შესავალი

ქრისტეს მეორედ მოსვლა, სხეულთა აღდგომა, საშინელ სამსჯავროზე ადამიანთა წარდგომა და მათი შემდგომი, მარადიული ხვედრის საბოლოო გადაწყვეტა - ეს ყოველივე სამოთხით ან ჯოჯოხეთით სრულდება. მართალნი სამოთხეს, საუკუნო ნეტარ ცხოვრებას დაიმკვიდრებენ, ცოდვილნი კი - ჯოჯოხეთს. კაცობრიობის ისტორიის დასაწყისში სამოთხე იყო, დასასრულს კი არა მხოლოდ სამოთხე, ჯოჯოხეთიც იქნება. წმინდა წერილშიც ხომ, როგორც სამოთხეზე, ასევე ჯოჯოხეთზეა საუბარი

საკითხის გასაღებს წარმოადგენს წმინდა წერილის სწავლება იმის შესახებ, რომ ადამიანი თავისი შექმნის შემდეგ სამოთხეში იქნა დადგენილი, ხოლო შემდეგ, დაკარგა რა ღმერთთან ურთიერთობა, სამოთხესაც მოაკლდა. ცოდვითდაცემის დროიდან, ადამიანში ცოცხლობს სამოთხისეული ცხოვრების დაბრუნებისადმი სწრაფვა. თავისი განკაცებით, ქრისტემ ყოველ ადამიანს ღმერთთან ურთიერთობის მოპოვებისა და სამოთხეში დაბრუნების შესაძლებლობა მიანიჭა. ახლა ადამიანი, განსაკუთრებით ის, ვინც ეკლესიურად ცხოვრობს, მთელი სიცოცხლის მანძილზე მოღვაწეობას და ღმრთის მცნებათა დაცვას უნდა ეცადოს, რათა ღმრთის მადლს ეზიაროს, ცხონდეს და კვლავ სამოთხეში შევიდეს.


ასე რომ, სამოთხისა და ჯოჯოხეთის თემა, წმინდა წერილის ერთ-ერთ მთავარ თემად ითვლება. თუმცა, მოცემულ შემთხვევაში, აუცილებელია ღრმა ანალიზი. აუცილებელია იმ საკითხის გამოკვლევა, თუ არსობრივად რა არის სამოთხე და ჯოჯოხეთი და როგორაა მათი გაგება მართლმადიდებელ წმინდა მამათა სწავლებაში. ეს შრომა აუცილებელია იმიტომაც, რომ მისი დახმარებით, ჩვენ არა მარტო წმინდა წერილის სწორად განმარტებას შევძლებთ, არამედ იმასაცა დავინახავთ, თუ რა არის ეკლესიის ნამდვილი საქმე, მისი დანიშნულება, მისი არსი. სამოთხისა და ჯოჯოხეთის თემა აქ ყველაზე უკეთ დაგვეხმარება. პირიქით, სამოთხისა და ჯოჯოხეთის შესახებ მართლმადიდებლური სწავლების ზუსტი გაგების გარეშე, ეკლესიის მისია გამოუვლენელი დარჩება. შესაბამისად, ამ გაგების მნიშვნელობა ძალზე დიდია.


წმინდა წერილი სამოთხესა და ჯოჯოხეთზე

ამ თავში ჩვენი ყურადღების საგანი, ძველი აღთქმის მიერ აღწერილი აზრობრივი და გრძნობადი სამოთხე კი არ იქნება, არამედ, უმთავრესად, სამოთხე და ჯოჯოხეთი ქრისტესა და წმინდა მოციქულთა სწავლებით.

სამოთხის შესახებ ახალ აღთქმაში სამ ადგილასაა საუბარი. პირველი ადგილია, ქრისტეს მიერ, მასთან ერთად ჯვარცმული ავაზაკისათვის მიცემული პირობა: "ამენ გეტყვი შენ: დღეს ჩემ თანა იყო სამოთხესა" (ლუკა 23.43). სამოთხე, რომლის შესახებაც ქრისტე საუბრობს - ღმრთის სასუფეველია. ღმრთის სასუფეველი და სამოთხე, რაც ძალზე დამახასიათებელია, იგივდება. ავაზაკი შესთხოვს ქრისტეს: "მომიხსენე მე უფალო, ოდეს მოხვიდე სუფევითა შენითა" (ლუკა 23.42), ქრისტე კი მას სამოთხეში შეყვანას პირდება. აღსანიშნავია, ნეტარი თეოფილაქტე ბულგარელის განმარტება ამ ადგილზე: "რამეთუ ავაზაკი თუმცა უკვე სამოთხეშია, ანუ სასუფეველშია, და არა მარტო ის, არამედ პავლეს მიერ ყველა ჩამოთვლილი, მაგრამ ის ჯერ ვერ ტკბება სიკეთეთა სრული ფლობით"1.

მეორე ნაწყვეტს, რომელშიც სამოთხეზეა ლაპარაკი, მოციქულ პავლეს ეპისტოლე შეიცავს; ის მის პირად გამოცდილებასთან არის დაკავშირებული: "და ვიცი ესევითარი კაცი, გინა თუ ჴორცითა გინა თუ გარეშე ჴორცთასა, არა ვიცი, ღმერთმან იცის, რამეთუ მიიტაცა სამოთხედ და ესმნეს უთქუმელნი სიტყუანი, რომელ არა ჯერ-არიან კაცთა სიტყუად" (II კორ. 12.3-4).

ამ ადგილის განმარტებისას, ღირსი ნიკოდიმე მთაწმინდელი ამბობს, რომ "სამოთხე (ბერძნ. "პარადისოს") - სპარსული სიტყვაა, რომელიც სხვადასხვა ხეებით გაშენებულ ბაღს აღნიშნავს"... ამავე დროს ის ამბობს, რომ მოციქულ პავლეს "მიტაცება" სამოთხედ, ზოგიერთი განმმარტებლის თანახმად, ნიშნავს, რომ "მას გაანდეს სამოთხის შესახებ საიდუმლო და გამოუთქმელი სიტყვები, რომელნიც ჩვენთვის დღემდე დაფარულნი არიან". როგორც ღირსი მაქსიმე აღმსარებელი ამბობს, ჭვრეტის დროს მოციქული პავლე მესამე ცამდე ავიდა, ესე იგი "სამი ცა" გაიარა - ქმედითი სიბრძნისმოყვარეობა, ბუნებითი ჭვრეტა და იდუმალხედვითი ღმრთისმეტყველება, რომელიც არის კიდეც მესამე ცა - და აქედან აღტაცებულ იქნა სამოთხეში ("მიიტაცა სამოთხედ"). ასე გაენდო მას ის საიდუმლო, თუ რას წარმოადგენდა ორი ხე - ხე ცხოვრებისა, რომელიც სამოთხეში ხარობდა, და ხე ცნობადისა, ის საიდუმლო, თუ ვინ იყო ქერუბიმი და რა იყო მოტყინარე მახვილი, რომლის საშუალებითაც ის ედემის შესასვლელს იცავდა, - აგრეთვე ყველა დანარჩენი დიდი ჭეშმარიტება, რომელიც ძველ აღთქმაშია წარმოდგენილი2.

მესამე ადგილი იოანეს გამოცხადებაშია. ეფესოს ეპისკოპოსს სხვათა გარდა ეუბნებიან: "რომელმან სძლოს, მივსცე მას ჭამად ძელისა მისგან ცხორებისა, რომელი არს შორის სამოთხესა ღმრთისა ჩემისასა" (გამოცხ. 2.7). ღირსი ანდრია კესარიელის თანახმად, ცხოვრების ხის ქვეშ, იგავურად საუკუნო ცხოვრება იგულისხმება. ესე იგი ღმერთი გვაძლევს აღთქმას, "გვაზიაროს მერმისა მის საუკუნიოსასა სიკეთეებს"3. არეფა კესარიელის განმარტებითაც: "სამოთხე - ეს ნეტარი და საუკუნო ცხოვრებაა"4.

მაშასადამე, სამოთხე, საუკუნო ცხოვრება, და ცათა სასუფეველი - ეს ერთი და იგივე რეალობაა. ჩვენ ამჟამაად ცნება "სამოთხის", "ღმრთის სასუფევლისა" და "ცათა სასუფევლის" ცნებასთან შეფარდების ანალიზს არ ჩავუღრმავდებით. აშკარაა მთავარი: სამოთხე - ეს ღმერთთან ურთიერთობაში და ერთობაში საუკუნო ცხოვრებაა.

სიტყვა "ჯოჯოხეთი" (ბერძნ. "კოლასე" - ტანჯვა) წარმოდგება ზმნიდან "კოლაძო" და ორი მნიშვნელობა აქვს. პირველი - "ხის გასხვლა", მეორე - "დასჯა". წმინდა წერილში ეს სიტყვა ძირითადად მეორე მნიშვნელობით იხმარება. თანაც იმ აზრით, რომ ღმერთი კი არ სჯის ადამიანს, არამედ ადამიანი თვითონ ისჯის თავს, რადგან ღმრთის ნიჭს (საჩუქარს) არ იღებს. ღმერთთან ურთიერთობის გაწყვეტა უკვე სასჯელია, მითუმეტეს, თუ გავიხსენებთ, რომ ადამიანი ღმრთის ხატად და მსგავსად არის შექმნილი, და სწორედ ეს არის მისი არსებობის ყველაზე ღრმა აზრი.

წმინდა წერილში ორ ადგილას აშკარადაა საუბარი ჯოჯოხეთზე.

ერთი მათგანი სახარების ტექსტშია, სადაც ქრისტე მომავალ სამსჯავროზე საუბრობს. ქრისტემ თქვა: "და წარვიდენ ესენი სატანჯველსა საუკუნესა, ხოლო მართალნი – ცხორებასა საუკუნესა" (მათე 25.46). თუკი ამ მუხლს წინასთან - "წარვედით ჩემგან, წყეულნო, ცეცხლსა მას საუკუნესა, რომელი განმზადებულ არს ეშმაკისათჳს და ანგელოზთა მისთათჳს" (მათე 25.41) - დავაკავშირებთ, ნათელი გახდება, რომ ჯოჯოხეთი აქ საუკუნო ცეცხლთან იგივდება, რომელიც არა ადამიანისათვის, არამედ ეშმაკისა და მისი ანგელოზებისთვის არის გამზადებული.

წმინდა წერილის მეორე ადგილი, რომელიც სიტყვა ჯოჯოხეთს შეიცავს, იოანე მახარებელის ეპისტოლეშია: "სრულმან სიყუარულმან გარე განდევნის შიში, რამეთუ შიშსა ტანჯვაჲ (ბერძნ. "კოლასე") აქუს, ხოლო მოშიში იგი არა სრულ არს სიყუარულსა ზედა" (I იოანე 4.18). რა თქმა უნდა, აქ საუბარია ჯოჯოხეთზე, არა როგორც ქრისტეს მეორედ მოსვლის შემდეგ ცოდვილთა არსებობის სახეზე, არამედ, როგორც ტანჯვის მდგომარეობაზე, რომლისთვისაც უცხოა სიყვარული და ამიტომ შიშთანაა დაკავშირებული.

გარდა ამისა, ჯოჯოხეთის მდგომარეობა წმინდა წერილში შემდეგი სიტყვებით და გამოთქმებით გადმოიცემა: "საუკუნო ცეცხლი" (მათე 25.41), "გარესკნელის ბნელი" (მათე 25.30), "ცეცხლის გეჰენია" (მათე 5.22) და ასე შემდეგ. თუმცა, ამჟამად, ჩვენი მიზანი ამ გამოთქმების ანალიზი არ არის. ჩვენ მას სხვა თავში დავუბრუნდებით.

 

წმინდა მამები სამოთხესა და ჯოჯოხეთზე

სამოთხისა და ჯოჯოხეთის შესახებ სწავლების განხილვა - ისე, როგორც ის წმინდა მამათა მიერ არის გადმოცემული - უმნიშვნელოვანესი ამოცანაა. წმინდა მამები ეკლესიის ნამდვილი მასწავლებლები, აუმღვრეველი (შეურყვნელი) გარდამოცემის მატარებელნი არიან. ამიტომ, მათი ღმრთივსულიერი სწავლების გარეშე, წმინდა წერილი შეუძლებელია სწორად განიმარტოს. ეკლესია - ქრისტეს მისტიური სხეული - ხომ თვითონ წერს წმინდა წერილს და თვითონ განმარტავს მას.

ეკლესიის წმინდა მამათა სწავლებაში საერთოა დებულება, რომ სამოთხე და ჯოჯოხეთი მხოლოდ ადამიანის თვალთახედვით არსებობს და არა ღმერთის თვალთახედვით. რა თქმა უნდა, სამოთხეც და ჯოჯოხეთიც რეალურად არსებობს, არსებობს როგოროც ყოფიერების ორი სახე, მაგრამ განსხვავება ღმერთს არ შეუქმნია. წმინდა მამათა გარდამოცემიდან ნათლად ჩანს, რომ სამოთხე და ჯოჯოხეთი არ შეიძლება განვიხილოთ, როგორც ორი სხვადასხვა ადგილი, არამედ თვით ღმერთია სამოთხე წმინდათათვის და ჯოჯოხეთი ცოდვილთათვის.

ეს განუყრელადაა დაკავშირებული წმიდა მამათ სწავლებასთან, ღმერთთან ადამიანის მტრობისა და შერიგების შესახებ. წმინდა წერილი იმას არ ამბობს, რომ ღმერთი ურიგდება ადამიანს, ის ამბობს, რომ ადამიანი ურიგდება ღმერთს ქრისტეს მიერ (მეშვეობით). წმიდა მამთა გარდამოცემა კი აზუსტებს, რომ ღმერთი არასოდეს მტრობს ადამიანს, არამედ ადამიანი თვითონ ხდება ღმრთის მტერი, თუკი მასთან ურთიერთობა და მის ცხოვრებაში მონაწილეობა (სიცოცხლეში წილი) არა აქვს. ამგვარად, თუკი ადამიანი მაინც ხდება ღმრთის მტერი, ღმერთი ადამიანის მტერი არ ხდება. ადამიანს კი, ცოდვის ჩადენის შემდეგ, თვითონ წარმოუდგენია ღმერთი განრისხებულად და მტრულად განწყობილად5.

განვიხილოთ ეს თემა დაწვრილებით, ეკლესიის ზოგიერთი მამის სწავლების გადმოცემით.

მგონია, რომ ღირსი ისააკ ასურიდან უნდა დავიწყოთ, რომელიც ძალზე მკაფიოდ აჩვენებს, თუ რა არის სამოთხე და ჯოჯოხეთი. სამოთხეზე მსჯელობისას ის ამბობს, რომ სამოთხე - ღმრთის სიყვარულია. ბუნებრივია, როცა ჩვენ სიყვარულზე ვსაუბრობთ, ძირითადად, მხედველობაში ღმრთის შეუქმნელი ენერგია გვაქვს. ღირსი ისააკი წერს: "სამოთხე ღმრთის სიყვარულია, რომელშიც ყველა ნეტარებით ტკბობაა"6. მაგრამ, ჯოჯოხეთზე მსჯელობისას, ის თითქმის იგივეს ამბობს: ჯოჯოხეთი - ეს ღმრთიური სიყვარულის შოლტია, ის წერს: "ვამბობ, რომ გეჰენიაში ტანჯულნი სიყვარულის შოლტით იგვემებიან. და როგორი მწარე და სასტიკია ეს სიყვარულის ტანჯვა"7.

ამგვარად, ჯოჯოხეთი - ეს ტანჯვაა ღმრთის სიყვარულის ზემოქმედებით. ღირსი ისააკი ამბობს, რომ ღმრთის სიყვარულის წინააღმდეგ შეცოდების გამო წუხილი "ყოველგვარ შესაძლო სასჯელზე საშინელია"8. ნამდვილად, როგორი ტანჯვაა - უარვყოთ ვისიმე სიყვარული და მის წინააღმდეგ წავიდეთ! რა საშინელებაა - შეუფერებლად ვექცეოდეთ მათ, ვისაც ჩვენ გულწრფელად ვუყვარვართ! თუკი თქმულს ღმრთის სიყვარულს შევუფარდებთ, მაშინ ჯოჯოხეთის ტანჯვის გაგებაც შეიძლება. ღირსი ისააკი უადგილოდ მიიჩნევს მტკიცებას, რომ "ცოდვილნი გეჰენიაში ღმრთის სიყვარულს აკლდებიან"9.

შესაბამისად, ადამიანებს ჯოჯოხეთშიც არ მოაკლდებათ ღმრთის სიყვარული. ღმერთს ყველა ადამიანი ეყვარება - მართალნიც და ცოდვილნიც, მაგრამ ყველა იმავე ზომით და ერთნაირად არ იგრძნობს ამ სიყვარულს. ყოველ შემთხვევაში უადგილოა იმის მტკიცება, რომ ჯოჯოხეთი - ღმრთის არყოფნაა.

აქედან გამომდინარეობს, რომ ღმრთის განცდის გამოცდილება ადამიანებს სხვადასხვაგვარი აქვთ. მეუფე ქრისტესგან თითოეულს "დამსახურებისამებრ", "მის სათნოებათა მიხედვით" მიეგება. გაუქმდება მასწავლებელთა და მოსწავლეთა ხარისხი და თითოეულში "ყოველგვარი მისწრაფების სიმწვავე" გამომჟღავნდება. ერთი და იგივე ღმერთი თავის მადლს ყველას თანაბრად მოჰფენს, მაგრამ ადამიანები მას თავისი "დამტევნელობის" შესაბამისად მიიღებენ (აღიქვამენ). ღმრთის სიყვარული ყველა ადამიანზე გავრცელდება, მაგრამ მათზე ორგვარი სახით იმოქმედებს: ცოდვილთ ის დატანჯავს, მართალთ კი - გაახარებს. ღირსი ისააკ ასური მართლმადიდებლურ გარდამოცემას გამოხატავს, როცა წერს: "სიყვარული თავისი ძალით ორგვარად მოქმედებს: ის ტანჯავს ცოდვილთ, - როგორც აქ მეგობარს უწევს მეგობრისგან მოთმენა - და ამხიარულებს თავისი მოვალეობის აღმსრულებელთ"10.

გამოდის, რომ ერთი და იგივე სიყვარული ღმრთისა, ერთი და იგივე ქმედება ყველა ადამიანზე გავრცელდება, მაგრამ სხვადასხვანაირად აღიქმება.

მაგრამ, როგორ წარმოიქმნება ასეთი განსხვავება?

ღმერთმა უთხრა მოსეს: "და შევიწყალო, რომელი შევიწყალო და შევიწნარო, რომელი შევიწყნარო" (გამოს. 33.19). მოციქული პავლე - მოჰყავს რა ძველი აღთქმის ეს ადგილი - ამატებს: "აწ უკუე რომელი ჰნებავს, შეიწყალებს, და რომელი ჰნებავს, განაფიცხებს" (რომ. 9.18). ეს სიტყვები მართლმადიდებლური გარდამოცემის ფარგლებში უნდა იქნას განმარტებული.

როგორ უნდა გავიგოთ, რომ ღმერთს ერთის შეწყალება და მეორის გასასტიკება ("გაფიცხება") სურს? ნუთუ ღმერთთან პირმოთნეობაა?

ნეტარი თეოფილაქტე ბულგარელის განმარტებით, ეს განსხვავება ადამიანის ბუნებასთან არის დაკავშირებული და არა ღმრთის ბუნებასთან და მოქმედებასთან. ნეტარი თეოფილაქტე ამბობს: "როგორც მზე ცვილს არბილებს, ხოლო თიხას ამაგრებს არა თავისთავად, არამედ ცვილისა და თიხის ნივთიერებათა განსხვავების ძალით, ასევე ღმერთიც, ფარაონის თიხისებურ გულს - როგორც ამბობენ - ასასტიკებს ("აფიცხებს")"11. მაშასადამე, ღმრთის მადლი, ანუ მისი სიყვარული გაანათებს რა ყველას - ადამიანის მდგომარეობის შესაბამისად იმოქმედებს.

ამ აზრებს ეთანხმება წმ. ბასილი დიდიც. ფსალმუნთა მუხლის "ხმამან უფლისამან განკუეთის ალი ცეცხლისა" (ფს. 28.7) განმარტებისას, ის შეგვახსენებს სასწაულს, რომელიც სამ ყრმას მოგიზგიზე ღუმელში შეემთხვა. მაშინ ალი ორ ნაწილად გაიყო და ერთი მხრივ, "ახლო-მახლო რაც იდგა, ყოველივე გადაბუგა", ხოლო მეორე მხრივ, - "თავის თავში სული მიიღო და ყრმებს ყველაზე სასიამოვნო ნიავი და სიგრილე მიანიჭა; ასე რომ, ისინი თავს ისე მშვიდად გრძნობდნენ, თითქოსდა ხის ჩრდილქვეშ მდგარიყვნენ". ესე იგი, თუმცაღა ეს ალი ღუმელის გარეთ მყოფთ წვავდა, ამავე დროს იგი ისე ნამავდა (ცვარავდა) ყრმებს, თითქოსდა ისინი ხის ჩრდილში იმყოფებოდნენ. ქვემოთ ის შენიშნავს, რომ ღმრთის მიერ ეშმაკის და მისი ანგელოზებისთვის გამზადებული ცეცხლი "უფლის ხმით განიკვეთება". ცეცხლს ორი ძალა აქვს: დამწველი ძალა და მანათობელი ძალა. ის კდიეც სწვავს და კიდეც ანათებს. ამიტომ, ცეცხლის ღირსნი მის დამწველ ძალას იგრძნობენ, ნათლის ღირსნი კი - მანათობელ ძალას. წმინდა ბასილი დიდი შესანიშნავი სიტყვებით ამთავრებს: "ხმა უფლისა, რომელიც ცეცხლის ალს განკვეთს და განყოფს, საჭიროა, რათა ცეცხლის ნაწილი, რომელიც არ ანათებს, დამსჯელად იქცეს, ხოლო, რომელიც არ წვავს, განსასვენებლად დარჩეს"12.

შესაბამისად, გეჰენიის ცეცხლი უსინათლო, განათების თვისებას მოკლებული, მართალთა ნათელი კი არადამწველი, აალების თვისებას მოკლებული იქნება. ეს ღმრთის ქმედების განსხვავებული აღქმის შედეგი იქნება. ყოველ შემთხვევაში, ეს გულისხმობს იმას, რომ ღმრთის შეუქმნელ ენერგიას ადამიანი თავისი მდგომარეობის შესაბამისად მიიღებს.

სამოთხისა და ჯოჯოხეთის ასეთი გაგება მხოლოდ ისააკ ასურისა და ბასილი დიდისათვის არაა დამახასიათებელი, არამედ ეს ეკლესიის წმიდა მამათა საერთო სწავლებაა, რომელნიც საუკუნო ცეცხლსა და საუკუნო ცხოვრებას აპოფატურად განსაზღვრავენ. როცა ჩვენ აპოფატიკაზე ვსაუბრობთ, მხედველობაში გვაქვს არა ის, რომ წმინდა მამები თითქოსდა სხვაგვარად განმარტავენ ეკლესიის სწავლებას, - ძალზე განყენებულად, ფილოსოფიურად მსჯელობენ - არამედ ის, რომ ისინი გვთავაზობენ განმარტებას, რომელიც ადამიანური აზროვნების კატეგორიებთან და გრძნობადი საგნების სახეებთან არ არის დაკავშირებული13. აქ აშკარა განსხვავებაა მართლმადიდებელ ბერძენ მამათა და ფრანკლათინთა შორის, რომელნიც მერმისა მის საუკუნის რეალობას ქმნილად (ნივთიერად) აღიქვამენ14.

ამ მნიშვნელოვან ჭეშმარიტებას - რომელსაც, როგორც ცხადი გახდება, ეკლესიის სულიერი ცხოვრებისათვის უდიდესი მნიშვნელობა აქვს, - წმ. გრიგოლ ღმრთისმეტყველი ავითარებს. ის თავის მსმენელებს სთავაზობს, სხეულთა აღდგომის, სამსჯავროსა და მართალთათვის მიგების შესახებ სწავლება ეკლესიის ტრადიციის შესაბამისად, ესე იგი იმ პერსპექტივაში აღიქვან, რომ მომავალი ცხოვრება "გონება-განწმენდილთათვის ნათელია", რომელიც "სიწმინდის ზომისაებრ" ეძლევათ და ამ ნათელს ჩვენ ცათა სასუფეველს ვუწოდებთ. მაგრამ "უმთავრესში (ე.ი. გონებით ბრმათათვის" ის ბნელად გადაიქცევა, რაც სინამდვილეში ღმრთისაგან გაუცხოებაა "აქაური (მიწიერი) სიბეცის ზომისაებრ"15. ესე იგი საუკუნო ცხოვრება - ნათელია მათთვის, ვინც განიწმინდა საკუთარი გონება, ნათელია მათთვის მათი სიწმინდის ხარისხისამებრ. ბნელად კი საუკუნო ცხოვრება ხდება მათთვის, ვინც გონებით ბრმაა, ვინც ვერ განათლდა მიწიერი ცხოვრებისა და განღმრთობას ვერ მიაღწია.

ეს განსხვავება ჩვენ შეიძლება გრძნობადი საგნების მაგალითზე გავიგოთ. ერთი და იგივე მზე "ჯანმრთელ (საღ) მხედველობას ანათებს, ავადმყოფურს კი - აბნელებს". ცხადია, რომ დამნაშავე მზე კი არა, თვალის მდგომარეობაა. იგივე მოხდება ქრისტეს მეორედ მოსვლის ჟამსაც. ერთი და იგივე ქრისტე "დგას დაცემისა და აღმართვის გზაზეც. ურწმუნოთა დასაცემად და მორწმუნეთა აღსამართავად"16. ერთი და იგივე სიტყვა ღმრთისა ახლაც, დროში და მითუმეტეს მაშინ, მარადისობაში, "ბუნებითაც საშინელია უღირსთათვის და კაცთმოყვარეობის გამო დასატევნელია საკუთარი თავის შესაფერისად განმამშვენიერებელთათვის"17. რამეთუ ყველა ვერ იმსახურებს ერთსა და იმავე ხარისხში და მდგომარეობაში ყოფნას, არამედ ერთი ერთს ისმახურებს, მეორე კი - მეორეს, "ვფიქრობ, თავისი განწმენდილობის დონეზე"18. თავისი გულის და თავისი გონების სიწმინდის შესაბამისად, თითოეული ადამიანი, თავისი ზომით იგემებს ღმრთის ერთსა და იმავე შეუქმნელ ენერგიას.

მაშასადამე, წმ. გრიგოლ ღვთისმეტყველის მიხედვითაც, სამოთხეც და ჯოჯოხეთიც - ეს ერთი და იგივე ღმერთია, რადგან თითოეული თავისი სულიერი მდგომარეობის შესაბამისად იგემებს მის ენერგიას. თავის ერთ-ერთ დიდებისმეტყველებაში წმ. გრიგოლ ღვთისმეტყველი ღაღადებს: "ჰოი, სამებაო, რომლის მსახურად და პირუთვნელ მქადაგებლადაც ღირს ვიქმენ! ჰოი, სამებაო, რომელსაც ოდესღაც ყველა შეგიცნობს, ერთნი - გაბრწყინვებაში, მეორენი - ტანჯვაში"19. ესე იგი, ერთი და იგივე სამება ღმერთი ადამიანთათვის ბრწყინვალებაც არის და ტანჯვაც. წმინდანის სიტყვები პირდაპირი და არაორაზროვანია.

მე მსურს აგრეთვე წმ. გრიგოლ პალამა, თესალონიკის მთავარეპისკოპოსი მოვიხსენიო, რომელიც ასევე ამ სწავლებაზე იდგა. მიმართავს რა იოანე ნათლისმცემლის სიტყვებს, ქრისტეზე თქმულს "მან ნათელ-გცეს თქუენ სულითა წმიდითა და ცეცხლითა" (მათე 3.11; ლკ. 3.16), წმ. გრიგოლი ამბობს, რომ აქ ნათლისმცემელი იმ ჭეშმარიტებას აცხადებს, რომ ადამიანები შესაბამისად მადლის ან მტანჯველ, ან განმანათლებელ თვისებას აღიქვამენ. აი მისი სიტყვები: "მან - ამბობს (ნათლისმცემელი) - ნათელგცეს თქვენ სულითა წმიდითა და ცეცხლითა, გამოავლენს რა განმანათლებელ და მტანჯველ თვისებას, როცა ყოველი ადამიანი თავისი განწყობილების შესაბამისს მიიღებს"20.

რა თქმა უნდა, წმ. გრიგოლ პალამას მიერ გამოხატული ეს სწავლება, აუცილებელია განვიხილოთ ღმრთის შეუქმნელი მადლის შესახებ სწავლებასთან ერთობლიობაში. წმინდანი გვასწავლის, რომ ყოველი ქმნილება ღმრთის შეუქმნელ მადლთან არის ნაზიარები, მაგრამ არა ერთგვარად და არა თანაბარზომიერად. მაგალითად, ღმრთის მადლთან წმინდანების ზიარება განსხვავდება იმავე მადლთან სხვა გონიერი არსებების ზიარებისაგან. ის ხაზს უსვამს: "ყოველივე მოზიარეა ღმერთთან, მაგრამ წმინდანები მასთან უდიდესი ზომით არიან მოზიარენი"21.

ამას გარდა, ეკლესიის სწავლებიდან ჩვენ ვიცით, რომ ღმრთის შეუქმნელი ენერგია სხვადასხვა სახელწოდებას ღებულობს, მის მიერ აღსრულებული ქმედებების ხასიათიდან გამომდინარე. თუკი ის განწმენდს ადამიანს, ეწოდება განმწმენდელი, თუკი მას განანათლებს - განმანათლებელი, თუკი განაღმრთობს - განმაღმრთობელი. ასევე ზოგჯერ მას ეწოდება ბუნებისმყოფელი, ზოგჯერ ცხოველსმყოფელი, ზოგჯერ კი სიბრძნისმყოფელი. შესაბამისად, ყოველი ქმნილება ეზიარება ღმრთის შეუქმნელ მადლს, მაგრამ ეზიარება სხვადასხვაგვარად. ამიტომაც, ჩვენთვის უნდა განვასხვავოთ განმაღმრთობელი მადლი, რომელსაც წმინდანები ეზიარებიან, იმავე ღმრთის მადლის სხვა გამოვლინებასთან.

ყოველივე თქმული, რასაკვირველია, საუკუნო ცხოვრებაში ღმრთის მადლის ქმედებასაც ეხება. მართალნი განმანათლებელ და განმაღმრთობელ ენერგიას ეზიარებიან, იმ დროს, როცა ცოდვილნი და უწმინდურნი საკუთარ თავზე ღმრთის დამწველ და დამტანჯველ ქმედებას გამოსცდიან.

იგივე სწავლებას ჩვენ სხვადასხვა წმინდანთა სამოღვაწეო თხზულებაშიც ვხედავთ. სამაგალითოდ ღირს იოანე სინელს მოვიყვანთ. ის ამბობს, რომ იგივე ცეცხლი "მომსრველ ცეცხლად და განმანათლებელ ნათლად" იწოდება. იგულისხმება ღმრთის მადლის წმინდა ყოვლადციური ცეცხლი. ღმრთის მადლი, რომელსაც ადამიანები ამ ცხოვრებაში იღებენ, ზოგს "განწმენდის უკმარისობის გამო წვავს", სხვებს კი "სრულყოფილების კვალობაზე განანათლებს"22. რა თქმა უნდა, ღმრთის მადლი საუკუნო ცხოვრებაში არ განწმენდს ცოდვილთ - ის, რის შესახებაც იოანე სინელი საუბრობს, ამ ცხოვრებაში ხდება. წმინდანთა სამოღვაწეო გამოცდილება ამტკიცებს, რომ თავისი გზის დასაწყისში, ისინი ღმრთის მადლს შეიგრძნობენ როგორც ცეცხლს, ვნებებს რომ წვავს, შემდეგ კი, გულის განწმენდის კვალობაზე, მადლის - როგორც ნათლის შეგრძნებას იწყებენ. თანამედროვე ღმრთისმხილველნიც ადასტურებენ, რომ რაც უფრო მეტად ინანიებს ადამიანი და თავისი მოღვაწეობის პროცესში მადლის მიერ ჯოჯოხეთის გამოცდილებას იძენს, მით უფრო მეტად შესაძლოა, რომ თვით მოღვაწისათვის მოულოდნელად, ეს შეუქმნელი მადლი ნათლად გარდაისახოს. იგივე მადლი ღმრთისა, რომელიც ადამიანს თავიდან ცეცხლისებრ განწმენდს, ნათლად იხილვება, როგორც კი იგი (ადამიანი) სინანულისა და განწმენდის დიდ ხარისხს მიაღწევს. ესე იგი, ჩვენ აქ საქმე გვაქვს არა რაიმე ქმნილ რეალობებთან ან სუბიექტურ ადამიანურ შეგრძნებებთან, არამედ ღმრთის შეუქმნელი მადლის განცდის გამოცდილებასთან.


სამოთხე და ჯოჯოხეთი ეკლესიურ ცხოვრებაში

ეკლესიის წმინდა მამათა ნაწერებს (ზემოთ ჩვენ რამდენიმე მათგანის მოწმობა გავაანალიზეთ) ჩვენთვის მნიშვნელობა მხოლოდ ეკლესიური ცხოვრების ფარგლებში აქვს. წმინდა მამები ხომ უბრალოდ მოაზროვნენი, ფილოსოფოსები არ არიან, რომელნიც სარწმუნოებრივ თემებზე მსჯელობენ. არა, ისინი ეკლესიის გამოცდილებას გამოხატავენ და მათთვის მინდობილ გამოცხადებას განმარტავენ.

მე ორ უბრალო მაგალითს მოვიყვან, რათა ვაჩვენო, რომ ზემოთ გადმოცემული სწავლება, მთელი ეკლესიის რწმენას და გამოცდილებას წარმოადგენს.

პირველი მაგალითი - ქრისტეს სისხლთან და ხორცთან ზიარებაა. ღმრთიური ზიარება ადამიანის მდგომარეობის შესაბამისად მოქმედებს. თუ ადამიანი უწმინდურია, ის მას წვავს, ხოლო თუ ის საკუთარი განწმენდისათვის იღვწის, ან მით უმეტეს, უკვე განღმრთობის მდგომარეობაში იმყოფება, იგი (ზიარება) სხვაგვარად მოქმედებს.

მოციქული პავლე კორინთელებს ამის შესახებ სწერს: "რომელი ჭამდეს პურსა ამას და სუმიდეს სასუმელსა ამას უფლისასა უღირსებით, თანა-მდებ არს იგი ჴორცსა და სისხლსა უფლისასა" (I კორ. 11.27). ქვემოთ იგი განამტკიცებს (ავითარებს) თავის აზრს: "ამისთჳს მრავალ არიან თქუენ შორის უძლურ და სნეულ, და წვანან მრავალნი" (I კორ. 11.30). ეს კი იმიტომ ხდება, რომ "რომელი არა ღირსად ჭამდეს და სუმიდეს, დასაშჯელად თავისა თჳსისა ჭამს და სუამს" (I კორ. 11.29). ქრისტეს სისხლთან და ხორცთან ზიარება განწმენდილთათვის და განღმრთობილთათვის სიცოცხლედ რომ იქცევა, უწმინდურთათვის სასჯელი და სიკვდილი - ზოგჯერ სხეულებრივი (ხორციელი) სიკვდილი გახდება ხოლმე. ამიტომ მოციქული ასეთ რჩევას გვაძლევს: "გამო-ღა-იცადენ კაცმან თავი თჳსი და ესრეთ პურისა მისგან ჭამენ და სასუმელისა მისგან სუნ" (I კორ. 11.28). მოციქულ პავლეს ფრაზა "გამოღაიცადენ", საჭიროა მთელი მისი ეპისტოლეების სულთან შევაჯეროთ. მათ თანახმად, ღმრთის მადლმა ადამიანის გული უნდა განანათლოს, რაც შემდეგი ციტატით დასტურდება: "რამეთუ კეთილად მადლითა განმტკიცებულ ხართ გულთა" (ებრ. 13.9). აქედან აშკარაა, რომ ღმრთიურ ზიარებასთან მიახლებისას, ადამიანმა უნდა გამოსცადოს თავი, თუ როგორ სულიერ მდგომარეობაში იმყოფება. რამეთუ ზიარება მათთვის, ვინც განიწმინდება - განწმენდად, ვინც ნათლდება - სინათლედ, ვინც განიღმრთობა - განღმრთობად, ხოლო უწმინდურთათვის და უნანელთათვის - სამსჯავროდ და სასჯელად, ჯოჯოხეთად გადაიქცევა.

ამიტომაც, მღვდელი წირვის ლოცვებში შესთხოვს (ევედრება) ღმერთს, რათა ღმრთიური ზიარება არცა სასჯელად, არცა დასასჯელად, არამედ ცოდვათა მისატევებლად იყოს. ძალზე ნიშანდობლივია წმინდა იოანე ოქროპირის ლოცვა: (წმ. იოანე ოქროპირის წირვა. ლოცვა კვერექსის "ყოველთა წმიდათა მომხსენებელთა" დროს)23.

იმავე მონანიე სულს ვხედავთ ჩვენ "ზიარების შემდგომ" ლოცვებშიც.

მეორედ მოსვლის დროს ღმრთის განცხადებისას მოხდება იგივე, რაც უკვე ახლა წმინდა ზიარებისას ხდება. მათთვის, ვინც განიწმინდა და მოინანია, ღმერთი სამოთხედ იქცევა. მათთვის კი, ვინც არ განიწმინდა, ღმერთი ჯოჯოხეთად იქცევა.

შემდეგი მაგალითი ხატწერიდანაა, რომელიც უეჭველად არის ეკლესიის სწავლების თვალნათელი გამოხატულება. მეორედ მოსვლის გამოსახულებაზე, როგორც ის სამონასტრო ტაძრების სტოებშია წარმოდგენილი, ჩვენ შემდეგს ვხედავთ: ღმრთის საყდრიდან (ტახტიდან) გამოდის ნათელი, რომელიც წმინდანებს მოიცავს და იმავე ღმრთის საყდრიდან გამოდის ცეცხლოვანი მდინარეც, მოუნანიებელ ცოდვილებს რომ წვავს. როგორც ნათლის, ასევე ცეცხლის წყარო - ერთი და იგივეა. ეს ეკლესიის წმინდა მამათა სწავლების - ადამიანის მდგომარეობის მიხედვით ღმრთის მადლის ორგვარი - განმანათლებელი ან დამწველი მოქმედების შესახებ ჩვენს მიერ ზემოთ განხილული სწავლების შესანიშნავი გამოხატულებაა.

 

საღმრთისმეტყველო და სულიერ-ასკეტური დასკვნები

ყოველივე თქმული განყენებული თეორიული ჭეშმარიტება არაა, მას ეკლესიურ ცხოვრებასთან უშუალო კავშირი აქვს. სამოთხისა და ჯოჯოხეთის შესახებ წმინდა მამათა სწავლება ხომ, როგორც წმინდა წერილისა და წმინდა მამათა თხზულებების, ასევე, ზოგადად საეკლესიო ცხოვრების გაგების გასაღებია. ამ თავში ჩვენ დაწვრილებით განვიხილავთ იმ სულიერ-პრაქტიკულ შედეგებს, რომლებიც ჯოჯოხეთისა და სამოთხის შესახებ მართლმადიდებლური გაგებიდან გამომდინარეობს.

ა) სამოთხე და ჯოჯოხეთი - ეს ადამიანებზე ღმრთის მადლის მოქმედებანია, შეუქმნელი მოქმედებანი. ეკლესიის წმინდა მამათა თანახმად, შექმნილი სამოთხე და შექმნილი ჯოჯოხეთი, რომლის შესახებაც ასწავლის ფრანკულ-ლათინური გარდამოცემა, არ არსებობს. ფრანკ კათოლიკე ღმრთისმეტყველებს - მისდევდნენ რა ავგუსტინეს - ჯოჯოხეთის ცეცხლი შექმნილი ეგონათ. ისინი ვარაუდობდნენ, რომ ჯოჯოხეთში მყოფნი ღმერთს ვერ იხილავდნენ. დანტეს ჯოჯოხეთი, მის მიერ ჯოჯხოეთურ ტანჯვათა აღწერილობა საკმაოდ ფართოდაა ცნობილი. ფრანკები თვლიდნენ, რომ სამყარო სამი დონისაგან (ფენისაგან) შედგება: უცვლელი ცისაგან - ნეტართათვის, ცვლადი მიწისაგან - ადამიანთა გამოცდისათვის და ქვესკნელისაგან - ჯოჯოხეთის ტანჯვაში და განწმენდის ტანჯვაში მყოფთათვის (რომლის შედეგიც არის კათოლიკე ღმრთისმეტყველთა სწავლება განსაწმენდელის (სალხინებელის) ცეცხლის შესახებ)24.

მართლმადიდებელი მამები გვასწავლიან, რომ სამოთხე და ჯოჯოხეთი არსებობს არა როგორც ღმრთისაგან სასჯელი ან ჯილდო, არამედ როგორც, შესაბამისად, სიჯანსაღე და ავადმყოფობა. ჯანსაღნი, ესე იგი ვნებათაგან განწმედნილნი, თავის თავზე გამოსცდიან ღმრთის მადლის განმანათლებელ მოქმედებას, ავადმყოფნი კი - ესე იგი განუწმენდელნი - დამწველ მოქმედებას.

წმინდა წერილში ღმრთის დიდება ანტონიმების მეშვეობით აღიწერება: ნათელი - წყვდიადი, ცეცხლი - ბნელი, ბრწყინვა-ღრუბელი, ელვა-კვამლი. ღმრთისადმი უანგარო სიყვარულის მქონენი ღმერთს, როგორც მეგობარს - ნათელში ხედავენ, იმ დროს, როცა ანგარნი და უწმინდურნი მას, როგორც მსაჯულს - ცეცხლში ხედავენ25.

ზოგ შემთხვევაში სამოთხე არა მხოლოდ ნათლად, წყვდიადადაც იწოდება. ლინგვისტური თვალსაზრისით, ეს სიტყვები ურთიერთსაწინააღმდეგო აზრს გამოხატავენ: ნათელი წყვდიადის საწინააღმდეგოა, წყვდიადი კი - ნათლისა. მაგრამ წმინდა მამათა გადმოცემებში ღმრთიური ნათელი "ყოველივეს აღმატებული სინათლის" გამო ზოგჯერ წყვდიადად იწოდება. ასევე ჯოჯოხეთიც აღიწერება "ცეცხლი-ბნელი"-ს სახით, თუმცა, ეს ორი სიტყვაც აგრეთვე უწრთიერთსაწინააღმდეგოა.

ესე იგი ჯოჯოხეთი არ არის არც ცეცხლი, არც სიბნელე. ჩვენთვის ცნობილი არც ერთი მნიშვნელობით. ასევე სამოთხეც - არც ნათელია და არც წყვდიადი. ამიტომაც, წმინდა მამები, ცნებათა აღრევის თავიდან ასაცილებლად, აპოფატურ ტერმინოლოგიას ანიჭებენ უპირატესობას.

ერთი ცხადია: არც სამოთხე, არც ჯოჯოხეთი შექმნილი რეალობები არ არის - ისინი შეუქმნელია, როგორც მართალნი, ასევე ცოდვილნი მომავალ ცხოვრებაში ღმერთს იხილავენ. მაგრამ, იმ დროს, როცა მართალნი მასთან ნეტარ ურთიერთობაში იქნებიან, ცოდვილნი მოკლებულნი იქნებიან ამ ურთიერთობას. ეს ჩანს იგავიდან უგუნური მდიდრის შესახებ. მდიდარი ხედავდა აბრაამს და ლაზარეს მის წიაღში, მაგრამ ღმერთთან ურთიერთობა არ ჰქონდა და ამიტომ ცეცხლში იწვოდა. ის ღმერთს, როგორც გარეგან დამწველ მოქმედებას აღიქვამდა. ანუ, ეს იგავი საგანთა ნამდვილ მდგომარეობას ასახავს. ჭეშმარიტება იგავურად ფორმით გადმოიცემა.

ბ) ღმრთის მადლის აღქმის (მიმღეობის) გამოცდილებაში განსხვავება, ადამიანთა სულიერ მდგომარეობაზე, მათი შინაგანი სიწმინდის ხარისხზე იქნება დამოკიდებული. ამიტომ, განწმენდა უკვე ამ ცხოვრებაშია საჭირო. განწმენდა, წმ. მამათა თანახმად, უმთავრესად, ადამიანის გულსა და გონებაში უნდა აღსრულდეს. გონება - სულის "სამეუფოა", გონების საშუალებით ადამიანი ღმერთს ეზიარება. ცოდვითდაცემის შედეგად, ადამიანის გონება დაიბინდა. ის ლოგიკურ აზროვნებასთან გაიგივდა, ვნებებს შეერწყა, გარემომცველ სამყაროს შეერია, ახლა გონების განწმენდაა აუცილებელი.

წმ. გრიგოლ ღვთისმეტყველი ამაზე ლაკონურად საუბრობს: "ამიტომ, თავიდან თვითონ განიწმინდე და შემდეგ ისაუბრე წმინდასთან". ხოლო თუ ვინმე ღმერთამდე მიიღწევა და მის შესახებ შემეცნების მოპოვებას მოინდომებს, ისე, რომ მანამდე შესაბამის გამოცდას არ გაივლის - რომელიც გულის განწმენდაში გამოიხატება - მაშინ მოხდება ის, რასაც ჩვენ ასე ხშირად ვხვდებით წმინდა წერილში და რის შესახებაც წმ. გრიგოლ ღმრთისმეტყველი საუბრობს. მოხდება ის, რაც ისრაელის ხალხს მოუვიდა, რომელსაც ღმრთის მადლით გაბრწყინვებული მოსეს სახის მზერა არ შეეძლო. ის, რაც მანოეს მოუვიდა, რომელმაც შეჰღაღადა: "დავიღუპეთ დედაკაცო, რამეთუ ღმერთი ვიხილეთ" (მსაჯ. 13.22). ის, რაც პეტრეს შეემთხვა, რომელმაც თევზაობისას მოხმდარი სასწაულის შემდეგ თქვა: "განვედ ჩემგან, რამეთუ კაცი ცოდვილი ვარ, უფალო" (ლუკა 5.8). მოხდება იგივე, რაც მოუვიდა მოციქულ პავლეს, რომელმაც ჯერ კიდევ განუწმენდელმა, უეცრად, მის მიერ დევნილი ქრისტე იხილა და მხედველობა დაკარგა. შეიძლება მოხდეს ისიც, რაც ასისთავს შეემთხვა, ვინც ქრისტეს განკურნება სთხოვა. ის კანკალებდა და უფალს ევედრებოდა, მის სახლში არ შესულიყო, რისთვისაც უფლისგან შექება დაიმსახურა. წმ. გრიგოლ ღმრთისმეტყველს უკანასკნელი მაგალითი მოჰყავს და ერთ შენიშვნას აკეთებს. თუკი რომელიმე ჩვენგანი ჯერ კიდევ "ასისთავია", ანუ "ამა სოფლის თავადს" ემუშაკება, და ამის გამო უწმინდურია, დაე მან ასისთავის შეგრძნებაც შეიძინოს და მასთან ერთად თქვას: "არა ღირს ვარ მე, რაჲთამცა სართულსა ჩემსა ქუეშე შემოხუედ" (მათე 8.8). მაგრამ, დაე, ის ამ რწმენაში მუდმივად ნუ დარჩება. არამედ, ქრისტეს ხილვის სურვილით, დაე, ის გააკეთოს, რაც ზაქემ გააკეთა: პირველად ლეღვის ხეზე ავიდეს, ესე იგი "მიწიერი ასონი მოაკვდინოს და სიმდაბლის სხეულს აღემატოს" და შემდეგ მიიღოს სიტყვა ღმერთი თავის სახლში.

ჩვენთვის აუცილებელია საკუთარი უწმინდურების შეცნობა და მისი განწმენდისა და განკურნებისათვის მოღვაწეობა. განვწმენდთ რა საკუთარ სულს, აუცილებელია გავამშვენოთ იგი, განვნათლდეთ ქრისტეს ძალითა და ქრისტეს ქმედებით. რამეთუ, თუკი ჩვენ საკუთარ სულს ყოველგვარი დაცვით დავიცავთ, თუკი საკუთარ გულს სიფრთხილეს შევძენთ და ამით მას სულიერი აღმასვლისათვის მოვამზადებთ, "თვითონაც შემეცნების ნათლით გავნათლდებით და იდუმალებით დაფარულ სიბრძნეს ღმრთისას ხმავყოფთ (ვიღაღადებთ) და სხვა ადამიანებსაც გავუნათებთ". დასასრულს, წმ. გრიგოლ ღმრთისმეტყველი მარჯვედ შენიშნავს: "ხოლო ჯერ საკუთარი თავის განწმენდას ვეცადოთ და ამგვარად შევწიროთ მსხვერპლი სიტყვას, რამეთუ უწინარეს ყოვლისა, თვითონ უნდა გავსათნოვდეთ, მივიღოთ მომსვლელი სიტყვა და გავხდეთ ღმრთისმხილველნი"26.

ამგვარად, მართლმადიდებლობა, ქრისტეს სწავლების შესაბამისად, მუდამ განწმენდას და მონანიებაზე საუბრობს: "შეინანეთ, რამეთუ მოახლებულ არს სასუფეველი ცათაჲ" (მათე 4.17). მხოლოდ მონანიების საშუალებით ადამიანი გამოცდილებით შეიცნობს ღმერთს, რადგან ღმრთის შეცნობა - ეს გნოსეოლოგიური თეორია ან იდეა კი არა, ქმედითი ჭვრეტაა.

გ) ეკლესიის უმნიშვნელოვანესი საქმე ადამიანის გაჯანსაღება, მისი გონების და გულის განწმენდაა. განწმენდილმა ადამიანმა განათლებული გონება უნდა მოიპოვოს, რათა არა მხოლოდ იხილოს ღმერთი, არამედ რათა ღმერთი მისთვის სამოთხედ და ცათა სასუფევლად იქცეს.

ეს საიდუმლოთა და ღვაწლის წყალობით ხდება. მართლაც საიდუმლონი და ღვაწლი ერთურთს უნდა შეუთავსდეს (შეერთოს). ღვაწლი - როგორც წმ. მამათა გარდამოცემა მასზე საუბრობს - წინაუსწრებს ნათლისღებას და მოსდევს მას, წინაუსწრებს ზიარებას და მოსდევს მას. როდესაც ჩვენ საიდუმლოთ განვყოფთ ღვაწლისაგან, ხოლო ღვაწლს საიდუმლოთაგან, საეკლესიო ცხოვრებას ვამახინჯებთ.

თუკი მართლმადიდებლურ კურთხევანის წიგნს ყურადღებით შევისწავლით, შეიძლება იმაში დავრწმუნდეთ, რომ ის სამკურნალო კურსს წარმოადგენს. ის - ხატოვნად რომ ვთქვათ - ადამიანის სულის თერაპიის სასულიერო-სამედიცინო კრებულია. და ეს თერაპია, როგორც საიდუმლოთა ლოცვებიდან კარგად ჩანს, უმთავრესად გონების განკურნების, მისი განათლებისკენ არის მიმართული. ამიტომ, საიდუმლოთა აღსრულება - სამოთხეში "ბილეთების გაყიდვა" არ არის, არამედ ადამიანის განკურნებაა, რათა ღმერთი - როდესაც ადამიანი მას იხილავს - მისთვის ჯოჯოხეთად კი არა, სამოთხედ იქცეს (ჩვენ ყველა კი - როგორც მართალნი, ასევე ცოდვილნი - ღმერთს ვიხილავთ).

ლათინური "ასკეტიკის" ყურადღებით შესწავლისას გასაგები ხდება, რომ ის თავის მიზნად ღმრთის ხილვას ისახავს. მაგრამ პრობლემა ამაში არ მდგომარეობს - ყველა შემთხვევაში ხომ ადამიანი გარდაუვლად იხილავს ღმერთს, ყველა მას "პირისპირ" შეხვდება (მომავალი სამსჯავროს შესახებ სახარების საკითხავებში, ამის შესახებ თვით უფალი საუბრობს). პრობლემა სხვა რამეში მდგომარეობს: აუცილებელია, რათა ღმერთი ადამიანმა სულიერად ჯანმრთელმა იხილოს.

მართლმადიდებლობა მკურნალობის მეთოდს ფლობს. ეს სიკეთისმოყვარეობის (ფილოკალია) ქვესათაურით იკვეთება: "სიკეთისმოყვარეობა წმიდათა მამათა, მასშივე ქმედებით და ჭვრეტით გონება იწმინდება, ნათლდება და სრულყოფილი ხდება".

დ) ჩვენ ყველა საშუალებით არ უნდა ვეცადოთ ღმრთის დიდების ხილვას, ზოგიერთი, ძალზე ცნობისმოყვარე ადამიანის მსგავსად, რომლებიც მზად არიან, ამ მიზნის მისაღწევად ნებისმიერი მეთოდი, მათ შორის აღმოსავლური მედიტაციაც გამოიყენონ. ასეთმა ცნობისმოყვარეობამ, შეიძლება არა მხოლოდ გზას ააცდინოს ადამიანი, არამედ პირდაპირ სულიერი ხიბლის მდგომარეობაში ჩააგდოს. მართლმადიდებელ ეკლესიაში უმთავრეს ამოცანად სულის განწმენდა ითვლება, სწორედ იმ მიზეზით, რომ ღმრთის ხილვა უწმინდურთათვის ჯოჯოხეთად იქცევა. სულის განწმენდას ადამიანის გაჯანსაღებისაკენ მივყავართ, გაჯანსაღება კი რასაკვირველია, უანგარო სიყვარულის მოპოვებაა.

ე) ჯოჯოხეთი - ღმრთის არყოფნა კი არაა, როგორც ამას ხშირად ამბობენ, არამედ მისი ყოფნაა, ცეცხლის სახით მისი ხილვაა. და როგორც უკვე ვთქვით, ჩვენ უკვე ახლა შეგვიძლია ვიგემოთ სამოთხე ან ჯოჯოხეთი. უფრო ზუსტად რომ ვთქვათ, ღმერთთან ჩვენი შეხვედრის ხასიათი - მისი მეორედ მოსვლის დროს - მთლიანად დამოკიდებული იქნება მასთან შეხების იმ გამოცდილებაზე, რომელიც ჩვენ უკვე ახლა გვაქვს.

ღირსი ილია ხუცესის თანახმად, სამოთხე - აზრობრივი საგნების ჭვრეტაა. სიწმინდის და ღმრთის შემეცნების მომპოვებელი "ლოცვით შედის ჭვრეტაში, როგორც საკუთარ სახლში". მოქმედი, ანუ ჯერ კიდევ განწმენდის სტადიაში მყოფი კაცი კი "გამვლელს ემსგავსება", რადგან თუმცა კი სურს შესვლა, მაგრამ არ ძალუძს - მას მისი ნორჩი სულიერი ასაკი აბრკოლებს27. სამოთხე უვნებელობაა, რომელიც სინამდვილეში სულის მსურველობითი ნაწილის ფერიცვალება, მისი გარდაქმნაა. ღირსი ილია ხუცესი ამბობს, რომ უვნებლობის სამოთხე ჩვენს შიგნით არის დაფარული, და ის "იმ სამოთხის სახეა, რომელიც მართალთ მიიღებს"28.

ღირსი გრიგოლ სინელის თანახმად, ცეცხლი, ბნელი, მატლი და ტარტარი, რაც ჯოჯოხეთს შეადგენს, არის "სხვადასხვაგვარი ტკბილვნებობა, უმეცრების ყოვლისშთანმთქმელი სიბნელე, გრძნობადი ტკბობის მოუკლავი წყურვილი, კანკალი და ცოდვის ავსურნელოვანი სიმყრალე". ამრიგად, ტკბილვნებობა და მგრძნობელობა, უმეცრება და სიბნელე, ვნების კანკალი და ცოდვის სიმყრალე უკვე ამქვეყნად ჯოჯხოეთის გემოს ხილვად იქცევა. ეს ყოველივე - ჯერ კიდევ ამ ცხოვრებაში "ჯოჯხოეთის ტანჯვათა წინდი და წინკარია"29.

 

დასკვნა

ჩატარებული ანალიზიდან, შესაძლოა შემდეგი საბოლოო დასკვნები გავაკეთოთ. ეკლესია - საავადმყოფო, სამკურნალოა, ადამიანს რომ აჯანსაღებს. სულის ექიმობა - მღვდლის ყველაზე მთავარი საქმეა. რა თქმა უნდა, მისი აღსრულებისას, სხვა საქმეებით დაკავებაც შეიძლება: მიწიერ პრობლემათა გადაწყვეტაში მონაწილეობის მიღება, ქველმოქმედება, მოწყალების გაცემა და ასე შემდეგ, მაგრამ მღვდლის მთავარ საქმიანობად ადამიანის სულიერი განკურნება რჩება.

ეს განსაკუთრებულად კაცთმოყვარული საქმეა, რადგან მას სამუდამო შედეგები აქვს. რა სარგებელია, მიწიერი საჭიროებანი გვაინტერესებდეს, საკუთარი მარადიული მომავლისადმი კი გულგრილნი ვიყოთ?

გაამსოფლიურებული ეკლესია ქრისტეს ეკლესიად ყოფნას წყვეტს. ადამიანი ხომ იმიტომ არ შეუქმნია ღმერთს, რომ მისი სიცოცხლე ამ წარმავალი წუთისოფლით ამოიწუროს. ადამიანის ცხოვრება სხვა, მარადიულ სოფელშიც გრძელდება. ეკლესია კი ვალდებულია სრულ - სულისა და ხორცისგან შემდგარ - ადამიანზე იზრუნოს.

ზოგიერთი ადამიანი განიკითხავს ეკლესიას იმის გამო, რომ ის საზოგადოების საჭიროებებისადმი გულგრილია და რაიმე საზოგადოებრივად სასარგებლო საქმეებს არ აღასრულებს. რა თქმა უნდა, არავინ არ ეწინააღმდეგება იმას, რომ ამ საჭიროებებზეც ეკლესიამ თავისი მოღვაწეობა უნდა გაავრცელოს. მაგრამ, აქ დროულია დავსვათ შემდეგი კითხვა: ნუთუ საზოგადოებისათვის სიკვდილი პრობლემას არ წარმოადგენს? იმაზე რომ აღარაფერი ვთქვათ, რომ თითოეულ ჩვენგანს საკუთარი სიკვდილის გარდაუვალობა თრგუნავს, რომელსაც ჩვენ თავში დაბადებიდან ვატარებთ, ისე, რომ გვეჩვენება, თითქოს მხოლოდ იმიტომ ვიბადებით, რომ მოვკვდეთ - ჩვენთვის საყვარელი ადამიანების სიკვდილსაც ხომ ჩვენთვის განუზომელი სულიერი ტანჯვა მოაქვს. ნუთუ სიკვდილი არც პირად, არც საზოგადოებრივ პრობლემას არ წარმოადგენს? ეკლესია სწორედ ამ საშინელი პრობლემით არის დაკავებული და ადამიანებს ქრისტეში ცხოვრებით მის გადალახვაში ეხმარება.

თვით ის ფაქტიც კი, რომ ეკლესია განუწყვეტლივ ადამიანის გონებისა და ადამიანის გულის თერაპიით არის დაკავებული, საზოგადოებაზე პირდაპირ აისახება. სულიერად ჯანსაღი ადამიანი მშვიდობისმოყვარე, გულწრფელი, უანგაროა. როგორც შედეგი, იგი კეთილი მეოჯახე, კარგი მოქალაქე და ამის მსგავსია. ამიტომ, როგორც სხვადასხვა საზოგადოებრივი რყევებისას, საავადმყოფო თავის მუშაობას მაინც განაგრძობს, ასევე ეკლესიამაც, ყოველგვარ რყევათა მიუხედავად, თავისი უმნიშვნელოვანესი "თერაპიული" მსახურება არ უნდა დაივიწყოს და ადამიანები სულიერად და ზნეობრივად უნდა განკურნოს.

ეკლესიაში ცხოვრებით, ჩვენ უნდა ვიმკურნალოთ მის მიერ შემოთავაზებული სამკურნალო საშუალებებით - საიდუმლოებათა და ღვაწლის გამოყენებით, რათა უკვე აქ და ამჟამად, მაგრამ, უმთავრესად მაშინ, ქრისტეს მეორედ მოსვლისას, ქრისტეს მადლმა ჩვენში - არა როგორც ბნელმა და ტანჯვამ, არამედ - როგორც სინათლემ და ცხონებამ იმოქმედოს.


დამატება

საზვერეთა შესახებ

ზოგიერთი ამტკიცებს, რომ "საზვერეთა და ჰაერთა სულების" შესახებ წარმოდგენა ქრისტიანობაში გნოსტიციზმიდან და წარმართული მითებიდან შემოიჭრა, რომელიც იმ დროს საყოველთაოდ იყო გავრცელებული.

მართლაც, ის ფაქტი, რომ მსგავს სწავლებას ჩვენ შეიძლება გნოსტიკურ ტექსტებშიც და წარმართულ მითებშიც - ეგვიპტურსა და ქალდეურში - შევხვდეთ, არავითარ ეჭვს არ იწვევს. თუმცაღა, უნდა გავითვალისწინოთ, რომ წმინდა მამებმა, აიღეს რა საზვერეთა შესახებ სწავლება, იგი წარმართული და გნოსტიკური ელემენტებისგან გაწმინდეს და საეკლესიო ჩარჩოებში მოაქციეს. წმინდა მამები ასეთ შემოქმედებით გადამუშავებას არ უფრთხოდნენ.

უეჭველია, რომ ზოგ სხვა საკითხებშიც თავისი კერძო სწავლებისა, ისინი ასევე შემოქმედებითად და ეფექტურად ითვისებდნენ წარმართული სამყაროს ბევრ თეორიასა და შეხედულებას და მას საეკლესიო შინაარსს ანიჭებდნენ. მაგალითად, ცნობილია, რომ სულის უკვდავებისა და მისი სამნაწილიანობის, მისი მჭვრეტელობითი უნარისა და უვნებელობის შესახებ წარმოდგენა წმინდა მამებმა ძველ ფილოსოფოსთაგან და ძველი რელიგიური გადმოცემებიდან გადაიღეს. მაგრამ, აშკარაა ასევე, რომ ამ წარმოდგენებს მათ სრულიად სხვაგვარი პერსპექტივა მიანიჭეს, ისინი სხვა შინაარსით შეავსეს. ხომ არ შეიძლება სულის უკვდავება უარვყოთ მხოლოდ იმ მიზეზით, რომ ამავეზე ძველი ფილოსოფოსები საუბრობდნენ. არა, მაგრამ ჩვენ ამ წარმოდგენაში ის შინაარსი უნდა დავინახოთ, რომელსაც მასში წმინდა მამები დებდნენ.

იგივე შეიძლება ითქვას საზვერეთა შესახებ სწავლებაზეც. რა თქმა უნდა, არავინ კამათობს იმაზე, რომ ძველი წარმართული გადმოცემები და გნოსტიკური მწვალებლობანი ლაპარაკობდნენ "კოსმოსური სფეროს მეთაურებზეც", "ზეციური გზის კარებზეც", "ჰაერთა სულებზეც". მსგავსი ფრაზები შესაძლოა შეგვხვდეს წმინდა წერილშიც და წმინდა მამათა თხზულებებშიც. როგორც უკვე აღვნიშნეთ, თუმცაღა ეკლესიის ბევრი მამა კი საუბრობდა საზვერეებზე და ჰაერთა სულებზე, მაგრამ ისინი ამ სახეებში სრულიად სხვა აზრს დებდნენ. საზვერეთა შესახებ წმინდა მამათა სწავლება, შემდეგი ოთხი დებულებიდან გამომდინარე უნდა გავიგოთ.

პირველი: წმინდა წერილის სიმბოლური ენისათვის სრულიად აუცილებელია სწორი განმარტება. მხოლოდ პირდაპირი მნიშვნელობით გაგებულ სახეებზე გამჩერებელი, სახარების უწყებას ამახინჯებს. მაგალითად, წმინდა წერილის გამონათქვამები ჯოჯოხეთის შესახებ, თავისთავად, მათი ღრმა საღვთისმეტყველოი მნიშვნელობის გამოვლენის გარეშე, შეუძლებელიოა სწორად იქნეს გაგებული. ეს მართებულია საზვერეთა შესახებ სწავლების მიმართაც. ვსაუბრობთ რა მათზე, ჩვენ არანაირად არ უნდა წარმოვიდგინოთ გონებაში თანამედროვე სასაზღვრო საბაჟოს სახე, რომელიც ყოველმა ჩვენგანმა უნდა გაიაროს. სიმბოლური სახე მოწოდებულია სულიერი რეალობის შესახებ მხოლოდ ზოგადი წარმოდგენა მოგვცეს, მაგრამ მისი ჭეშმარიტი აზრის გასაცხადებლად, ამ სახის მართლმადიდებლური განმარტებაა საჭირო.

მეორე: დემონები - ბნელის ანგელოზები - პიროვნებანი და ამიტომ თავისუფალნი არიან. თუკი ადამიანი საკუთარ თავისუფლებას ბოროტად იყენებს, ისინი, ღმერთის დაშვებით, მათზე ბატონდებიან. მისი სულის სხეულიდან ამოსვლის შემდეგ, ისინი, მისი (ადამიანის) უნანულობის მიზეზით, მასზე (სულზე) ძალაუფლებას იღებენ და მას თავის საკუთრებაში ითხოვენ. უგუნურ მდიდარზე ქრისტეს ცნობილ იგავში არის ფრაზა: "უგუნურო, ამას ღამესა მიგიღონ სული შენი შენგან; ეგე, რომელ მოიმზადე, ვისი იყოს? (ლკ. 12,20). უგუნური მდიდრის სულის მიმღებნი, სხეულიდან მისი ამოსვლის შემდგომ, წმ. მამათა განმარტების თანახმად, სწორედ დემონები არიან.

მესამე: ღმრთის ხალხზე დემონებს არანაირი ძალაუფლება არა აქვთ. ღმერთთან შეერთებულნი, ესე იგი ისინი, ვის სულშიც ღმერთის შეუქმნელი ენერგია მკვიდრობს, შეუძლებელია მათი ბატონობის ქვეშ იმყოფებოდნენ. ამგვარად, განღმრთობილი სულები საზვერეებს არ გაივლიან.

მეოთხე: წმ. მამათა სწავლების თანახმად, დემონები ვნებათა საშუალებით მოქმედებენ. ვნებანი, რომელიც სხეულიდან სულის ამოსვლის შემდეგ, შეუძლებელია დაკმაყოფილდეს, სულს აშთობენ.

ასე რომ, საზვერეთა შესახებ წარმოდგენა გამართლებულია, თუ, რა თქმა უნდა, მას ზუსტად ასეთ საღმრთისმეტყველო კონტექსტში განვიხილავთ. რაიმე სხვა შეხედულებათა საფუძველზე კი, ეს წარმოდგენა, სწორ გზას უეჭველად აგვაცდენს.

---------------------------------------------------------------------------

შენიშვნები

1 - PG (patrologia graeca) 123,1106. სახარების განმარტება ნეტარ თეოფილაქტე ბულგარელის მიხედვით, სანქტ-პეტერბურგი. 1910, გვ. 484.

2 - ღირსი ნიკოდიმე მთაწმინდელი. მოციქულ პავლეს 14 ეპისტოლის განმარტება. ტ. 2. ათენი: "წმ. ნიკოდიმე", 1971, გვ. 113. შენიშვნა 3 (ბერძნულ ენაზე).

3 - PG 106,133.

4 - PG 106,529.

5 - იხ. იოანე რომანიდისი. რომაელობა. თესალონიკე: "პურნარასი", 1975, გვ. 96 და შემდეგ (ბერძნ. ენაზე).

6 - ისააკ ასური. სიტყვა 72. ფილოკალია, ტ. 8. თესალონიკე, 1991. გვ. 98 (ბერძნ. ენაზე).

7 - იქვე. სიტყვა 84. გვ. 224 (ბერძნ. ენაზე).

8 - იქვე.

9 - იქვე. გვ. 226 (ბერძნ. ენაზე).

10 - იქვე.

11 - ღირსი ნიკოდიმე მთაწმინდელი. მით. თხზ. ტ. 1. გვ. 110 (ბერძნ. ენაზე).

12 - წმ. ბასილი დიდის თხზულებები, სერია ЕПЕ. ტ. 5. გვ. 120-122 (ბერძნ. ენაზე).

13 - იოანე რომანიდისი. მით. თხზ. გვ. 99 (ბერძ. ენაზე).

14 - იქვე. გვ. 96.

15 - გრიგოლ ღვთისმეტყველი, თხზულებანი. ЕПЕ. ტ. 4, გვ. 376 (ბერძნ. ენაზე).

16 - იქვე, ტ. 5. გვ. 382.

17 - იქვე, გვ. 88.

18 - იქვე, გვ. 174.

19 - იქვე, ტ. 1, გვ. 380.

20 - გრიგოლ პალამა, თხზულებანი. ЕПЕ. ტ. 11, გვ. 498 (ბერძნ. ენაზე).

21 - გრიგოლ პალამა, თხზულებანი, ტ. 2. თესალონიკე, 1996. გვ. 145 (ბერძნ. ენაზე).

22 - იოანე სინელი, კიბე (პაპადიმიტრიუს გამოცემა. ათენი, 1970. გვ. 163 (ბერძნ. ენაზე).

23 - წმ. იოანე ოქროპირის წირვა. ლოცვა კვერექსის "ყოველთა წმიდათა მომხსენებელთა" დროს.

24 - იხ. იოანე რომანიდისი, მით თხზ. გვ. 96 (ბერძნ. ენაზე).

25 - იქვე, გვ. 99.

26 - გრიგოლ ღვთისმეტყველი. თხზულებანი. ЕПЕ. ტ. 5, გვ. 86-90 (ბერძნ. ენაზე).

27 - ფილოკალია (პაპადიმიტრიუს გამოცემა). ათენი. 1984, ტ. 2, გვ. 305. თავი 58 (ბერძნ. ენაზე).

28 - იქვე, გვ. 301, თავი 19 (ბერძნ. ენაზე).

29 - ფილოკალია, ტ. 4, გვ. 36, თავი 34 (ბერძ. ენაზე).

 

რუსულიდან თარგმნა ელიზბარ ერისთავმა

თარგმნილია წიგნიდან: "Рай и ад", Москва, 2005 г.

თბილისი, 2006 წ.

AddThis Social Bookmark Button

Last Updated (Wednesday, 22 January 2014 11:28)