან არ გვაწყობს. ხანდახან ადამიანში მხოლოდ ბოროტებას ვხედავთ იმიტომ, რომ, რაღაც მიზეზის გამო, ჯერ კიდევ შეხვედრამდე შევიძულეთ. ასე ხვდებიან ერთმანეთს მაგალითად პოლიტიკური მოწინააღმდეგეები, ასე ხვდებიან ერთმანეთის მოქიშპე ადამიანები, საქმოსნები: წინასწარ იციან, რომ ის მისი მტერია, ამიტომ მასში მხოლოდ იმ თვისებებს ხედავენ, რომელიც მისთვის მავნეა, ან რომლებიც შეიძლება, უგულოდ, უსინდისოდ გამოიყენო.

თუ გვინდა შევხედოთ ადამიანს და დავინახოთ ისეთი, როგორიც არის, უნდა მივუახლოვდეთ მას ღია გულით, ღია გონებით, მისი ისეთის მიღების მზაობით, როგორიც არის, ისე რომ, არც საკუთარი თავის გამო ვშიშობდეთ და არც გამორჩენისა და სარგებლის თვალით ვუცქერდეთ ადამიანებს. უბრალოდ შევხედოთ მას, როგორც შევხედავდით შესანიშნავ, განსაცვიფრებელ ხელოვნების ნიმუშს, ან ისე, როგორც შეიძლება, უსმინო მუსიკას და აღიქვა ის მთელი შენი არსებით, არა მხოლოდ იმისთვის, რომ ამ ბგერის მიღმა დაიჭირო იმისი გამოცდილება, ვინც ეს მუსიკა დაწერა, არამედ შეიძლება დაიჭირო კომპოზიტორის სული და გაიგო ის, რაც ადრე ჩვენ არანაირად არ გვესმოდა.

ეს თემა ადამიანთან შეხვედრაზე ძალიან მნიშვნელოვანია. ჩვენი ცხოვრება ინგრევა იმიტომ, რომ არ შეგვიძლია ერთმანეთთან შეხვედრა, სიღრმისეულთან მიახლოებაში ზედაპირული გვეღობება და ჩვენ უნდა ვისწავლოთ, ბურუსში დავინახოთ ყველაზე ღრმა, მანათობელი და ყოველთვის მშვენიერი რეალობა.

ჩვენ უკვე ვთქვით, რომ ბევრ რამეში შეიძლება მორწმუნეების სწორედ მათი რწმენიდან გამომდინარე ვსაყვედურობდეთ: მათ აქვთ იმისი პრეტენზია, რომ ქრისტეს მოწაფეები არიან, ამასთან ერთად, თუ შევადარებთ მორწმუნის ცხოვრებას და მის გრძნობებს, მის განცდებს და მის სიტყვებსაც კი იმას, თუ როგორ მოიქცეოდა თვითონ მაცხოვარი ქრისტე, შეიძლება, შეძრწნუნებულმა დავინახოთ, თუ როგორი უღირსი მოწაფეები არიან ისინი.

მაგრამ იგივე შეიძლება ითქვას ნებისმიერ ადამიანზე, რომელიც თავს რომელიმე ცნობილი მასწავლებლის მოსწავლედ თვლის, სულერთია, მორწმუნე იქნება ეს მასწავლებელი თუ - ურწმუნო, იგი სთავაზობს ადამიანს ცხოვრების იდეალს, მაგრამ თავის მიმდევარს თუ შეამოწმებს, შეძრწუნდება, როდესაც აღმოაჩენს, რა დღეში ჩააგდეს მისი სწავლება.

ახლა მე მინდა დავსვა სხვა საკითხი, მომიჯნავე, მაგრამ - სხვა: არის თუ არა ჩვენს შორის, მორწმუნეებსა და ურწმუნოებს შორის შეხების წერტილი? რა თქმა უნდა, შეიძლება ვილაპარაკოთ რწმენაზე, მე მახსოვს არარელიგიური ადამიანი, რომელმაც მითხრა: "რწმენის გარეშე ხომ ცხოვრება შეუძლებელია". რა თქმა უნდა, ის არ გულისხმობდა ღვთის რწმენას, ის გულისხმობდა სრულ დარწმუნებულობას თავის იდეალში, დარწმუნებულობას მთელი სულით, გონებით, მთელი ცხოვრებით იმაში, რომ ღირს ამისთვის სიცოცხლე და სიკვდილი.

მაგრამ ახლა ამაზე არ ვლაპარაკობ. მე სხვა რამეს ვამბობ: არის თუ არა რაიმე შეხების წერტილი, რაღაც საგანი, რომელიც მორწმუნესთვისაც და ურწმუნოსთვისაც ერთნაირი მნიშვნელობის მქონეა, აბსოლუტია? მე ვფიქრობ, რომ ასეთი საგანი ადამიანია - განცალკევებული, ერთადერთი და განუმეორებელი ადამიანი, ან კოლექტივი - საზოგადოება.

მე მახსენდება ორი გამონათქვამი. ერთი ეკუთვნის უღმერთო მწერალს, რომელიც ამბობს, რომ პროლეტარიატს ღმერთი არ სჭიდება იმიტომ, რომ ადამიანია მისი ღმერთი. რა თქმა უნდა, ეს სიტყვები გაიგებოდა არა ისე, როგორც ეს მორწმუნეებს ესმით, არამედ როგორც საგანი, რომელსაც ემსახურები, საგანი, რისთვისაც ღირს ცხოვრება და სიცოცხლის გაწირვა.

ადამიანური აზროვნების მეორე მხარეს კი ჩვენ ვხედავთ წმინდა იოანე ოქროპირს, რომელიც ამბობს - "თუ გინდა გაიგო რას წარმოადგენს ადამიანი, არ მიმოიხედო შენს გარშემო, არ შეხედო შენს გარემომცველ ადამიანებს, თვალი არ შეავლო დიდებულთა პალატებს, არამედ მიაპყარი შენი მზერა ღვთის ტახტს და იხილავ იესო ქრისტეს, რომელიც ზის მარჯვენით ღვთისა და მამისა საუკუნო დიდებაში..." ეს ნიშნავს, რომ ის უღმერთოც, ვისზეც მე ვსაუბრობდი და იოანე ოქროპირიც შეიძლება, ადამიანთან დაკავშირებულ საკითხზე ერთმანეთთან თანხვედრაში მოსულიყვნენ.

მე მახსენდება მონათხრობი მოციქულთა საქმეებიდან, თუ როგორ მივიდა მოციქული პავლე ათენში და აღმოაჩინა საკურთხეველი "უხილავი ღვთისადმი" (საქ. 17.23), ეს "უხილავი ღმერთი", როგორც მე მგონია, ურწმუნოსთვისაც, უღმერთოსთვისაც და ნებისმიერი აღმსარებლობის თუ რელიგიის მიმდევრისთვისაც არის ადამიანი. ადამიანისთვის ღირს ცხოვრება, ადამიანისთვის ღირს სიკვდილი, ადამიანისთვის ღირს მთელი სიცოცხლის გაწირვა. ეს კი ერთნაირად სამართლიანია უღმერთოსთვის და მორწმუნესთვის.

თუმცა აქ გარკვეული სხვაობა არსებობს. მორწმუნე ადამიანზე - როგორც განუმეორებელ მოვლენაზე - ისე ვფიქრობ. ყოველი ადამიანი ერთადერთია, განუმეორებელია, თითოეული ადამიანი უკიდურესად ღირებულია ღმერთთან მიმართებაში, სხვა ადამიანებთან მიმართებაში. უღმერთოს ხანდახან ავიწყდება ადამიანი, როგორც ცალკეული პიროვნება და ფიქრობს მასზე, როგორც საზოგადოების ან კაცობრიობის ნაწილზე.

პირველ შემთხვევაში, რელიგიური მსოფლმხედველობის მთელი არსი იმაშია, რომ ადამიანს მიეცეს განვითარების, მთელი თავისი შესაძლებლობების უსაზღვროდ გახსნის საშუალება ისე, რომ ანგარიში არ გაუწიოს, თუ რა გავლენა ექნება ამას მის გარშემო მყოფ ადამიანებზე. რა თქმა უნდა, იმას არ ვამბობ, რომ საშუალება მივცეთ, გახდეს დამნაშავე, ზიანი მიაყენოს სხვებს, არამედ ვამბობ იმას, რომ ყველა მისი ნიჭი თავისუფლად იყოს გახსნილი და რომ ამ ნიჭით მან თავისი წვლილი შეიტანოს კაცობრიობის ისტორიის განვითარებაში. ხანდახან - არა მხოლოდ მოცემულ მომენტში, არამედ მომავალშიც იმიტომ, რომ, მაგალითად, გენიოსები ყოველთვის წინ უსწრებენ თავის ეპოქას - ისინი არათანამედროვედ გამოიყურებიან, გაოცებას იწვევენ. ასი წლის ან მეტის შემდეგ კი აღმოჩნდება, რომ სწორედ ის რასაც ისინი წარმოადგენდნენ, ან რასაც ამბობდნენ ისეთი მნიშვნელოვანია, რომ მთელი კაცობრიობა მასზეა კონცენტრირებული.

თუკი ადამიანზე, როგორც საზოგადოების ნაწილაკზე, ისე ვილაპარაკებთ, მაშინ, რა თქმა უნდა, მისი "შეგუება" უნდა მოხდეს, ე.ი. მოხდეს ყველაზე შემაძრწუნებელი რამ: საბოლოო ჯამში კაცობრიობა რაღაცა მექანიზმის მსგავსი გავხადოთ, სადაც მექანიზმის თითოეულ ნაწილს გარკვეული როლი აკისრია და მას რაიმე სხვა როლის შესრულების უფლება არა აქვს.

მე ვთვლი, რომ ძალიან მნიშვნელოვანია, დაისვას საკითხი იმაზე, თუ რომელია ნაკლებად ღირებული: ადამიანი თუ საზოგადოება, კოლექტივი თუ ცალკეული, განუმეორებელი პიროვნება. არის თუ არა ადამიანი აბსოლუტური პიროვნება, აბსოლუტური მნიშვნელობის მქონე, როგორც თავისთვის, ისე სხვებისთვის და ღმერთისთვის, თუ ის მხოლოდ ნაწილია ძალიან მნიშვნელოვანი და ღირებული მექანიზმისა?

ახალ აღთქმაში იოანე ღვთისმეტყველის გამოცხადების წიგნში, არის ადგილი, სადაც ნათქვამია, რომ ბოლო ჟამს ყოველი ადამიანი მიიღებს სახელს, რომელიც მხოლოდ მას და ღმერთს ეცოდინებათ. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ ღმერთსა და ყოველ ცალკეულ ადამიანს შორის (მე იმასაც ვიტყოდი, ყველა არსებას, ყველა ქმნილებას შორის) არსებობს განუმეორებელი, ერთადერთი დამოკიდებულება. ძველად ითვლებოდა, რომ სახელი იმდენად ემთხვევა ადამიანს ან საგანს ან ცხოველს, რომ თუკი რომელიმე არსების სახელი იცი, მასთან შეიძლება, ისეთ ახლო ურთიერთობებში შეხვიდე, რომლის მიღწევა არანაირად არ შეიძლება ჩვენს ჩვეულებრივ ცხოვრებაში - დედამიწაზე.

ამით ახალ აღთქმაში მითითებულია იმაზე, რომ თითოეულ არსებას (ამჯერად ადამიანზე ვსაუბრობთ) აქვს ღმერთთან ერთადერთი, განუმეორებელი კავშირი და ამიტომ ის აბსოლუტურად დამოუკიდებული არსებაა. ეს ნიშნავს, რომ თავისი ჩამოყალიბებისას, ვიდრე ის დედამიწაზეა და სრულად არ გამხდარა ის, რაც არის, ის უნდა გაიზარდოს ზუსტად თავისი ჭეშმარიტი ყოფის ფარგლებში და რომ არც საზოგადოებას, არც აღმზრდელებს, არც მშობლებს, არც თვითონ მას არ აქვს უფლება დაქუცმაცდეს, დაიმტვრეს ან გახდეს ის, რაც არ არის ბუნებრივად, ისევე როგორც ჩვენ ხანდახან საშუალებას ვაძლევთ მცენარეს, განვითარდეს, ხანდახან კი ვამახინჯებთ იმით, რომ ვაძლევთ მას რაიმე ფორმას, რომელიც მისთვის არაა დამახასიათებელი - ვკრეჭთ, ვამტვრევთ ტოტებს, ვჭიმავთ. ადამიანში არის შესაძლებლობების უსასრულო სიღრმე, რომელთაც თითოეულ ადამიანსა და მთელ კაცობრიობაში თავი ჯერ არ გამოუვლენიათ. ეს სიღრმეები უცნობია ჩვენთვის, ეს უხილავი სიღრმეებია, რომელიც მხოლოდ ღმერთს შეუძლია განჭვრიტოს თავისი მზერით. ამიტომ ქრისტიანისთვის, მორწმუნესთვის არ არსებობს ადამიანის ისეთი იდეალური ფორმა, რომელსაც მან უნდა მიაღწიოს, ადამიანი უნდა გახდეს ის, რაც არის.

როგორ?! თუკი ადამიანი ეცდება გახდეს ის, რაც არის, ის შეიძლება ნებისმიერ რამედ იქცეს: შეიძლება იქცეს დამნაშავედ, ნარკომანად ან შეიძლება, გენიოსი გახდეს. აქ კი მორწმუნესთვის კოლოსალურ, გადამწყვეტ როლს თამაშობს ქრისტე მაცხოვრის პიროვნება, რომელსაც ჩვენ სრული მნიშვნელობით ჭეშმარიტ ღმერთად და კაცად ვთვლით, მხოლოდ იმიტომ ვთვლით მას ჭეშმარიტ კაცად, რომ ის სრულადაა ღმერთთან შეერთებული. მხოლოდ ის ადამიანი, რომელიც განუყოფლადაა შეერთებული ღმერთთან, მთელი თავისი სიღრმით, შეიძლება იწოდებოდეს ადამიანად. ამიტომ მხოლოდ ქრისტეს პიროვნებაში ჩახედვით შევძლებთ ვისწავლოთ, თუ რას ნიშნავს, იყო ადამიანი.

მაგრამ აქ, რა თქმა უნდა, საჭიროა სხვა შენიშვნა. საქმე იმაში კი არ არის, რომ ქრისტეს მსგავსად ვიმოქმედოთ, მივბაძოთ მას, ვისწავლოთ მისი მცნებებიდან, მისი მაგალითიდან, თუ როგორ უნდა მოვიქცეთ, საქმე მოქმედებაში კი არ არის, არამედ იმაში, რომ გავიგოთ მისი პიროვნება, ისე ჩავუღრმავდეთ მისი მცნებების მნიშვნელობას, რომ ისინი და ჩვენ ერთნი გავხდეთ და რომ ჩვენ ღვთის ნების შესაბამისად ვიქცეოდეთ - ღვთიური სიბრძნის შესაბამისად. არა იმიტომ, რომ ჩვენ ასე გვიბრძანეს, არამედ იმიტომ, რომ ეს ჩვენ ნამდვილ ბუნებად იქცა. იმიტომ, რომ ჩვენ გავხდით ადამიანები ამ სიტყვის სრული მნიშვნელობით - ქრისტე მაცხოვრის ხატად და მსგავსად.

ამისთვის საჭიროა, ვისწავლოთ მის პიროვნებაში ჩახედვა. უნდა გავიგოთ, როგორ მივიდეთ მასთან. ადამიანად გახდომის ზღვარზე შეიძლება, გამოდგეს ძველი ეკლესიის ერთ-ერთი მწერლის გამონათქვამი, რომელიც ამბობს, რომ თვით ღმერთი რომ წარსდგეს შენს წინაშე და რაიმე გიბრძანოს, რომელსაც შენი გული არ გამოეხმაურება, რომელზეც შენ ვერ შესძლებ უპასუხო: ამინ! - არ გააკეთო ეს იმიტომ, რომ ღმერთს შენი საქციელი კი არ სჭირდება, არამედ ჰარმონია შენ და მას შორის.

მაგრამ როგორ დავამყაროთ ეს ჰარმონია, სად ვეძებოთ ის? საკუთარ თავში? - შეიძლება შევცდეთ. როგორ შევუდგეთ ამას?

ხშირად ადამიანები კითხულობენ სახარებას იმისთვის, რომ უნდათ ქრისტიანული ცხოვრება, ქრისტესთან მიმსგავსება ისწავლონ, ეძებენ მასში მცნებებს და ცდილობენ, მათ დაემორჩილონ. ამაში, რა თქმა უნდა, არის სიმართლე, სახარებაში მითითებულია, რომ ესათუის მოქმედება იმდენად ვნებს ადამიანს, იმდენად ანგრევს მის ღირებულებებს, იმდენად ამახინჯებს მას, რომ მან თავი უნდა შეიკავოს მათგან, თუკი უნდა, იქცეს იმად, რაც არის. და არა მხოლოდ სახარება: - ჩვენი საზოგადოებრივი ცხოვრება გვასწავლის, რომ თუკი მივეცემით ჩვენს სურვილებს, ჩვენს გატაცებას, შეიძლება ვიქცეთ არა ადამიანად, არამედ - სიმახინჯედ: ულმობელად, ლოთად, ნარკომანად, მატყუარად, მხდალად და სხვა ამის მსგავსად. მაგრამ ეს საქმის მხოლოდ ერთი მხარეა. მეორე მხარე ისაა, რომ შენ თუ ასე ან ისე მოიქცევი, შენს გულში ამათუიმ სურვილებს, გრძნობებს, მისწრაფებებს შეუშვებ, თუ შენს გონებას ამათუიმ აზრებით შებღალავ, უკვე იმდენად დაიბინდები, რომ შენთვის შეუძლებელი იქნება, დაინახო და გაიგო სილამაზე, გულით განიცადო იგი ისე, რომ შენი გული იწვოდეს მისგან. იმიტომ, რომ მაშინ ამის ძალები აღარ გექნება, შენში აღარ იქნება ის სიმართლე, რომელიც საშუალებას მოგცემს, გადალახო საკუთარი თავი და იქცე ნამდვილ "მედ", როგორიც შენ სიღრმისეულად ხარ და რომელიც ზედაპირზე ხშირად ძალიან არ ჰგავს საკუთარ თავს.

ჩემი რჩევა ასეთია: წაიკითხე სახარება, აღნიშნე შენთვის ის ადგილები, რომლებიც გულს გითბობს, გონებას გინათებს, შენი ნებისყოფა ცოცხლდება, ძალა თითქოსდა შემოდის შენში, ის ადგილები, რომელზეც შენ შეგიძლია თქვა: რა მშვენიერია, როგორი ჭეშმარიტებაა - და იცოდე, რომ ეს ადგილები გეუბნება შენ, რომ უკვე რაღაცით, შეიძლება ძალიან მცირედ, ჰგავხარ იმ ადამიანს, რომლადაც უნდა იქცე იმიტომ, რომ შენ უკვე ხედავ ნამდვილი ადამიანის სილამაზეს ქრისტეში.

ამაზე გაჩერება არ შეიძლება იმიტომ, რომ განცდა ჩვენ ყველას შეგვიძლია, ძალიან ადვილად განვიცდით იმას, რაც ჩვენგან შესაბამის მოქმედებას არ მოითხოვს. მაგრამ შეგვიძლია, წესად გავიხადოთ: თუ არ ვიქნები საუკეთესოს ღირსი, ყველაფერი იმისა, რაც ჩემში არსებობს, არც იმის უფლება მაქვს, მთლად უღირსი ვიყო, იმიტომ, რომ აქ მე ჩემში შევიცანი ქრისტეს მსგავსება და (რა შეიძლება იყოს ამაზე მნიშვნელოვანი) ამ განცდის საშუალებით დავიწყე ქრისტეს შემეცნება, დავიწყე მისი ცნობა, დავიწყე ჩაწვდომა, როგორია ადამიანი, როგორია ღმერთი. აქ მე მეძლევა ორი აღმოჩენა: ჩემს შესახებ და ქრისტე-ადამიანის შესახებ. თუ ამას წესად გავიხდი, ე.ი. თუ სახარებას ისე წავიკითხავ, რომ აღვნიშნო ყველაფერი, რაც შთამაგონებს, რომ ყველაფერი, რისგანაც გული ენთება, რაზეც შეგვიძლია ვთქვათ: "ეს ნამდვილად ასეა, ეს სიმართლეა, ეს უტყუარი მშვენიერებაა..." მაშინ ჩვენ თანდათანობით შევძლებთ, გავიზარდოთ ქრისტეს სიმაღლეზე - რა თქმა უნდა, ჩვენთვის მისაწვდომ საფეხურამდე, ჩვენ შეგვიძლია, გავიზარდოთ ჩვენი შესაძლებლობების ფარგლებში - იმ ყველაზე ჭეშმარიტ, საუკეთესო, ყველაზე უტყუარ ადამიანებად, როგორებიც ვართ.

რა თქმა უნდა, ამასთან ერთად ისეთ ადგილებსაც აღმოვაჩენთ, რომლებიც გვეუბნება, რომ ჩვენ საერთოდ არ ვგავართ ამას და, თუ ამას აღმოვაჩენთ, თუ ნამდვილად დაგვარტყამს გულში: ღმერთო, როგორი მახინჯი ვარ!... - ესეც გვაძლევს საფუძველს, ამოსავალ წერტილს, რათა ბოლომდე მოვძებნოთ ყველაზე მშვენიერი და ჭეშმარიტი, რაც ჩვენშია ჩადებული და რასაც თითქოსდა სიცოცხლისკენ მოუწოდებს იესო ქრისტეს პიროვნების მშვენიერება, მისი სწავლება, მისი ცხოვრების სახე ან მცნებები, რომელსაც ის გვაძლევს.

მაგრამ როგორ მოვათავსოთ ყველაფერი ეს იმ რეალობაში, რომელსაც ეკლესიას ვუწოდებთ? ეკლესია - ესეც საზოგადოებაა! ნუთუ ესაა სრულიად თავისუფალი საზოგადოება, სადაც თითოეულს უფლება აქვს, იქცეს საკუთარ თავად, თუ არსებობს აქ სხვა ჰარმონია?

ეკლესია ადამიანების საზოგადოებაა, იმავენაირი საზოგადოება, როგორც ნებისმიერი სხვა, რომლის თითოეული წევრი დაკავშირებულია ყველა დანარჩენთან. მაშ, როგორ შეიძლება, ვისაუბროთ იმაზე, რომ თითოეული უნდა იყოს ის, რაც არის, თითქოსდა საზოგადოების მთლიანობა არ ითვლება. მე ვფიქრობ, რომ ამის ახსნა ორი მაგალითით შეიძლება. ჩვენ ყველამ ვიცით, რას წარმოადგენს გუნდი და გუნდური სიმღერა. მხოლოდ მაშინ შეიძლება გუნდი ჟღერდეს სრულყოფილად, მთელი თავისი სილამაზით, რამდენადაც კი შეუძლია, როცა თითოეული ხმა ინარჩუნებს თავის ტონალობას. თუკი ხდება გადაადგილება, თუკი ვინმე თავისი ხმით არ მღერის, მაშინ გუნდი კარგავს შეთანხმებულობას. ეკლესიაში იგივე ხდება, რაც ნებისმიერ საზოგადოებაში: თუკი ადამიანი მღერის მთელი გულით, თავის ხმით, არა - მიბაძვით, არამედ ხშირად იყენებს საკუთარ ხმას - საუკეთესო სახით, ის შეიძლება იყოს გუნდის მონაწილე და ეს გუნდი მშვენიერია.

მეორე მაგალითი შეგვიძლია, დავესესხოთ მოციქულ პავლეს (იხ. I კორ. 12.12-13; რომ. 11.17). ის ადარებს ეკლესიას სხეულს და ხეს. აქაც და იქაც აზრი ერთია. ადამიანის სხეული შედგება უამრავი ორგანოებისგან და ნაწილებისგან. ის ცხოვრობს ერთი ცხოვრებით და ეს ცხოვრება აძლევს განუმეორებელ ფორმას სხეულის თითოეულ ნაწილს. ერთიდაიგივე ცხოვრებისეული ძალა აქცევს თვალს თვალად, ხელს კი - ხელად. ერთადერთი ძალა - და ასეთი მრავალფეროვანი, შეუდარებელი, ცალკეული ნაწილები.

იმავეზე მიუთითებს ხის მაგალითი. ღმერთი თითქოსდა ცხოველსმყოფელი სვეტია, ჩვენ კი ტოტები, ფოთლები, ყვავილები, ნაყოფი. ნაყოფი ყვავილს არ ჰგავს, ყვავილი არ ჰგავს ტოტს, ერთი ტოტი მეორეს მსგავსი არ არის, მაგრამ მათ იმიტომ შეუძლიათ, იყვნენ განსხვავებულები და ინდივიადუალურები, რომ ერთადერთი მრავალმხრივი, რთული მდიდარი სიცოცხლე მიედინება მათში, რომელიც ხეს აქცევს ერთდროულად მთლიანობად და უსასრულო მრავალფეროვან სიმრავლედ. დედამიწაზე არ არსებობს ორი ერთნაირი ფოთოლი იმიტომ, რომ იგივე ცხოველსმყოფელი ძალა ანიჭებს თითოეულ ფოთოლს განუმეორებლობას.

აქ ჩვენ ვხედავთ, რომ ეკლესიური საზოგადოებაც და თითოეული მისი წევრიც შეიძლება, იყოს თავისი თავი იმიტომ, რომ ისინი სრულ ჰარმონიაში იმყოფებიან, საქმე კი სწორედ ჰარმონიაშია და არა - სხვა რამეში.

სადაა ჰარმონიის გასაღები? ეს იმით აიხსნება, რომ ქრისტე არ არის ერთ-ერთი ამ უამრავი ადამიანთაგანი, ერთ-ერთი შესაძლო პიროვნება. ის სრული ადამიანია. მასში თითოეულ ადამიანს შეუძლია, იპოვოს თავისი თავი, იხილოს თავისი ახლობელი და ნებისმიერი სხვა ადამიანი. ასე რომ, თუ ჩვენ შევუერთდებით ქრისტეს, თუ ჩვენ ჩავუღრმავდებით მის ერთადერთობას სულის, გონების, გულის, ცხოვრების მიახლოებით და აქედან გამომდინარე - მოქმედებების მიახლოებით, მაშინ ყველა ჩვენგანი ამ გასაოცარი მსოფლიო ჰარმონიის ნაწილი ვხდებით, რომელიც ახლა დაკარგულია, იმიტომ, რომ თითოეული ადამიანი უნდა იყოს "თავის თავი", ე.ი. არ ჰგავდეს არავის და არაფერს, იყოს ისეთი, როგორიც უნდა, როგორიც თავში მოუვა.

და მთელი ასკეტური ბრძოლის ამოცანაა (ე.ი. ამ ბრძოლისა საკუთარ თავთან, რომელიც იწყება ადამიანის მიერ საკუთარი თავის შეცნობის მომენტიდან, საკუთარი პიროვნების ქრისტეში შეცნობის მომენტიდან): შეხვიდე სრულ ჰარმონიაში გარშემომყოფებთან - ტრაგიკულ, მაგრამ ამავე დროს საოცარ სამყაროსთან, რომელშიც ვცხოვრობთ.

რას ვხედავთ, თუკი შევადარებთ ეკლესიურ და სამოქალაქო საზოგადოებას, ე.ი. მორწმუნეთა საზოგადოებას იმ საზოგადოებასთან, რომელიც აგებულია ურწმუნოებაზე, აგებულია ღვთის გარეშე? ორივე საზოგადოება ადამიანისგან შედგება; თითოეულში არიან ჭკვიანი, ფხიზელი, მგრძნობიარე ადამიანები, არის განათლებული, ნიჭიერი ადამიანები. რა არის ისეთი ამათუიმ საზოგადოებაში, რაც მათ სხვადასხვანაირად აქცევს? მე ვთვლი, რომ ძირითადი სხვაობა იმაშია, რომ ეკლესიური საზოგადოება მიისწრაფის, თითოეულ ადამიანს მიანიჭოს ის სივრცე, რომელშიც შეიძლება იყო ის, რაც ხარ - მიუხედავად შედეგისა, მაშინ, როცა სახელმწიფო საზოგადოება - განსაკუთრებით ტოტალიტარული - მიისწრაფის იმისკენ, რომ ყველა ადამიანი რაღაც ტრაფარეტის ქვეშ იყოს შეყრილი. რა თქმა უნდა, ეს არ ნიშნავს, რომ ყველანი ერთნაირები უნდა იყვნენ, მაგრამ ასეთი ორგანიზებული, გამართული, პროდუქტიული საზოგადოების იდეალი - ჭიანჭველების ბუდეა. ყველა ჭიანჭველას ერთი და იგივე თვისება აქვს, მხოლოდ ერთი განსხვავებით: არსებობს ჭიანჭველების ჯგუფი, რომელსაც თვითონ ბუნების მიერ ან (თუკი ადამიანთა ჭიანჭველების ბუდეზე ვილაპარაკებთ) აღზრდის მეშვეობით, ნასწავლი აქვს ერთი ისეთი რაღაცის გაკეთება, რაც მისი სპეციალობაა. რა თქმა უნდა, ადამიანურ ჭიანჭველათა ბუდეში ადამიანს საზოგადოებრივი სასარგებლო საქმიანობის გარდა შეუძლია, მოცლილობის ჟამს სხვა რაიმე გააკეთოს, შეუძლია იკითხოს, იფიქროს; მაგრამ ამასთან, სადღაც, გონებაში რჩება აზრი, რომ უნდა იყოს ისეთივე, როგორც სხვები.

ამასწინათ შოტლანდიაში გავემგზავრე და გზად ჩინელს გავესაუბრე. ის ამბობდა, რომ ჩინეთში განცალკევება, სხვებისგან განსხვავება უბრალოდ წარმოუდგენელია, რომ ყველა საერთო სულს უნდა დაემორჩილოს, საერთო ქცევას და ინდივიდუალობა არ შეიძლება - არა იმიტომ, რომ ზემოდან ვიღაცის პრესის ქვეშ ხარ, ეს მან უარყო - არამედ თვითონ საზოგადოება ზემოქმედებს: უნდა იყო ისეთი, როგორიც ყველა და თითოეულს თავისი სპეციალობა უნდა ჰქონდეს, რომელიც საზოგადოებას სარგებელს მოუტანს.

ჭიანჭველების ბუდის ეს იდეალი უარყოფს, რომ თითოეულ ადამიანში შეიძლება, იყოს რაღაც იმდენად განსაკუთრებული, იმდენად გამორჩეული, რომ ის არანაირად არ ჯდებოდეს ასეთი სისტემის ჩარჩოში. თუკი ტოტალიტარულ სახელმწიფოზე ვისაუბრებთ, თითოეულ მათგანში, როგორიც არ უნდა ყოფილიყო მისი მიმართულება ან არსებობის ეპოქა, იყვნენ დიდი გონების ადამიანები, მხატვრები, ლიტერატორები, კომპოზიტორები, მაგრამ ყოველ ტოტალიტარულ სახელმწიფოში, სადაც ყველაფერი ერთი მხრივ - საერთო სარგებლით, ხოლო, მეორე მხრივ - ერთნაირი ტიპის ადამიანთა აღზრდით განისაზღვრება, ადამიანის შემოქმედება, როგორიც არ უნდა იყოს ის, განსაზღვრული ტრაფარეტის მიხედვით იქმნება. მან უნდა შექმნას, თუნდ მუსიკა, ტილო თუ ლიტერატურული თხზულება ისე, როგორც ამას საზოგადოება მოითხოვს და ისე, რომ ეს დაეხმაროს საზოგადოებას მიღებული პროგრამის შესრულებაში. აქ არ არის სივრცე იმისთვის, რომ ადამიანი გაიჭრას, გახდეს ორიგინალური ამ სიტყვის კარგი მნიშვნელობით, ე.ი. არ გავდეს სხვებს, იყოს არა - რაღაც სიმახინჯე, არამედ - თვითმყოფადი, თავისებურად განუმეორებელი ადამიანი. ამ ურთიერთობებში ყოველგვარი საზოგადოება, რომელიც მიისწრაფვის აღზარდოს თავისი წევრები მისთვის გამოსადეგ ადამიანებად, რომლებიც ქმნიან საზოგადოებისთვის, რომლებიც სხვებისგან მხოლოდ თავის სპეციალობით განსხვავდებიან - ასეთმა საზოგადოებამ აუცილებლად უნდა მოაშთოს ყოველივე ერთადერთი და განუმეორებელი ადამიანში. თითოეულ ადამიანში არის ეს განუმეორებელი და ყოველი ადამიანი, რომელიც ასე აღიზარდა ან ასეთი ზეწოლა ექნება საზოგადოების მხრიდან, აუცილებლად იტანჯება: იტანჯება იმით, რომ მასში არსებული რაღაც თვითმყოფადი, განუმეორებელი მხოლოდ მის პირად საკუთრებად უნდა იქცეს, თუკი მას ამ საზოგადოებისთვის მისაღებ ფორმას არ მისცემს.

დასასრულ, მე შევეცდები მოგითხროთ ეკლესიურ საზოგადოებაზე, ისე, როგორც მე ის წარმომიდგენია - არა ისე, როგორც ჩვენ მას ვხედავთ ჩვეულებრივ პრაქტიკაში, არამედ იმაზე, თუ რისკენ მიისწრაფის ის, რად უნდა რომ იქცეს და როგორად ჩაიფიქრა ის უფალმა იესო ქრისტემ.

ხშირად ადამიანები სვამენ კითხვას: რა საჭიროა ეკლესია, თუკი თითოეულ ჩვენგანს ცალ-ცალკე შეუძლია, წარსდგეს ღმერთის წინაშე, ილოცოს, წაიკითხოს სახარება, ისწავლოს ქრისტესგან, თუ როგორ იცხოვროს - და იცხოვროს შესაფერისად. ეს მნიშვნელოვანი შეკითხვაა. რა თქმა უნდა, ყველა ადამიანი განუმეორებელი პიროვნებაა; ყოველ ადამიანს შეუძლია, წარსდგეს ღვთის წინაშე, ისე - თითქოს ამქვეყნად მხოლოდ ის არის. მას შეუძლია, შეიმეცნოს ღმერთი ისე, როგორც სხვა ვერავინ შეძლებს მის შემეცნებას იმიტომ, რომ ყოველი ადამიანი განუმეორებელია. მას შეუძლია, ილოცოს კიდეც და ისწავლოს ქრისტე მაცხოვრისგან, მისი მაგალითისგან და მისი სიტყვებისგან, მას შეუძლია, იცხოვროს თავისი მოწოდების შესაბამისად, მაგრამ ეს არაა საკმარისი. იმისთვის, რომ ასე იცხოვრო, საჭიროა იმ გადაწყვეტილების მიღება, რომელსაც მეუდაბნოეები იღებდნენ: განერიდო, გაშორდე ადამიანურ საზოგადოებას, წახვიდე უდაბნოში, ტყეში და იქ დადგე ღმერთთან პირისპირ, აბსოლუტურ, უკიდურეს მარტოობაში. მაგრამ, რადგან ადამიანურ საზოგადოებაში ვცხოვრობთ, უფლება არ გვაქვს, ასე რადიკალურად გამოვეთიშოთ მას. აი, აქ ჩნდება კითხვა, თუ რა არის ეკლესია და რა არის საზოგადოება.

ძველი და ახალი აღთქმა და წმიდა მამები გვამცნობენ, რომ ადამიანური მისწრაფების არსი მდგომარეობს იმაში, რომ ყოველივე ღვთის მიერ შექმნილი გაანათლოს, აზიაროს ღვთაებრივ ცხოვრებას, გახადოს წმიდა. თითოეულმა ჩვენგანმა ეს შეიძლება, საკუთარ თავზე განახორციელოს, მაგრამ მხოლოდ სინდისიერი შრომით შევძლებთ ამის განხორციელებას მთელ ქვეყანაზე.

ეკლესია ღვთის სამფლობელოა, ესაა იმ ადამიანების კავშირი, რომელთაც გაიგეს, რომ ისინი მოწოდებულნი არიან ისეთი სამყაროს შესაქმნელად, რომელშიც იქნება სივრცე ადამიანისთვის, რომელიც შეძლებს, გაიზარდოს თავისი ღირსების სრული საზომით და თვითონ ღმერთისთვის, რომელიც ადამიანებს შეუერთდება. ჩვენ ყველამ, მორწმუნეებმაც და ურწმუნოებმაც უნდა ავაშენოთ ადამიანური ქალაქი, მიწიერი ქალაქი, მაგრამ ადამიანური ძალებით მხოლოდ ისეთი ქალაქის აშენება შეიძლება, სადაც ყველა შეძლებს ცხოვრებას, ქალაქი, სადაც ადამიანები არ წამლავენ ერთმანეთს, სადაც შეიძლება დავეტიოთ, თუკი ცოტათი შევვიწროვდებით - და ასე ქალაქი ძალიან პატარაა სრული ადამიანური სიმაღლისთვის. ადამიანური ქალაქი ღვთიურ ქალაქად უნდა იქცეს, ე.ი. ისეთად, რისი პირველი მოქალაქეც შეიძლება, რომ უფალი ჩვენი იესო ქრისტე იყოს, ერთადერთი ადამიანი, რომელიც ამ წოდების ღირსია!.. იმიტომ, რომ ის ერთდროულად განხორციელებული ღმერთია. ამიტომ ეკლესიას - ადამიანთა საზოგადოებას, რომელსაც ერთად, ერთიანი ძალისხმევით, იმით, რომ თვითონ ის უკვე ღვთის სამფლობელოა დედამიწაზე, ამქვეყნიურ ქალაქში შემოაქვს განზომილება, რომელიც ამ ქალაქს ვერ ექნებოდა, თუკი აქ ღმერთი არ მოვიდოდა. ღმერთი კი მაშინ მოვა, როცა მას მოუხმობდნენ. ღმერთი ძალით არ იჭრება ადამიანის ცხოვრებაში, არამედ შედის იქ, სადაც აღმოჩნდება ცოცხალი არსება, რომელიც იტყვის: მოდი, უფალო, და მოდი მალე!.. ამ მიმართებაში ეკლესია თითქოსდა ღვთის სასუფევლის ავანგარდია, მოვლინებულთა ჯგუფი, რომელშიც ერთმანეთს ეხმარებიან და რომელთა მოწოდებაც არის განწმინდონ ეს დამახინჯებული და შეგინებული ქვეყნიერება. ამ მიმართებაში ცალკეულ ადამიანს არ შეუძლია, შეცვალოს ეკლესიის მთელი საიდუმლო, იმ საზოგადოების მთელი საიდუმლო, რომელიც წმინდა სამების მსგავსადაა აგებული. ასეთი საზოგადოება ცოცხალი ორგანიზმია, ის მხოლოდ სიყვარულით ცხოვრობს, მაგრამ - არა თავის თავში ჩაკეტილი სიყვარულით, არამედ სიყვარულით, რომელსაც უნდა, რომ ყველაფერი სიყვარულის სამეფოდ და დაუსრულებელ, დაუღამებელ სიხარულად აქციოს.

ეს, რა თქმა უნდა, იდეალია. რუსული ეკლესია ამ პერიოდში ჯერ არ მისულა აქამდე. წარსული ჯერ არ ამოწურულა; მორწმუნე საზოგადოებას (ვლაპარაკობ არა თითოეულზე, არამედ - მთლიანობაზე) თითოეული მისი წევრის სახით, არ უსწავლია ეს სამეუფო თავისუფლება, ეს სიმამაცე. ეს გამბედაობა, ცხოვრების ეს სიმართლე - არა სიტყვების, არამედ ცხოვრების. ეკლესია ჯერ არ გაზრდილა ამ ზომამდე. მასში არის ჩამორჩენილობა, მასში ჯერ კიდევ თითქოსდა ადამიანთა ძვალ-რბილში გამჯდარი შიშია, რომელიც ჩაინერგა საშიში და საშინელი ცხოვრების ათწლეულების მანძილზე. ახლა ეკლესიამ თითოეული თავისი წევრის სახით უნდა ისწავლოს თავისუფლება. - ის თავისუფლება, რომელიც იმის მანიშნებელი კი არ იქნება, რომ ახლა მე შევიწროვების გარეშე ცხოვრების უფლება მაქვს, არამედ რომელიც ამბობს: ახლა შენ გაქვს უფლება, იცხოვრო შენი შეხედულებისამებრ, მაშ, დაე, ეს შეხედულებები აღივსოს იმით, რომ სხვა ადამიანებს, რომელთაც ის ჯერ არ შეუმეცნებიათ, მათთან შეხებისას გაცოცხლდნენ მოზეიმე, სადღესასწაულო ცხოვრებაში.

აი, ახლა რაზე ვსაუბრობთ: რა თქმა უნდა, უკანასკნელი 70 წლის განმავლობაში ეკლესიის სტრუქტურა ძალიან გამყარდა. ის, ვისაც დიდი პასუხისმგებლობა ჰქონდა, მოითხოვდა მეტ მორჩილებას. ეს გარდაუვალია. ეს ასე ხდება ჯარში, ოფიცერს უნდა ჰქონდეს ძალაუფლება, რათა უხელმძღვანელოს ჯარისკაცებს; ტრაგედიის პერიოდში, როცა დაბნეულობა მეფობს ადამიანებზე, როცა ისინი გზას ნათლად ვერ ხედავენ, მაშინ ამოზრდას იწყებს უსაზღვრო, უცნობი იერარქიული კავშირი, როცა ყოველგვარი მორჩილება ყოველ საფეხურზე მოელის, საჭიროებს ბრძანებას იმიტომ, რომ სხვისი ნების შესრულებისას ის პასუხისმგებელი არაა იმაზე, რასაც აკეთებს.

აი, ამ დროს უნდა შემოვიდეს ეკლესიურ ცხოვრებაში ნამდვილი ერთობა. არა - ანარქია, არა უბრალო დემოკრატია, არამედ ერთობა, რაც იმაში მდგომარეობს, რომ უნდა ჩავუღრმავდეთ უფლის გზას, შევიძინოთ ის, რასაც მოციქული პავლე ქრისტეს გონებას უწოდებს. იერარქიამ და მორჩილებაში მყოფებმა უნდა ისწავლონ ერთად მოქმედება, არა დამორჩილებით, არამედ თანამშრომლობით, როცა მიჰყვება არა ბრძანებებს, არამედ - ისეთ წინამძღვრებს, რომელიც ადამიანებზე კი არ ბატონობს, არამედ - თავისუფლების გზას უხსნიან მათ. ეს ამოცანა ეკლესიის წინაშე ყოველ დონეზე დგას: ოჯახში, მრევლში, იერარქიაში, მთლიანად ეკლესიის შემადგენლობაში და თუ ის არ გადაიჭრება, ჩვენ ვერ მივალთ სიკეთისა და ჭეშმარიტების გამარჯვებამდე. რა თქმა უნდა, არ ვგულისხმობ ეკლესიის "გამარჯვებას", იმას, რომ ეკლესია გახდეს პოლიტიკური ძალა, არამედ იმას, რომ ის გახდეს თავისუფალი - პასუხისმგებლური შემოქმედების გზით, ადამიანთა გაერთიანების გზით, რათა ამ ერთობამ, როგორც უკვე ვამბობდი, მოიცვას მთელი დედამიწა და ამავდროულად ღვთის ქალაქად იქცეს, რომლის პირველ მოქალაქედ შესაძლებელი იქნება, იყოს ადამიანის ძედ შობილი ღვთის ძე - უფალი იესო ქრისტე.




ტექსტი მომზადებულია საქართველოს საპატრიარქოს პრეს-ცენტრში
თინათინ გოგოჩაშვილის მიერ
წიგნიდან „შეხვედრა ცოცხალ ღმერთთან “, თბილისი, 2004 წ.

AddThis Social Bookmark Button