συνερχομένων ὑμῶν ἐν ἐκκλησίᾳ
შეკრებასა მას თქვენსა ეკლესიად (I კორ. 11,18)

“შეკრებასა მას თქვენსა ეკლესიად”, - სწერს პავლე მოციქული კორინთელებს, და მისთვის, ისევე როგორც მთელი ადრეული საქრისტიანოსთვის, ეს სიტყვები ეკუთვნის არა ტაძარს, არამედ შეკრების ბუნებასა და მიზანს. თვით სიტყვა - ἐκκλησίᾳ – როგორც ცნობილია, ნიშნავს “კრებას”. “შეკრება ეკლესიად”, ადრეული ქრისტიანობის გაგებით, ნიშნავს იმგვარი კრების შედგენას, რომლის მიზანია გამოარჩიოს და განახორციელოს ეკლესია.

ეს კრება ევქარისტიულია: მასზე სრულდება სერობა უფლისა (უფლის სუფრა), ევქარისტიული “პურის გატეხა”, როგორც მისი დასრულება და აღსრულება. იმავე ეპისტოლეში პავლე მოციქული საყვედურობს კორინთელებს, რომ ისინი “ისე იკრიბებიან, რომ ეს არ ნიშნავს უფლის სერობის მიღებას” (I კორ. 11,20). ამგვარად, იმთავითვე ცხადი და უდავოა, რომ არსებობს განუყოფელი ერთობა სამისა – კრება, ევქარისტია (წირვა), ეკლესია ქრისტესი. პავლე მოციქულთან ერთად ამას მოწმობს ეკლესიის მთელი ადრეული გადმოცემა. ამ ერთობის აზრისა და არსების გარკვევა არის ლიტურგიული ღვთისმეტყველების ძირითადი ამოცანა.

ეს ამოცანა იმითაცაა დღეს მნიშვნელოვანი, რომ ადრეული ეკლესიისათვის სრულიად ცხადი ერთობა აღარაა ცხადი დღევანდელი საეკლესიო ცნობიერებისათვის. კავშირი კრებას, ევქარისტიასა და ეკლესიას შორის საერთოდ არ მოიხსენიება იმ ღვთისმეტყველებაში, რომელსაც “სასკოლოს” (школьное) ვუწოდებთ. აღმოსავლეთში ეს ღვთისმეტყველება ტრადიციის გაწყვეტის შემდეგ წარმოიშვა და მის საფუძველში დევს მეთოდისა და თვით ღვთისმეტყველების ბუნების უმეტესწილად, დასავლური გაგება. აქ ევქარისტია განიხილება, როგორც ერთი საიდუმლოთაგანი, მაგრამ არა როგორც “საიდუმლო შეკრებისა”, როგორც განმარტავდა მას “არეოპაგიტული კორპუსის” ავტორი მეხუთე საუკუნეში. გაუზვიადებლად შეიძლება ითქვას, რომ ამ “სქოლასტიკურ” დოგმატიკაში ევქარისტიის ეკლესიოლოგიური საზრისი უბრალოდ იგნორირებულია, ისევე, როგორც დავიწყებულია ეკლესიოლოგიის ევქარისტიული განზომილება, ანუ მოძღვრება ეკლესიაზე. ღვთისმეტყველებისა და ევქარისტიის ამ გახლეჩაზე და ამ გახლეჩის ტრაგიკულ შედეგებზე ქრისტიანული აზროვნებისათვის, ქვემოთ უფრო დაწვრილებით ვისაუბრებთ. აქ კი აღვნიშნავთ, რომ ევქარისტიის, როგორც “შეკრების საიდუმლოს”, ცოდნა თანდათანობით გაუჩინარდა ღვთისმოსაობიდან. მართალია, ევქარისტიას ლიტურგიკის სახელმძღვანელოები “საზოგადოებრივ მსახურებას” მიაკუთვნებენ და ითქმის, რომ ლიტურგია “მლოცველთა ერთობაში” სრულდება, მაგრამ ეს “მლოცველთა ერთობა”, ანუ შეკრება აღარ აღიქმება, როგორც ევქარისტიის პირველადი ფორმა, ხოლო ევქარისტიას აღარ ხედავენ და აღარ შეიგრძნობენ, როგორც ეკლესიის პირველად ფორმას. ლიტურგიული ღვთისმოსაობა უკიდურესად ინდივიდუალური გახდა, რისი თვალსაჩინო ნიმუში ზიარების დღევანდელი პრაქტიკაა, რომელიც მთლიანად დაუქვემდებარდა თითოეული მორწმუნის “სულიერ მოთხოვნილებებს” და რომელსაც არც სამღვდელოება და არც საერონი აღარ აღიქვამენ ევქარისტიული ლოცვის სულისკვეთებით: “ჩვენ კი ერთი პურიდან და ერთი ბარძიმიდან მაზიარებლები, შეგვაერთე ერთმანეთთან ერთი სულის ზიარებით...”

ამგვარად, ღვთისმოსაობაშიც და “ეკლესიურობაშიც” მოხდა ევქარისტიის თანდათანობითი “რედუქცია” – ეკლესიის ცხოვრებაში მისი პირველადი ადგილის შევიწროვება. ამ რედუქციის გადალახვით, ევქარისტიის, როგორც “შეკრების საიდუმლოს” (და ამიტომ “ეკლესიის საიდუმლოს”) პირველად გაგებასთან დაბრუნებით უნდა დაიწყოს ევქარისტიის განმარტება ლიტურგიკულმა ღვთისმეტყველებამ.

აქ უპირველესად უნდა აღვნიშნოთ, რომ ევქარისტიის ეს ორი “რედუქცია” – ღვთისმეტყველებაში და ღვთისმოსაობაში – აშკარა წინააღმდეგობაში მოდის თვით ევქარისტიის წესთან. აქ “წესში” ჩვენ არ ვგულისხმობთ რიტუალის და საიდუმლოების აღსრულების ამა თუ იმ კონკრეტულ გამოვლინებებს, რომლებიც რასაკვირველია ვითარდებოდნენ და რთულდებოდნენ, არამედ ვგულისხმობთ ევქარისტიის იმ ძირითად სტრუქტურას, მის იმ სახეს (shape – გრეგორ დიქსის სიტყვებით), რომელიც მოციქულთა დროის ღვთისმსახურებიდან იღებს დასაბამს. მე ადრე უკვე აღვნიშნე, რომ სასკოლო ღვთისმეტყველების უმთავრესი მანკიერება არის ის, რომ საიდუმლოს განმარტებისას ის ხელმძღვანელობას არა ეკლესიის ცოცხალი გამოცდილებით, არა კონკრეტული ლიტურგიული გადმოცემით (ტრადიციით), არამედ საკუთარი აპრიორული და განყენებული კატეგორიებით და განსაზღვრებებით, რომლებიც ყოველთვის არ არიან თანხმობაში რეალურ საეკლესიო ცხოვრებასთან. ადრე ეკლესიამ კარგად იცოდა, რომ “რწმენის კანონი” (lex kredendi) და “ლოცვის კანონი” (lrx orandi) ერთიმეორესაგან განუყოფელია და ერთმანეთს ამყარებენ. წმინდა ირინეოს ლიონელის სიტყვებით, “ჩვენი მოძღვრება თანხმობაშია ევქარისტიასთან, ხოლო ევქარისტია ამტკიცებს მოძღვრებას”. მაგრამ ღვთისმეტყველება, რომელიც დასავლურ თარგზეა აგებული, საერთოდ არ ინტერესდება ღვთისმსახურებით, თუ როგორ ასრულებს მას ეკლესია, ღვთისმსახურების შინაგანი ლოგიკით და “წესით”. ეს ღვთისმეტყველება ამოდის საკუთარი განყენებული წარმოდგენებიდან და აპრიორულად გადაწყვეტს რა არის “მნიშვნელოვანი” და რა “მეორეხარისხოვანი” ღვთისმსახურებაში. აღმოჩნდა, რომ “მეორეხარისხოვანი”, ანუ საღვთისმეტყველო ინტერესს მოკლებული არის თვით ღვთისმსახურება თავისი სირთულითა და მრავალფეროვნებით – სწორედ ის, რითაც ეკლესია მართლაც ცოცხლობს. ღვთისმსახურებიდან ხელოვნურად გამოყოფენ “მნიშვნელოვან” მომენტებს, რომლებზეც მიმართულია ღვთისმეტყველის ყურადღება. ევქარისტიაში ეს არის წმინდა ძღვენის გარდაქმნის და შემდგომ ზიარების “მომენტები”, ნათლობაში – “წყალში სამგზის შთაფლვა”, ქორწინებაში – საიდუმლოს აღმასრულებელი ფორმულა” და ა.შ.

ამ კატეგორიებით მოაზროვნე ღვთისმეტყველს აზრადაც არ მოსდის, რომ ამ მომენტების “განსაკუთრებული მნიშვნელობა” განუყოფელია ლიტურგიული კონტექსტიდან, რომელიც სწორედ წარმოაჩენს მათ ჭეშმარიტ შინაარსს. ამის გამო არის საოცრად ღარიბი და ცალმხრივი საიდუმლოთა განმარტება და, ზოგადად, მათთან მიდგომა სასკოლო დოგმატიკონებში. ამიტომ არის ვიწრო და ცალმხრივი ლიტურგიული ღვთისმოსაობა, ვინაიდან მოწყდა რა “ლიტურგიულ კატეხეზას” (ანუ ჭეშმარიტ საღვთისმეტყველო განმარტებას), რაც წმინდა მამათა ხანებში კვებავდა და წარმართავდა მას, ეს ღვთისმოსაობა მთლიანად აღმოჩნდა სხვადასხვა სიმბოლური და ალეგორიული განმარტებების, ერთგვარი ლიტურგიულ “ფოლკლორის” ტყვეობაში. ამიტომ, ლიტურგიული ღვთისმეტყველების პირველი პრინციპი იმაში მდგომარეობს, რომ ეკლესიის ლიტურგიული გადმოცემის განმარტებისას ამოვიდეს არა განყენებული და წმინდა ინტელექტუალური სქემებიდან, რომელსაც ღვთისმსახურებას მოარგებს, არამედ თვით ღვთისმსახურებიდან, და ეს ნიშნავს – უპირველეს ყოვლისა მისი წესიდან...

* * *

ლიტურგია არის “საიდუმლო შეკრებისა”. ქრისტე მოვიდა, “რათა შვილნი ღმრთისანი განბნეულნი შეკრიბნეს ერთად” (ინ. 11,52), და ევქარისტია (წირვა) დასაბამიდანვე იყო ქრისტეს მიერ და ქრისტეში შემოკრებილი ერის ერთობის განცხადება და აღსრულება. მტკიცედ უნდა ვიცოდეთ და გვახსოვდეს, რომ ეკლესიაში მივდივართ არა ინდივიდუალური ლოცვისათვის, ჩვენ მივდივართ რომ შევიკრიბოთ ეკლესიად, და თვით ხილული ტაძარი არის მხოლოდ ხატი იმ ხელთუქმნელი ტაძრისა, რომელზეც ის მიანიშნებს. ამიტომ “შეკრება ეკლესიად” არის ჭეშმარიტად პირველი ლიტურგიული ქმედება, მთელი ლიტურგიის საფუძველი, და ამის გაგების გარეშე შეუძლებელია გავიგოთ მთელი შემდგომი საიდუმლო ქმედება. და როდესაც ვამბობ “მე მივდივარ ეკლესიაში”, ეს ნიშნავს რომ მე მივდივარ მორწმუნეთა შეკრებაზე, რომ ერთად შევადგინოთ ეკლესია, რომ ვიყო ის, რადაც გავხდი ნათლობის დღეს, ე.ი. ნაწილად (ასოდ) – ამ სიტყვის სრული და აბსოლუტური მნიშვნელობით, ქრისტეს სხეულის ნაწილად: “თქვენ, - ამბობს მოციქული, - ხართ სხეული ქრისტესი და თითოეული თქვენთაგანი მისი ნაწილი” (I კორ. 12,27). მე მივდივარ, რომ განვაცხადო და განვახორციელო ჩემი წევრობა (ნაწილობა), რომ განვაცხადო და დავამოწმო ღმრთისა და მსოფლიოს წინაშე ღვთის სამეფოს (სასუფევლის) საიდუმლოება, რომელიც “მოდის ძალით” (მოვალს ძალითა).

ეს სამეფო (სასუფეველი) “მოვალს ძალით” ეკლესიაში. აი საიდუმლოება ეკლესიისა, საიდუმლოება ქრისტეს სხეულისა: “სადაც ორი ან სამი შეიკრიბება ჩემი სახელით, იქ მეც ვარ მათ შორის” (მათე 18,20). და საეკლესიო შეკრების სასწაული იმაშია, რომ ის არის არა “ჯამი” ცოდვილ და უღირს ადამიანთა, არამედ სხეული ქრისტესი. ხშირად ვამბობთ, რომ ეკლესიაში მივდივართ, რათა მისგან მივიღოთ შეწევნა, მადლმოსილი ძალა, ნუგეშინისცემა. მაგრამ გვავიწყდება, რომ თვით ჩვენ ვართ ეკლესია, რომ ჩვენ შევადგენთ მას, რომ ქრისტე მყოფობს თავის წევრებში და რომ ეკლესია არ არის ჩვენს გარეთ, არც ჩვენს ზემოთ, არამედ ჩვენ ვართ ქრისტეში და ქრისტე ჩვენში. და იმაში კი არ არის ქრისტიანობის არსი, რომ ის თითოეულ ჩვენთაგანს აძლევს “პირადი სრულყოფის” შესაძლებლობას, არამედ უწინარეს ყოვლისა, იმაში, რომ ქრისტიანებს აქვთ მინიჭებული მადლი და მოცემული აქვთ მცნება იყვნენ ეკლესია – “ნათესავი რჩეული, სამეუფოჲ სამღდელოჲ, თესლი წმიდაჲ, ერი მოგებული” (I პეტ. 2,29), იმაში, რომ განაცხადოს და აღიაროს ქრისტეს და მისი სამეფოს მყოფობა ამქვეყნად.

და ეკლესიის სიწმინდე არ არის ჩვენი სიწმინდე, არამედ ქრისტესი, რომელმაც შეიყვარა ეკლესია და თავი დადო მისთვის, “რათა იგი წმიდა-ყოს... რაჲთა იყოს წმიდა და უბიწო” (ეფეს. 5,25-27). და წმინდანთა სიწმინდეც არის მხოლოდ გახსნა და განხორციელება იმ განწმენდისა და სიწმინდესი, რომელიც თითოეულმა ჩვენთაგანმა ნათლობის დღეს მიიღო, და რომელში აღორძინებაც ჩვენი მოწოდებაა. მაგრამ ჩვენ ვერ ავღორძინდებოდით ამ სიწმინდეში, რომ არ გვქონოდა ის მოცემული, როგორც ღვთის საჩუქარი (ნიჭი), როგორც მისი მყოფობა ჩვენში სულიწმიდით.

აი, რატომ იწოდებოდნენ ძველად ყველა ქრისტიანები წმინდანებად და რატომ არის “შეკრება ეკლესიად” ჩვენი მსახურება, ჩვენი უმთავრესი მოვალეობა. ჩვენ დაგვადგინეს ამ სამსახურში და ის ჩვენ გვეკუთვნის, თუ ჩვენ თვითონ არ ავიღებთ მასზე ხელს. ძველად, ეკლესიიდან განიკვეთებოდა ის, ვინც უმიზეზოდ აცდენდა ევქარისტიულ კრებას (ლიტურგიას), როგორც ადამიანი, რომელმაც თავის თავი განკვეთა ქრისტეს სხეულის ორგანული ერთობისაგან, რაც სწორედ ლიტურგიაზე განცხადდება. ვიმეორებ, ევქარისტია არ არის “ერთ-ერთი” საიდუმლოთაგანი, ერთ-ერთი ღვთისმსახურებათაგანი, არამედ ეკლესიის განცხადება და აღსრულება მთელი მისი ძალით, სიწმინდითა და სისრულით. და მხოლოდ მასში მონაწილეობით შეგვიძლია ჩვენ ავღორძინდეთ სიწმინდეში და აღვასრულოთ ყოველივე, რაც დაგვევალა (გვემცნო). ევქარისტიაში შეკრებილი ეკლესია, თუნდაც ის “ორით და სამით” იყოს წარმოდგენილი, არის ხატი და განხორციელება ქრისტეს სხეულისა. მხოლოდ იმიტომ შეუძლიათ შეკრებილებს ეზიარონ, ე.ი. გახდნენ ზიარნი ქრისტეს სისხლისა და ხორცისა, რომ ისინი გამოაჩენენ ქრისტეს თავისი შეკრებით. ვერავინ ვერასოდეს ეზიარებოდა, ვერავინ ვერასოდეს იქნებოდა ამისათვის ღირსი და “საკმარისად” წმინდა, რომ არ ყოფილიყო ეს მონიჭებული და დაბარებული ეკლესიაში, კრებულში, იმ საიდუმლო ერთობაში, რომელშიც ჩვენ ქრისტეს სხეულს შევადგენთ, შეგვიძლია ღმერთს დაუსჯელად ვუწოდოთ მამა, და ვიყოთ მონაწილენი და ზიარნი საღმრთო ცხოვრებისა...

ამიტომ ცხადია, თუ რამდენად არღვევს ლიტურგიის არსს ტაძარში ღვთისმსახურების ნებისმიერ მომენტში “ინდივიდუალური” შესვლის დღეისათვის არსებული პრაქტიკა. ის, ვინც ინარჩუნებს თავის “ინდივიდუალურობას” და “თავისუფლებას”, არ იცის, ვერ გაუგია ეკლესიის საიდუმლოება, არ მონაწილეობს ეკლესიის საიდუმლოებაში, - ამ სასწაულში, რომელშიც ხდება ცოდვით დაცემული და დანაწევრებული ადამიანის ბუნების აღდგენა იესო ქრისტეს ღმერთკაცებრივ ერთობაში.

-----------------------------------------------------------------

* ნაწყვეტი წიგნიდან: Александр Шмеман. Евхаристия Таинство Царства YMCA-PRESS Paris 1988

 


თარგმნა ლევან აბაშიძემ
ჟურნალი "დიალოგი", 1, 2004 წ.

AddThis Social Bookmark Button

Last Updated (Sunday, 16 October 2011 16:33)