1-50 თავები

თავი პირველი

რომ მიუწვდომელია ღვთაება და რომ არ გვმართებს ძიება და ფუჭად დაშვრომა იმათ შესახებ,
რაც არ გადმოუციათ ჩვენთვის წმინდა წინასწარმეტყველებს, მოციქულებსა და მახარებლებს

„ღმერთი არავის უხილავს არასოდეს. მხოლოდშობილმა ძემ, რომელიც არის მამის წიაღში, - მან გამოთქვა“ (იოან. 1,18). ამრიგად, უთქმელია და მიუწვდომელია ღვთაება, რადგან „ვერავინ შეიცნობს მამას, თუ არა ძე, ვერც - ძეს, თუ არა მამა“ (მათე 11,17); და წმინდა სულმაც ისევე იცის ის, რაც ღვთისაა, როგორც ადამიანის სულმა იცის ის, რაც მასშია.

პირველი და ნეტარი ბუნების შემდეგ არავის სცოდნია ოდესმე ღმერთი არა მხოლოდ კაცთაგან, არამედ, აგრეთვე, ზექვეყნიურ ძალთაგან და თვით, ვამბობ, ქერუბიმთა და სერაფიმთაგან, თუ არა მას, ვისაც თავად გამოუცხადა მან.

მაინც, არ დაგვტოვა ჩვენ ღმერთმა სრულ უცოდნელობაში, რადგან მის მიერ ბუნებითად არის შთათესილი ყველაში ცოდნა იმისა, რომ არსებობს ღმერთი. თვით შესაქმეც, მისი თანაშემტკიცება და წარმმართველობა საღვთო ბუნების სიდიადეს ქადაგებს. ასევე, პირველად რჯულისა და წინასწარმეტყველთა მიერ, შემდეგ კი თვით მხოლოდშობილი ძის, უფლისა და ღვთის, ჩვენი მაცხოვრის იესო ქრისტეს მიერაც, ჩვენთვის საწვდომად, თავისი თავის ცოდნა გააცხადა მან. ამიტომ, რჯულის, წინასწარმეტყველების, მოციქულებისა და მახარებლების მიერ ჩვენდამი გადმოცემულთ შევიწყნარებთ, ვიმეცნებთ და ვეთაყვანებით, არარას ვეძიებთ რა მათ მიღმა, რადგან ღმერთი, რომელიც კეთილია, ყოველგვარ სიკეთეს გვანიჭებს და არ ექვემდებარება იგი არც შურს, არც რამ ვნებას. შური შორსაა საღვთო ბუნებისგან, რომელიც უვნებოა, რადგან მხოლოდ იგია კეთილი. ამიტომ, მან როგორც ყოვლის მცოდნემ და თითოეულისთვის სასარგებლოს წინაგანმჭვრეტმა, რაც გვარგებდა რომ გვცოდნოდა, გამოგვიცხადა, ხოლო რაც არ ძალგვიძდა რომ გვეტვირთა, დაიდუმა. ჩვენც ამათ დავჯერდეთ1. ამათში ვმკვიდრობდეთ და ნუ გადავალთ საუკუნო საზღვრებს, ნურც საღვთო გადმოცემას გარდავხდებით.

--------------------------------------------

1. ბერძ. στέρξωμεν (ზმნიდან στέρξω). ეფრემის თარგმანში გვაქვს „განვმტკიცნეთ“. როგორც ჩანს, ეფრემის მიერ გამოყენებულ ბერძნულ ხელნაწერში იკითხებოდა στηρξωμεν (ზმნიდან στηρξω - განმტკიცება)

 

თავი მეორე

გამოსათქმელთა და გამოუთქმელთა, საცოდნელთა და უცოდნელთა შესახებ

ამრიგად, ვინც ღვთის შესახებ თქმას ან სმენას ინებებს, მართებს მას გარკვევით იცოდეს, რომ ღვთისმეტყველებაში და განგებულებაში არც ყოველივე გამოუთქმელია, არც ყოველივე გამოსათქმელი, არც ყოველივე უცოდნელია, არც ყოველივე საცოდნელი. ხოლო სხვა რამ არის „საცოდნელი“ და სხვა რამ - „სათქმელი“, როგორც სხვა არის მეტყველება და სხვა არის მცოდნეობა. ამიტომ, არ არის შესაძლებელი, რომ ბევრი რამ, რასაც ღვთის შესახებ ბუნდოვნად მოვიაზრებთ, ჯეროვნად იქნეს გამოთქმული. შესაბამისად, იძულებული ვართ, რომ ჩვენზე უზემოესთა შესახებ ის ვთქვათ, რაც ჩვენეულია, როგორც, მაგალითად, ვამბობთ ღვთისადმი ძილს, მრისხანებას, უზრუნველობას, ხელებს, ფეხებს და სხვა ამგვართ.

ამრიგად, ის, რომ არის ღმერთი, - დაუსაბამო, დაუსრულებელი, საუკუნო, მარადიული, შეუქმნელი, უცვლელი, გარდაუქმნელი, მარტივი, შეუდგენელი, უსხეულო, უხილავი, შეუხებელი, გარეშემოუწერელი, უსასრულო, მოუაზრებელი, გარეშემოუცველი, მიუწვდომელი, კეთილი, სამართლიანი ყველა ქმნილების შემოქმედი, ყოვლადძლიერი, ყოვლისმპყრობელი, ყოვლისმხედველი, ყოველთა წინაგანმგები, მეუფლე და მსაჯული, - ეს ვიცით და ვაღიარებთ. აგრეთვე, ვიცით ისიც, რომ ღმერთი ერთია ანუ ერთი არსებაა. რომ სამ გვამოვნებაში შეიცნობა და არსებობს იგი, მამაში, - ვამბობ, - ძეში და წმინდა სულში. რომ მამა, ძე და სულიწმინდა ყოვლითურთ ერთია, გარდა უშობელობისა, შობილობისა და გამომავლობისა. რომ მხოლოდშობილი ძე და სიტყვა ღვთისა და ღმერთი თავისი მოწყალებითი თანალმობით, მამისეული სათნოყოფითა და ყოვლადწმინდა სულის თანამოქმედებით ჩვენი ხსნისათვის უთესლოდ მუცლადღებული, განუხრწნელად იშვა წმინდა ქალწულისა და ღვთისმშობლის მარიამისგან სულიწმინდის მიერ და მისგან (მარიამისგან) სრული კაცი გახდა. ვიცით, რომ თვითვე არის ერთდროულად სრული ღმერთი და სრული კაცი, ორი ბუნებისაგან, ღმრთეებისგან და კაცებისაგან, და - ორ ბუნებაში, რომლებიც არიან გონისმიერნი, მნებებელნი, მოქმედნი, თვითუფლებრივნი, ანუ, მოკლედ რომ ვთქვათ, სრულნი, შესაბამისად თითოეულის საზღვრისა და რაობისა (ვამბობ ღმრთეებას და კაცებას), ხოლო ვიცით იგი ერთი შედგენილი გვამოვნებით; ვიცით, აგრეთვე, რომ მოშივდა მას და მოსწყურდა, დაიღალა და ჯვარს ეცვა, სიკვდილისა და საფლავის სამდღიანი გამოცდილება მიიღო და ცათაკენ ზეავიდა, საიდანაც მოვიდა ჩვენთან და კვლავ მოვა შემდეგში - ამის მოწმეა საღვთო წერილი და წმინდანთა მთელი მწყობრი.

მაგრამ თუ რა არის ღვთის არსება ან როგორ არის იგი ყოველივეში ან როგორ დაიცარიელა თავისი თავი მხოლოდშობილმა ძემ და ღმერთმა და როგორ გახდა იგი ადამიანი ქალწულებრივ სისხლთაგან, რაჟამს ბუნებისგან ეცხო რამ სხვა წესით შეიქმნა, ან როგორ განვლო მან წყალი დაუსველებელი ფეხით, - ამათ შესახებ უმეცარნი ვართ და არც თქმა ძალგვიძს. ამრიგად, არ არის შესაძლებელი, რომ ღვთის შესახებ რაიმე ვთქვათ ან მოვიაზროთ, გარდა იმისა, რაც ძველი და ახალი აღთქმის საღვთო სიტყვათა მიერ ჩვენდამი ღვთისსახოვნად განცხადებულა ანდა თქმულა.

 

თავი მესამე

დასაბუთება, რომ არის ღმერთი

ამრიგად, ის, რომ არის ღმერთი, საეჭვო არაა მათთვის, რომლებიც იღებენ წმინდა წერილს (ვამბობ ძველსა და ახალ აღთქმას), არცთუ - ელინთა შორის უმრავლესთათვის, რადგან, როგორც ვთქვით, ცოდნა ღვთის არსებობის შესახებ ბუნებით არის შთათესილი ჩვენში. მაგრამ რადგან უკეთურის ბოროტებამ იმდენად იმძლავრა ადამიანთა ბუნების წინააღმდეგ, რომ ზოგიერთები წარწყმედის უუგუნურეს და ყველა ბოროტებაზე უბოროტეს უფსკრულამდეც კი მიიყვანა, - იმის თქმამდე, რომ არ არის ღმერთი (რომელთა უგუნურებას გვიცხადებს სიწმინდეთმჩენი დავითი, ამბობს რა: „თქვა უგუნურმა თავის გულში: არ არის ღმერთი“, ფს. 13,1), - ამიტომ უფლის მოწაფეებმა და მოციქულებმა, ყოვლადწმინდა სულით გაბრძნობილებმა და მისი ძალითა და მადლით ღვთივსასწაულთა აღმსრულებლებმა, საკვირველებათა ბადით მოისათხევლეს ამგვარნი და უცოდნელობის სიღრმიდან ღვთისმცოდნეობის სინათლისკენ ამოიყვანეს ისინი.

მსგავსადვე, მოციქულთა მადლისა და ღირსების მონაცვლეებმა, მწყემსებმა და მოძღვრებმა, მიიღეს რა მათაც სულიწმინდის განმანათლებელი მადლი, საკვირველებათა ძალით და მადლის სიტყვით გაანათლეს დაბნელებულნი და შეცდომილნი მოაქციეს. ხოლო ჩვენ, რომლებსაც არც საკვირველებათა, არც მოძღვრების ნიჭი არ მიგვიღია, რადგან სიამოვნებათა მიმართ ვნებიანობით უღირსვყავით თავი, იმისგან, რაც გადმოგვეცა მადლის მესიტყვეთა მიერ, აწ მცირედს განვიხილავთ ზემოთქმულის შესახებ, მოვუხმობთ რა მამას, ძეს და სულიწმინდას.

ყოველი არსი ან ქმნილია ან უქმნელი. თუ ქმნილია იგი, უეჭველად ცვლადიცაა, რადგან რისი არსებობაც ცვალებადობით დაიწყო, ის უთუოდ ცვალებადობას უნდა დაექვემდებაროს - ან როგორც ხრწნადი ან როგორც არჩევანისებრ გარდაქმნადი. თუ უქმნელია არსი, კანონზომიერების წესის თანახმად, უეჭველად უცვლელიცაა, რადგან რომელთა არსებობაც წინააღმდეგობრივია, მათი რაგვარმყოფობის წესიც, ანუ თვისებებიც, წინააღმდეგობრივია. ამიტომ, ვინ არ დაგვეთანხმება, რომ ყოველი არსი (არა მხოლოდ ისინი, რომლებსაც ჩვენ შევიგრძნობთ, არამედ ანგელოზებიც კი) იცვლება, გარდაიქმნება, და მრავალგვარად მოძრაობს, კერძოდ, გონისმიერნი (ვამბობ ანგელოზებს, სულებს და ეშმაკებს) - ნებაყოფლობითი არჩევანის კვალობაზე სიკეთეში წარმატებით და სიკეთისგან განშორებით, გაძლიერებითად და შესუსტებითად, სხვა დანარჩენი კი - წარმოქმნისა და ხრწნის, ზრდისა და დამცრობის, თვისობრივი ცვლილების, აგრეთვე, ადგილ-ადგილ მოძრაობის მიხედვით.

ამრიგად, ცვალებადი უეჭველად ქმნილიცაა, ხოლო ქმნილი არსი უთუოდ ვინმესგან არის გაჩენილი. თვით გამჩენი შეუქმნელი უნდა იყოს, რადგან თუკი ისიც ქმნილია, უთუოდ ვინმესგან არის შექმნილი, და ასე შემდეგ, ვიდრე არ მივალთ რამ შეუქმნელამდე.

ამრიგად, რადგან შემოქმედი შეუქმნელია, უთუოდ უცვლელიცაა. ამიტომ სხვა რა უნდა იყოს იგი, თუ არა ღმერთი?

თვით ეს შესაქმის თანაშემტკიცება, შენარჩუნება და წარმმართველობა გვასწავლის ჩვენ, რომ არის ღმერთი - ყოველივე ამის შემამყარებელი, შემამტკიცებელი, შემნარჩუნებელი და მარადჟამს წინაგანმგებელი. მართლაც, როგორ მოხდებოდა, რომ საწინააღმდეგო ბუნებანი (ვამბობ ცეცხლისას და წყლისას, ჰაერისას და მიწისას) ერთი ქვეყნიერების შესავსებად ურთიერთს შეუერთდებოდნენ და თან დაუშლელნიც დარჩებოდნენ, ყოვლადძლიერ რამ ძალას რომ არ შემოეკრიბა ისინი და არ დაეცვა მარადჟამს დაუშლელად?

რა არის ის, რამაც განაწესა ციურნი და მიწიერნი, რაც კი რამ არის პაერში და წყალში, უფრო კი ამათზე უწინარესნი. ცა, მიწა, ჰაერი, და ბუნება ცეცხლისა და წყლისა? რამ შეაზავა და დაჰყო ესენი? რა არის ის, რამაც ესენი აამოძრავა და რაც წარმართავს დაუცხრომელ და დაუბრკოლებელ სვლას? განა არა ის, ვინც არის მათი მეხელოვნე, ვინც შთანერგა მათში ნიშატი, რითაც ყოველივე მიემართება და განიგება? მაგრამ ვინ არის მათი მეხელოვნე? განა არა ის, ვინც შექმნა და არსებობაში შემოიყვანა ისინი? შემთხვევითობას როდი განვუკუთვნებთ ამგვარ შემძლეობას. ვთქვათ, შემთხვევითია შექმნა. ვინღა არის განმაწესებელი? თუ გნებავს, ესეც დავუშვათ. მაშინ ვისმიერია იმ ნიშატთა შემნარჩუნებლობა და დამცველობა, რომელთა მიხედვითაც თავდაპირველად მოხდა დაარსება? ცხადია, - იმისმიერი, ვინც სხვა არის და არა შემთხვევითი, ხოლო ეს კი ვინღა იქნება, თუ არა ღმერთი?

 

თავი მეოთხე

იმის შესახებ, თუ რა არის ღმერთი; რომ მიუწვდომელია იგი

ამრიგად, ის, რომ არის ღმერთი, ცხადია, ხოლო თუ რა არის იგი არსებითა და ბუნებით, ეს სრულიად მიუწვდომელია და უცოდნელი. თუმცა, უსხეულო რომ არის იგი, ეს ცხადია, რადგან როგორ უნდა იყოს სხეული ის, რაც უსასრულოა, უსაზღვროა, დაუსახველია, შეუხებელია, უხილავია, მარტივია, შეუდგენელია, რამეთუ როგორ იქნება უცვლელი, თუკი შემოსაზღვრულია და ვნებადი? ანდა როგორ იქნება უვნებო ის, რაც სტიქიონებისგან შემდგარა და კვლავ მათდამი უნდა დაიშალოს? შედგენილობა ხომ წინააღმდეგობის სათავეა, წინააღმდეგობა - დაპირისპირებისა, ხოლო დაპირისპირება - დაშლისა, ღვთისათვის კი დაშლა სრულიად უცხოა, რადგან მაშინ როგორღა იქნებოდა შესაძლებელი ღვთისგან ყოველივეს განჭოლვა და აღვსება, როგორც ამას ამბობს წერილი. „ნუთუ მე არ ვავსებ ცას და მიწას, ამბობს უფალი“ (იერ. 23,24)? შეუძლებელია, რომ სხეულმა განჭოლოს სხეულები ისე, რომ არ გაჭრას და არ გაიჭრას, რომ არ შეეწნას და არ დაუპირისპირდეს, როგორც, მაგალითად, სითხეები, რომლებიც შეირევიან და თანაგანზავდებიან.

თუმცა ზოგიერთები ამბობენ უნივთო სხეულს (როგორც ელინ ბრძენთაგან თქმულა მეხუთე სხეული, რაც შეუძლებელია), მაგრამ ხომ უთუოდ მოძრავი უნდა იყოს იგი მსგავსად ცისა (რადგან სწორედ ცა თქვეს მეხუთე სხეულად)? ვინღა არის მისი მამოძრავებელი? ყოველი მოძრავი სხვისგან მოძრაობს, ის კიდევ ვინმესგან, და ასე უსასრულოდ, ვიდრე არ მივაღწევთ რამ უძრავს, რადგან პირველი მამოძრავებელი უძრავია, რაც არის ღმერთი როგორღა შეიძლება რომ ადგილით არ იყოს შემოწერილი ის, რაც მოძრავია?

ამრიგად, მხოლოდ ღვთაებაა უმოძრაო, რომელიც უმოძრაობის გზით ამოძრავებს ყოველივეს. ამიტომ, უსხეულოდ მიიჩნევა ღვთაება. მაგრამ არც ეს წარმოგვიჩენს მის არსებას, ისევე როგორც არც უშობელობა, დაუსაბამობა, გარდაუქმნელობა, უხრწნელება და სხვა დანარჩენი, რაც კი ღვთის ანდა ღვთის არსებობის შესახებ ითქმის. ესენი აღნიშნავს არა იმას, რა არის იგი, არამედ - რა არ არის, ხოლო ვისაც რაიმეს არსების გამოთქმა უნდა, მართებს ის თქვას, თუ რა არის იგი, არათუ - რა არ არის. მაგრამ ღვთის შესახებ შეუძლებელია იმის თქმა, თუ რა არის იგი არსებით. ამიტომ, უფრო შესაფერისია, რომ ყველაფრის ჩამოკლების გზით ითქვას მის შესახებ სიტყვა. არსთაგან არაფერია იგი, არათუ როგორც არაარსებული, არამედ როგორც ყველა არსზე უზემოესი და თვით არსებობაზეც კი ზე მყოფი. რადგან თუკი არსთა შესახებაა ცოდნა, ის, რაც ცოდნაზე უზემოესია, უთუოდ არსებაზე უზემოესიც იქნება და, პირიქით, არსებაზე უზემოესი ცოდნაზე უზემოესიც უნდა იყოს.

ამრიგად, უსასრულოა და უწვდომელია ღვთაება. მხოლოდღა ეს არის საწვდომი მასში - უსასრულობა და მიუწვდომლობა, ხოლო ყველაფერი ის რასაც მტკიცებითად ვამბობთ ღვთის შესახებ, გვიცხადებს არა ბუნებას არამედ მას, რაც ბუნების გარშემოა. თუნდაც კეთილი ეწოდოს მას, ანდა მართალი ან ბრძენი ან კიდევ სხვა რამ ამგვარი, არათუ ღვთის ბუნება გამოითქმის ამით, არამედ ის, რაც ბუნების გარშემოა. ამასთან, ზოგი რამ რაც ღვთის შესახებ მტკიცებითად ითქმის, ზეაღმატებითი უკუთქმის შინაარსს შეიცავს. მაგალითად, როდესაც ღვთის შესახებ ვამბობთ „სიბნელეს“, არათუ სიბნელეს ვგულისხმობთ, არამედ იმას, რომ ღმერთი არ არის სინათლე ანუ სინათლეზე უზემოესია იგი. ასევე, როდესაც მის შესახებ ვამბობთ „სინათლეს“, ვამბობთ იმ აზრით, რომ არ არის იგი სიბნელე.

 

თავი მეხუთე

დასაბუთება, რომ ერთია ღმერთი და არა მრავალი

ის, რომ არის ღმერთი და რომ მიუწვდომელია მისი არსება, საკმარისად დასაბუთდა. ისიც, რომ ერთია ღმერთი და არა მრავალი, უეჭველია მათთვის, რომლებიც ერწმუნებიან საღვთო წერილს. უფალი რჯულდების თავში ამბობსა: „მე ვარ უფალი ღმერთი შენი, რომელმაც გამოგიყვანე შენ ეგვიპტის მიწიდან. არ იყოს შენთვის სხვა ღმერთები ჩემს გარდა“ (გამოსვ. 20,21). კიდევ: „ისმინე ისრაელ! უფალი ღმერთი შენი, უფალი ერთი არის“ (II სჯ. 6,1); აგრეთვე, ესაია წინასწარმეტყველის მიერ ამბობს იგი: „მე ვარ ღმერთი პირველი და მე ვარ ამათ შემდეგ და ჩემს გარდა არ არის ღმერთი. ჩემს უწინარეს არ ყოფილა სხვა ღმერთი და არ იქნება არც ჩემს შემდეგ და ჩემს გარდა არ არის“ (ეს. 43,10). ასევე, წმინდა სახარებებშიც ასე ამბობს უფალი მამის მიმართ: „ეს არის საუკუნო ცხოვრება, რომ შეგიცნონ შენ, მხოლო ჭეშმარიტი ღმერთი“ (იოან. 17,3). მაგრამ მათ, რომლებიც არ ერწმუნებიან საღვთო წერილს, ასე შევესიტყვებით:

ღვთაება სრულია და უნაკლულოა სიკეთის, სიბრძნის, ძალის მხრივ. დაუსაბამოა იგი, დაუსრულებელია, მარადიულია, გარეშეუწერელია ანუ, მარტივად რომ ვთქვათ, ყოვლითურთ სრულია. ამიტომ, თუ მრავალ ღმერთს ვიტყვით, აუცილებელია, ამ მრავალში განსხვავება დავინახოთ, რადგან, თუ არაფერი განსხვავებაა მათში, უმალ ერთი ყოფილან და არა მრავალი, ხოლო თუ არის მათში განსხვავება, სადღაა სისრულე? რადგან, თუკი რაიმე მოკლებულია სისრულეს სიკეთის, ძალის, სიბრძნის, ჟამის თუ ადგილის მიხედვით, აღარ ყოფილა იგი ღმერთი. მეორე მხრივ, ყოველმხრიე იგივეობა უმალ ერთს ცხადყოფს და არა მრავალს. ამასთან, თუკი ჩავთვლით, რომ მრავალი ღმერთი არსებობს, როგორ შეუნარჩუნდებათ მათ გარეშეუწერელობა, რადგან სადაც ერთი მათგანი იქნება, არ იქნება იქ მეორე? ასევე, როგორ მოხდება, რომ მრავლისგან წარიმართოს სამყარო ისე, რომ არ დაირღვეს და არ განიხრწნეს იგი, რადგან არსებული განსხვავება დაპირისპირებას მოიტანს და წარმმართველთა შორის წინააღმდეგობა გამოავლენს თავს. თუ იტყვის ვინმე, რომ თითოეული მათგანი ამა თუ იმ ნაწილს უწინამძღვრებს, ვინ იქნება მათი განმაწესებელი და გამანაწილებელი? ღმერთი ხომ უმალ ის იქნებოდა!

ამიტომ, ერთი არის ღმერთი, - სრული, გარეშეუწერელი, ყოველივეს შემქმნელი, შემამტკიცებელი და წარმმართველი, ზესრული და პირველსრული.

ამასთან, ბუნებითი აუცილებლობითაც ერთება არის ორობის სათავე.

 

თავი მეექვსე

ღვთის სიტყვისა და ძის შესახებ; სილოგისტური დასაბუთება

ამრიგად, ეს ერთი და მხოლო ღმერთი უსიტყვო არ არის. აქვს მას სიტყვა, მაგრამ არა უგვამოვნო, არც არსებობაში დაწყებული, არც დასრულებადი, რადგან არ იყო (ჟამი), როდესაც არ იყო ღვთის სიტყვა. მარადჟამს აქვს ღმერთს თავისი სიტყვა, მისგან შობილი, თუმცა არა ჩვენეული სიტყვისებრ უგვამოვნო და ჰაერში გაბნევადი, არამედ გვამოვნებითი, ცოცხალი, სრული. არათუ მის გარეთ გამავალი, არამედ მარადჟამს მასში არსებული. რადგან, სად იქნებოდა იგი, მის გარეთ მყოფი?

ჩვენი ბუნება წარმავალია და ადვილად დაშლადი. ამიტომ, ჩვენი სიტყვაც უგვამოვნოა. მაგრამ ღმერთი მარადმყოფია და სრული, რის გამოც აქვს მას თავისი სატყვა, - სრული და გვამოვნებითი, მარადმყოფი და ცოცხალი ანუ ყოველივე იმის მქონე, რაც მშობელს აქვს. ამასთან, როგორც ჩვენეული სიტყვა გამოდის გონებისგან და არც მთლად უიგივდება გონებას, არც ყოვლითურთ სხვაა, რადგან არის რა გონებისგან, სხვა არის მისგან, მაგრამ, ამასთან, არის რა იმავე გონების საჩინომყოფელი, მისგან ყოვლითურთ განსხვავებული როდია, არამედ ბუნებით ერთია მასთან, მაგრამ მდგომარეობით სხვა არის მისგან, - მსგავსადვე, ღვთის სიტყვაც თავისეული გვამოვნებითობით განეყოფა მას, ვისგანაც გვამოვნება აქვს, მაგრამ რადგანაც თავის თავში ავლენს იგი ყველაფერს იმას, რაც ღვთის შესახებ განიჭვრიტება, ამიტომ ბუნებით იგივეა მასთან. ასე რომ, როგორც მამის მიმართ განიჭვრიტება ყველაფერში სისრულე, ამგვარადვე განიჭვრიტება ეს სისრულე მისგან შობილი სიტყვის მიმართაც.

 

თავი მეშვიდე

სულიწმინდის შესახებ; სილოგისტური დასაბუთება

საჭიროა, რომ სიტყვას სულიც ჰქონდეს. თვით ჩვენეული სიტყვაც არ არის უნაწილო სულისა, მაგრამ ჩვენს შემთხვევაში სული (სუნთქვა) უცხოა ჩვენი არსებისგან, რადგან ჰაერის მოზიდვა და ამოშვებაა იგი, შევისუნთქავთ რა და ამოვისუნთქავთ სხეულის საარსებოდ, რაც წარმოთქმის დროს სიტყვის ხმა ხდება და თავის თავში ავლენს სიტყვის ძალას. რაც შეეხება საღვთო ბუნებას, მარტივსა და შეუდგენელს, კეთილმსახურებითად უნდა ვაღიარებდეთ, რომ არსებობს ღვთის სული, რადგან სიტყვა ღვთისა ჩვენეულ სიტყვაზე უფრო ნაკლულოვანი არ შეიძლება იყოს. ამასთან, უღვთოება იქნებოდა იმგვარი ფიქრი, რომ ეს სული უცხო რამ არის ღვთისგან და გარედან არის შესული მასში, როგორც ეს ჩვენს შემთხვევაშია, რომლებიც შედგენილნი ვართ.

ისევე, როგორც ღვთის სიტყვის გაგონებისას წარმოვიდგენთ არა უგვამოვნო სიტყვას, არცთუ სწავლის გზით შეთვისებულს ანდა ხმით წარმოთქმულს, ან კიდევ ჰაერში განბევადსა და დაშლადს, არამედ არსობრივად გვამოვანს, ამრჩეველს, მოქმედს და ყოვლადძლიერს, ასევე, განვისწავლებით რა, რომ ღვთის სული თანამავალია სიტყვისა და მისი მოქმედების ცხადმყოფელი, უგვამოვნო სუნთქვად როდი აღვიქვამთ მას, რადგან მართლაც უბადრუკობამდე დამდაბლდებოდა საღვთო ბუნების სიდიადე, თუ ჩვენეული სულის მსგავსად იქნებოდა გააზრებული მასში არსებული სულიც, არამედ არის იგი არსობრივი ძალა, თვით თავისთავად საკუთარ გვამოვნებაში განჭვრეტილი, მამისგან გამომავალი, სიტყვაში დავანებული და მისი გამაცხადებელი, რომელსაც არც ღვთისგან განშორება შეუძლია, არის რა მასში, და - არც სიტყვისგან, თანამავალია რა მისი; არცთუ უმყოფობად განქარვებადია იგი, არამედ, სიტყვის მსგავსად, გვამოვნებითად მყოფია, ცოცხალია, ამრჩეველია, თვითმოძრავია, მოქმედია, ყოვლითურთ სიკეთის მნებებელია და თავის ყოველ განზრახულობაში განზრახვის თანადროული ძალის მქონეა, არ კი აქვს რა მას არც დასაბამი, არც დასასრული, რადგან არასოდეს დაპკლებია მამას სიტყვა, არცთუ სიტყვას - სული.

ამგვარად, ერთი მხრივ, ბუნებითი ერთობის გამო ელინთა მრავალღმერთიანობის საცთური უჩინარდება, ხოლო მეორე მხრივ, სიტყვის და სულის აღიარებით იუდეველთა მოძღვრება ისპობა, თუმცა ამ ორივე მწვალებლობისგან ნარჩუნდება ის, რაც სასარგებლოა. იუდეველური თვალსაზრისისგან - ბუნების ერთობა, ელინიზმისგან კი - მარტოდენ გვამოვნებათა მიხედვით განყოფა.

თუ შეგვეპაექრება იუდეველი სიტყვისა და სულის აღიარების გამო, საღვთო წერილის მიერ უნდა ვამხილოთ იგი და დავადუმოთ, რადგან, ერთი მხრივ, სიტყვის შესახებ საღვთო დავითი ამბობსა: „უკუნისამდე, უფალო, ჰგიეს შენი სიტყვა ცაში“ (ფს. 118,89); კიდევ: „მოავლინა თავისი სიტყვა და განკურნა ისინი“ (ფს. 106,20), ხოლო წარმოთქმადი სიტყვა არც მოივლინება, არც უკუნისამდე ჰგიეს იგი; მეორე მხრივ, სულის შესახებ იგივე დავითი ამბობს, გამოავლენ შენს სულს და შეიქმნებიან“ (ფს103,30), კიდევ: „უფლის სიტყვით ცანი დამყარდნენ და მისი პირის სულით - ყოველი ძალა მათი“ (ფს. 32,4); ასევე, იობი ამბობს: „საღვთო სული - შემქმნელი ჩემი, ხოლო მობერვა ყოვლისმპყრობლისა - შემამტკიცებელი ჩემი“ (იობ. 33,4). ამგვარი სული, - მოვლენილი, შემქმნელი, დამამყარებელი და შემამტკიცებელი, - არ არის განქარვებადი ორთქლი, ისევე როგორც არც ღვთის პირია სხეულებრივი ნაწილი, რადგან ორივე მათგანი ღვთისმშვენად უნდა გავიაზროთ.

თავი მერვე

წმინდა სამების შესახებ

ამრიგად, გვწამს ერთი ღმერთი, ერთი დასაბამი - დაუსაბამო, შეუქმნელი, უშობელი, წარუწყმედელი, უკვდავი, საუკუნო, უსასრულო, გარეშეუწერელი, შემოუსაზღვრელი, უსასრულოდ ძლიერი, მარტივი, შეუდგენელი, უსხეულო, წარუდინებელი, უვნებო, უცვლელი, გარდაუქმნელი, უხილავი, წყარო სიკეთისა და სამართლიანობისა, გონისმიერი სინათლე, მიუახლებელი, არარა საზომით შეცნობილი ძალა, მარტოდენ საკუთარი სურვილით განზომილი, რადგან ყოველივე, რაც ნებავს, ძალუძს, არის რა ყველა ხილული და უხილავი ქმნილების შემქმნელი, ყოველივეს შემამტკიცებელი და შემნარჩუნებელი, ყოველივეს წინაგანმგებელი, ყოველივეს მპყრობელი, მოთავე და მეუფე, დაუსრულებელი და უკვდავი მეუფებით, არარა საწინააღმდეგოს არ მქონე, ყოველივეს აღმავსებელი, არვისგან გარეშეცვული, უმალ კი თვით ყოველივეს გარეშემცველი, შემამტკიცებელი და წინასწარმქონე, ყველა არსებამდე შეურყვნელად მიწევნილი და ყოვლის მიღმიერი, ყველა არსებისგან გაშორებული, როგორც ზეარსი და ყოველივეზე ზემყოფი,ზე ღმერთი,ზეკეთილი, ზესრული, ყველა უფლებამოსილებისა და წესის განმსაზღვრელი და ყველა უფლებამოსილებაზე და წესზე ზედაფუძნებული, უზემოესი არსებაზე, სიცოცხლეზე, სიტყვაზე და აზრზე, თვითსინათლე, თვითსიკეთე, თვითსიცოცხლე, თვითარსება, როგორც სხვა არაფრისგან, რაც კი არსებობს, არმქონე არსებობისა. თვით არსთა არსებობის წყაროდ მყოფი, ცოცხალთათვის მიზეზი სიცოცხლისა, სიტყვასთან წილმქონეთათვის - სიტყვისა, და ასე, ყოველივესთვის - ყოველივე სიკეთისაჯღღღიის მცოდნე ვიდრე მათ შექმნამდე. ერთი არსება, ერთი დმრთეება, ერთი ძალა, ერთი ნებელობა, ერთი მოქმედება, ერთი დასაბამი, ერთი ხელმწიფება, ერთი უფლება, ერთი მეუფება სამ სრულ გვამოვნებაში (შეურევლად შეერთებულებში და განუცალკევებლად განყოფილებში, რაც არის სწორედ საკვირველი) ცნობილი და თაყვანცემული ერთი თაყვანისცემით, ყველა მოაზროვნე ქმნილებისგან რწმენილი და მსახურებული, მამა, ძე და წმინდა სული, რომელთა მიმართაც ნათელვიღეთ, რადგან ამგვარად ნათლისცემა ამცნო უფალმა მოციქულებს, უთხრა რა: „ნათელსცემდეთ მათ მამის, ძის და წმინდა სულის მიმართ“ (მათე 25,19).

გვწამს ერთი მამა, ყოველივეს დასაბამი და მიზეზი, არათუ ვინმესგან შობილი, არამედ ის მხოლო უმიზეზოდ და უშობლად მყოფი, შემოქმედი ყოველივესი, მამა მარტოდენ მისი ერთი ბუნებითი ძისა, უფლისა ღვთისა და მაცხოვრისა ჩვენისა იესო ქრისტესი, და გამომავლინებელი ყოვლადწმინდა სულისა.

გვწამს ერთი ძე ღვთისა, მხოლოდშობილი, უფალი ჩვენი იესო ქრისტე, მამისგან შობილი უწინარეს ყველა საუკუნისა, სინათლე სინათლისგან, ჭეშმარიტი ღმერთი ჭეშმარიტი ღვთისგან, შობილი, არა შექმნილი, თანაარსი მამისა, რომლისგანაც შეიქმნა ყოველივე, მას ვამბობთ ყველა საუკუნის უწინარესად, რითაც ცხადვყოფთ, რომ უჟამოა და დაუსაბამო მისი შობა. არათუ არარსებობიდან არსებობაში შემოვიდა ძე ღვთისა, რომელიც არის გამოცისკრება დიდებისა და ხატი მამისეული გვამოვნებისა, ცოცხალი სიბრძნე და ძალა, სიტყვა გვამოვნებითი, არსობრივი და სრული, ცოცხალი ხატი უხილავი ღვთისა, - არამედ მარადჟამს იყო იგი მამასთან და მამაში, მარადიულად და დაუსაბამოდ მისგან ნაშობი. არ ყოფილა ოდესმე მამა, როდესაც არ იყო ძე, არამედ როგორც კი - მამა, მყისვე - ძე, მისგან ნაშობი, რამეთუ ძის გარეშე მამად წოდებულიც არ იქნებოდა იგი, რადგან თუ იქნებოდა ძის არმქონე, ესე იგი მამა არ იქნებოდა და თუ შემდეგში შეიძენდა ძეს, შემდეგში გახდებოდა მამა, არ იქნებოდა რა მამა აქამდე, ანუ შეიცვლებოდა იგი, რადგან არ იქნებოდა რა მამა, მამა გახდებოდა, მაგრამ ეს ყოველგვარ ბოროტმეტყველებაზე უფრო უარესია- შეუძლებელია, რომ ღმერთად ითქვას ის, რაც მოკლებულია ბუნებით მშობელობას, ხოლო მშობელობა - ესაა თავისი თავისგან ანუ საკუთარი არსებისგან ბუნებითად მსგავსის შობა.

ძის შობასთან დაკავშირებით უღვთოებაა თქმა იმისა, რომ ჟამი მესაშუალეობდა და რომ მამის შემდეგ იყო ძის მყოფობა, რადგან მისგან, ესე იგი, მამის ბუნებისგან ვამბობთ ძის შობას და თუ არ ჩავთვლით, რომ დასაბამიდანვე მამასთან თანამყოფობდა მისგან ნაშობი ძე, მამის გვამოვნების ცვალებადობას დავუშვებთ ამით, - რომ მამად არმყოფი შემდეგ გახდა მამა. მართალია, შესაქმე კი მოხდა შემდეგ, მაგრამ - არა ღვთის არსებისგან, არამედ - ღვთის განზრახვითა და ძალით, რაჟამს არარსებობიდან არსებობაში შემოვიდა იგი. ამიტომ, არ უკავშირდება ცვალებადობა საღვთო ბუნებას.

შობა არის მშობლის არსებისგან გამოსვლა შობილისა, - არსობრივად მისი მსგავსისა, შექმნა და დაბადება კი ესაა გარედან, ესე იგი, არა შემოქმედისა და დამბადებლის არსებისგან, გაჩენა შექმნილისა და დაბადებულისა, - სრულიად არამსგავსისა.

ამრიგად, რადგან ღმერთია მხოლო უვნებო, გარდაუქმნელი, უცვლელი და მარადჟამს იგივე, შობაც და ქმნაც უვნებოა მისთვის. ამიტომ, მას, ბუნებით უვნებოსა და წარუდინებელს, როგორც მარტივსა და შეუდგენელს, არ ეთვისება ვნებულებისა და წარდინების განცდა არც შობისას, არც ქმნისას, არცთუ ვინმეს თანაშეწევნას საჭიროებს იგი, არამედ შობა დაუსაბამოა და მარადიული, რადგან ბუნების საქმეა ეს და - საკუთარი არსებისგან გამომყვანი, რათა ცვლილება არ განიცადოს მშობელმა და არ იყოს ღმერთი პირველი და ღმერთი შემდგომი და რომ შემატება არ მიიღოს მან მეორე მხრივ, ღმერთთან დაკავშირებით, შესაქმე - ესაა ნებელობის საქმე და იგი არ არის თანამარადიული ღვთისა. მართლაც, არაბუნებრივია, რომ არარსებობიდან არსებობაში შემოყვანილი თანამარადიული იყოს დაუსაბამოსი და მარადჟამს არსებულისა.

ამიტომ, ისევე როგორც სხვადასხვაგვარად ქმნის ადამიანი და ღმერთი (რადგან ადამიანს არარსებობიდან არაფერი არ შემოჰყავს არსებობაში, არამედ რასაც აკეთებს, წინასწარარსებული ნივთისგან აკეთებს და არა მხოლოდ ინებებს იგი, არამედ წინასწარ მოიაზრებს კიდეც და გონებაშიც წარმოისახავს გასაკეთებელს, შემდეგ კი ხელითაც მუშაობს, შრომასაც და ჯაფასაც თავს იდებს, და მაინც ხშირად ვერც აღწევს მიზანს, არ გამოდის რა ისე საქმე, როგორც მას სურს, ხოლო ღმერთმა მარტოდენ ინება და არარსებობიდან არსებობაში შემოიყვანა ყოველივე), ასევე, სხვადასხვაგვარად შობს ღმერთი და ადამიანი. ერთი მხრივ, ღმერთი, არის რა იგი უჟამო, დაუსაბამო, უვნებო, წარუდინებელი, უსხეულო, მხოლო და დაუსრულებელი, შობს უჟამოდ, დაუსაბამოდ, უვნებოდ, წარუდინებლად და შეუწყვილებლად. ამიტომ არც დასაბამი აქვს მის მიუწვდომელ შობას, არც დასასრული, და შობს იგი დაუსაბამოდ, რადგან გარდაუქმნელია, წარუდინებლად - რადგან უვნებოა და უსხეულო, შეუწყვილებლად - კვლავაც უსხეულობის გამო (და იმიტომაც, რომ ერთი მხოლო ღმერთი არსებობს, რომელსაც არ სჭირდება მეორე), დაუსრულებლად და დაუბოლოებლად - რადგან დაუსაბამოა, უჟამოა, დაუსრულებელია და მარადჟამს იგივე, მართლაც, დაუსაბამო დაუსრულებელია, ხოლო მადლით დაუსრულებელი არანაირად. არ არის დაუსაბამო, როგორც, მაგალითად, ანგელოზები.

ამრიგად, მარადმყოფი ღმერთი შობს თავის სიტყვას, სრულს; შობს დაუსაბამოდ და დაუსრულებლად, რათა დროში არ შობდეს ღმერთი, რომელსაც ჟამზე აღმატებული ბუნება და მყოფობა აქვს. ადამიანი, მეორე მხრივ, ცხადია, ამის საწინააღმდეგოდ შობს, ექვემდებარება რა იგი ქმნადობას, ხრწნას, წარდინებას და გამრავლებას, როგორც სხეულით შემოსილი და მამრობისა და მდედრობის ბუნებით მქონე, რადგან საჭიროებს მამრი მდედრის შეწევნას. არამედ მოწყალემც იყოს ის, ვინც ყოვლის მიღმიერია და ყოველგვარ აზროვნებასა და წვდომაზე ზემდებარე.

ამრიგად, წმინდა კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესია ასწავლის ერთობლივად მამას და მხოლოდშობილ ძეს, მისგან ნაშობს უჟამოდ, წარუდინებლად, უვნებოდ და მიუწვდომლად, როგორც ეს უწყის მხოლოდ მან, ყოველთა ღმერთმა.

ისევე, როგორც ერთობლივია ცეცხლი და მისეული სინათლე, და არა ისე, რომ ჯერ - ცეცხლი, შემდეგ კი - სინათლე, არამედ - ერთობლივად, ამასთან, როგორც ცეცხლისგან მარადშობილი სინათლე მარადის არის მასში და არანაირად არ განეყოფა მას, ამგვარადვე იშვება მამისგან ძეც, არანაირად განყოფილი მისგან, არამედ მარადის მასში მყოფი. მაგრამ ცეცხლისგან განუყოფლად შობილ და მარადის მასში მკვიდრ სინათლეს არ აქვს საკუთარი, არაცეცხლისეული გვამოვნება, რადგან იგი ცეცხლის ბუნებითი თვისობრიობაა, მაშინ როცა ღვთის მხოლოდშობილ ძეს, მამისგან შობილს განუყოფლად და განუცალკევებლად და მარადის მასში მკვიდრს, აქვს საკუთარი, არამამისეული გვამოვნება. ამიტომ იგი სიტყვად და გამოცისკრებად ითქმის, რადგან შეწყვილების გარეშე, უვნებოდ, უჟამოდ, წარუდინებლად და განუყოფლად არის ნაშობი მამისგან. ითქმის, აგრეთვე, ძედ და მამისეული გვამოვნების ხატად, რადგან სრულია, გვამოვნებითია და ყოვლითურთ მსგავსია მამისა, უშობელობის გარდა. ითქმის მხოლოდშობილად, რადგან ის, მხოლო, მხოლო მამისგან მხოლოობითად იშვა, რამეთუ არ ჰგავს სხვა შობა ღვთის ძის შობას, არ არსებობს რა ღვთის სხვა ძე. თუმცა სულიწმინდაც მამისგან გამოდის, მაგრამ არა შობითად, არამედ გამოსვლითად. სხვა არის ამ მყოფობის გვარი, აღუქმელი და უცოდნელი, ისევე როგორც - ძის შობა. ამიტომაც, ყოველივე, რაც მამას აქვს, მისია, გარდა უშობელობისა, რაც არ ნიშნავს არსების განსხვავებას, არც ღირსებისას, არამედ მყოფობის გვარს, ისევე როგორც ადამი, რომელიც უშობელია, რადგან შენაქმნია ღვთისა, და სეითი, რომელიც ნაშობია, რადგან ადამის ძეა, და ევა, რომელიც ადამის გვერდიდან არის გამოსული, რადგან არ შობილა იგი, არათუ ბუნებით სხვაობენ ურთიერთისგან, რამეთუ ადამიანები არიან, არამედ - მყოფობის გვარით.

გვმართებს ვიცოდეთ, რომ სიტყვა „აგენეტონ-, შუაში ერთი „ნ“-თი დაწერილი, ნიშნავს შეუქმნელს ანუ არდაბადებულს, ხოლო „აგენნეტონ-, ორი „ნ“-თი, ცხადყოფს არაშობილს. პირველი მნიშვნელობის მიხედვით არსება სხვაობს არსებისგან, რადგან სხვა არის არსება შეუქმნელი, დაუბადებელი ანუ „აგენეტოს“ (შუაში ერთი „ნ“-თი) და სხვაა დაბადებული ანუ „გენეტოს“, ესე იგი, შექმნილი. მეორე მნიშვნელობის მიხედვით არსება არსებისგან არ სხვაობს. მართლაც, ცხოველთა ყოველი სახეობის პირველი წარმომადგენელი უშობელია და არა დაუბადებელი, რადგან შემოქმედის მიერ შეიქმნა, შემოვიდა რა შესაქმეში მისი სიტყვით. ამიტომ არ არის ის შობილი, რადგან არ არსებობდა მასზე წინ მისივე თანასახეობისა სხვა, რომლისგანაც იშვებოდა იგი.

ამიტომ, პირველი მნიშვნელობის მიხედვით, მოზიარეობს წმინდა ღმრთეების სამი ზეღმერთი გვამოვნება, რადგან თანაარსნი და შეუქმნელნი არიან ისინი, მაგრამ მეორე მნიშვნელობის მიხედვით - არანაირად, რადგან მხოლოდ მამაა უშობელი, რომლის არსებობაც სხვა გვამოვნებისგან არ არის. ასევე, მხოლოდ ძეა შობილი, რადგან მამის არსებისგან არის იგი ნაშობი დაუსაბამოდ და უჟამოდ. კიდევ, მხოლოდ სულიწმინდაა გამოსული მამის არსებისგან, არა შობილი, არამედ გამომავალი.

ასე გვასწავლის წერილი, თუმცა შობისა და გამომავლობის გვარი მიუწვდომელი რჩება.

უნდა ვიცოდეთ ისიც, რომ არათუ ჩვენგან არის გადატანილი ნეტარ ღმრთეებაზე მამობის, ძეობისა და გამომავლობის სახელები, არამედ, პირიქით, იქედან არის ჩვენდამი წილბოძებული, როგორც ამბობს საღვთო მოციქული. „ამის გამო მოვიდრეკ ჩემს მუხლებს მამის მიმართ, რომლისგანაც არის ყოველი მამეულობა ცაში და მიწაზე“ (ეფეს. 5,14).

თუ ვამბობთ, რომ მამა დასაბამია ძისა და უფრო დიდია, იმას წარმოვაჩენთ, რომ პირველობს იგი ძეს არა ჟამით, არა ბუნებით (რადგან მის მიერ შექმნა მან საუკუნეები), არცთუ სხვა რამით, არამედ - მიზეზობრივად. ეს ნიშნავს, რომ ძე მამისგან იშვა და არა მამა ძისგან, და რომ მამა ბუნებითად არის მიზეზი ძისა, ისევე როგორც ვამბობთ არა სინათლისგან ცეცხლის გამოსვლას, არამედ უმალ ცეცხლისგან - სინათლისას. ამიტომ, როდესაც გავიგონებთ, რომ მამა დასაბამია ძისა და უფრო დიდია მასზე, მიზეზობრივად უნდა გავიაზროთ ეს და როგორც არ ვამბობთ, რომ სხვა არსებისაა ცეცხლი, სხვისა კი - სინათლე, ამგვარადვე, შეუძლებელია ითქვას, რომ სხვა არსებისაა მამა, სხვისა კი - ძე, არამედ - ერთი და იმავესიასევე, როგორც ვამბობთ, რომ ცეცხლი ნათობს მისგან გამომავალი სინათლის მიერ და არ ვთვლით, რომ ცეცხლისეული სინათლე მისი მომსახურე იარაღია, არამედ - უმალ ბუნებითი ძალა, ამგვარადვე ვამბობთ, რომ ყოველივეს, რასაც მამა აკეთებს, მისი მხოლოდშობილი ძის მიერ აკეთებს, თუმცა არა როგორც მსახურებითი იარაღის მიერ, არამედ როგორც ბუნებითი და გვამოვნებითი ძალის მიერ. ასევე, ვამბობთ, რომ ცეცხლი ანათებს და კიდევ, ვამბობთ, რომ ცეცხლის სინათლე ანათებს. შესაბამისად, „ყოველივეს, რასაც აკეთებს მამა, მსგავსადვე აკეთებს ძეც“ (იოან. 5,19). მაგრამ სინათლე არ ფლობს საკუთარ, არაცეცხლისეულ გვამოვნებას, ხოლო ძე სრული გვამოვნებაა, მამისეული გვამოვნებისგან განუყოფელი, როგორც ეს ზემოთ ცხადვყავით. შეუძლებელიც არის შესაქმეში იმგვარი ხატის პოვნა, რაც თავის თავში უცვლელად წარმოაჩენდა წმინდა სამების გვარს. მართლაც, როგორ შეიძლება, რომ შექმნილმა, შედგენილმა, წარდინებადმა, ცვალებადმა, გარეშეწერილმა, აღნაგობის მქონემ და ხრწნადმა ნათლად ცხადყოს ის, რაც ყოველივე ამისგან თავისუფალია, - ზეარსი საღვთო არსება? აშკარაა, რომ ყოველი ქმნილება ზემოთქმულთაგან უმრავლესს ექვემდებარება და ყოველი მათგანი თავისი ბუნებით ხრწნადობას არის დამორჩილებული.

მსგავსადვე გვწამს ერთი სულიწმინდა, უფალი და ცხოველმყოფელი, მამისაგან გამომავალი და ძეში დავანებული, მამასთან და ძესთან ერთად თაყვანცემული და თანადიდებული, როგორც თანაარსი და თანამარადიული, ღვთისაგანი სული, წრფელი, მეწინამძღვრეობითი, წყარო სიბრძნისა, სიცოცხლისა და განწმენდისა, მამასთან და ძესთან ერთად ღმერთად არსებული და სახელდებული, შეუქმნელი, აღსავსე, ყოვლისმპყრობელობითი შემოქმედი, ყოვლისმოქმედი, ყოვლადძლიერი, უსასრულოდ ძლიერი, მთელი ქმნილების მფლობელი - არათუ ფლობილი, განმაღმრთობელი - არათუ გაღმრთობილი, აღმავსებელი - არათუ აღვსებული, წილხვედრებული1 - არათუ წილმქონე, განმწმენდი - არათუ განწმენდილი, ნუგეშისმცემელი, როგორც ყველა ვედრების შემწყნარებელი, ყოვლითურთ მსგავსი მამისა და ძისა, მამისგან გამომავალი და ძის მიერ წილბოძებული, მთელი შესაქმის მიერ წილმიღებული, თავისი თავის მიერ ყოველივეს შემქმნელი, არსმყოფელი, განმწმენდი და შემამტკიცებელი, გვამოვნებითი, საკუთარ გვამოვნებაში მყოფი, განუყოფელი და განუყრელი მამისა და ძისგან, ყოველივეს მქონე, რაც კი აქვს მამას და ძეს, გარდა უშობელობისა და შობილობისა.

მამა უმიზეზოა და უშობელი, არ არის რა იგი არავისგან. თავისი თავისგან აქვს მას არსებობა, რადგან არათუ სხვისგან აქვს, რაც აქვს, არამედ უმალ თვით არის ბუნებითად დასაბამი და მიზეზი ყოველივესთვის მათი არსებობის რაგვარობისა.

ძე მამისგან არის შობითად, სულიწმინდაც, ისიც, მამისგან არის, მაგრამ არა შობითად, არამედ გამოსვლითად, რომ არის განსხვავება შობასა და გამომავლობას შორის, ეს გვისწავლია, ხოლო თუ რა არის განსხვავების გვარი - არანაირად, თუმცა ერთდროულია მამისგან ძის შობა და წმინდა სულის გამოსვლა.

ამიტომ, ყოველივე, რაც აქვთ ძეს და სულს, მამისგან აქვთ, - თვით არსებობაც, თუ არ არის მამა, არ არის არც ძე, არც სული. და თუ არ აქვს მამას რაიმე, არ აქვს იგი არც ძეს, არც სულს; მამის გამო, ესე იგი, მამის არსებობის გამო არსებობს ძე და სული; მამის გამო აქვთ ძეს და სულს ყოველივვ, რაც აქვთ, ესე იგი, - იმის გამო, რომ მამას აქვს ეს ყოველივე, - გარდა ეშობელობისა, შობისა და გამომავლობისა. მხოლოდ ამ გვამოვნებითი თვისებებით განსხვავდება ურთიერთისგან სამი წმინდა გვამოვნება, რომლებიც განუყოფლად განიყოფებიან საკუთარ გვამოვნებათა ხატოვნებითობით და არა არსებით.

ვამბობთ, რომ თითოეულს ამ სამთაგან სრული გვამოვნება აქვს, რადგან ვცნობთ არა სამი არასრულისგან შედგენილ ერთ სრულ ბუნებას, არამედ - ერთ მარტივ, ზესრულ და პირველსრულ არსებას სამ სრულ გვამოვნებაში. ყოველივე, რაც არასრულთაგან არის შემდგარი, უთუოდ შედგენილია, მაგრამ სრულ გვამოვნებათაგან შეუძლებელია შედგენილობის შექმნა. ამიტომ, არ ვამბობთ, რომ სახე გვამოვნებათაგან არის, არამედ - გვამოვნებებში, ხოლო „არასრულებად“ იმათ ვამბობთ, რომლებიც ვერ ინარჩუნებენ მათგან განსრულებული საქმის სახეს. მაგალითად, ქვა, ძელი და რკინა თითოეულად სრული არის თავის თავში, საკუთარი ბუნების მიხედვით, მაგრამ მათგან განსრულებული შენობის მიმართ თითოეული მათგანი არასრულია, რადგან არცერთი მათგანი არ არის თავისთავად შენობა.

ამრიგად, სრულს ვამბობთ გვამოვნებებს, რომ საღვთო ბუნების შესახებ შედგენილობა არ დავუშვათ, რადგან შედგენილობა განყოფის დასაბამია და კიდევ, ვამბობთ სამ გვამოვნებას ურთიერთში, რომ არ შემოვიტანოთ ღმერთების სიმრავლე და წყება. სამი გვამოვნების მიერ შეუდგენლობას და შეურევლობას ვცნობთ, ხოლო გვამოვნებათა ერთარსების, ურთიერთში მათი არსებობის, აგრეთვე, მათი ნების, მოქმედების, ძალის, ხელმწიფობის და, ასე ვთქვათ, მოძრაობის იგივეობის მიერ - მათ განუყოფლობასა და ერთი ღმერთის არსებობას. ჭეშმარიტად ერთია ღმერთი, - ღმერთი, მისი სიტყვა და სული.

სამი გვამოვნების განყოფის შესახებ და საქმის, აზრისა და გონების შესახებ

გვმართებს ვიცოდეთ, რომ სხვა არის საქმით ჭვრეტა და სხვა - აზრით და გონებით. ყველა ქმნილების შესახებ გვამოვნებათა განყოფა საქმით განიჭვრიტება, რადგან სწორედ საქმით ჩანს, რომ, მაგალითად, პეტრე გამიჯნულია პავლესგან. მაგრამ საერთოობა, შეკავშირებულობა და ერთიანობა აზრითა და გონებით განიჭვრიტება, რადგან გონებით მოვიაზრებთ, რომ პეტრე და პავლე ერთი ბუნებისა არიან, რომ მათ ერთი საერთო ბუნება აქვთ. მართლაც, ორივე მათგანი მოაზროვნე, მოკვდავი ცხოველია და ორივე არის ხორცი, მოაზროვნე და გონისმიერი სულით განსულიერებული. ასე რომ, ეს საერთო ბუნება აზრით არის განსაჭვრეტი, რადგან მათი გვამოვნებანი ურთიერთში როდი არიან, არამედ - თითოეული განკერძოებით და ცალკე თავისთვის არის გამოყოფილი, აქვს რა ერთ მათგანს აურაცხელი რამ მეორისგან გამმიჯვნელი. ადგილითაც განიყოფებიან ისინი, დროითაც განსხვავდებიან და განზრახულებითაც სხვადასხვაობენ, ისევე როგორც ძალღონით, დასახულობით ანუ აღნაგობით, ნათვისობით, აგებულებით, ღირსებით, საქმიანობით და ასე, ყველა სხვა ნიშანდობლივი თვისებით, მაგრამ ყველაზე უფრო კი იმით, რომ განცალკევებით არსებობენ და არა ურთიერთში. ამიტომ ითქმის ორი, სამი ანდა მრავალი ადამიანი.

ამგვარი რამ ჩანს მთელ ქმნილებაში, მაგრამ წმინდა,ზეარსი, ყოვლის მიღმიერი და აღუქმელი სამების შესახებ პირიქითაა, რადგან იქ საერთოობა და ერთიანობა საქმით განიჭვრიტება თანამარადიულობის გამო, აგრეთვე არსების, მოქმედებისა და ნების იგივეობის, განზრახულებითი ერთსულოვნების ხელმწიფობის, ძალის, სიკეთის იგივეობის მიხედვით. არ ვამბობ მსგავსებას არამედ - იგივეობას, და მოძრაობის ერთ გამოშლას, რადგან ერთი არსებაა იგი, ერთი სიკეთეა, ერთი ძალაა, ერთი ნებელობაა, ერთი მოქმედებაა, ერთი ხელმწიფობაა, ერთი და იგივეა და არათუ სამი მსგავსია ურთიერთში, არამედ ერთი და იგივეა მოძრაობა სამი გვამოვნებისა, რამეთუ თითოეული მათგანი არანაკლებ ერთია მეორის მიმართ, ვიდრე თავისი თავის მიმართ; ესე იგი, ყოვლითურთ ერთია მამა, ძე და წმინდა სული, გარდა უშობლობისა, შობისა და გამომავლობისა.

მეორე მხრივ, გონებით განიჭვრიტება განყოფადობა, რადგან ერთი ღმერთი ვიცით, მაგრამ - მხოლოდ მამობის, ძეობისა და გამომავლობის თვისებებში. ამიტომ, მიზეზისა და მიზეზოვანის, აგრეთვე გვამოვნების სისრულის ანუ მყოფობის გვარის მიხედვით, განსხვავებას შევიცნობთ, მიუხედავად იმისა, რომ არ ძალგვიძს ჩვენებრ ადგილით გამიჯნულობა ვთქვათ გარეშეუწერელი ღვთის შესახებ, რადგან მისი გვამოვნებანი ურთიერთში არიან, თუმცა არა მათი შერევნის, არამედ თანაობის გამო, თანახმად უფლის სიტყვისა. „მე მამაში ვარ და მამა ჩემში“ (იოან. 5,11). არც იმის თქმა ძალგვიძს, რომ განსხვავებულია მათი ნება, განზრახულება, მოქმედება, ძალა ან კიდევ სხვა რამ ამგვარი, რაც საქმითსა და ყოვლითურთ ჩვენეულ განყოფას შობს.

ამრიგად, არ ვამბობთ სამ ღმერთს, - მამას, ძეს და წმინდა სულს, - არამედ უმალ ერთ ღმერთს, წმინდა სამებას, რადგან ერთ მიზეზს განვუკუთვნებთ ძეს და სულს, არა შეზავებულთ ანდა შერწყმულთ, თანახმად საბელიოსის შეხედულებისა, არამედ შეერთებულთ, როგორც ვთქვით, არა იმიტომ, რომ შეირევიან, არამედ იმიტომ, რომ ურთიერთშეკავშირებულნი არიან, აქვთ რა ურთიერთში დამტევნელობა ყოველგვარი შერწყმისა და აღრევის გარეშე, რადგან არც განიზღუდვიან, არც არსობრივად განიკვვთებიან, მსგავსად არიოზისეული განყოფადობისა. მოკლედ რომ ვთქვათ, ღმრთეება განუცალკევებელია განცალკევებულთა შორის, ისევე როგორც ურთიერთშეკავშირებულ და განუზღუდავ სამ მზეს შორის ერთია სინათლის თანაშეზავება და თანაშერწყმულობა.

ამიტომ, როდესაც ვუჭვირობთ ღმრთეებას, პირველ მიზეზს, ერთმთავრობას და აგრეთეე ერთსა და იმავე, ასე ვთქვათ, მოძრაობასა და განაზრახობას ღმრთეებისას, ამასთან, არსების, ძალის, მოქმედებისა და უფლების იგივეობას, - ერთს წარმოვიდგენთ ჩვენ, მაგრამ როდესაც ვუჭვირობთ მათ, რომლებშიც არის ღმრთეება, ან, უფრო ზედმიწევნით რომ ვთქვათ, რომლებიც არის ღმრთეება და რომლებიც იქედან, პირველი მიზეზისგან არიან უჟამოდ, თანადიდებულად და განუყოფლად, - ესე იგი, ძისა და სულის გვამოვნებებს, - სამს ვეთაყვანებით.

ერთი მამაა მამა, დაუსაბამო, ესე იგი, უმიზეზო, რადგან არავისგან არ არის; ერთი ძეა ძე, მაგრამ არა დაუსაბამო, ესე იგი, არა უმიზეზო, რადგან მამისგან არის იგი, ხოლო თუ ჟამიერ დასაბამს იგულისხმებ, ისიც დაუსაბამოა, რადგან ჟამთა შემოქმედი ჟამის ქვეშ ვერ იქნება. ერთი სულია სულიწმინდა, მამისგან გამომავალი, მაგრამ არა ძეობითად, არამედ გამოსვლითად. არც მამა განშორებია უშობლობას, რადგან შვა, არც ძე - შობას, რადგან უშობელისგან იშვა (ან კი როგორ განეშორებოდა?), არც სული შეცვლილა მამად ან ძედ, რადგან გამომავალია და რადგან ღმერთია. თვისება უძრავია. ანკი როგორღა შენარჩუნდებოდა თვისება, თუ მოძრავი იქნებოდა იგი და ცვალებადი? მართლაც, თუ მამა ძეა, არ ყოფილა იგი საკუთრივ მამა, რადგან საკუთრივ მამა ერთია. ასევე, თუ ძე მამაა, არ ყოფილა იგი საკუთრივ ძე, რადგან ერთია საკუთრივ ძე და ერთია სულიწმინდა.

გვმართებს ვიცოდეთ, რომ მამას არ ვამბობთ ვინმესგან მყოფად, არამედ ვამბობთ მას ძის მამად. ძეს არ ვამბობთ არც მიზეზად, არც მამად, არამედ ვამბობთ მას მამისგან და მამის ძედ. სულიწმინდასაც მამისგან ვამბობთ და მამის სულად ვუწოდებთ მას. არ ვამბობთ სულს ძისგან, მაგრამ ძის სულად ვუწოდებთ მას, რადგან საღვთო მოციქული ამბობს. „ვისაც არ აქვს ქრისტეს სული, ის არ არის მისი“ (რომ 8,9). ვაღიარებთ, აგრეთვე, რომ ძის მიერ განგვეცხადა და წილად გვებოძა იგი ჩვენ, რადგან თქმულიაა, შთაჰბერა და უთხრა მის მოწაფეებს „მიიღეთ სულიწმინდა“ (იოან. 20,29), - იმგვარად, როგორც მზისგან არის სხივი და გამობრწყინება, რადგან მზეა წყარო სხივისა და გამობრწყინებისა, და ეს გამობრწყინება, რაც განგვანათლებს ჩვენ და რისი წილმქონეც ვართ, წილად გვებოძება სხივის მიერ. თავის მხრივ, ძე არ ითქმის არც სულისად, არც სულისგან.

--------------------------------------------------

1. წილხვედრებული - ბერძ. μετεχόμενον, ე.ი. სხვათაგან ზიარებული, სხვათაგან მიღებული.

 

თავი მეცხრე

ღვთისადმი თქმულთა შესახებ

ღვთაება მარტივია და შეუდგენელი. შედგენილი ისაა, რაც მრავალთა და განყოფილთაგან შემდგარა. ამიტომ, თუ ღმერთთან დაკავშირებით ვიტყვით, რომ შეუქმნელობა, დაუსაბამობა, უსხეულობა, უკვდავება, საუკუნოობა, კეთილობა, შემოქმედებითობა და სხვა ამგვარნი არსობრივი განყოფანია, მაშინ ის, რაც ამათგან შემდგარა, მარტივი კი არ იქნება, არამედ შედგენილი, ეს კი უკიდურესი უღვთოებაა. ამგვარად, გვმართებს ვიფიქროთ, რომ ყოველივე, რაც ღვთის შესახებ არის თქმული, აღნიშნავს არა რამ არსობრივს, არამედ ცხადყოფს ან იმას, თუ რა არ არის იგი, ანდა რამ მოთვისეობას მისას საპირისპიროთა მიმართ, ან კიდევ იმას, რაც თანმხლებია ბუნებისა, ან მის მოქმედებას.

ღვთის შესახებ თქმულ სახელთაგან ყველაზე უფრო საკუთრივი ჩანს „არსი“, როგორც თქვა თვით მან, როდესაც მთაზე ასე მიუგო მოსეს. „უთხარი ისრაელის ძეებს. მან, არსმა, მომავლინა მე„ (გამოსვლ. 5,14), რადგან თავის თავში შემოუცავს მას მთელი არსებობა, როგორც არსების ზღვას, უსასრულოსა და უსაზღვროს. წმინდა დიონისეს თქმით, უსაკუთრესი სახელია „კეთილი“, რადგან შეუძლებელია ღვთის შესახებ ჯერ არსებობა ითქვას, შემდეგ კი - კეთილი.

მეორე სახელია „თეოს“ (ღმერთი), რაც ითქმის ან სიტყვისგან „თეეინ“ (სრბოლა) და გულისხმობს ყოვლიერვბის გარემოვლას, ანდა - სიტყვისგან „აითეინ“, რაც ნიშნავს დაწვას, რადგან ღმერთი არის ყველა ბოროტების დამწველი ცეცხლი, ან კიდევ - სიტყვისგან „თეასთაი“ (ჭვრეტა), რაც მიანიშნებს ყოვლის მჭვრეტელობაზე, რადგან ღმერთი თვალმოუცილებელია და ყოვლისმხედველი, რომელმაც განჭვრიტა ყოველივე ვიდრე მათ შექმნამდე (დან. 13,42), უჟამოდ მოიაზრა რა ისინი. ამიტომ, თითოეული მათგანი იქმნება წინასწარგანსაზღვრულ ჟამს, თანახმად ღვთის ნებელობითი, უჟამო მოაზრებისა, რაც არის წინაგანსაზღვრულობა, ხატი და ნიმუში.

ამრიგად, პირველი სახელი თვით არსებობის წარმომაჩინებელია (და არა იმისა, თუ რა არის), მეორე კი - მოქმედებისა. ხოლო დაუსაბამობა, უხრწნელება, დაუბადებლობა ანუ შეუქმნელობა, უსხეულობა, უხილავობა და სხვა ამგვარი იმას ცხადყოფს, თუ რა არ არის იგი, კერძოდ, რომ არ დაწყებულა მისი არსებობა, რომ არ იხრწნება იგი, რომ არ იქმნება, არ არის სხეული, არ იხილვება. ხოლო სახელები: კეთილი, მართალი, წმინდა და სხვა ამგვარნი ბუნების თანმხლებნი არიან და არა თვით არსების ცხადმყოფელნი. რაც შეეხება სახელებს: უფალი, მეუფე და სხვა ამგვარი ისინი წარმოაჩენენ მის მოთვისეობას საპირისპიროთა მიმართ, რადგან უფლებულთა მიმართ ითქმის ეფალი, მეუფებულთა მიმართ - მეუფე, შექმნილთა მიმართ - შემოქმედი და დამწყსილთა მიმართ - მწყემსი.

 

თავი მეათე

საღვთო ერთობისა და გამიჯვნის შესახებ

ყველა ზემომოტანილი სახელი ზოგადად მთელი ღმრთეების შესახებ უნდა გავიაზროთ, - იგივეობრივად, მარტივად, განუყოფლად და შეერთებულად. მეორე მხრივ, ცალკეულად გასააზრებელია სახელები. მამა, ძე და სული; აგრეთვე: უმიზეზო და მიზეზოვანი; უშობელი, შობილი და გამომავალი. ეს სახელები გამაცხადებელია არა არსებისა, არამედ ურთიერთმოთვისეობისა და მყოფობის გვარისა.

ამრიგად, ვიცით რა ეს ყოველივე, როდესაც ამ სახელთა მიერ საღვთო არსებისაკენ ვიწინამძღვრებით, არათუ თვით არსებას ვწვდებით, არამედ მას, რაც არსების გარშემოა. მსგავსადვე, სულთან დაკავშირებითაც, ვიცით რომ უსხეულოა იგი, ოდენობის გარეშეა და უაღნაგობოა, მაგრამ ამით მის არსებას როდი ვწვდებით. ისევე, როგორც სხეულის მხრივ, თუმცა ვიცით, რომ თეთრია იგი ანდა შავი, ვწვდებით არა მის არსებას, არამედ იმას, რაც არსების გარშემოა.

ჭეშმარიტი სიტყვა გვასწავლის, რომ მარტივია ღვთაება და აქვს მას ერთი მარტივი მოქმედება, - კეთილი და ყოველივეში ყოველივეს მოქმედი, მსგავსად მზის სხივისა, რომელიც ყოველივეს ათბობს და თითოეულად ყველაში მოქმედებს მათი ბუნებითი უნარისა და მიმღებლობითი ძალის შესაბამისად, რადგან ამგვარი მოქმედება შეუთვისებია მას შემოქმედისგან.

ცალკე გამოიყოფა ის სახელები, რაც ღვთიური სიტყვის საღვთო და კაცთმოყვრულ განსხეულებას შვეხება, რადგან არც მამა, არც სული, არანაირი აზრით არ არის ამის მოზიარე, თუ არა სათნოჩენითად და იმ გამოუთქმელი საკვირველთქმედების გზით, რაც აღასრულა ჩვენებრ კაცქმნილმა ღმერთმა-სიტყვამ, როგორც გარდაუქმნელმა ღმერთმა და ღვთის ძემ.

 

თავი მეთერთმეტე

ღვთისადმი სხულებრივად თქმულთა შესახებ

რადგან საღვთო წერილში ძალიან ბევრს ვპოულობთ ღვთის შესახებ უფრო სხეულებრივად თქმულს სიმბოლური აზრით, გვმართებს ვიცოდეთ, რომ ჩვენ, როგორც ადამიანებს და ამ განხშოებული ხორცით შემოსილთ, არ ძალგვიძს შევიცნოთ ან გამოვთქვათ ღმრთეების საღვთო, მაღალი და უნივთო მოქმედებანი, თუ არ ვისარგებლებთ ჩვენეული ხატებით, სახეებითა და სიმბოლოებით, ამიტომ, რაც კი ღვთის შესახებ უფრო სხეულებრივად ითქმის, სიმბოლურად არის ნათქვამი, აქვს კი უფრო მაღალი გააზრება, რადგან ღმერთი მარტივია და უაღნაგობო.

ამიტომ, ღვთის თვალებს, წამწამებსა და მზერას მის ყოვლისმხედველ ძალად და მისეული ცოდნის ყოვლისდამნახველობად აღვიქვამთ, გამომდინარე იქედან, რომ ჩვენ სწორედ ამ გრძნობის ორგანოთი შთაგვენერგება უფრო სრულყოფილი ცოდნა და გულსავსეობა.

ყურნი და სმენა აღნიშნავს მის შემწყნარებლობას და ჩვენეულ ვედრებათა შემსმენლობას, რადგან სწორედ ეს გრძნობის ორგანოა, ჩვენ რომ ლმობიერს გვხდის მვედრებელთა მიმართ, რაჟამს უწრფელესად მივუპყრობთ მათ ყურს.

პირი და მეტყველება - მისი განზრახვის განმცხადებლობას, რადგან ჩვენ სწორედ პირისა და მეტყველების გზით წარმოვაჩენთ გულისმიერ აზრებს

ჭამა და სმა - მისი ნებისადმი ჩვენს თანხვდომას, რადგან ჩვენ სწორედ ამ გემოვნებითი გრძნობის ორგანოს მიერ სრულვყოფთ ბუნების აუცილებელ მოთხოვნილებას.

ყნოსვა - მისკენ მიმართული ფიქრისა და კეთილგანწყობის გამომააშკარავებლობას, რადგან სწორედ ამ გრძნობის ორგანოთი შთაგვენერგება ჩვენ კეთილსურნელების შეგრძნება.

პირისახე - საქმეთა მიერ მის გაცხადებასა და გამოჩინებას, რადგან ჩვენეული გამოჩინება პირისახის მიერ ხდება.

ხელები - მისი მოქმედების აღმსრულებლობას, რადგან ჩვენ სასარგებლოს რასმე, განსაკუთრებით კი საპატიოს, საკუთარი ხელებით სრულვყოფთ.

მარჯვენა - მისეულ შეწევნას სასიკეთო საქმეებში, რადგან ჩვენც უფრო მეტად სწორედ მარჯვენას ვიყენებთ იმგვარ საქმეებში, რაც უმეტესად კეთილსახოვანია, საპატიოა და რასაც ძალიან ბევრი ძალისხმევა სჭირდება.

შემხებლობა - მის უზედმიწევნითეს გამომცნობელობასა და გამოწილვას უმცირესთა და უდაფარულესთა, რადგან ჩვენს შორის, ვისაც ხელით ჩხრეკენ, შეუძლებელია რამ დაფარული დაუტოვონ მას.

ფეხები და სვლა - დასახმარებლად მის მისვლასა და თანამყოფობას მათთან, რომლებიც შეწევნას საჭიროებენ ან მტერზე შურისგებაში ან სხვა რამ საქმეში, რადგან სწორედ ფეხების გამოყენებით ვასრულებთ ჩვენ სადმე მისვლას.

ფიცი - მისი განზრახვის შეუცვლელობას, რადგან ჩვენს შორის სწორედ ფიცით მტკიცდება ურთიერთშეთანხმებანი.

რისხვა და გულისწყრომა - ბოროტებისადმი სიძულვილსა და მისგან უკუმიქცევას, რადგან ჩვენც გვძულს და ვურისხდებით მათ, რომლებიც ჩვენს განზრახულებას ეწინააღმდეგებიან.

დავიწყება, ძილი და მირულება - მტერზე შურისგების დაყოვნებას და თავისი ახლობლებისადმი მისთვის ჩვეული შემწეობის დახანებას.

მოკლედ რომ ვთქვათ, ყოველივე, რაც ღვთის შესახებ სხეულებრივად თქმულა, დაფარულ რამ აზრს შეიცავს, გვასწავლის რა ჩვენეულთა გზით ზეჩვენეულს. აქ არ იგულისხმება ის, რაც ღვთის სიტყვის სხეულებრივი მოსვლის შესახებ არის ნათქვამი, რადგან მან მთელი კაცი მიიღო ჩვენი ხსნისათვის, - გონისმიერი სული, სხეული, ადამიანური ბუნების თვისებები და ბუნებისეული და უძრახველი ვნებანი.

 

თავი მეთორმეტე

მათვე შესახებ

ამრიგად, ეს გვისწავლია წმინდა სიტყვებისგან, როგორც ამბობს საღვთო დიონისე არეოპაგელი, რომ ღმერთი არის ყოველივეს მიზეზი და დასაბამი, არსთა არსება, ცოცხალთა სიცოცხლე, მოაზროვნეებად მყოფთა აზრი, გონისმიერად მყოფთა გონება, მისგან განვრდომილთა უკუხმობა და აღდგინება, ბუნებით ხრწნადთა განახლება და გარდასახვა, უწმინდური რამ რყევით შეძრულთა წმინდა საფუძველი და მდგომარეთა საიმედოობა, მისკენ ამავალთა გზა და ზეამზიდველი ხელთპყრობა. დავძენ, აგრეთვე, რომ იგია მისგან შექმნილთა მამა (საკუთრივ მამა უმალ ღმერთია ჩვენთვის, ვინც არარსებობიდან არსებობაში შემოგვიყვანა, ვიდრე მშობლები, რომლებმაც მისგან მიიღეს არსებობაც და მშობლობაც), მისდამი შედგომილთა და მისგან დამწყსილთა მწყემსი, განათლებადთა გაბრწყინება, სრულქმნადთა სისრულეთდა საბამობა, გაღმრთობადთა ღმერთმოთავეობა, განდგომილთა მშვიდობა, მარტივქმნადთა სიმარტივე, შეერთებადთა ერთობა, ზეარსი ყოველი დასაბამისა როგორც ზედასაბამობითი დასაბამი და მისი დაფარულობის ანუ მისი ცოდნის ყველასადმი კეთილი წილმბოძებლობა, თითოეულის დატევნისებრ და წვდომისებრ.

კვლავ საღვთო სახელების შესახებ უფრო ზედმიწევნით

ღვთაება, რომელიც მიუწვდომელია, უთუოდ უსახელოც იქნება. ამიტომ, უმეცარნი ვართ რა მისი არსებისა, ნუ ვეძიებთ მისი არსების სახელს, რადგან საქმეთა გამაცხადებელია სახელები. კეთილმა ღმერთმა, რომელმაც სიკეთესთან წილმქონეობისთვის არარსებობიდან არსებობაში შემოგვიყვანა და მცოდნენი გაგვხადა ჩვენ, ისევე არ გაგვინაწილა ცოდნა მისი არსებისა, როგორც - თვით მისი არსება, რადგან შეუძლებელია, რომ ბუნებამ სრულად შეიცნოს მასზე ზემდებარე ბუნება. ამასთან, თუ მცოდნეობანი არსთა შესახებაა, ის, რაც ზეარსია, როგორღა იქნება საცოდნელი?

ამრიგად, გამოუთქმელი სიკეთის გამო ისათნოვა ღმერთმა, ჩვენეულთაგან ყოფილიყო სახელდებული, რომ სრულიად უწილმქონეო არ დავრჩენილიყავათ მისი შემეცნებისა, არამედ - გვქონოდა მის შესახებ თუნდაც ბუნდოვანი აზრი.

რამდენადაც მიუწვდომელია ღმერთი, ამდენად - უსახელოც, მაგრამ მას, როგორც ყოვლის მიზეზსა და ყოველი არსის ნიშატთა და მიზეზთა თავის თავში წინასწარ მქონეს, ყველა არსის სახელი ეწოდება, მათ შორის, საპირისპიროთა სახელებიც, როგორც, მაგალითად, სინათლისა და სიბნელისა, წყლისა და ცეცხლისა, რომელთაგანაც უნდა შევიცნოთ, რომ არცერთი მათგანი არ არის ღმერთი არსობრივად, არამედ - ზეარსია და უსახელო, მაგრამ როგორც ყოველი არსის მიზეზი, ყველა ნამიზეზევის სახელით იწოდება იგი.

ამიტომ, საღვთო სახელთაგან ნაწილი უკუთქმითად ითქმის, რაც ცხადყოფს ღვთის ზეარსულობას, როგორც, მაგალითად: უარსებო, უჟამო, დაუსაბამო, უხილავი. ასე იწოდება იგი არათუ იმიტომ, რომ რაიმეზე ნაკლებია, ან რაიმეს მოკლებულია (რადგან მისი არის ყოველივე და მისგან და მის მიერ შეიქმნა, და მასში შემყარდა იგი), არამედ იმიტომ, რომ ზეაღმატებით გამიჯნულია ყველა არსისგან. არსთაგან არაფერი არ არის იგი, არამედ უზემოესია ყველაფრისა.

მტკიცებითად თქმულნი, მეორე მხრივ, მიემართება ღმერთს, როგორც ყოველთა მიზეზს. ამიტომ, მას, როგორც ყოველი არსისა და ყველა არსების მიზეზს, ეწოდება არსი და არსება, ხოლო როგორც ყოველი აზრისა და სიბრძნის, აგრეთვე, მოაზროვნისა და ბრძნის მიზეზს, ეწოდება აზრი და მოაზროვნე, სიბრძნე და ბრძენი. მსგავსადვე ითქმის მასზე გონება და გონისმიერი, სიცოცხლე და ცოცხალი, ძალა და შემძლე. ასევეა ყველა სხვა სახელთან დაკავშირებითაც, რომელთაგან უპატიოსნესნი და უფრო მიახლოებულნი ღმერთს უფრო საკუთრივად ეწოდება მას. მართლაც, რადგან უნივთო უპატიოსნესია ნივთიერზე, განწმენდილი - განუწმენდელზე, წმინდა - ბიწიანზე, ამიტომ ისინი უფრო უახლოვდებიან ღმერთს, როგორც უფრო მეტად წილმქონენი მასთან.

ამრიგად, ღმერთს უფრო უსაკუთრესად ეწოდება მზე და სინათლე, ვიდრე სიბნელე. დღე - ვიდრე ღამე. სიცოცხლე - ვიდრე სიკვდილი. აგრეთვე, ცეცხლი, ქარი და წყალი, როგორც ცხოველმყოფელნი - ვიდრე მიწა. მაგრამ, ყოვლის უწინარეს და უმეტესად, სიკეთე - ვიდრე ბოროტება, ანუ, რაც იგივეა, არსი - ვიდრე არაარსი, რადგან კეთილობა ყოფიერებაა და მიზეზია ყოფიერებისა, ხოლო ბოროტება ესაა კეთილობისგან ანუ ყოფიერებისგან მოკლებულობა.

ამრიგად, ესენია უკუთქმანი და მტკიცებანი, მაგრამ უტკბილესია, აგრეთვე, ორივე მათგანის შენაწევრება, როგორც, მაგალითად,ზეარსი არსება, ზეღმერთი ღმერთი, ზედასაბამობითი დასაბამი და სხვა ამგვარნი.

არის, აგრეთვე, ზოგი სახელი, რაც ღვთის შესახებ მტკიცებითად ითქმის, მაგრამ ზეაღმატებითი უკუთქმის შინაარსი აქვს. ასეთია, მაგალითად, სიბნელე, რაც ეწოდება ღმერთს, არა იმიტომ, რომ იგი სიბნელეა, არამედ იმიტომ, რომ სინათლე არ არის, როგორც სინათლეზე უზემოესი.

ამრიგად, ღმერთი ითქმის გონებად, აზრად, სულად, სიბრძნედ და ძალად, როგორც ამათი მიზეზი, როგორც უნივთო, როგორც ყოვლისმოქმედი და ყოვლისშემძლე, ყოველივე ეს ზოგადად ითქმის მთელი ღმრთეების შესახებ, - ერთნაირად, იგივეობრივად და დაუკლებლად წმინდა სამების ყოველი გვამოვნებისადმი. ამასთან, ნაწილი ითქმის უკუთქმითად, ნაწილი - მტკიცებითად. ამიტომ, როდესაც ერთ გვამოვნებას მოვიაზრებ, თავად სრული ღმერთი ვუწყი, სრული არსება. როდესაც ვაერთებ და თანააღვრიცხავ სამს, ერთი სრული ღმერთი ვუწყი. არ არის შედგენილი ღმრთეება, არამედ სამ სრულში - ერთი სრული, დაუნაწილებელი და შეუდგენელი. მეორე მხრივ, როდესაც გვამოვნებათა ურთიერთმოთვისეობას მოვიაზრებ, ვუწყი, რომ არის მამა, ზეარსი მზე, სიკეთის წყარო, უფსკრული არსებისა, აზრისა, სიბრძნისა, ძალისა, სინათლისა, ღმრთეებისა, მასში დაფარული კეთილობის მშობელობითი და გამომავლინებლობითი წყარო. ამიტომ, ის არის გონება, აზრის უფსკრული, სიტყვის მშობელი და სიტყვის მიერ გამომავლენელი გამოცხადებითი სულისა, ანუ, ბევრი რომ არ ვთქვა, არ არის მამასთან [სხვა] სიტყვა, სიბრძნე, ძალა და ნებელობა, თუ არა - ძე, რომელიც არის მხოლო ძალა მამისა, ყოველთა შესაქმის წინადამწყები.

შობილია იგი, ვითარცა სრული გვამოვნება სრული გვამოვნებისგან, ისე როგორც თვით უწყის ეს, რომელიც არის და ითქმის კიდეც ძედ. სულიწმინდა კი, გამაცხადებელი ღმრთეების დაფარულობისა, მამის ძალაა, მამისგან ძის მიერ გამომავალი, როგორც თვით უწყის ეს, თუმცა - არა შობითად, ამიტომ, სულიწმინდაც ყოველთა შესაქმის სრულმოქმედია.

ამრიგად, რაც შეესაბამება მამას - მიზეზს, წყაროს და მშობელს, მხოლოდ მამისადმი უნდა იქნეს განკუთვნილი. რაც შეესაბამება მიზეზოვან, შობილ ძეს, სიტყვას, წინადამწყებლობით ძალას, ნებელობას და სიბრძნეს, ძისადმი უნდა იქნეს განკუთვნილი. ხოლო რაც შეესაბამება მიზეზოვან, გამომავალ, გამაცხადებელ და სრულმოქმედ ძალას, წმინდა სულისადმი უნდა იქნეს განკუთვნილი. მამა არის ძისა და წმინდა სულის წყარო და მიზეზი. იგი არის მამა მხოლო ძისა და გამომავლენელი წმინდა სულისა. ძე არის ძე, სიტყვა, სიბრძნე, ძალა, ხატი, გამოცისკრება, ხატოვნება მამისა, და მამისგან. სული წმინდა კი არის არა ძე მამისა, არამედ სული მამისა, როგორც მამისგან გამომავალი, რადგან არანაირი აღძვრა არ არის სულის გარეშე, და არის იგი სული ძისა, არათუ როგორც მისგან, არამედ როგორც მის მიერ მამისგან გამომავალი, რადგან მამაა მხოლო მიზეზი.

 

თავი მეცამეტე

ღვთის ადგილის შესახებ; და რომ მხოლოდ ღვთაებაა გარეშეუწერელი

სხეულებრივი ადგილი ესაა ის მიჯნა გარემომცველისა, რითაც გარეშემოიცვება გარემოცული, როგორც, მაგალითად, ჰაერი გარემომცველია, სხეული კი გარემოცული. არათუ მთელი გარემომცველი ჰაერი არის გარემოცული სხეულის ადგილი, არამედ - გარემომცველი ჰაერის ის ზღვარი, რაც შეხებაშია გარემოცულ სხეულთან, ხოლო ცხადია, რომ გარემომცველი არ არის გარემოცულში.

არსებობს, აგრეთვე, გონისეული ადგილი, სადაც მოიაზრება და არის გონისეული და უსხეულო ბუნება. იქ თანამყოფობს და მოქმედებს იგი, მაგრამ შემოიცვება არა სხეულებრივად, არამედ - გონისეულად, რადგან არ აქვს მას აღნაგობა, რომ სხეულებრივად იყოს გარემოცული.

ამიტომ, ღმერთი, რომელიც უნივთოა და გარეშეუწერელი, ადგილის შიგნით არ არის, რადგან იგი თვით არის თავისი თავის ადგილი, როგორც ყოველივეს აღმავსებელი, ყოველივეზე უზემოესი და თვით ყოველივეს შემამტკიცებელი. ამასთან, ითქმის მისი ყოფნა ადგილის შიგნით, რადგან სადაც კი ღვთის მოქმედება ცხადდება, ღვთის ადგილად არის წოდებული. შეურევლად გადის იგი ყოველივეში და ყველას უნაწილებს თავის მოქმედებას თითოეულის უნარისა და მიმღებლობითი ძალის შესაბამისად. ვამბობ ბუნებისეულ და, აგრეთვე, ნებაყოფლობით სიწმინდეს, რადგან უნივთო უწმინდესია ნივთიერზე, სათნოებითი კი - ბოროტებასთან თანაშეუღლებულზე. ამიტომ ითქმის ღვთის ადგილად ის, რაც უფრო მეტად წილმქონეა მისი მოქმედებისა და მადლისა. ამის გამოა ცა მისი ტახტი, რადგან ცაში არიან მისი ნების აღმსრულებელი ანგელოზები, რომლებიც ადიდებენ მას, რამეთუ ესაა მისთვის მოსვენება. მიწა კი არის ღვთის ფეხთა კვარცხლბეკი, რადგან ხორციელად მასზე იმყოფებოდა იგი ადამიანებთან ერთად. თავის მხრივ, ღვთის ფეხი ეწოდება მის წმინდა ხორცს.

ეკლესიაც ღვთის ადგილად ითქმის, რადგან მას, როგორც რამ საწმინდარს, განვაჩინებთ მისი დიდებისმეტყველებისათვის, რომელშიც ვასრულებთ, აგრეთვე, ვედრებებს მისდამი. მსგავსადვე, ის ადგილებიც, სადაც კი მისი მოქმედება განცხადებულა ჩვენთვის, ხორციელად თუ სხეულის გარეშე, ღვთის ადგილებად ითქმის.

უნდა ვიცოდეთ, რომ ღვთაება დაუნაწილებელია და იგი, მთლიანი, მთლიანად იმყოფება ყველგან; არა სხეულებრივად განყოფილი ნაწილი - ნაწილში, არამედ მთლიანი - ყოველივეში და მთლიანი - ზესთა ყოველივეზე.

ანგელოზისა და სულის ადგილის შესახებ, და გარეშეუწერელის შესახებ

ანგელოზი სხეულებრივად ადგილით არ არის გარემოცული, ისე თითქოს გამოისახებოდეს და აღნაგობის მქონე იყოს იგი, მაგრამ მაინც ითქმის ადგილის შიგნით მისი ყოფნა, იმდენად რამდენადაც გონისეულად თანამყოფობს იგი და მოქმედებს საკუთარი ბუნების შესაბამისად, არ არის რა სხვაგან, არამედ გარეშემოიწერება გონისეულად იქ, სადაც მოქმედებს კიდეც. არ ძალუძს მას, ერთდროულად მოქმედებდეს სხვადასხვა ადგილას. მხოლოდ ღმერთს ეთვისება, ერთდროულად მოქმედებდეს ყველგან. ანგელოზი ბუნებისეული სისწრაფითა და დაუყოვნებელი ანუ სწრაფი გადანაცვლებით მოქმედებს სხვადასხვა ადგილას, ხოლო ყველგანმყოფი და ყოვლის უზემოესი ღვთაება ერთ და იმავე დროს სხვადასხვაგვარად მოქმედებს ერთი და მარტივი მოქმედებით.

მეორე მხრივ, სული დაკავშირებულია სხეულთან, მთლიანი - მთლიანთან და არა ნაწილი - ნაწილთან. იგი გარემოიცავს მას, როგორც ცეცხლი - რკინას (არათუ მისგან იყოს გარემოცული) და მასში მყოფი საკუთარ მოქმედებებს მოქმედებს.

გარეშეწერილი არის ის, რაც შეზღუდულია ადგილით, დროითა და მწვდომელობით, ხოლო გარეშეუწერელია ამ ყოველივესგან შემოუცავი. ამიტომ, გარეშეუწერელი არის მხოლოდ ღვთაება, დაუსაბამოდ მყოფი, დაუსრულებელი, ყოვლის გარემომცველი და ყოველგვარი წვდომისგან გარეშეუცავი. ის მხოლოა მიუწვდომელი, უსაზღვრო და არვისგან შეცნობილი, არამედ თვით არის მხოლოდ თავისი თავის მჭვრეტი.

რაც შეეხება ანგელოზებს, ისინი დროითაც გარეშეიწერებიან, რადგან დაწყებული არსებობა აქვთ, ადგილითაც (თუმც გონისეულად, როგორც ზემოთ ვთქვით) და მწვდომელობითაც, რადგან რაღაცნაირად ურთიერთის ბუნებაც უწყიან და შემოქმედისგანაც სრულად დასაზღვრულები არიან, სხეულები კი გარეშეიწერებიან დასაბამითაც და დასასრულითაც, სხეულებრივი ადგილითაც და მწვდომელობითაც.

დანასკვი ღვთის შესახებ; მამის, ძისა და სულიწმინდის შესახებ;
კვლავ სიტყვისა და სულის შესახებ

ამრიგად, ყოვლითურთ უცვლელია და გარდაუქმნელია ღვთაება, რადგან მან წინასწარცოდნით წინაგანსაზღვრა ყოველივე ის, რაც ჩვენზე არ არის დამოკიდებული, - თითოეული თავისი შესაფერისი ჟამისა და ადგილის მიხედვით. ამიტომ, „მამა არავის განსჯის, არამედ მთელი განსჯა მისცა ძეს“ (იოან. 5.22), რადგან, ცხადია, განმსჯელია მამაც, ძეც, როგორც ღმერთი, და სულიწმინდაც, მაგრამ თავად ძე, როგორც ადამიანი, სხეულებრივად ჩამოვა და დაჯდება დიდების ტახტზე. სწორედ შემოსაზღვრული სხეულის თვისებაა ჩამოსვლა და დაჯდომა. და განსჯის იგი მთელ სამკვიდროს სამართლიანად.

ყოველივე გამიჯნულია ღვთისგან, მაგრამ არა ადგილით, არამედ - ბუნებით. ჩვენთან დაკავშირებით გონიერება, სიბრძნე და განზრახვა, როგორც ნათვისობა, მომსვლელია და წამსვლელია, მაგრამ ასე არაა ღმერთთან დაკავშირებით, რადგან მასში არაფერი არ ჩნდება და არ ისპობა, არის რა გარდაუქმნელი და უცვლელი. ამიტომ, არ გვმართებს შემთხვევითი რამ მივაკუთვნოთ მას, რადგან სიკეთე მისი არსების თანმხლებია.

ვისაც მარადის სურს ღმერთი, ის ხედავს მას, რადგან ღმერთი ყოველივეშია. მართლაც, ამ არსზეა დამოკიდებული არსნი და არ შეიძლება არსებობდეს რაიმე, რასაც არსში არ ექნება არსებობა. ყველაფერთან არის შეზავებული ღმერთი, როგორც ბუნების შემამტკიცებელი, ხოლო სიტყვა-ღმერთი თავის წმინდა ხორცს გვამოვნებითად შეუერთდა და შეურევლად შეერთო მას, რაც ჩვენეულია.

ვერავინ ხედავს მამას გარდა ძისა და სულისა.

ძე არის მამის განზრახულობა, სიბრძნე და ძალა, რადგან არ გვმართებს რაგვარობა განვუკუთვნოთ ღმერთს, რომ არ ვთქვათ იგი არსებისგან და რაგვარობისგან შედგენილად.

ძე მამისგან არის და ყოველივე, რაც აქვს, მისგან აქვს. ამიტომ, არ ძალუძს თავისთავად ქმნას რამე, რადგან არ აქვს მას მამისგან განსხვავებული საკუთარი მოქმედება.

ის, რომ ბუნებით უხილავად მყოფი ღმერთი ხილული ხდება მოქმედებებით, ეს ვუწყით ქვეყნიერების შემყარებისგან და წარმმართველობისგან გამომდინარე.

ხატი მამისა არის ძე, და ძისა - სული, რომლის მიერ ადამიანში მკვიდრდება ქრისტე და აძლევს მას (ადამიანს) ხატისებრობას.

ღმერთია სულიწმინდა, - უშობელისა და შობილის შუა და ძის მიერ მამასთან თანაშეკავშირებული. იგი ითქმის ღვთის სულად, ქრისტეს სულად, ქრისტეს გონებად, უფლის სულად, თვითუფლად, სულად ძეობილობისა, ჭეშმარიტებისა და სიბრძნისა (რადგან ისიც ყოველივე ამის შემქმნელია) ყოველივეს აღავსებს იგი არსებით და ყოველივეს შეამტკიცებს, არის რა ქვეყნიერების აღმავსებელი არსებისეულად, მაგრამ ქვეყნიერებისგან შეუცავი - ძალმოსილებითად.

ღმერთი არის არსება მარადიული, უცვლელი, არსთა შემოქმედი და კეთილმსახურებითი ზნესრულობით თაყვანცემული.

ღმერთია და მამა ის, ვინც მარადის უშობლად მყოფია, როგორც არავისგან შობილი, არამედ - მშობელი თანამარადიული ძისა. ღმერთია და ძე ის, ვინც მარადის მამასთან მყოფია და ნაშობია მისგან უჟამოდ, მარადიულად, წარუდინებლად, უვნებოდ და განუყოფლად. ღმერთია სულიწმინდა, ძალა წმინდამყოფელი, გვამოვნებითი, მამისგან გამომავალი განუყოფლად და ძეში დავანებული, თანაარსი მამისა და ძისა.

სიტყვა არის ის, რომელიც არსებისეულად მარადის მამასთან თანამყოფია. კიდევ, სიტყვა არის გონების ბუნებითი მოძრაობაც, რომლითაც იგი მოძრაობს, მოიაზრებს და აზროვნებს, რაც არის მისი, ასე ვთქვათ, სინათლე და გამოცისკრება. კიდევ, არის სიტყვა, შიგნითმდებარე და გულში მეტყველი. კიდევ, არის სიტყვა წარმოთქმითი, აზრთა მაცნე.

ამრიგად, ღმერთი-სიტყვა არსებისეულია და გვამოვნებითი, ხოლო სამი დანარჩენი სიტყვა - სულის ძალებია, რომლებიც საკუთარ გვამოვნებებში არ განიჭვრიტება. მათგან პირველი ბუნებითი ნაშობია გონებისა, მისგან მარადის ბუნებით წარმომდინარე; მეორე წოდებულია, როგორც შიგნითმდებარე, ხოლო მესამე - როგორც წარმოთქმითი.

სული მოიაზრება მრავალგვარად; სულიწმინდა; სულებად ითქმის, აგრეთვე, სულიწმინდის ძალები; სული არის კეთილი ანგელოზიც; სულია ეშმაკიც; სულია სამშვინველიც; ზოგჯერ სულად ითქმის გონებაც; სულია ქარიც; სულია ჰაერიც.

თავი მეთოთხმეტე

საღვთო ბუნების თვისებები

შეუქმნელობა, დაუსაბამობა, უკვდავება, დაუსრულებლობა, საუკუნოობა, უნივთოება, კეთილობა, შემოქმედებითობა, სამართლიანობა, განმანათლებლობა, უცვლელობა, უვნებობა, გარეშეუწერლობა, დაუტევნელობა, შემოუსაზღვრელობა, განუსაზღვრელობა, უსხეულობა, უხილავობა, მოუაზრებლობა, უჭირველობა, თვითმპყრობელობა, თვითხელმწიფობა, ყოვლისმპყრობელობა, სიცოცხლისმბოძებლობა, ყოვლადძლიერება, უსასრულოდძლიერება, განმწმენდელობა, წილმბოძებლობა, ყოვლიერების გარემომცველობა და შემამტკიცებლობა, ყოვლის წინაგანმგებლობა, - ყოველივე ეს და ამგვარნი ბუნებით აქვს მას; არათუ სხვისგან მიმღებია იგი, არამედ თვით არის ყოველივე კეთილის წილმბოძებელი საკუთარი ქმნილებებისადმი, შესაბამისად თითოეულის მიმღებლობითი ძალისა.

გვამოვნებებს ურთიერთში აქვთ მყოფობა და მკვიდრობა, რადგან განუყოფელნი და ურთიერთისგან განუშორვბელნი არიან ისინი. აქვთ მათ ურთიერთში დამტევნელობა, მაგრამ არათუ თანაშეირწყმიან ან თანაშეირევიან, არამედ - ურთიერთს ეთანაებიან, რადგან ძე მამაშია და სულში, სული - მამაში და ძეში, მამა კი - ძეში და სულში, არ ხდება რა არანაირი თანაშერწყმა ან თანაშერევა ანდა თანააღრევა.

ერთი და იგივეა სამი გვამოვნების მოძრაობა, რადგან ერთი გამოშლა და ერთი მოძრაობა აქვთ მათ, რაც ქმნილ ბუნებაში შეუძლებელია ვნახოთ.

საღვთო ელვარება და მოქმედება მარტივია და დაუნაწილებელი, და როდესაც იგი დანაწილებულთა შორის კეთილსახოვნად მრავალფეროვნდება, განუყოფს რა ყველას იმას, რაც თითოეულის ბუნებას შეამყარებს, თვით მარტივი რჩება, არის რა დაუნაწილებლად გამრავლებული დანაწილებულთა შორის, ამასთან - დანაწილებულთა თანაშემკრები და მიმაქცეველი თავისი სიმარტივისკენ; რადგან ყოველივე მისკენ ისწრაფის და მასში აქვს მყოფობა. იგია ყველასთვის არსებობის წილმბოძებელი თანახმად მათი ბუნებისა. იგია არსთა არსებობა, ცოცხალთა სიცოცხლე, მოაზროვნედ მყოფთა აზრი და გონისმიერად მყოფთა გონებრიობა. არის რა თავად უზემოესი გონებაზე, სიტყვაზე, სიცოცხლეზე და არსებაზე.

ამასთან, შეურევლად განჭოლავს იგი ყოველივეს, მას კი - არარა. კიდევ, მარტივი ცოდნით იცის მან ყოველივე, მარტივად ჭვრეტს რა ყოველივეს თავისი საღვთო, ყოვლის ზედამხედველი და უნივთო მზერით, - აწმყოსაც, წარსულსაც და მომავალსაც, - მათ დადგომამდე; ეთვისება მას უცოდველობა, ცოდვისგან გამიჯნულობა და გამომხსნელობა. ყოველივე, რაც ნებავს, ძალუძს, არათუ ყოველივე, რაც ძალუძს, ნებავს, რადგან ძალუძს ქვეყნიერების მოსპობა, მაგრამ არ ნებავს.

 

თავი მეთხუთმეტე

საუკუნის შესახებ

მან შექმნა საუკუნეები, ვინც საუკუნეთა უწინარეს მყოფობს. მისდამი ამბობს საღვთო დავითი: „საუკუნიდან და საუკუნემდე შენ ხარ“ (ფს. 89,2), და - საღვთო მოციქული: „რომლის მიერ შექმნა საუკუნეებიც“ (ებრ. 1,3).

გვმართებს ვიცოდეთ, რომ საუკუნის სახელი მრავალმნიშვნელოვანია, რადგან ძალიან ბევრს აღნიშნავს იგი.

საუკუნედ ითქმის თითოეული ადამიანის სიცოცხლვ; კიდევ, საუკუნედ ითქმის ათასწლოვანი ჟამი. კიდევ, ითქმის საუკუნედ მთელი ეს არსებული ყოფა. საუკუნეა ის დაუსრულებელი მომავალიც, რაც აღდგომის შემდეგ იქნება. ამასთან, საუკუნედ ითქმის არა ჟამი, არცთუ რამ ნაწილი ჟამისა, რაც მზის მსვლელობითა და სრბოლით განიზომება ანუ რაც დღეებისა და ღამეებისგან შედგება, არამედ ის, რაც მარადიულთან თანაგანგრძობადია, როგორც ჟამისეული რამ მოძრაობა და ხანგრძლივობა, რადგან რაც არის ჟამი ჟამიერთათვის, იგივეა საუკუნე მარადიულთათვის.

ითქმის შვიდი საუკუნე ამ ქვეყნიერებისა, ანუ ცისა და მიწის შექმნიდან - ადამიანთა საერთო აღსასრულამდე და აღდგომამდე, რადგან ნაწილობრივი აღსასრულია თითოეულის სიკვდილი, მაგრამ არსებობს, აგრეთვე, საერთო და სრული აღსასრული, როცა უნდა მოხდეს ადამიანთა საერთო აღდგომა. მერვე საუკუნე კი ის არის, რაც სამომავლოა.

ქვეყნიერების შემყარებამდე, როდესაც ჯერ კიდევ არ იყო მზე დღე-ღამის გამყოფად, არც განზომადი საუკუნე არსებობდა, არამედ - ის, რაც მარადიულთან თანაგანგრძობადია, როგორც ჟამისეული რამ მოძრაობა და ხანგრძლივობა. ამ აზრით, ერთი საუკუნე ჰგიეს, რის მიხედვითაც ითქმის, აგრეთვე ღმერთიც, როგორც საუკუნო, თუმცა იგი ითქმის, აგრეთვე, - როგორც წინასაუკუნო, რადგან თვით ეს საუკუნეც მან შექმნა. დაუსაბამოა რა მხოლოდ ღმერთი, თვით არის შემქმნელი ყველა საუკუნისა და ყველა არსისა, ხოლო როდესაც ვამბობ ღმერთს, ცხადია, რომ ვამბობ მამას, მის მხოლოდშობილ ძეს, ჩვენს უფალ იესო ქრისტეს, და მის ყოვლადწმინდა სულს, - ჩვენს ერთ ღმერთს.

ითქმის, აგრეთვე, საუკუნეთა საუკუნეები, როგორც, მაგალითად, არსებული ქვეყნიერების შვიდი საუკუნე, გარემომცველი მრავალი საუკუნისა ან მრავალი ადამიანის სიცოცხლისა; კიდევ, - ამგვარად ითქმის ის ერთი საუკუნე, რომელიც ყველა საუკუნის შემცველია. კიდევ, საუკუნის საუკუნედ იწოდება აწყმო და მომავალი. საუკუნო სიცოცხლე და საუკუნო ტანჯვა სამომავლო საუკუნის დაუსრულებლობას ცხადყოფს, რადგან აღდგომის შემდეგ დღეებითა და ღამეებით აღარ აღირიცხება ჟამი, არამედ უმალ ერთი დაუღამებელი დღე იქნება, რაჟამს სიმართლის მზე ელვარედ მიეშუქება მართალთ, ხოლო ცოდვილთ დაუდგებათ დაუბოლოებელი ღრმა ღამე. ამიტომ, როგორღა აღირიცხება მაშინ ორიგენესეული კვლავაღდგინების ათასწლოეანი ჟამი?

ამრიგად, ყველა საუკუნის შემოქმედი ერთია, - ღმერთი, ვინც შექმნა, აგრეთვე, ყოვლიერება და ვინც მყოფობს საუკუნეთა უწინარეს.

 

თავი მეთექვსმეტე

შექმნის შესახებ

რადგან კეთილმა და ზეკეთილმა ღმერთმა არ იკმარა თავისი თავის ჭვრეტა, არამედ სიკეთის სიჭარბის გამო ისათნოვა მან იმგვართა შექმნა, რომლებიც მიმღებნი იქნებოდნენ მისი ქველმოქმედებისა და წილმქონენი მისი სიკეთისა, არარსებობიდან არსებობაში შემოიყვანა და შექმნა ყოვლიერება, ხილულიც და უხილავიც, აგრეთვე, ხილულისა და უხილავისგან შემდგარი ადამიანი. ხოლო ქმნის იგი, მოიაზრებს რა, და მოაზრებული საქმედ არსდება, სიტყვით აღსრულებული და სულით განსრულებული.

 

თავი მეჩვიდმეტე

ანგელოზების შესახებ

იგი არის ანგელოზთა შემქმნელი და დამბადებელი. მან შემოიყვანა ისინი არარსებობიდან არსებობაში და საკუთარი ხატისებრ უსხეულო ბუნებად შექმნა ისინი, როგორც რამ სული ან უნივთო ცეცხლი. ღვთაებრივი დავითი ამგვარად ამბობს: „ვინც შექმნა თავისი ანგელოზები სულებად და თავისი მსახურები - ცეცხლის ალად“ (ფს. 103,4), გამოგვისახავს რა ამით მათ სიმსუბუქეს, ცეცხლოვანებას, სიმხურვალეს, უმახვილესობასა და მგზნებარებას საღვთო მისწრაფებაში და მსახურებაში, აგრეთვე, მათ ზემსწრაფველობას და ყოველგვარი ნივთიერი აზრისგან განშორებულობას.

ამიტომ, ანგელოზი არის არსება გონისმიერი, მარადმოძრავი, თვითუფლებრივი, უსხეულო, ღვთისადმი მომსახურე, მადლით უკვდავების მიმღები ბუნებაში, რომლის არსების სახე და საზღვარი მხოლოდ შემოქმედმა უწყის. იგი ითქმის უსხეულოდ და უნივთოდ ოდენ ჩვენთან შედარებით, რადგან უდარებელია მხოლოდ ღმერთი და მხოლოდ ღვთაებაა ჭეშმარიტად უნივთო და უსხეულო, რის გამოც მასთან შედარებით ყოველივე განხშოებულია და ნივთიერი.

ამრიგად, ანგელოზი არის მოაზროვნე ბუნება, თვითუფლებრივი, განზრახულების მიხედვით ცვალებადი ანუ ნებითცვალებადი, რადგან ყოველივე ქმნილი ცვალებადიცაა, უცვლელი კი მხოლოდ შეუქმნელია. ამასთან, ყოველივე, რაც მოაზროვნეა, თვითუფლებრივია. ამიტომ, იგი, როგორც მოაზროვნე და გონისმიერი, თვითუფლებრივია, ხოლო როგორც ქმნილი, - ცვალებადი, აქვს რა უფლებამოსილება დარჩეს და წარემატოს სიკეთეში, ანდა უარესისკენ შეიცვალოს. იგი, როგორც უსხეულო, სინანულის ვერმიმღებია, მაშინ როცა ადამიანმა სხეულის უძლურების გამო ჰპოვა სინანული.

ანგელოზი უკვდავია, მაგრამ არა ბუნებით, არამედ - მადლით, რადგან ყოველივე ის, რაც დაწყებულია, ბუნებით დასრულებადიცაა. მხოლოდ ღმერთია მარადის მყოფი, უფრო კი - მარადისობაზე უზემოესი, რადგან თვით არის ჟამთა შემოქმედი.

ანგელოზები არიან მეორადი გონისმიერი სინათლეები, რომლებსაც პირველადი და დაუსაბამო სინათლისგან აქვთ განმანათლებლობა. არ საჭიროებენ ისინი ენას და ყურს, არამედ წარმოთქმითი სიტყვის გარეშე უნაწილებენ ურთიერთს საკუთარ აზრებსა და განზრახვებს.

ყველა ანგელოზი სიტყვის მიერ შეიქმნა და სულიწმინდისეული განწმენდის გზით სრულიქმნა, წილმქონეა რა თითოეული მათგანი თავისი ღირსების და წესის შესაბამისი განმანათლებლობისა და მადლისა.

ანგელოზები გარეშეწერილნი არიან, რადგან როდესაც ცაში არიან, არ არიან მიწაზე, ხოლო ღვთის მიერ მიწაზე მოვლენილნი არ იმყოფებიან ცაში; თუმცა არ იზღუდებიან ისინი კედლებითა და კარიბჭეებით ანთუ კლიტეებითა და ბეჭდებით, რადგან შემოუზღუდავნი არიან. შემოუზღუდავს ვამბობ ანგელოზებს, რადგან როგორებიც არიან, იმგვარები როდი წარმოუჩნდებიან მას, ვინც ღირსია და ვისთვისაც ინება ღმერთმა მათი ცხადჩენა, არამედ - გარდასახულად, ისე როგორც ძალუძთ მხილველებს მათი ხილვა. მართლაც, ბუნებითად და საკუთრივად შეუზღუდავი მხოლოდ ისაა, რაც შეუქმნელია, რადგან ყოველი შენაქმნი თავისი შემქმნელი ღვთისგან არის შემოზღუდული.

ანგელოზებს განწმენდილობა აქვთ არსების გარედან, სულიწმინდისგან; ისინი წინასწარმეტყველებენ საღვთო მადლის მიერ; არ საჭიროებენ ქორწინებას, რადგან არ არიან მოკვდავნი.

ანგელოზები, როგორც გონებანი, შესაბამისად, გონისეულ ადგილებში არიან, არათუ სხეულებრივად გარეშეწერილნი (რადგან ისინი ბუნებითად სხეულებრივი აღნაგობისანი არ არიან, არცთუ სამმხრივ არიან განფენილნი) არამედ - იმგვარად, რომ სადაც ებრძანებათ, იქ იმკვიდრებენ და იქ მოქმედებენ გონისეულად, არ ძალუძთ რა, რომ ერთდროულად იყვნენ აქაც და იქაც, და მოქმედებდნენ.

არ ვიცით, არსებით თანასწორნი არიან ისინი, თუ ურთიერთისგან განსხვავდებიან. მხოლოდ მათმა შემქმნელმა ღმერთმა, ყოვლისმცოდნემ, უწყის ეს.

ანგელოზები ურთიერთისგან სხვაობენ განმანათლებლობითა და მდგომარეობით. მათ ან განმანათლებლობის შესაბამისი მდგომარეობა აქვთ ან მდგომარეობის შესაბამისად არიან ისინი განმანათლებლობის წილმქონეები, და ურთიერთს გაანათლებენ წესისა თუ ბუნების ზეაღმატებულობის მიხედვით, ხოლო ცხადია, რომ ზეაღმატებულები ქვემდგომთათვის განმანათლებლობისა და ცოდნის წილმბოძებლები არიან.

ისინი ძლიერნი არიან და, ამასთან, მზადმყოფნი საღვთო ნების აღსასრულებლად; ბუნებისეული სისწრაფით მყისვე აღმოჩნდებიან ყველგან, სადაც კი საღვთო ნიშანი უბრძანებს მათ; იცავენ დედამიწის მხარეებს, უწინამძღვრებენ ხალხებს და ადგილებს, როგორც განაწესა ისინი დამბადებელმა; განაგებენ ჩვენეულ საქმეებს და შეგვეწევიან ჩვენ; ხოლო რადგან საღვთო ნებისა და ბრძანების შესაბამისად უთუოდ ჩვენზე უზემოესნი არიან, ღვთის გარშემო მყოფობენ მარადის. ძნელაღძვრადნი არიან ბოროტებისადმი და არა აღუძვრელნი, აწ კი აღუძვრელნიც, თუმცა არა ბუნებით, არამედ - მადლით და მხოლო კეთილთან ახლომკვიდრობით; ხედავენ ღმერთს დატევნისებრ და ეს აქვთ მათ საზრდოდ. ჩვენზე უზემოესნი არიან როგორც უსხეულონი და ყოველგვარი სხეულებრივი ვნებულებისგან თავისუფალნი, მაგრამ არა - უვნებონი, რადგან მხოლოდ ღვთაებაა უვნებო. გარდაისახებიან იმად, რადაც უბრძანებს მათ მეუფე ღმერთი. ასე უჩნდებიან ისინი ადამიანებს და საღვთო საიდუმლოებებს უცხადებენ მათ. მკვიდრობენ ცაში და ერთი საქმე აქვთ - უგალობონ ღმერთს და ემსახურონ მის საღვთო ნებას.

როგორც ამბობს უწმინდესი, უსამღვდელოესი და უღვთისმეტყველესი დიონისე არეოპაგელი, მთელმა ღვთისმეტყველებამ, ანუ საღვთო წერილმა, ციური არსებები ცხრად დაასახელა, რასაც ეს საღვთო მღვდელმესრულე სამ სამობით მწყობრად განყოფს. მისი თქმით, პირველი არის ის, რომელიც მარადის ღვთის გარშემოა და, გადმოცემისებრ, უახლოესად და უშუალოდ შეერთებულია მასთან. ესაა ექვსფრთიანი სერაფიმების, მრავალთვალა ქერუბიმებისა და უწმინდეს საყდართა მწყობრი; მეორეა უფლებათა, ძალთა და ხელმწიფებათა მწყობრი, ხოლო მესამე და დამაბოლოებელი - მთავრობათა, მთავარანგელოზთა და ანგელოზთა მწყობრი.

ზოგი ამბობს, რომ ყველა ქმნილების უწინარეს შეიქმნენ ანგელოზები. მაგალითად, გრიგოლ ღვთისმეტყველი გვეუბნება: „პირველად მოიაზრა მან ანგელოზური და ციური ძალები, და მოაზრებული საქმე იყო“. სხვები თვლიან, რომ ისინი შეიქმნენ პირველი ცის დაბადების შემდეგ. ამასთან, ყველა აღიარებს, რომ ანგელოზები ადამიანის შექმნის უწინარესნი არიან. მე ღვთისმეტყველს ვეთანხმები, რადგან პირველად გონისმიერი არსების შექმნა იყო შესაფერისი და შემდეგ - გრძნობადისა, ხოლო შემდეგ ორივე მათგანისგან თვით ადამიანისა.

ვინც ანგელოზებს რაიმე არსების შემქმნელებად ამბობს, იგი პირია მისი მამისა, ეშმაკისა, რადგან ანგელოზები, როგორც ქმნილებები, შემქმნელები არ არიან. ყოვლის შემოქმედი, ყოვლის წინაგანმგებელი და შემამტკიცებელი არის ღმერთი, ის, მხოლო, შეუქმნელი, რომელიც მამაში, ძეში და სულიწმინდაში იგალობება და იდიდება.

 

თავი მეთვრამეტე

სატანას და ეშმაკების შესახებ

ამ ანგელოზურ ძალთაგან დედამიწისეული წესის თავმდგმური, ვისაც ღვთისგან დედამიწის დაცვა ჰქონდა მინდობილი, არათუ ბუნებით უკეთური შეიქმნა, არამედ იყო რა კეთილი, შექმნილი სიკეთისთვის და შემოქმედისგან უკეთურების არანაირი ნაკვალევის არმქონე თავის თავში, ვერ გახდა დამტევი იმ ნათელმოსილებისა და პატივისა, რაც მიენიჭა შემოქმედისგან, არამედ თვითუფლებრივი არჩევანით მიიქცა იგი ბუნებისეულისგან არაბუნებისეულისკენ, თავი აიმაღლა მისი შემქმნელი ღვთის წინააღმდეგ, განიზრახა რა მისდამი დაპირისპირება, და იგი, პირველი განდგომილი სიკეთისგან, ბოროტებაში ჩავარდა, რადგან ბოროტება სხვა არაფერია, თუ არა სიკეთის ნაკლებობა, ისევე როგორც სიბნელე ნაკლებობაა სინათლისა. სიკეთე გონისეული სინათლეა. მსგავსადვე, ბოროტება გონისეული სიბნელეა. ღვთისგან სწორედ სინათლე შეიქმნა და შეიქმნა, როგორც კეთილი, რადგან „ნახა ღმერთმა ყოველივე, რაც ქმნა, და აჰა - კარგი ძალიან“ (შეს. 1,31), მაგრამ თვითუფლებრივი ნებით სიბნელე გახდა იგი, რომელთან ერთად გამოცალკევდა აგრეთვე (რადგან თან გაჰყვა მას) და მასთან თანადაეცა მისდამი დაქვემდებარებულ ანგელოზთა უსასრულო სიმრავლე.

ამრიგად, იყვნენ რა იმავე ანგელოზთა ბუნებისა, ბოროტნი გახდნენ ისინი, რადგან არჩევანი კეთილისგან ბოროტისაკენ მიდრიკეს ნებსით. ამიტომ, არავის წინააღმდეგ არა აქვთ მათ უფლებამოსილება ან ძალა, თუ ღვთისგან არ მიეცემათ ნება განგებულებითად, როგორც, მაგალითად, იობთან დაკავშირებით და, როგორც, აგრეთვე, სახარებაში წერია ღორების შესახებ. როდესაც ღვთის ნებართვა აქვთ მათ, ძლიერნიც არიან და გარდაიქმნებიან და გარდაისახებიან კიდეც ზმანებითად იმ სახედ, რა სახედაც ნებავთ.

მომავალი არ იციან არც ღვთის ანგელოზებმა, არც ეშმაკებმა, თუმცა წინასწარმეტყველებენ კი, ერთი მხრივ, ანგელოზები, როდესაც ღმერთი გამოუცხადებს მათ და წინასწარმეტყველებას უბრძანებს (ამიტომ, რასაც ამბობენ, ხდება) ხოლო მეორე მხრივ - ეშმაკებიც, რადგან ზოგჯერ იმას ხედავენ ისინი, რაც შორს ხდება, ზოგჯერ კი - ვარაუდობენ; ამიტომაც ბევრს ტყუიან, რისი რწმუნებაც არ გვმართებს, თუმცა კი მრავალგზის ჭეშმარიტებენ კიდეც ზემოთქმული ხერხის გამოყენებით. მათ იციან, აგრეთვე, წერილიც.

ამრიგად, ყველა ბოროტება და უწმინდური ვნება მათ მიერ არის მოგონილი. ამასთან, ნება აქვთ მიცემული, შეუტიონ ადამიანს, მაგრამ ვინმეს იძულება არ შეუძლიათ, რადგან ჩვენზეა დამოკიდებული, დავუთმობთ მათ შეტევას თუ არ დავუთმობთ. ამიტომ, სატანას, მის ეშმაკებს და მის მიმდევრებს გამზადებული აქვთ უშრეტი ცეცხლი და მარადიული სატანჯველი.

გვმართებს ვიცოდეთ, რომ რაც არის ადამიანებისთვის სიკვდილი, იგივეა ანგელოზებისთვის დაცემა, რადგან დაცემის შემდეგ არ არის მათთვის სინანული, ისევე როგორც არც ადამიანებისთვის - სიკვდილის შემდეგ.

 

თავი მეცხრამეტე

ხილული შესაქმის შესახებ

თვით ჩვენმა ღმერთმა, სამებაში და ერთებაში დიდებისმეტყველებულმა „შექმნა ცა და მიწა, და ყოველივე მათ შორის“ (ფს. 145,6). მან მოიყვანა არარსებობიდან არსებობაში ყოვლიერება; ერთნი - არა წინასწარარსებული ნივთისგან, როგორებიცაა ცა, მიწა, ჰაერი, ცეცხლი, წყალი; მეორენი - მათგან, რაც მან შექმნა; ასეთებია ცხოველები, მცენარეები, თესლები, რომლებიც მიწისგან, წყლისგან, ჰაერისგან და ცეცხლისგან შეიქმნენ დამბადებლის ბრძანებით.

 

თავი მეოცე

ცის შესახებ

ცა არის ხილული და უხილავი ქმნილებების გარემომცველობა, რადგან მის შიგნით გარეშეიზღუდებიან და შეისაზღვრებიან ანგელოზების გონისმიერი ძალები და, აგრეთვე, ყოველივე გრძნობადი, რადგან მხოლოდ ღვთაებაა გარეშეუწერელი, რომელიც ყოველივეს აღავსებს, ყოველივეს გარემოიცავს და ყოველივეს შემოსაზღვრავს, როგორც ყოვლის უზემოეს მყოფი და ყოვლის შემოქმედი.

რადგან წვრილმა თქვა „ცა“, აგრეთვე, „ცათა ცა“ და „ცათა ცანი“, და რადგან ნეტარმა პავლემ „მესამე ცამდე“ თავისი ატაცების შესახებ გვითხრა, ამიტომ ვამბობთ, რომ, როგორც გვსმენია, მთელი ქვეყნიერების დაბადების ჟამს შეიქმნა ცა, რასაც უვარსკვლავო სფეროდ ამბობენ მოსეს დოგმატების მიმთვისებელი გარეშე ბრძენნი.

კიდევ, სამყაროსაც უწოდა ღმერთმა ცა, რომელსაც წყლის შუაში განუჩინა ყოფნა და განაწესა იგი გამმიჯვნელად სამყაროს ზედა წყალსა და სამყაროს ქვედა წყალს შორის. ღვთაებრივი ბასილი ამბობს, რომ ამ სამყაროს ბუნება დაწლობილია, მსგავსად კვამლისა, რადგან ასე ესწავლა მას საღვთო წერილისგან; ზოგი წყლოვანად ამბობს მას, როგორც წყალთა შორის მყოფს, ზოგი - ოთხი სტიქიონისგან ქმნილად, ზოგი კი - მეხუთე სხეულად და ოთხისგან განსხვავებულად.

ზოგიერთების თვალსაზრისით, ცა წრიულად გარემოივლის ყოველივეს, სფეროსებრი არის იგი და ყოველი მხრიდან ყველაზე მაღალ ნაწილს წარმოადგენს, მის მიერ გარემოცული ადგილის შუაგული კი ყველაზე ქვედა ნაწილია.

მსუბუქ და მჩატე სხეულებს ზემო მდებარეობა ხვდათ წილად შემოქმედის მიერ, ხოლო მძიმეებსა და ქვედაზიდულებს - უფრო ქვემორე მხარე, რაც არის შუაგული.

უფრო მსუბუქი და უფრო ზემსწრაფი სტიქიონია ცეცხლი, რომელსაც უშუალოდ ცის შემდეგ დაწესებულად ამბობენ. მას უწოდებენ ეთერს, რომლის შემდეგ, უფრო ქვემოთ, ჰაერს ათავსებენ. წყალი და მიწა, როგორც უფრო მძიმენი და ქვედაზიდულნი, შუაგულში არიან დაკიდებულები.

ასე საპირისპიროდ არიან ისინი: ქვემოთ - წყალი და მიწა (ხოლო წყალი, როგორც მიწაზე უფრო მსუბუქი, მასზე უფრო ადვილმოძრავია), ზემოდან კი, ყოველმხრივ, გარსის მსგავსად, წრიულად - ჰაერი; ჰაერის ირგვლივ, ყოველმხრივ - ეთერი; ხოლო ყოველივეს გარედან, წრიულად - ცა.

ამბობენ, რომ ცა მოძრაობს წრიულად და ერთად ამჭიდროებს შიგთავსს, რომ ამ გზით მყარად და დაურღვევლად შენარჩუნდეს იგი.

შვიდ სარტყელს ამბობენ ცისას, - ერთს მეორეზე უფრო მაღალს. ამბობენ, აგრეთვე, რომ ცის ბუნება ყველაზე უფრო დაწლობილია, მსგავსად კვამლისა, და რომ თითოეულ სარტყელზე თითო ცთომილია. ამიტომ, შვიდი ცთომილი თქვეს მათ: მზე, მთვარე, იუპიტერი, მერკური, მარსი, ვენერა, სატურნი (ისინი ეენერას ხან ცისკრის, ხან მწუხრის მთიებად ამბობენ). ცთომილნი უწოდეს მათ, რადგან ცის საპირისპირო მოძრაობას ასრულებენ ცა და სხვა ვარსკვლავები აღმოსავლეთიდან დასავლეთისკენ მოძრაობენ და მხოლოდ ესენია, რომლებსაც დასავლეთიდან აღმოსავლეთისაკენ აქვთ მოძრაობა. ამას ვიგებთ მთვარისგან, რომელიც ყოველ საღამოს მცირედით უკან იხევს.

ვინც ამბობს, რომ ცა სფეროსებრია, იგი მას მიწისგან თანაბრად დაცილებულად და დაშორებულად წარმოაჩენს ზევიდანაც, გვერდიდანაც და ქვემოდანაც. ამასთან, ვამბობ „ქვემოდან“და „გვერდიდან“, როგორც ეს ჩვენს შეგრძნებაშია, თორემ, კანონზომიერი მსჯელობის შესაბამისად, ცას ყველა მხრიდან ზედა ადგილი უკავია, მიწას კი - ქვედა.

ამბობენ, აგრეთვე, რომ ცა სფეროსებრ წრეს უვლის დედამიწას და, მისი უსწრაფესი მოძრაობისას, მასთან ერთად წრეს შემოივლის მზე, მთვარე და ვარსკვლავები. ამიტომ, როდესაც მიწის ზევით იმყოფება მზე, აქ დღეა, მიწის ქვეშ კი - ღამე. როდესაც მიწის ქვეშ ჩადის მზე, აქ ღამეა, იქ კი - დღე.

სხვებმა ნახევარსფერულად წარმოიდგინეს ცა, თანახმად ღვთისგამომეტყველი დავითისა, რომელიც ამბობს; „ვინც განავრცო ცა, როგორც ტყავი“ (ფს. 103,2), რაც კარავს ცხადყოფს. ნეტარი ესაიაც ამბობს; „ვინც დააფუძნა ცა, როგორც კამარა“ (ეს. 40,22). ასე აქვთ წარმოდგენილი მათ, რადგან როდესაც მზე, მთვარე და ვარსკვლავები ჩადიან, გარეუვლიან ისინი დედამიწას დასავლეთიდან ჩრდილოეთისკენ და ამგვარად კვლავ აღმოსავლეთს აღწევენ.

ასე ხდება თუ ისე, ყოველივე საღვთო ბრძანებით არის შექმნილი და დაფუძნებული და ყველაფერს საღვთო ნება და განზრახვა აქვს ურყევ საძირკვლად, რადგან „მან თქვა და დაიბადნენ. მან ბრძანა და შეიქმნენ. დააფუძნა ისინი უკუნისამდე და უკუნითი უკუნისამდე. განჩინება დადო და არ გაქარწყლდება იგი“ (ფს. 148,5-6).

ამრიგად, „ცა ცისა“ არის პირველი ცა, რომელიც სამყაროს ზევით მდებარეობს. აჰა - ორი ცა, რადგან სამყაროსაც ცად უწოდა ღმერთმა. საღვთო წერილის ჩვეულებაა, ჰაერსაც ცად უწოდოს, რადგან მასაც ზევით ვხედავთ. წერილი ამბობს; „აკურთხეთ ყველა ფრიველი ცისა“ (დან. 3,89), ესე იგი - ჰაერისა, რადგან ჰაერია ფრინველთა სავალი ადგილი და არა ცა. აჰა - სამი ცა, რაზეც საღვთო მოციქულმა თქვა. ხოლო თუ გნებავს, რომ შვიდი სარტყელიც შვიდ ცად გაიგო, არაფერი ევნება ამით ჭეშმარიტების სიტყვას. ებრაული ენისთვის დამახასიათებელია ცის მრავლობითად წოდება, როგორც „ცანი“. ამიტომ, როცა უნდა თქმულიყო „ცა ცისა“, ითქვა „ცანი ცათანი“, რაც ნიშნავს „ცის ცას“, ანუ ცას, რომელიც სამყაროს ზემოთაა. ასევე, თქმულია „ცათა ზემო წყალნი“, სადაც „ცანი“ არის ან ჰაერი და სამყარო ან სამყაროს შვიდი სარტყელი ან თვით სამყარო, ებრაულის ჩვეულებისამებრ მრავლობითად სახელდებული, როგორც „ცანი“.

ყოველივე, რაც ქმნისებრია, ბუნებისეული კანონზომიერებით ხრწნას ექვემდებარება, მათ შორის ცანიც, მაგრამ ისინი ღვთის მადლით არიან შემტკიცებულნი და დაცულნი. მხოლოდ ღვთაებაა ბუნებით დაუსაბამო და დაუსრულებელი. ამიტომაც თქმულა; „ისინი მოისპობიან, შენ კი ჰგიე“ (ფს. 101,27), თუმცა მთლიანად როდი გაქრებიან ცანი, რადგან „დაბერდებიან და როგორც გარსამოსი, დაიხვევიან და შეიცვლებიან და იქნება ცა ახალი და მიწა ახალი“ (გამოცხ. 21,1).

ცა ბევრად უფრო დიდი ზომისაა, ვიდრე დედამიწა. ამიტომ, არ გვმართებს ცის არსების ძიება, რადგან უცოდნელია იგი ჩვენთვის.

ნურავინ დაუშვებს ცათა ან მნათობთა განსულიერებას, რადგან ისინი უსულონი და უგრძნობნი არიან. ამიტომ, თუმცა საღვთო წერილი ამბობს; „ხარობდნენ ცანი და მხიარულობდეს მიწა“ (ფს. 95,11). ამით იგი სიხარულისკენ მოუწოდებს ცაში მყოფ ანგელოზებს და მიწაზე მყოფ ადამიანებს. უწყის წერილმა გაპიროვნება და უსულოთა შესახებ, როგორც სულიერთათვის, სიტყვის თქმა. მაგალითად. „ზღვამ იხილა და გაიქცა, იორდანე მიიქცა უკან“ (ფს. 113,3). აგრეთვე: „რა დაგემართა ზღვაო, რომ გაიქეცი, და - შენ, იორდანე, უკან რომ მიიქეცი?“ (ფს. 113,5); და მთებსა და ბორცვებს შეკითხვა ეძლევათ, თუ რა მიზეზით ხტიან. ჩვენც გვჩვევია, ასევე, თქმა, რომ „შეიკრიბა ქალაქი“, თუმცა გვსურს აღვნიშნოთ არა შენობები, არამედ ქალაქის მცხოვრებნი. კიდევ, თქმულია; „ცანიც ღვთის დიდებას უთხრობენ“ (ფს. 18,2), თუმცა ისინი გრძნობადი ყურით მოსასმენ ხმას როდი გამოსცემენ, არამედ თავისი სიდიადით შემოქმედის ძალას წარმოგვიჩენენ ჩვენ, რადგან მათი მშვენების მჭვრეტელნი ვადიდებთ შემოქმედს, როგორც დიდოსტატს.

 

თავი ოცდამეერთე

სინათლეს, ცეცხლის, მნათობების, მზის, მთვარისა და ვარსკვლავების შესახებ

ცეცხლი არის ერთერთი სტიქიონი, დანარჩენებზე უფრო მსუბუქი და ზეაღმავალი, დამწველი და, ამავე დროს, გამანათებელი, შექმნილი პირველ დღეს დამბადებლის მიერ, რადგან საღვთო წერილი ამბობს; „და თქვა ღმერთმა: დაიბადოს სინათლე; და დაიბადა სინათლე“ (შეს. 1,3). როგორც ზოგი ამბობს, ცეცხლი სხვა არაფერია, თუ არა სინათლე. სხვები კოსმიურ ცეცხლს ჰაერის ზევით მყოფად ამბობენ, რასაც ისინი ეთერს უწოდებენ.

ამრიგად, ღმერთმა დასაბამში ანუ პირველ დღეს შექმნა სინათლე - მთელი ხილული შესაქმის მშვენება და სამკაული. მართლაც, მოაშორე სინათლე და ყველანი სიბნელეში დარჩებიან გამოუცნობნი, რადგან არ შეეძლებათ საკუთარი კეთილფეროვნების გამოვლენა. „ხოლო უწოდა ღმერთმა სინათლეს დღე, სიბნელეს კი უწოდა ღამე“ (შეს. 1,5). სიბნელე არის არა რამ არსება, არამედ - შემთხვევითობა, რადგან იგი ნაკლებობაა სინათლისა. ჰაერს საკუთარ არსებაში არ აქვს სინათლე. ამიტომ, ჰაერისთვის სინათლის მოკლებას უწოდა ღმერთმა სიბნელე. არათუ არსებაა სიბნელე, არამედ - სინათლის ნაკლებობა, რაც უმალ შემთხვევითობას ცხადყოფს, ვიდრე არსებას.

პირველად სახელი დაერქვა არა ღამეს, არამედ დღეს. ასე რომ, პირველი არის დღე და ბოლო არის ღამე. ამიტომ, ღამე მოსდევს დღეს და დღის დაწყებიდან მეორე დღემდე ერთი დღეღამეა, რადგან წერილმა თქვა: „და იყო საღამო, და იყო განთიადი - ერთი დღე“ (შეს. 1,5).

ამიტომ, საღვთო ბრძანებით, სამი დღის განმავლობაში სინათლე გაიშლებოდა და შემჭიდროვდებოდა. ასე დგებოდა დღე და ღამე. მაგრამ მეოთხე დღეს ღმერთმა შექმნა დიდი მნათობი ანუ მზე „დღის მოთავედ და მბრძანებლად“ (შეს. 1,16), რადგან მის მიერ შემყარდება დღე. მართლაც, დღე მაშინ არის, როდესაც მზე მიწის ზევითაა და დღის ხანგრძლივობა ესაა აღმოსავლეთიდან დასავლეთამდე მზის სრბოლა მიწის ზევით. ასევე, შექმნა ღმერთმა უფრო მცირე მნათობი ანუ მთვარე და ვარსკვლავები - „მოთავედ და მბრძანებლად ღამისა“ (შეს. 1,16) და მის გასანათებლად. ღამე მაშინ არის, როცა მზე მიწის ქვეშაა, ხოლო ღამის ხანგრძლივობა ესაა დასავლეთიდან აღმოსავლეთამდე მზის სრბოლა მიწის ქვეშ. ამიტომ, მთვარე და ვარსკვლავები დაწესდა ღამის გასანათებლად, მაგრამ არა ისე, თითქოს დღისით ისინი მთლიანად მიწის ქვეშ იყვნენ (რადგან ვარსკვლავები დღისითაც ცაში არიან მიწის ზევით) არამედ ფარავს რა მზე მათაც და მთვარესაც უფრო მბრწყინავი ელვარებით, არ აძლევს საშუალებას, რომ გამოჩნდნენ.

ამ მნათობებში დააუნჯა შემოქმედმა პირველქმნილი სინათლე, არა იმიტომ, რომ ნაკლებობა ჰქონდა მას სხვა სინათლისა, არამედ იმიტომ, რომ ის სინათლე უქმად არ შთენილიყო, რადგან მნათობი არის არა თვით სინათლე, არამედ სინათლის ჭურჭელი.

ამ მნათობებიდან შვიდს ცთომილად იტყვიან და ამბობენ, რომ ისინი ცის საწინააღმდეგო მოძრაობით მოძრაობენ. ამიტომაც ეწოდეს მათ ცთომილნი, რადგან ცა, როგორც უთქვამთ, აღმოსავლეთიდან დასავლეთისკენ მოძრაობს, ცთომილნი კი - დასავლეთიდან აღმოსავლეთისკენ. ამასთან, ცა თავისი უფრო სწრაფი მოძრაობით ამ შვიდ ცთომილსაც თანაშემოატარებს.

შვიდი ცთომილის სახელები შემდეგია; მთვარე, მერკური, ვენერა, მზე, მარსი, იუპიტერი, სატურნი. ცის თითოეულ სარტყელზე შვიდისგან თითო ცთომილია:

პირველზე, ანუ უზემოესზე - სატურნი
მეორეზე - იუპიტერი
მესამეზე - მარსი
მეოთხეზე - მზე
მეხუთეზე - ვენერა
მეექვსეზე - მერკური
მეშვიდეზე და უქვემოესზე - მთვარე

ისინი რბიან იმ დაუცხრომელი სრბოლით, რაც შემოქმედმა დაუწესა მათ და როგორადაც მან დააფუძნა ისინი, თანახმად საღვთო დავითის თქმისა: „მთვარე და ვარსკვლავები, რომლებიც შენ დააფუძნე“ (ფს. 8,4). სიტყვით „დააფუძნე“ დავითმა წარმოაჩინა ღვთის მიერ მათდამი მიცემული წესისა და კანონზომიერების სიმტკიცე და შეუცვლელობა, რადგან მან განაწესა ისინი ჟამებად, ნიშნებად, დღეებად და წელიწადებად. მართლაც, მზის მიერ ოთხი შემოქცევა შემყარდება. პირველი არის - საგაზაფხულო, რადგან მაშინ შექმნა ღმერთმა ყოვლიერება. ამას ცხადყოფს ისიც, რომ დღემდე სწორედ ამ დროს ხდება ყვავილთა აღმოცენება. ეს არის, აგრეთვე, დღეღამსწორობითი შემოქცევა, რადგან თორმეტი საათი შეადგენს დღესაც და ღამესაც. იგი დგება მაშინ, როდესაც აღმოსავლეთის შუაგულშია მზე. და არის იგი კეთილშეზავებული, სისხლის მომმატებელი, თბილი და ნოტიო, ამასთან - თავისი თავის მიერ შუამავალი ზამთარსა და ზაფხულს შორის, რადგან იგი, ერთი მხრივ, ზამთარზე უფრო თბილია და მშრალი, მეორე მხრივ კი, ზაფხულზე უფრო გრილი და ნოტიო. ეს ჟამი გრძელდება ოცდაერთი მარტიდან ოცდაოთხ ივნისამდე. შემდეგ მზე შემაღლდება აღმოსავლეთის უფრო ჩრდილოეთი მხარისკენ და ამას საზაფხულო შემოქცევა მოჰყვება, რაც შუამავალია გაზაფხულსა და შემოდგომას შორის, აქვს რა მას გაზაფხულისგან სითბო, შემოდგომისგან კი - სიმშრალე, რადგან იგი არის თბილი და მშრალი და ჰმატებს ყვითელ ნაღველს. ამ დროს არის ყველაზე დიდი დღე - თხუთმეტი საათისა, ღამე კი ყველაზე უფრო მეტად მოკლე - ცხრა საათის ხანგრძლივობის მქონე. ეს დრო გრძელდება ოცდაოთხი ივნისიდან ოცდახუთ სექტემბრამდე. შემდეგ, კვლავ აღმოსავლეთის შუაგულს უბრუნდება მზე და საზაფხულოს ენაცვლება საშემოდგომო შემოქცევა, რაც როგორღაც შუამდგომია სიგრილესა და სითბოს, სიმშრალესა და სინოტივეს შორის. იგი საზაფხულო და საზამთრო ცვლილებათა შუამავალია, რადგან აქვს საზაფხულოსგან სიმშრალე, საზამთროსგან - სიგრილე; ამიტომ არის იგი გრილი და მშრალი, ახასიათებს რა შავი ნაღვლის მომატება. ისიც დღეღამსწორობითი ცვლილებაა, რადგან თორმეტსაათიანი დღე და ღამე აქვს, და გრძელდება ოცდახუთი სექტემბრიდან ოცდახუთ დეკემბრამდე. ხოლო როდესაც მზე დაეშვება სამხრეთ-აღმოსავლეთისკენ, ყველაზე უფრო დამცრობილისკენ და დადაბლებულისკენ, - საზამთრო შემოქცევა მოიწევა მაშინ, რაც გრილია და ნოტიო, შუამავლობს რა იგი საგაზაფხულოსა და საშემოდგომოს, როგორც საშემოდგომოსგან სიგრილის მქონე, საგაზაფხულოსგან კი სინოტივის მიმღები. უმცირესი დღე აქვს მას - ცხრასაათიანი, და უდიდესი ღამე - თხუთმეტსაათიანი. იგი არის ბალღამის მომმატებელი, ხოლო გრძელდება ოცდახუთი დეკემბრიდან ოცდაერთ მარტამდე.

ამრიგად, სიბრძნით წინაგანაგო დამბადებელმა, რომ უკიდურესი სიგრილისგან, სითბოსგან, ნოტიობისგან თუ სიმშრალისგან უკიდურესად საპირისპირო ვითარებაში გადასვლით არ ჩავვარდნილიყავით მძიმე სნეულებებში, რადგან ანაზდეული ცვალებადობანი, როგორც გონებაც გვიკარნახებს, არასაიმედოა.

აი, ამგვარად სრულყოფს მზე შემოქცევებს, მათგან - წელიწადს, და, აგრეთვე, დღეებსა და ღამეებსაც; კერძოდ, დღეებს მაშინ, როდესაც ამოდის და მიწის ზევით არის იგი, ხოლო ღამეებს - როდესაც მიწის ქვეშ ჩადის და როდესაც, გაშორებისას, მთვარესა და ვარსკვლავებს მანათობლობას შეუმყარებს.

ამბობენ იმასაც, რომ ვარსკვლავთა თორმეტი ზოდიაქო არსებობს ცაში, რომლებსაც მზის, მთვარისა და დანარჩენი ხუთი ცთომილის საწინააღმდეგო მოძრაობა აქვთ.

შვიდივე ცთომილი გადის ამ თორმეტ ზოდიაქოში. მზე თითოეულ ზოდიაქოში სრულყოფს ერთ თვეს და იგი თორმეტი თვის განმავლობაში თორმეტსავე ზოდიაქოს განვლის. თორმეტი ზოდიაქოსა და მათი თვეების სახელები ამგვარია:

ვერძი - მარტის თვის ოცდაერთში იღებს მზეს
კურო - აპრილის თვის ოცდასამში
მარჩბივი - მაისის თვის ოცდასამში
კირჩხიბი - ივნისის თვის ოცდაოთხში
ლომი - ივლისის თვის ოცდახუთში
ქალწული - აგვისტოს თვის ოცდახუთში
სასწორი - სექტემბრის თვის ოცდახუთში
ღრიანკალი - ოქტომბრის თვის ოცდახუთში
მშვილდოსანი - ნოემბრის თვის ოცდახუთში
თხის რქა - დეკემბრის თვის ოცდახუთში
წყლისსაქანელი (მერწყული) - იანვრის თვის ოცში
თევზები - თებერვლის თვის ოცში

მთვარე ყოველ თვეში თორმეტსავე ზოდიაქოს გაივლის, რადგან უქვემოესია იგი და უფრო სწრაფად გადის მათ შორის. ისევე როგორც, წრეში წრის მოთავსებისას, შიგა წრე უფრო მცირე აღმოჩნდება, ამგვარადვე, რადგან მთვარე უქვემოესია, მისი სრბოლაც უფრო მცირეა და უფრო სწრაფად სრულდება იგი.

ელინები ამბობენ, რომ ვარსკვლავებისა და, აგრეთვე, მზისა და მთვარის ამოსვლის, ჩასვლისა და მათი თანშეყრის შედეგად განეგება ყოველივე ჩვენეული. ამის შესახებ არსებობს ასტროლოგია. ჩვენ კი ვამბობთ, რომ ის ნიშნები, რაც მათგან ხდება, ეხება წვიმასა თუ უწვიმრობას, სიგრილესა თუ სითბოს, სინოტივესა თუ სიმშრალეს, აგრეთვე, ქარს და სხვა ამგვარს, მაგრამ არანაირად - ჩვენეულ საქმეებს; თვითუფლებრივნი დავიბადეთ ჩვენ შემოქმედისგან, რის გამოც ჩვენეულ საქმეთა უფროსები ვართ. მართლაც, თუ ვარსკვლავების მსვლელობის მიხედვით ვაკეთებთ ყოველივეს, ესე იგი აუცილებლობის მიხედვით ვაკეთებთ, რასაც ვაკეთებთ, მაგრამ ის, რაც აუცილებლობის მიხედვით კეთდება, არც სათნოებაა, არც ბოროტება. ამიტომ, თუ არც სათნოებას ვფლობთ, არც ბოროტებას, აღარც ქებისა და სასჯელის ღირსნი ვყოფილვართ; ღმერთიც უსამართლო აღმოჩნდება მაშინ, რადგან ზოგისთვის სიკეთე უბოძებია, ზოგისთვის კი - გაჭირვება.

ამრიგად, თუ აუცილებლობის მიხედვით წარემართება და მდინარებს ყოველივე, მაშინ ვეღარც ღმერთი ვერ აღასრულებს წარმმართველობასა და თავისი ქმნილებების წინაგანმგებლობას. მოაზროვნეობაც ზედმეტი იქნება ჩვენთვის, რადგან თუ არანაირი საქმის უფროსები აღარ ვიქნებით, ზედმეტადღა განვიზრახავთ რასმე მაგრამ მოაზროვნეობა უთუოდ იმიტომ მოგვეცა ჩვენ, რომ განვიზრახავდეთ კიდეც. აქედან, ყოველი მოაზროვნე თვითუფლებრივიცაა.

ამიტომ, ჩვენ ვამბობთ, რომ ისინი არიან არა მიზეზები მოვლენებისა ანთუ მოვლენათა წარმოქმნისა ან კიდევ ხრწნადთა ხრწნისა, არამედ წარმოადგენენ უფრო ნიშნებს წვიმებისა და ჰაერის ცვალებადობისა. იქნებ ვინმეს ეთქვა, რომ ისინი ომებისთვისაც თუმცა არა მიზეზები, მაგრამ ნიშნები კი არიან. და რომ ჰაერის ვითარება, რაც მზის, მთვარისა და ვარსკვლავებისგან შეიქმნება, სხვარიგად და სხვარიგად ნაირგვარი გზნების, ნათვისობისა და განწყობის შემამყარებელია. მაგრამ ნათვისობანი ჩვენზეა დამოკიდებული, რადგან აზრი განაგებს, წარმართავს და გარდაქმნის მათ.

ხშირად წარმოჩნდებიან, აგრეთვე, კომეტები მეფეთა სიკვდილის რამ ნიშნად, თუმცა ისინი არ არიან დასაბამიდან შენაქმნი ვარსკელავები, არამედ საღვთო ბრძანებით შესაბამის დროს წარმოჩნდებიან და კვლავ უჩინარდებიან. ამიტომ, არც ის ვარსკვლავი, მოგვებს რომ გამოუჩნდა უფლის კაცთმოყვრული და ჩვენთვის მაცხოვნებელი ხორციელი შობის ჟამს, არ ყოფილა დასაბამში შექმნილ ვარსკვლავთაგანი. ეს ცხადია იქედან, რომ ზოგჯერ აღმოსავლეთიდან დასავლეთისკენ ასრულებდა იგი სრბოლას, ზოგჯერ კი ჩრდილოეთიდან სამხრეთისკენ, ამასთან, ზოგჯერ იფარვოდა, ზოგჯერ კი ჩნდებოდა, რაც არ ეთვისება ვარსკვლაეთა წესსა და ბუნებას.

გვმართებს ვიცოდეთ, რომ მზისგან ნათდება მთვარე, მაგრამ არა იმიტომ, რომ ღმერთს უჭირდა მისთვის მისი საკუთარი სინათლის მიცემა, არამედ იმიტომ, რომ შთაენერგა ქმნილებაში რიგი და წესი მთავრისა და ქვეშევრდომისა, და განვესწავლეთ ჩვენც, რომ გვქონოდა ურთიერთისადმი მზიარებლობა და წილმბოძებლობა, ამასთან, მორჩილება, უპირველესად, შემოქმედი და დამბადებელი ღვთისა და მეუფისადმი, ხოლო შემდეგ მის მიერ დადგენილი მთავრებისადმიც, და არ გამოგვეძია, თუ რის გამო მთავრობს ის, მე კი არა, არამედ ყოველივე მიგვეღო ღვთისგან მადლიერებით და გულკეთილობით.

იკლებს მზე და მთვარე, ამხილებენ რა ამით ღვთის ნაცვლად ქმნილების მოთაყვანეთა უგუნურებას და ასწავლიან რა მათ, რომ თვით ისინი გარდაქმნადნი არიან და ცვალებადნი. ყოველივე გარდაქმნადი ხომ ღმერთი არ არის, რადგან საკუთარი ბუნების მიხედვით ხრწნადია ყოველი გარდაქმნადი.

მზე იკლებს, როდესაც მისთვის მთვარის სხეული ხდება როგორც რამ შუაკედელი და დამჩრდილავი, არ ანებებს რა იგი სინათლეს, რომ მოგვებოძოს ჩვენ. ამიტომ, რა ზომისაც აღმოჩნდება მთვარის სხეული მზის დაფარვისას, იმ ზომისა იქნება კლებაც. ხოლო ის, რომ მთვარის სხეული მზეზე მცირეა, ნუ გაგაკვირვებს, რადგან მზეც, ზოგის თქმით, მიწაზე ბევრად დიდია (მამათა აზრით კი იგი თანასწორია მიწისა) მაგრამ ხშირად მას პატარა ღრუბელი, პატარა ბორცვი თუ კედელი ფარავს.

მთვარის კლება დედამიწის ჩრდილისგან ხდება, როდესაც მთვარე თხუთმეტი დღისა შეიქმნება და აღმოჩნდება (მზის) საპირისპირო მხარის უმაღლეს წერტილში, რაჟამს მზე მიწის ქვეშ იქნება, მთვარე კი - მიწის ზევით. ასეთ დროს დედამიწა ჩრდილს იძლევა და მზის სინათლე ვეღარ წვდება მთვარეს, რომ გაანათოს. ამის გამო იკლებს იგი.

გვმართებს ვიცოდეთ, რომ შემოქმედმა მთვარე შექმნა სრული ანუ თხუთმეტი დღისა, რადგან შეშვენოდა მთვარეს, სრულქმნილი ყოფილიყო. ამასთან, როგორც ვთქვით, მზე შეიქმნა მეოთხე დღეს. ამიტომ მთვარე წინ უსწრებდა მას თერთმეტი დღით, რადგან მეოთხე დღიდან მეთხუთმეტემდე თერთმეტი დღეა. ამიტომ, ყოველ წელიწადს მთვარის თორმეტი თვე თერთმეტი დღით ნაკლებია მზის თორმეტ თვეზე. რომელთაც აქვთ სამასსამოცდახუთი დღე და მეოთხედი დღისა. ამიტომ, შეიკრიბება რა მეოთხედები, ყოველ მეოთხე წელს ერთი დღე შესრულდება, რასაც ეწოდება ნაკი, ხოლო ამგვარი წელი სამასსამოცდაექვსი დღის მქონე იქნება. მთვარის წელიწადი სამასორმოცდათოთხმეტი დღისაა, რადგან მთვარე, მას შემდეგ, რაც იშვება ანუ განახლდება, იზრდება, სანამ არ გახდება თოთხმეტი დღისა და სამი მეოთხედისა, შემდეგ კი იწყებს დაცხრომას ვიდრე ოცდაცხრანახევარ დღემდე და სრულიად უნათლო ხდება, ხოლო კვლავ მზესთან შერთული ახლად იშვება და განახლდება, ატარებს რა ჩვენეული აღდგომის ნიშანს.

ამრიგად, ყოველ წელს მთვარე თერთმეტ დღეს უკან უბრუნებს მზეს. ამიტომ, ყოველ სამ წელიწადში ებრაელებს შემოაქვთ ერთი დამატებითი თვე და ამგვარი წელიწადი, თერთმეტდღიან შენამატთა გამო, ცამეტი თვისა აღმოჩნდება.

ცხადია, რომ შედგენილია მზეც, მთვარეც და ვარსკვლავებიც. ისინი თავისი ბუნებით ხრწნას ექვემდებარებიან, მაგრამ ჩვენ მათი ბუნება არ ვიცით. ზოგი ამბობს, რომ ცეცხლი, რაიმე ნივთის გარეშე, უჩინო ხდება. ამიტომ, ჩაქრება რა იგი, უჩინარდება. სხვების თქმით, ჩაქრება რა იგი, ჰაერად გარდაიქმნება.

ზოდიაქური წრე მრუდად მოძრაობს და განიყოფება თორმეტ ნაკვეთად, რომლებსაც ზოდიაქოები ეწოდება.

ცთომილთა სახლები

მარსისა - ვერძი და ღრიანკალი; ვენერასი - კურო და სასწორი; მერკურისა - მარჩბივი და ქალწული; მთვარისა - კირჩხიბი; მზისა - ლომი; იუპიტერისა - მშვილდოსანი და თევზები; სატურნრსა -თხის რქა და წყლისსაქანელი (მერწყული).

მაღლივობანი

მზის მაღლივობა ვერძია; მთვარისა - კურო; იუპიტერისა - კირჩხიბი; მარსისა - ქალწული; სატურნისა - სასწორი; მერკურისა - თხის რქა; ვენერასი - თევზები.

 

თავი ოცდამეორე

ჰაერისა და ქარების შესახებ

ჰაერი არის უდაწლობილესი სტიქიონი, ნოტიო და თბილი, ცეცხლზე უფრო მძიმე, მიწაზე და წყლებზე უფრო მსუბუქი, ამოსუნთქვისა და ხმის გამოცემის მიზეზი, უფერო ანუ ბუნებით ფერის არმქონე, გამჭვირვალე, შუქგამტარი (რადგან მიმღებია სინათლისა) ჩვენი სამი გრძნობის მსახური (რადგან მის მიერ ვხედავთ, ვისმენთ და ვიყნოსავთ) სითბოს, სიგრილის, სიმშრალისა და სინოტივის მიმღები, რომლისაც არის ყველა გადაადგილებითი მოძრაობა; ზევით, ქვევით, შიგნით, გარეთ, მარჯვნივ, მარცხნივ, აგრეთვე, წრებრუნვითი მოძრაობა.

მას თავისთავად არ აქვს სინათლე, არამედ მზის, მთვარის, ვარსკვლავებისა და ცეცხლის მიერ ნათდება. აი, ეს არის, რაც თქვა წერილმა: „სიბნელე იყო უფსკრულის ზემოთ“ (შეს. 1,2), სურდა რა იმის ცხადყოფა, რომ ჰაერს თავისთავად არ აქვს სინათლე, არამედ სხვა რამ არის არსება სინათლისა.

ქარი არის ჰაერის მოძრაობა ანუ ქარი არის ჰაერის დინება, რომელიც სახელწოდებებს იცვლის იმ ადგილების შეცვლის შედეგად, საიდანაც მოედინება.

ადგილი ჰაერისეულია, რადგან ყოველი სხეულის ადგილი არის მისი გარემომცველობა. მაგრამ რა არის ის, რაც სხეულებს გარემოიცავს, თუ არა ჰაერი?

ადგილები, საიდანაც ხდება ჰაერის მოძრაობა, ნაირგვარია. ქარებსაც მათ შესაბამისად აქვთ სახელები. სულ თორმეტია ისინი.

ამბობენ, რომ ჰაერი ესაა ცეცხლის დაშრეტილობა ანდა გამთბარი წყლის ორთქლი.

ჰაერი, თავისი ბუნებით, თბილია, მაგრამ გრილდება წყალთან და მიწასთან მეზობლობაში, რის გამოც მისი ქვედა ნაწილები გრილია, ზედა კი - თბილი.

ქარები ამგვარად ქრიან: საზაფხულო აღმოსავლეთიდან - კეკიასი ანუ ჩრდილო-აღმოსავლეთის ქარი, იგივე მესესი ანუ შუაქარი; დღეღამსწორობითი აღმოსავლეთიდან - აპელიოტესი ანუ აღმოსავლეთის ქარი; საზამთრო აღმოსავლეთიდან - ევროსი ანუ სამხრეთ-აღმოსავლეთის ქარი; საზამთრო დასავლვთიდან - ლიფსი ანუ სამხრეთ-დასავლეთის ქარი; დღეღამსწორობითი დასავლეთიდან - ზეფირი ანუ დასავლეთის ქარი; საზაფხულო დასავლეთიდან - არგესტესი ანუ ჩრდილო-დასავლეთის ქარი, იგივე ოლიმპიასი ანუ იაპიქსი. შემდეგ - ნოტოსი ანუ სამხრეთის ქარი და აპარქტიასი ანუ ჩრდილოეთის ქარი, რომლებიც ურთიერთსაწინააღმდეგოდ ქრიან. აპარქტიასისა და კევიოსის შუაშია ბორეასი, ევროსისა და ნოტოსის შუაში - ფენიქსი, რასაც ევრონოტოსსაც უწოდებენ, ნოტოსისა და ლიფსის შუაში - ლიბონოტოსი, იგივე ლევკონოტოსი, ხოლო აპარქტიასისა და ორგესტესის შუაში - თრასკიასი ანუ კერკიოსი, როგორც მას ადგილობრივი მცხოვრებლები უწოდებენ.

 

თავი ოცდამესამე

წყალთა შესახებ

წყალიც არის ერთი ოთხსტიქიონთაგანი, ღვთის უმშვენიერესი ქმნილება.

წყალი არის ნოტიო, გრილი, მძიმე, ქვედაზიდული და თხევადი სტიქიონი. მას ახსენებს საღვთო წერილი, როდესაც ამბობს; „და სიბნელე იყო უფსკრულის ზემოთ და სული ღვთისა მიმოიქცეოდა წყალთა ზემოთ“ (შეს. 1,2). უფსკრული სხვა არაფერია, თუ არა ბევრი წყალი, რისი სასრულიც მიუწვდომელია ადამიანებისთვის.

ამრიგად, დასაბამში წყალი მთელი დედამიწის ზედაპირზე იყო და ღმერთმა პირველად სამყარო შექმნა გამმიჯვნელად სამყაროს ზედა წყალსა და სამყაროს ქვედა წყალს შორის, რადგან იგი, საუფლო ბრძანებით, წყალთა უფსკრულის შუაში დამყარდა. სწორედ ამიტომ თქვა ღმერთმა შექმნა სამყაროსი. და შეიქმნა. მაგრამ რის გამო დააუნჯა ღმერთმა წყალი სამყაროს ზემოთ? - მზისა და ეთერის უცხელესი მხურვალების გამო, რადგან სამყაროს შემდეგ უშუალოდ ეთერია განფენილი და მზეც (მთვარესთან და ვარსკვლავებთან ერთად) სამყაროში არის. ამიტომ, რომ არ ყოფილიყო ზემდებარე წყალი, სამყარო სიცხისგან აალდებოდა.

შემდეგ ბრძანა ღმერთმა წყალთა შეკრება ერთ შესაკრებში. „ერთი შესაკრების“ თქმა არ ნიშნავს მათ შეკრებას ერთ ადგილას (რადგან, აჰა, შემდეგ ამბობს; „და წყალთა საცავებს უწოდა ზღვები“, შეს. 1,10), არამედ მიწისგან გამიჯნულად, ცალკე, წყალთა ერთად ყოფნა ცხადყო ამით სიტყვამ.

ამრიგად, შეიკრიბა წყალნი თავის ერთ შესაკრებში და გამოჩნდა ხმელეთი. აქედან არის ორი ზღვა, რომლებიც ეგვიპტეს გარემოიცავს, რადგან ორი ზღვის შუაში მდებარეობს იგი. აქედანვე შედგა ნაირგვარი ზღვები, რომლებსაც აქვთ მთები, კუნძულები, კონცხები და ნავსადგომები. ისინი გარემოიცავენ ყურეებს, ზღვისპირებსა და ზღვისკიდეებს. „ზღვისპირად“ ქვიშრობი ითქმის, ხოლო „ზღვისკიდედ“ - კლდოვანი და ჩაღრმავებული ნაპირი, რასაც სულ თავშივე აქვს სიღრმე. მსგავსადვე შედგა, აგრეთვე, აღმოსავლეთის ზღვა, რასაც ინდოეთისა ეწოდება, და ჩრდილოეთის ზღვა, რასაც კასპია ჰქვია. აქედანვე შეიკრიბა ტბებიც.

არსებობს, აგრეთვე, ოკეანე, რაც, როგორც რამ მდინარე, წრეს უვლის მთელ დედამიწას. ვფიქრობ, მის შესახებ თქვა საღვთო წერილმა; „მდინარე გამოდის სამოთხიდან“ (შეს. 2,10), რასაც აქვს სასმელი და ტკბილი წყალი. იგი ამარაგებს წყლით ზღვებს, რაც, ზღვებში ხანგრძლივად ყოფნისას, უძრავად მდგომი მწარე ხდება. მზე და სიფონები1 მარადჟამს ამოწრეტს მის უდაწლობილეს ნაწილს. აქედან შემყარდებიან ღრუბლები და აქედან არის წვიმები, ხოლო ამგვარი გაფილტვრის შედეგად წყალი ტკბილი ხდება.

ოკეანე იყოფა ოთხ თავად ანუ ოთხ მდინარედ. ერთი მათგანის სახელია ფისონი, ესე იგი, ინდოეთის განგი; მეორის სახელია გეონი. ეს არის ნილოსი, რომელიც ეთიოპიიდან ეგვიპტეში ჩაედინება. სახელი მესამისა - ტიგროსი, ხოლო სახელი მეოთხისა - ევფრატი. არსებობს კიდევ სხვაც ბევრზე ბევრი ძალიან დიდი მდინარე, რომელთა ნაწილი ზღვაში ჩაიცლება, ხოლო ნაწილი მიწაში უჩინარდება. აქედან, მთელი მიწა დასვრეტილია და დაღრუებული, როგორც რამ ძარღვთა მქონე, რომელთა მიერ ზღვებისგან მიღებულ წყლებს წყაროებად ამოადინებს იგი. მიწის გვარეობისებრ გარდაიქმნება წყაროთა წყალიც, რადგან ზღვის წყალი მიწის გავლით იფილტრება და ასე ტკბება. მაგრამ თუ ის ადგილი, საიდანაც წყარო ამოდის, მწარე ან მარილიანი აღმოჩნდება, მიწის მსგავსი იქნება ამომდინარე წყალიც. ხშირად, როდესაც შევიწროვდება წყალი და იძულებით ამოსკდება, თბება იგი. ასე აღმოცენდება თვითნაბადი თბილი წყლები.

ამრიგად, საღვთო ბრძანებით, მიწაში ღრმულები გაჩნდა და ასე შეიკრიბა წყლები თავის საცავებში. აქედან წარმოიქმნა მთებიც.

ამგვარად, პირველ წყალს ღმერთმა უბრძანა გამოეყვანა ცოცხალი სული, რადგან განზრახული ჰქონდა მას, რომ წყლისა და წმინდა სულის მიერ (რომელიც დასაბამში წყალთა ზემოთ მიმოიქცეოდა), განეახლებინა ადამიანი. ეს თქვა საღვთო ბასილიმ.

ამრიგად, გამოიყვანა წყალმა მცირე და დიდი ცხოველები, წყალში მძრომელი ვეშაპები, ურჩხულები, თევზები და ფრთოსანი ფრინველები. სწორედ ფრინველთა მიერ უკავშირდება ერთმანეთს წყალი, მიწა და ჰაერი, რადგან ისინი, ერთი მხრივ, წყალთაგან წარმოიშვნენ, მეორე მხრივ, მიწაზე ცხოვრობენ და, მესამე მხრივ, ჰაერში ფრენენ.

უმშვენიერესი და მრავალსასარგებლო სტიქიონია წყალი, რომელიც განგვწმენდს არა მხოლოდ სხეულებრივი ბიწისგან, არამედ სულიერისგანაც, თუკი შეითვისებს იგი სულის მადლს.

------------------------------------

1. სიფონი ბერძნულად ნიშნავს მილს, ტუმბოს. სულხან-საბა მას ასე განმარტავს: „სიფონი - ქარი რამე ზღვით აღმოსრული, რომელი აღანქრევს წყალსა ზღვისასა და აღმოჩნდების, ვითარცა სვეტი რაიმე, ამფრქვეველი წყლისა და ავნებს ნავთა, უკეთუ მახლობელ არს“. ამავე ტერმინს „სიტყვის კონის“ სხვა რედაქციაში ასეთი განმარტება აქვს: „სიფონი არს ღრუბელი რაიმე ქარიანი, რომელი აღწბავს წყალთა; სიფონი ეწოდების ღრუბლისა სვეტსა მას, რომელი ჩადგების ზღვათა და აღიღებს წყალთა“. ეფრემ მცირეს და არსენ იყალთოელს სიფონი უთარგმნელად გადმოაქვთ.

 

თავი ოცდამეოთხე

მიწისა და იმათ შესახებ, რაც მისგანაა

მიწა, ოთხი სტიქიონისგან ერთერთი, არის მშრალი, გრილი, მძიმე და უძრავი. იგი ღვთის მიერ არარსებობიდან არსებობაში შემოვიდა პირველ დღეს, რადგან თქმულია; „დასაბამში შექმნა ღმერთმა ცა და მიწა“ (შეს. 1,1). კაცთაგან არავის ძალუძს თქვას, თუ რა არის მისი საძირკველი და ლიბო. ზოგის თქმით, იგი წყალზეა დასაძირკვლებული და დამკვრივებული, როგორც ამბობს საღვთო დავითი; „ვინც დაამყარა მიწა წყლებზე“ (ფს. 135,6). ზოგის თქმით, იგი ჰაერზეა დაფუძნებული; სხვა კი ამბობს; „ვინც დაასაძირკვლე მიწა არარაზე“ (იობ. 26,7). და კვლავ ღვთისგამომეტყველი დავითი, თითქოსდა შემოქმედის პირით, ამბობს; „მე დავამყარე მისი სვეტები“ (ფს. 74,4), სვეტებად უწოდა რა მის შემამტკიცებლობით ძალას. ხოლო სიტყვები: „ზღვებზე დააფუძნა იგი“ (ფს. 23,2) იმას ცხადყოფს, რომ ყოველმხრივ გარეშემოეღვრება დედამიწას წყლის ბუნება. რაც არ უნდა მივიჩნიოთ მის საძირკვლად, - თვით იგი, ჰაერი, წყალნი თუ არარა, - გვმართებს, არ დავცილდეთ ღვთისსათნო აზრს, არამედ ვაღიარებდეთ, რომ შემოქმედის ძალით არის პყრობილი და თანაშემტკიცებული ერთობლივად ყოველივე.

ამრიგად, როგორც წერილი ამბობს, დასაბამში მიწას წყლები ფარავდა, რის გამოც იგი შეუმზადებელი ანუ შეუმკობელი იყო (შეს. 1,2). ღვთის ბრძანებით შეიქმნა წყალთა საცავები და მაშინ გაჩნდა მთები. ღვთის ბრძანებითვე საკუთარი სამკაული შეიძინა მიწამ, გამშვენდა რა იგი ყოველგვარი ბალახითა და მცენარეულობით, რომლებსაც საღვთო ბრძანებამ შთაუნერგა ზრდადობითი, მასაზრდოებლობითი და თესლოვნებითი ანუ მსგავსის მშობელობითი ძალა. შემოქმედის ბრძანებით მიწამ გამოიყვანა ცხოველთა ყოველგვარი სახეობა: ქვეწარმავლები, მხეცები და საქონელი. ყველა მათგანი გამოსადეგია ადამიანისათვის თავის დროზე, კერძოდ, ნაწილი - საჭმელად, როგორებიცაა: ირმები, ცხვრები, ქურციკები და სხვა ამგვარნი; ნაწილიმოსახმარად, როგორებიცაა: აქლემები, ხარები, ცხენები, ვირები და სხვა ამგვარნი; ნაწილი - გასართობად, როგორებიცაა მაიმუნები, ფრინველებიდან - კაჭკაჭები, თუთიყუშები და სხვა ამგვარნი. ასევე, მცენარეთა და ბალახთა ნაწილი ნაყოფიერია და საჭმელად ვარგისი, ნაწილი - კეთილსურნელოვანი და ყვავილოვანი, ჩვენს დასატკბობად ბოძებული, როგორც, მაგალითად, ვარდი და სხვა ამგვარი; ნაწილი სნეულებათა საკურნებელია. არ არსებობს ისეთი ცხოველი თუ მცენარე, რომელშიც შემოქმედის მიერ არ იყოს შთანერგილი ადამიანთა საჭიროებისათვის გამოსადეგი რამ მოქმედება. მან, ვინც უწყის ყოველივე უწინარეს მისი შექმნისა, უწყოდა ისიც, რომ ადამიანი ნებაყოფლობით ცთომილებაში აღმოჩნდებოდა და ხრწნას მიეცემოდა. ამიტომ, ყოველივე, რაც კი არის სამყაროში, აგრეთვე, მიწაზე და ჰაერში, იმგვარად შექმნა მან, რომ შესაფერის დროს გამოსადეგი ყოფილიყო ადამიანისთვის.

ცთომილებამდე ადამიანის მორჩილი იყო ყოველივე, რადგან იგი ღვთის მიერ ყველაფრის მთავრად იყო დადგენილი, რაც კი არის მიწაზე და წყალში. გველიც კი გაშინაურებული იყო ადამიანთან, სხვებზე ხშირად მიდიოდა მასთან და საამური მოძრაობებით ესაუბრებოდა (ამიტომ, მთავარბოროტმა ეშმაკმა სწორედ მის მიერ შთაუნერგა პირველმშობლებს უბოროტესი დარიგება). ასევე, მიწაც თავისით აღმოაცენებდა ნაყოფს იმ ცხოველების საჭიროებისათვის, რომლებიც ადამიანს ემორჩილებოდნენ. ამასთან, არც წვიმა იყო მიწაზე, არც ზამთარი.

ცთომილების შემდეგ ადამიანმა, რომელმაც „უგონებო პირუტყვებს ჰბაძა და მათ ემსგავსა“ (ფს. 48,13), თავის თავში უგუნური გულისთქმა მოაზროვნე გონებაზე გააბატონა, რადგან ეურჩა იგი უფლის მცნებას. ამიტომ, მორჩილი ქმნილებაც აუმხედრდა შემოქმედისგან ხელდასხმულ მთავარს, რომელსაც განეჩინა, რომ ოფლით დაემუშავებინა ის მიწა, რისგანაც იყო აღებული.

მაგრამ ახლაც აქვს სარგებლობა და საჭიროება მხეცებს, რადგან გვაშინებენ ისინი და გვაიძულებენ, რომ შევიცნოთ შემოქმედი ღმერთი და ჩვენსკენ ვუხმოთ მას.

ეკლებიც ცთომილების შემდეგ აღმოცენდა მიწიდან, თანახმად უფლის განჩინებისა. ამის შემდეგ ვარდის საამურობას ეკალიც თანაშეეუღლა, რომ შეგვახსენოს ის ცთომილება, რის გამოც ეკლებისა და კუროსთავების აღმოცენება მიესაჯა ჩვენთვის მიწას.

სარწმუნო უნდა იყოს, რომ ასეა ეს ყველაფერი, რადგან უფლის სიტყვის მოქმედება კვლავაც ინარჩუნებს ყოველივეს ვიდრე დღევანდელ დღემდე, როგორც თქვა [ღმერთმა]: „იზარდეთ და გამრავლდით და აავსეთ მიწა“ (შეს. 1,28).

ზოგი ამბობს, რომ დედამიწა სფერული სახისაა, ზოგის თქმით კი კონუსის სახე აქვს მას. ამასთან, იგი პატარაა ცასთან შედარებით და მასზე ბევრად მცირეა, რის გამოც წერტილივით ჰკიდია მის შუაგულში.

მიწაც განქარდება და შეიცვლება, ხოლო ნეტარია ის, ვინც მშვიდთა მიწას დაიმკვიდრებს, რადგან ის მიწა, რომელმაც წმინდანები უნდა შეიწყნაროს, უკვდავია. ამიტომ, ვინ იქნება, რომ ღირსებისამებრ უკვირდეს შემოქმედის უსაზღვრო და მიუწვდომელი სიბრძნე? ან ვინ იქნება, რომ შესაფერისი სამადლობელი შესწიროს ესოდენი სიკეთეების მბოძებელს?

 

თავი ოცდამეხუთე

სამოთხის შესახებ

რადგან აპირებდა ღმერთი, რომ ხილული და უხილავი შესაქმისგან შეექმნა ადამიანი თავისი ხატისებრ და მსგავსებისებრ, როგორც მეფე ვინმე და მთავარი მთელი მიწისა და, აგრეთვე, ყოველივე იმისა, რაც მიწაზეა, წინდაწინ განუმზადა მას სამეფოს მსგავსი რამ, რომ იქ დამკვიდრებულს ნეტარი და ყოვლადბედნიერი ცხოვრება ჰქონოდა.

ეს არის საღვთო სამოთხე, ღვთის ხელებით დანერგილი ედემში, ყოველგვარი სიხარულისა და სიამის საუნჯე, რადგან ედემი „შვებად“ ითარგმნება. იგი მდებარეობს აღმოსავლეთით, მთელ დედამიწაზე უფრო მაღლა, არის კეთილშეზავებული, ირგვლივ ფაქიზი და უწმინდესი ჰაერით გაშუქებული, მარადყვავილოვანი მცენარეებით გამშვენებღლი, კეთილსურნელებით სავსე და სინათლით ავსებული, რაც აღემატება ყოველგვარი გრძნობადი მშვენიერებისა და სილამაზის შესახებ აზრს, არის ჭეშმარიტად საღვთო მხარე და ღირსეული სავანე მისთვის, ვინც ღვთის ხატისებრ დაიბადა. იქ არ მკვიდრობდა არარა უგუნურთაგანი, არამედ - მარტოდენ ადამიანი, შენაქმნი ღვთის ხელთაგან. მის შუაგულში ღმერთმა დარგო ხე სიცოცხლისა და ხე ცოდნისა. ამასთან, ხე ცოდნისა იყო ადამიანის მორჩილებისა და ურჩობის გამოსაცდელი, შესამოწმებელი და საწვრთნელი რამ. ამიტომ იწოდა იგი კეთილისა და ბოროტის შეცნობის ხედ; ან კიდევ, იმიტომაც იწოდა ასე, რომ მისი გემოს გამსინჯველთ საკუთარი ბუნების შეცნობის ძალას აძლევდა იგი, ძალას, რაც კარგია სრულთათვის, მაგრამ ცუდია არასრულთათვის (რომლებიც ჯერ კიდევ გრძნობას ეხარბებიან) ისევე როგორც ცუდია მაგარი საკვები მათთვის, რომლებიც კვლავაც რძეს საჭიროებენ. არ სურდა ჩეენს შემქმნელ ღმერთს, რომ ბევრი შფოთვა და საწუხარი გვქონოდა ანდა ჩვენს ცხოვრებაზე მოფიქრალნი და მზრუნველნი ვყოფილიყავით. სწორედ ეს შეემთხვა ადამს, რადგან გემოს გასინჯვით შეიცნო მან, რომ შიშველი იყო და, ამიტომ, თავისთვის გარშემოსარტყმელი მოიპოვა, რადგან აიღო მან ლეღვის ფოთლები და ირგვლივ შემოირტყა. მაგრამ გემოს გასინჯვამდე „ორივე შიშველი იყო, ადამიც და ევაც, და არ რცხვენოდათ“ (შეს. 2,25). ღმერთს სურდა, რომ ამგვარად უვნებო ვყოფილიყავით ჩვენ (რადგან ესაა უვნებობის მწვერვალი) და, ამასთანავე, - უზრუნველნიც, გვექნებოდა რა მხოლოდ ერთი საქმე, ის, რაც ანგელოზებისაა; დაუცხრომლად და უწყვეტად ქება შემოქმედისა, მისი ჭვრეტით ლხენა და საკუთარი საზრუნავის მასზე მინდობა. ამასვე გვაუწყებს წინასწარმეტყველი დავითი, რომელიც ამბობს: „მიანდე უფალს შენი საზრუნავი და იგი გამოგზრდის შენ“ (ფს. 54,23). უფალიც წმინდა სახარებებში თავის მოწაფეებს ასე მოძღვრავს და ეუბნება: „ნუ იზრუნებთ თქვენი სულისთვის, რა ჭამოთ, ნურც თქვენი სხეულისთვის, რა შეიმოსოთ“ (მთ. 6,25). კიდევ: „ითხოვეთ სასუფეველი ღვთისა და სიმართლე მისი, და ეს ყოველივე შეგემატებათ თქვენ“ (მთ. 6,33). და მართას მიმართ: „მართა, მართა, ზრუნავ და წუხხარ ბევრის გამო, მაგრამ საჭიროება არის ერთისა, რადგან მარიამმა კეთილი ნაწილი გამოირჩია, რაც არ წაერთმევა მას“ (ლკ. 10,41-42), ეს კი, ცხადია, არის მის ფერხთით ჯდომა და მისი სიტყვების სმენა.

მეორე მხრივ, სიცოცხლის ხე იყო ან სიცოცხლის მიმნიჭებელი მოქმედების მქონე ხე ანდა საკვები მხოლოდ მათთვის, რომლებიც ღირსნი არიან სიცოცხლისა და არ ექვემდებარებიან სიკვდილს.

ზოგმა გრძნობადად წარმოისახა სამოთხე, ზოგმა - გონისეულად. მე კი მგონია, რომ ადამიანის მსგავსად, რომელიც შეიქმნა როგორც ერთდროულად გრძნობადიც და გონისეულიც, მისი ეს უწმინდესი სამყოფელიც ერთდროულად გრძნობადიცაა და გონისეულიც, აქვს რა ორმაგი გააზრება, რადგან ადამიანი, როგორც გაუწყეთ, სხეულით უსაღვთოეს და ზემშვენიერ მხარეში მკვიდრობდა, სულით კი უაღმატებულეს და შეუდარებლად უფრო გარემშვენიერ ადგილას იმყოფებოდა, სახლად ჰქონდა რა მასში თანამოსახლე ღმერთი და ღმერთივე ჰქონდა რა დიდებულ შესამოსელად, რადგან შემოსილი იყო მისი მადლით, მარტოდენ მისი ჭვრეტის უტკბილესი ნაყოფით ილხენდა (როგორც სხვა ვინმე ანგელოზი) და ამ ჭვრეტითვე საზრდოობდა.

ამრიგად, ეს ხე ღირსებისამებრ იწოდება ცხოვრების ხედ, რადგან საღვთო წილმქონეობის სიტკბოება იმგვარი სიცოცხლის წილმბოძებელია წილმიმღებთათვის, რასაც ვერ გაკვეთს სიკვდილი. ამავე ხეს ღმერთმა უწოდა, აგრეთვე, ყოველი ხე, რადგან თქვა: „ყოველი ხისგან, რაც არის სამოთხეში, ჭამით ჭამოთ“ (შეს. 2,16). თვითვე არის ყოველივე, რომელშიც და რომლის მიერაც არის ყოველივე.

კეთილისა და ბოროტის ცოდნის ხე - ესაა მრავალსახოვანი მჭვრეტელობითი შემმეცნებლობა. იგია საკუთარი ბუნების შემცნობლობა (თავისი თავის მიერ საქვეყნოდ გამაცხადებელი შემოქმედის დიდი საქმისა), რაც, ერთი მხრივ, კარგია სრულთათვის, - მათთვის, რომლებიც საღვთო მჭვრეტელობაში ცხოვრობენ და არ უფრთხიან დაცემას, რადგან დროთა განმავლობაში ჩვევად უქცევიათ ამგვარი ჭვრეტა, მეორე მხრივ კი, - კარგი არ არის მათთვის, რომლებიც ჯერ კიდევ ყრმები არიან, რადგან არ აქვთ მათ სიმტკიცე იმისა, რომ უმჯობესში მკვიდრობდნენ და მყარად იყვნენ დასაყდრებულნი მხოლო მშვენიერის სიახლოვეს. ამიტომ, მათ საკუთარი სხეულის საზრუნავი, როგორც წესი, თავისკენ მიიზიდავს და წარიტაცებს.

ამრიგად, ვფიქრობ, ორმაგია საღვთო სამოთხე. ამიტომ, ჭეშმარიტებით გადმოგვცეს და გვასწავლეს ღმერთშემოსილმა მამებმაც, - ნაწილმა ასე, ნაწილმა - ისე.

ყოველი ხე შეიძლება გავიაზროთ, როგორც ყოველი ქმნილების გზით აღსრულებული შემეცნება საღვთო ძალისა. ამასვე ამბობს საღვთო მოციქული; „მისი უხილავი ძალა და ღმრთეება სამყაროს დაბადების შემდეგ ქმნილებათა შორის შესაცნობი ჩანს“ (რომ. 1,20). თუმცა, ყოველგვარ ასეთ აზრსა და ჭვრეტაზე უმაღლესია ის, რაც ჩვენ შეგვეხება (ვგულისხმობ ჩვენს აგებულებას) როგორც ამბობს საღვთო დავითი: „საკვირველი გახდა შენი ცოდნა ჩემგან“ (ფს. 138,6), ესე იგი - ჩემი აგებულებისგან. მაგრამ ეს ცოდნა შემაცდენელი იყო ახალშექმნილი ადამისთვის იმ მიზეზების გამო, რაც ვთქვით.

ან კიდევ, სიცოცხლის ხე იყო ყოველგვარი გრძნობადისგან შთანერგილი უსაღვთოესი აზრი და გრძნობადთა გზით ყოვლის დამბადებლის, შემოქმედისა და მიზეზისაკენ ზეასვლა, რასაც მან უწოდა, აგრეთვე, ყოველი ხე, როგორც სრული და განუყოფელი, როგორც მარტოდენ მშვენიერებასთან წილმქონეობის მატარებელი.

კეთილისა და ბოროტის ცოდნის ხე იყო გრძნობადი და გემოვანი საკვები, მოჩვენებითად დამატკბობელი, სინამდვილეში კი, ვინც გასინჯავდა, ბოროტებათა შენივთებაში მისი მომაქცეველი, რადგან ღმერთმა თქვა; „ყოველი ხისგან, რაც სამოთხეშია, ჭამით ჭამო“ (შეს. 2,16). ამით იგი, ვფიქრობ, გვეუბნება: „ყოველი ქმნილების გზით ჩემამდე, შემოქმედამდე, ამოდი და ყოველივესგან ერთი ნაყოფი მოინაყოფე, - მე, ჭეშმარიტი სიცოცხლე. ყოველივემ სიცოცხლე გინაყოფოს შენ, და ჩემთან წილმქონეობა აქციე შენი საკუთარი არსებობის შემყარებად, რადგან ამ გზით იქნები უკვდავი“; ხოლო „კეთილისა და ბოროტის ცოდნის ხისგან, - არ ჭამოთ მისგან, რადგან რომელ დღესაც შეჭამთ მისგან, სიკვდილით მოკვდებით“ (შეს. 2,17). მართლაც, ბუნებთად, გრძნობადი საკვები - ესაა განთხეულის შევსება, რაც, აგრეთვე, გარეთ გავა და განიხრწნება. ამიტომ, შეუძლებელია, რომ გრძნობადი საკვების შემთვისებელი უხრწნელი დარჩეს. ან კიდევ, სიცოცხლის ხე - ესაა წილმქონეობა ღმერთთან, რითაც საზრდოობენ ანგელოზებიც და რისგანაც უხრწნელება უნდა მიგვეღო ჩვენც, რომლებსაც გვმართებდა, რომ პირველ რიგში ჩაუძიებლად დავმორჩილებოდით ღვთის რჯულს, ვიდრე არ მივაღწევდით სათნოების სრულ შეთვისებას, რომ ამ გზით ღვთისგან მიგვეღო ძღვენი - კეთილისა და ბოროტის გამრჩეველობა (რაც არის კეთილისა და ბოროტის ცოდნის ხე) რადგან, ვინც ახლადშექმნილია და ჯერაც ვნებადი და ვნებათმოყვარე აზროვნება აქვს, უსაფრთხო არ არის მისთვის აზრთა გარჩევა და მოპაექრეობა.

ამრიგად, ერთი მხრივ, სიცოცხლის ხედ ვამბობ ღვთისგან მოცემულ მცნებას, რადგან სიცოცხლის ხე არის სიმართლე ყველასთვის, ვინც კი მისკენ ისწრაფვის, „და კურთხეულია ხე, რომლის მიერაც დაინერგა სიმართლე“ (იგავ. 11,30), ამბობს სოლომონი.

მეორე მხრივ, ცოდნის ხედ ვამბობ კეთილისა და ბოროტის გამრჩეველობას. ამიტომ მართებდა ადამს, ჩაუძიებელი მორჩილებით შეერთებოდა ღმერთს და თავის დროზე, რაჟამს ბუნებითი ღმერთი ისათნოვებდა, ამ შეერთების სიმდიდრედ განღმრთობა მოეპოვებინა მას, აგრეთვე, - ყოველივეს ჭეშმარიტი ცოდნა, გარჩევა და უსასრულო სიცოცხლე. მაგრამ, უპირველესად, მართებდა ადამს, რომ ჩაუძიებელი მორჩილების გამოცდილება შეეძინა. ამიტომ მისცა ღმერთმა მცნება, არ გაესინჯა ცოდნის ხე, არ რწმუნებოდა თავის გამრჩეველობას, არცთუ ეჭამა რომელიმე ხისგან, რომელსაც კი ექნებოდა ბუნებითი მოქმედება იმისა, რომ საკუთარი თავის ანუ თავისი ბუნების შემცნობლობა შთაეგონებინა მისთვის.

ამრიგად, როდესაც უკეთური ძალა გველის მეშვეობით მიუახლოვდა მას და უთხრა: „იქნებით, როგორც ღმერთები, კეთილისა და ბოროტის მცოდნეები, თუკი შეჭამთ“ (შეს. 3,5), ერწმუნა ადამი თავის გამრჩეველობას და კარგი ეჩვენა მას განღმრთობა და ცოდნა, არკი იაზრა, რომ ყველაფერი კარგია თავის დროზე, რომ ის, რაც კარგია, არ არის კარგი, თუკი კარგადვე არ ხდება, და რომ არ მართებდა მას, ღვთის ნების გარეშე, ვინც გვანიჭებს ჩვენ არსებობასაც და კეთილად არსებობასაც, წინდაწინ მიეტაცებინა ის, რაც მისაცემი იყო მისთვის.

და ნახა მან, რომ კარგია, და ჭამა, და გაშიშვლდა საღვთო უგონობისგან1.

გაეხსნათ მათ სხეულებრივი თვალები, აღეძრათ ვნებები, შეიცნეს რა, რომ შიშვლები იყვნენ, შერცხვათ. გარეგანიზიდნენ ისინი ღვთისგან, სიამეს დაეხარბნენ, როგორც ჩვილები, განიზღუდნენ სიცოცხლის ხისგან და მოკვდავები გახდნენ. მტერმა კი გამოცდილებით იცოდა, რომ ღმერთთან ახლომკვიდრობა განღმრთობისა და მარადიული სიცოცხლის მომნიჭებელი იყო.

--------------------------------

1. ბერძ. έκστασις, რაც ნიშნავს გონის დაკარგვას, თავისი თავიდან გასვლას („გან-დგომას“), უგონო მდგომარეობას, ექსტაზს. იგი ითარგმნებოდა როგორც „განკრთომა“, „განკურნება“, „უგონო-ქმნა“ (იხ. M, ისუ ნ. 2,11), „შესულიბება“ და სხვა. ეფრემთან და არსენთან გვაქვს „დაწყნარებაჲ“, რაც მათ მიერ გამოყენებულ ორიგნილაში κατάστασις-ს გვავარაუდებინებს.

 

თავი ოცდამეექვსე

ადამიანის შესახებ

ასე დააარსა ღმერთმა, ერთი მხრივ, გონისეული არსება, კერძოდ, ანგელოზები და ყველა ციური მწყობრი, რადგან ისინი აშკარად გონისმიერი და უსხეულო ბუნებისა არიან (მაგრამ „უსხეულოდ“ ვამბობ მათ ნივთიერების განხშოებასთან შეფარდებით, რადგან მხოლოდ ღვთიურობაა ნამდვილად უნივთო და უსხეულო) მეორე მხრივ, მან შექმნა, აგრეთვე, ის, რაც გრძნობადია: ცა, მიწა და მათ შუაში მდებარენი.

პირველი მათგანი საკუთრივია ღვთისთვის (რადგან ესაკუთრება ღმერთს მოაზროვნეობითი და მარტოდენ გონებით აღქმადი ბუნება), მეორე კი ყოვლითურთ შორს მყოფია მისგან როგორც, ცხადია, გრძნობას დაქვემდებარებული.

მაგრამ საჭირო იყო, რომ შექმნილიყო ორივე მათგანის ნაზავი და, ღვთის გამომეტყველი გრიგოლის სიტყვისებრ, „უფრო დიდი სიბრძნისა და ბუნებათა მიმართ უშურველობის ნიშანდება“, როგორც რამ ნაერთობა „ხილული და უხილავი ბუნებისა“. ამასთან, როდესაც ვამბობ: „საჭირო იყო“, ვგულისხმობ შემოქმედის ზრახვას, რადგან სწორედ ესაა უმართებულესი განჩინება და რჯული; და ვერავინ ეტყვის შემძერწველს; „რად შემქმენი ასე?“ რადგან აქვს მექოთნეს უფლება, რომ თავისი თიხისგან სხვადასხვა ჭურჭელი დაამზადოს საკუთარი სიბრძნის წარმოსაჩენად.

ამრიგად, რადგან ასე იყო ეს ყველაფერი, ხილული და უხილავი ბუნებისგან საკუთარი ხელებით შექმნა მან ადამიანი თავისი ხატისებრ და მსგავსებისებრ, შეძერწა რა სხეული მიწისგან და მისცა რა მას, საკუთარი შთაბერვის მიერ, მოაზროვნე და გონისმიერი სული, რასაც საღვთო ხატად ვამბობთ, რადგან „ხატისებრობა“ გონისმიერობასა და თვითუფლებრივობას აღნიშნავს, „მსგავსებისებრობა“ კი - ძალისამებრ სათნოების მსგავსებას.

ერთობლივად შეიძერწა სხეული და სული, არათუ სული პირველად, სხეული კი შემდგომ, თანახმად ორიგენეს ნაყბედობისა.

ამრიგად, ღმერთმა ადამიანი შექმნა უბოროტო, წრფელი, სათნო, უჭირველი, უზრუნველი, ყველა სათნოებით გაბრწყინებული და ყველა სიკეთით დამშვენებული, როგორც რამ მეორე ქვეყნიერება, მცირე დიდში, სხვა ანგელოზი, თაყვანისმცემელი, შეზავებული, ხილული შესაქმის განმჭვრეტი, გონებისეულის მესაიდუმლე, მიწისეულთა მეფე, ზენა მეუფებას დაქვემდებარებული1, მიწიერი და ზეციური, წუთიერი და უკვდავი, ხილული და გონებისეული, სიდიადესა და სიმდაბლეს შუა, ერთი და იგივე - სულიც და ხორციც (ხორცი - ამპარტავნების წინააღმდეგ, სული - მადლისთვის, პირველი იმიტომ, რომ ევნოს და ვნებულმა გაიხსენოს და განსწავლა მიიღოს, მეორე კი იმიტომ, რომ იყოს და ადიდოს ქველმოქმედი), სიდიადით პატივდებული, ცხოველი, რომელიც აქ, ესე იგი ამჟამინდელ ცხოვრებაში უნდა ყოფილიყო ნამოღვაწები, ხოლო შემდეგ გადანაცვლებული სხვაგან, სამომავლო საუკუნეში და, საიდუმლოს დასასრულს, განღმრთობილი ღვთისადმი მინდობით, ანუ განღმრთობილი საღვთო გამობრწყინების წილმქონეობით და არა საღვთო არსებად გარდაქმნით.

ამრიგად, შექმნა მან იგი ბუნებით უცოდველი და ნებელობით თავისუფალი, მაგრამ უცოდველს ვამბობ არა იმიტომ, თითქოს არ იყო ცოდვის მიმღები (რადგან მხოლოდ ღვთიურობაა არმიმღები ცოდვისა) არამედ იმიტომ, რომ ბუნებაში არ ჰქონდა მას მცოდველობა; უმალ არჩევანში ჰქონდა მას ეს, ანუ უფლებამოსილი იყო იგი, როგორც სიკეთეში დარჩენისა და წარმატებისა საღვთო მადლის თანამოქმედებით, ასევე, კეთილისგან უკუმიქცევისაც და ბოროტებაში ყოფნისა, რასაც უშვებდა ღმერთი [ადამიანის] თვითუფლებრივობის გამო, რადგან არ არის სათნოება ის, რაც იძულებით კეთდება.

სული არის არსება ცოცხალი, მარტივი, უსხეულო, თავისი ბუნებით სხეულებრივ თვალთაგან უხილავი, უკვდავი, მოაზროვნე და გონისმიერი, უაღნაგობო, ორგანული სხეულით მოსარგებლე და მისთვის სიცოცხლის, ზრდის, გრძნობისა და შობადობის მიმნიჭებელი, გონების მქონე, თუმცა არათუ თავისი თავისგან განსხვავებულისა, არამედ - თავისივე უწმინდესი ნაწილისა (რადგან როგორც თვალია სხეულში, იმგვარადვეა სულში გონებას თვითუფლებრივი, მნებებელი და მოქმედი, ცვალებადი ანუ ნებსითცვალებადი, როგორც, აგრეთვე, ქმნილი, რომელსაც მისი შემოქმედის მადლისგან ბუნებით აქვს შეთვისებული ყოველივე ეს, რადგან მადლისგანვე მიუღია მას არსებობაც და ბუნებით ამგვარად არსებობაც.

უსხეულონი, უხილავნი და უაღნაგობონი ორგვარად გაიაზრება: ერთი მხრივ - არსობრივად, მეორე მხრივ - მადლისმიერად, ანუ ერთი მხრივ - ბუნებით, მეორე მხრივ - ნივთიერების განხშოებასთან შეფარდებით. ამიტომ, ერთი მხრივ, ღვთის შესახებ ბუნებითად ითქმის ეს, მეორე მხრივ კი, ანგელოზების, ეშმაკებისა და სულების შესახებ - მადლისმიერად.

სხეულია ის, რაც სამად არის განფენილი ანუ რასაც აქვს სიგრძე, სიგანე და სიღრმე ანუ სისქე. ყოველი სხეული ოთხი სტიქიონისგან შემყარდება, ხოლო ცხოველთა სხეულები - ოთხი სითხისგან.

გვმართებს ვიცოდეთ, რომ ეს ოთხი სტიქიონია: მიწა - მშრალი და გრილი, წყალი - გრილი და ნოტიო, ჰაერი - ნოტიო და თბილი, ცეცხლი - თბილი და მშრალი. მსგავსადვე არსებობს ოთხი სითხეც, შესაბამისად ოთხი სტიქიონისა: შავი ნაღველი, რაც შეესატყვისება მიწას (რადგან იგი მშრალია და გრილი); ბალღამი, რაც შეესატყვისება წყალს (რდგან იგი გრილია და ნოტიო); სისხლი - ჰაერის შესატყვისი (რადგან იგი ნოტიოა და თბილი); ყვითელი ნაღველი, რაც შეესატყვისება ცეცხლს (რდგან იგი თბილია და მშრალი). ნაყოფი სტიქიონებისგან შემყარდება, სითხეები - ნაყოფთაგან, ხოლო ცხოველთა სხეულები - სითხეთაგან; შემდეგ ამათვე მიმართ იშლებიან ისინი, რადგან ყოველი შედგენილი იმად იშლება, რისგანაც არის იგი შემდგარი.

გვმართებს ვიცოდეთ, რომ ადამიანი უსულოებსაც ეზიარება, პირუტყვთა სიცოცხლის წილმქონეცაა და აზრისმიერთა ცნობიერების წილმიმღებიცაა, რადგან ეზიარება იგი უსულოებს სხეულებრივად და ოთხი სტიქიონისგან შეზავებულობის გამო, მცენარეებს - ზემოთქმულთა მიხედვითაც და, აგრეთვე, მასაზრდოებლოებითი, ზრდადობითი და თესლოვნებითი ანუ მშობელობითი ძალის მხრივ, პირუტყვებს - ყოველივე ამითაც და, კიდევ, წადილის (ანუ რისხვისა და ნდომის) გრძნობადობისა და აღძვრითი მოძრაობის შესაბამისად.

გრძნობა არის ხუთი. მხედველობა, სმენა, ყნოსვა, გემო და შეხება.

აღძვრითი მოძრაობა - ესაა ადგილიდან ადგილზე გადანაცვლებადობა, მთელი სხეულის მოძრაობითობა, ხმოვანება და ამომსუნთქველობა, რადგან ჩვენზეა დამოკიდებული, გავაკეთებთ ამათ, თუ არ გავაკეთებთ.

ადამიანი მოაზროვნეობის მიერ უკავშირდება უსხეულო და გონისმიერ ბუნებებს, რადგან იგი ყოველივეს განბჭობს, მოიაზრებს და განსჯის, ამასთან, ესწრაფვის სათნოებებს და შეიტკბობს კეთილმსახურებას, როგორც სათნოებათა მწვერვალს. ამიტომ არის ადამიანი მცირე ქვეყნიერება.

გვმართებს ვიცოდეთ, რომ მხოლოდ სხეულისთვისააა ნიშანდობლივი გაკვეთადობა, დენადობა და ცვალებადობა, კერძოდ, ცვალებადობა - რაგვარობისამებრ, ანუ სითბოს, სიგრილის და სხვა ამგვართა მიხედვით, ხოლო დენადობა - დაცლისამებრ, რადგან იცლება მშრალიც, ნოტიოც და სასუნთქიც, რომლებსაც ავსება სჭირდებათ. ამიტომ, ბუნებისეული განცდებია შიმშილიცა და წყურვილიც.

სულს განეკუთვნება კეთილმსახურება და შემცნობლობა, ხოლო სულისა და სხეულისათვის საერთოა სათნოებანი, რომლებიც, აგრეთვე, სულამდე ადის, რადგან სულია სხეულით მოსარგებლე.

გვმართებს ვიცოდეთ, რომ ის, რაც მოაზროვნეობითია, ბუნებით მოთავეობს არამოაზროვნეობითს, რადგან სულის ძალები განიყოფება მოაზროვნეობითად და არამოაზროვნეობითად. არამოაზროვნეობითს ორი ნაწილი აქვს: ერთი მათგანი აზრისადმი დაუმორჩილებელია ანუ არ ექვემდებარება აზრს, მეორე კი მორჩილია და აზრს დაქვემდებარებული. დაუმორჩილებელია და აზრს არ ექვემდებარება ცხოველმყოფელობითი [ნაწილი] ანუ ის, რასაც ეწოდება, აგრეთვე, გულისცემითი ანდა თესლოვნებითი ანუ მშობელობითი, ან კიდევ, აღმოცენებითი, რასაც მასაზრდოებლობითიც ჰქვია (ამ უკანასკნელს განეკუთვნება, აგრეთვე, ზრდადობითობა და სხეულთა შემძერწველობითობა). ესენი იმართებიან არა აზრით, არამედ ბუნებით.

მეორე მხრივ, ის, რაც აზრს ემორჩილება და ექვემდებარება, განიყოფება ნდომად და რისხვად.

სულის არამოაზროვნეობით ნაწილს ზოგადად ეწოდება განცდითი და მოსურვებითი. გვმართებს ვიცოდეთ ისიც, რომ აზრს ექვემდებარება, აგრეთვე, აღძვრითი მოძრაობა.

აზრს არ ექვემდებარება ის, რაც მასაზრდოებლობითია, მშობელობითია და გულისცემითი. ამასთან, მასაზრდოებლობითი და მშობელობითი იწოდება ზრდადობითად, გულისცემითი კი - ცხოველმყოფელობითად.

მასაზრდოებლობითის ძალები ოთხია; მომზიდველობითი (რაც მოიზიდავს საკვებს), მპყრობელობითი (რაც იპყრობს საკვებს და არ ანებებს მას, დაუყოვნებლივ გამოიყოს), მცვალებლობითი (რაც სითხეებად ცვლის საკვებს), გამომყოფელობითი (რაც განსავლის მიერ გამოყოფს და განაგდებს ზედმეტს).

საჭიროა ვიცოდეთ, რომ ცხოველისეული2 ძალებისგან ნაწილი არის სულისმიერი, ნაწილი - აღმომაცენებლობითი, ნაწილი კი - ცხოველმყოფელობითი. სულისმიერია ის, რაც არჩევანს ეხება, ანუ რაც არის აღძვრითი მოძრაობა და გრძნობა.

აღძვრით მოძრაობას განეკუთვნება ადგილის მიხედვით გადანაცვლებადობა და მოძრაობითობა მთელი სხეულისა, აგრეთვე, ხმოვანება და ამომსუნთქველობა, რადგან ჩვენზეა დამოკიდებული, გავაკეთებთ მათ თუ არა. აღმომაცენებლობითი და ცხოველმყოფელობითი ძალები არჩევანის გარეშეა. აღმომაცენებლობითია მასაზრდოებლობითი, ზრდადობითი და თესლოვნებითი ძალები, ცხოველმყოფელობითი კი - გულისცემითი, რადგან ისინი, გვნებავს თუ არ გვნებავს, მოქმედებენ.

საჭიროა ვიცოდეთ, რომ საქმეთაგან ნაწილი არის კეთილი, ნაწილი კი - უკეთური. მოსალოდნელი სიკეთე ნდომას წარმოშობს, არსებული კი - სიამოვნებას. ასევე, მოსალოდნელი ბოროტება შიშს აღძრავს, არსებული კი - მწუხარებას. საჭიროა იმის ცოდნა, რომ როდესაც „სიკეთეს“ ვამბობთ, ვამბობთ ნამდვილ სიკეთესაც და მოჩვენებითსაც. იგივე ითქმის „ბოროტების“ შესახებაც.

---------------------------------------

1. სიტყვ. „მეუფებული ზემოდან“.

2. ბერძ. τό ζωον, რაც ნიშნავს ზოგადად „ცოცხალ არსებას“.

 

თავი ოცდამეშვიდე

სიამოვნებათა შესახებ

სიამოვნებათაგან ნაწილი სულისმიერია, ნაწილი სხეულებრივი. სულისმიერია ის, რაც საკუთრივ მხოლოდ სულისა არის, როგორც მაგალითად, სწავლასთან და მჭვრეტელობასთან დაკავშირებული სიამოვნებანი სხეულებრივია ის, რაც სულთან ზიარებით სხეულის კუთვნილებაც ხდება და ამიტომ სხეულებრივად იწოდება, როგორც მაგალითად, საჭმელთან, თანაყოფასთან და სხვა ამგვართან დაკავშირებული სიამოვნებანი. ამასთან, ვერავინ იპოვის ისეთ ისამოვნებას, სხეულს რომ ეკუთვნის მხოლოდ.

კიდევ, სიამოვნებათაგან ნაწილი ჭეშმარიტია, ნაწილი ყალბი, ნაწილი მხოლოდ აზროვნებისეული (მეცნიერებითად და მჭვრეტელობითად), ნაწილი კი სხეულებრივი (გრძნობადი). სხეულისეულ სიამოვნებათაგან ნაწილი არის ერთობლივად ბუნებისეულიც და აუცილებელიაც, რომლების გარეშე შეუძლებელია სიცოცხლე, როგორებიცაა, მაგალითად, სინაკლულის შემავსებელი საჭმელი და აუცილებელი სამოსი; ნაწილი თუმცა ბუნებისეულია, მაგრამ არა აუცილებელი, როგორც, მაგალითად, ბუნებითი და რჯულისმიერი სქესობრივი კავშირი, რადგან იგი ემსახურება მთელი მოდგმის შენარჩუნებას, მაგრამ შესაძლებელია, აგრეთვე, მის გარეშე ცხოვრებაც ქალწულებრივად; ნაწილი არც აუცილებელია და არც ბუნებისეული, როგორც, მაგალითად, სიმთვრალე, ავხორცობა და ნაყროვანება, არც ამეტებს საჭიროებას, რადგან ისინი არც ჩვენი სიცოცხლის განმტკიცებას ემსახურებიან და არც მოდგმის მემკვიდრეობითობას, არამედ, პირიქით, ზიანს გვაყენებენ.

ამიტომ, ვინც საღვთოდ ცხოვრობს, მართებს მას ესწრაფვოდეს იმ საიმოვნებებს, რომლებიც ერთდროულად აუცილებელიცაა და ბუნებისეულიც, ხოლო რაც ბუნებისეულია და არა აუცილებელი, მეორე რიგში უნდა მოაქციოს მან, - მხოლოდ შესაფერისი ჟამის, წესისა და ზომის კვალობაზე მისი აღსრულებით, სხვა დანარჩენი კი უნდა უკუაგდოს მთლიანად.

კარგ სიამოვნებად მიიჩნევა ის, რასაც არ შეერთვის მწუხარება, რაც არ იწვევს სინანულს, არცთუ სხვა რამ ზიანს გვაყენებს, რაც არ გადადის ზომას, არც მეტისმეტად მოგვწყვეტს საშური საქმეებისგან და არ გვიმონებს.

 

თავი ოცდამერვე

მწუხარების შესახებ

მწუხარების სახე ოთხია: ჯავრი, კაეშანი, შური და თანალმობა. ჯავრი არის ისეთი მწუხარება, რაც ხმის ჩაწყვეტას იწვევს. კაეშანი არის დამამძიმებელი მწუხარება, შური არის სხვების სიკეთის გამო მწუხარება, თანალმობა კი არის მწუხარება სხვების ბოროტებაზე.

 

თავი ოცდამეცხრე

შიშის შესახებ

შიშიც, აგრეთვე, განიყოფა ექვსად. ესენია: ყოყმანი, კრძალვა, სირცხვილი, თავზარი, გაოგნება და აგონია. ყოყმანი არის შემდგომი მოქმედების შიში. კრძალვა არის გაკიცხვის მოლოდინის შიში (საუკეთესო განცდაა ეს). სირცხვილი არის შიში სამარცხვინო ნამოქმედარის გამო (არც ესაა ცხონებისათვის უიმედო რამ). თავზარი არის დიდი მოვლენისგან შიში. გაოგნება არის უჩვეულო მოვლენისგან შიში. აგონია არის წარუმატებლობის ანუ დამარცხების შიში, რადგან, გვეშინია რა საქმეში დამარცხებისა, აგონიაში ვვარდებით.

 

თავი ოცდამეათე

რისხვის შესახებ

რისხვა არის სისხლის დუღილი გულის გარშემო, რაც წარმოიქმნება ნაღველის აორთქლებისა თუ ამღვრევის შედეგად. ამიტომაა, რომ მას ბერძნულად ეწოდება, აგრეთვე, „ქოლე“ ან „ქოლოს“ (ე.ი. „ნაღველი?“). ზოგჯერ მრისხანებაა, აგრეთვე, სანაცვლო შურისძიების სურვილი, რადგან როდესაც შეურაცხგვყოფენ ან მიგვაჩნია, რომ შეურაცხგვყვეს, ვმრისხანებთ და მაშინ ეს განცდა ხდება ნაზავი ნდომისა და რისხვისა.

რისხვის სახე სამია: წყრომა, (რასაც ბერძნულად ეწოდება, აგრეთვე. „ქოლე“ და „ქოლოს“, ე.ი. „ნაღველი“), გაავება და გაბოროტება.

დასაწყისი და აღძრულობა რისხვისა ითქმის წყრომად, რასაც, როგორც ითქვა, ეწოდება, აგრეთვე, „ქოლე“ და „ქოლოს“ (ე.ი. „ნაღველი“).

გაავება ანუ „მენის“ არის გახანგრძლივებული მრისხანება, იგივე ავმეხსიერება ანუ ბერძნულად „მნესიკაკია“; იგი უკავშირდება სიტყვას „მენეინ“ (ე.ი. „ხანგრძლივ მყოფობა“), აგრეთვე, შესიტყვებას „მნემე პარადიდოსთაი“, რაც ხსოვნაში გადაცემას ნიშნავს.

გაბოროტება ანუ „კოტოს“ არის იმგვარი წყრომა, რომლის მქონეც ეძიებს ჟამს შურისძიებისათვის. იგი უკავშირდება სიტყვას „კეისთაი“ (ე.ი. „დება“).

რისხვა არის ჭკუა-გონების მეაბჯრე და ნდომის დამცველი, რადგან როდესაც გვინდა რაღაც საგანი და ვინმესგან ვბრკოლდებით, ვურისხდებით მას, როგორც შეურაცხყოფილნი, ეს კი, ცხადია, მაშინ ხდება, რაჟამს ჭკუაგონება განრისხების ღირსად მიიჩნევს იმას, რაც ჩვენ, საკუთარი წესის ბუნებითად დამცველებს, შეგვამთხვიეს.

თავი ოცდამეთერთმეტე

წარმოსახვითობის შესახებ

წარმოსახვითობა არის არამოაზროვნეობითი სულის ძალა, გრძნობის ორგანოების მიერ მოქმედი, რაც ითქმის გრძნობად. წარმოსახვადი და გრძნობადია ის, რაც წარმოსახვასა და გრძნობას ექვემდებარება. მაგალითად, მხედველობა არის საკუთრივ ხედვითი ძალა, ხოლო ხილვადი არის ის, რაც ექვემდებარება მხედველობას. ვთქვათ, ქვა ან სხვა რამ ამგვარი.

წარმოსახვა არის არამოაზროვნეობითი სულის განცდა, გამოწვეული რამ წარმოსახვადისგან, ხოლო წარმონასახი - ესაა ფუჭი განცდა სულის არააზროვნებით ნაწილებში, რაც არ წარმოიქმნება წარმოსახვადი რამ საგნის შედეგად. წარმოსახვითობის ორგანოა ტვინის წინა ღრმული.

 

თავი ოცდამეთორმეტე

გრძნობის შესახებ

გრძნობა არის სულის ძალა, ნივთთა აღმქმელი ანუ მცნობი, ხოლო გრძნობის ორგანოები არის ის ორგანოები ანუ ნაწილები, რომელთა მიერაც შევიგრძნობთ. გრძნობადია ის, რაც გრძნობას ექვემდებარება, მგრძნობელი კი არის ცხოველი, რომელსაც აქვს გრძნობა.

გრძნობა არის ხუთი. მსგავსადვე, გრძნობის ორგანოც ხუთია.

პირველი გრძნობაა მხედველობა, ხოლო მხედველობის გრძნობითი ორგანოებია, ერთი მხრივ, ტვინისგან გამომავალი ნერვები, მეორე მხრივ კი თვალები. ხედვა, პირველ რიგში, შეიგრძნობს ფერს, ფერთან ერთად კი იგი ცნობს ფერის მქონე სხეულსაც, მის სიდიდეს, აღნაგობას, ადგილს, სადაც ის არის, მანძილს, რაც მათ შორისაა, მის რაოდენობას, მოძრაობას და უძრაობას, სიმქისესა და სიგლუვეს, თანაბრობას და უთანაბრობას, სიბასრეს და სიბლაგვეს, აგრეთვე, მის შემყარებას, - წყლიანია იგი თუ მიწოვანი (ესე იგი, ნოტიოა იგი თუ მშრალი).

მეორე გრძნობა არის სმენა, რაც შეიგრძნობს ხმასა და ხმაურს, ცნობს მათ სიმკვეთრესა და სიყრუეს, სილბოსა და სიუხეშეს, აგრეთვე, მათ სიდიდეს. მისი ორგანოებია ტვინიდან გამომავალი რბილი ნერვები და ყურების აგებულება. მხოლოდ ადამიანი და მაიმუნი ვერ ამოძრავებენ ყურებს.

მესამე გრძნობაა ყნოსვა, რაც ხდება ნესტოების მეშვეობით, რომლებიც სუნს ტვინისკენ გზავნიან. ყნოსვა აღწევს ტვინის წინა ღრმულთა კიდეებამდე. იგი შეიგრძნობს და აღიქვამს სუნს. სუნის უზოგადესი სახეობებია; კეთილსურნელება, სიმყრალე და ის, რაც მათ შორისაა, კერძოდ, რაც არც კეთილსურნელოვანია და არც - მყრალი. კეთილსურნელება წარმოიქმნება სხეულთა შიგა სინოტივეებისგან, როდესაც ისინი ზედმიწევნით დადუღდებიან. ზომიერად დადუღებულთაგან ზომიერი ვითარება იქმნება, ხოლო ნაკლებ დადუღებულთაგან ანდა საერთოდ დაუდუღებელთაგან სიმყრალე წარმოიშვება.

მეოთხე გრძნობა არის გემო, რაც აღიქვამს ანუ შეიგრძნობს სითხეებს. მისი ორგანოა ენა, განსაკუთრებით ენის წვერი და, აგრეთვე, ზედა ნაწილი, რასაც ზოგიერთები სასას ეწოდებენ. მათში არის ტვინისგან გამომავალი ის ნერვები, რომლებიც ფართოვდებიან და ატყობინებენ ტვინს მიღებული აღქმის ანუ შეგრძნების შესახებ. სითხეთა ეგრეთ წოდებული გემოვნებითი თვისებები შემდეგია; სიტკბო, სიმწარე, სიცხარე, სიმჟავე, სიმჭახე, სიმწკლარტე, სიმლაშე, ცხიმიანობა, სიბლანტე. სწორედ ამათი მცნობია გემო.

ამ თვისებათა მიხედვით, უთვისებოა წყალი, რადგან არ აქვს მას არცერთი მათგანი. რაც შეეხება სიმჟავეს, იგი არის სიმჭახის გაძლიერება და მოჭარბება.

მეხუთე გრძნობა არის შეხება, რაც საერთოა ყველა ცხოველისთვის. იგი მოქმედებს ტვინისგან მთელ სხეულზე გამომავალი ნერვების მიერ. ამიტომაა, რომ შეხების გრძნობა აქვს როგორც მთელ სხეულს, ასევე ყველა სხვა გრძნობის ორგანოს. შეხებას ექვემდებარება ის, რაც გრილია ან თბილი, რბილია ან მაგარი, ბლანტია ან მყიფე, მძიმეა ან მსუბუქი. ესენი მხოლოდ შეხებით იცნობა.

შეხებისა და ხედვისთვის საერთო აღსაქმელია სიმქისე და სიგლუვე, სიმშრალე და სინოტივე, სისქე და სითხელე, ზედა და ქვედა, ადგილი და სიდიდე (თუკი ეს სიდიდე იმგვარია, რომ შეხების ერთი გამოყენებით შემოიცვება), სიმკვრივე და სიფაქიზე ანუ სინატიფე, სიმრგვალე (თუკი იგი პატარაა), და სხვა რამ ამგვარი აღნაგობანი. მსგავსადვე, მეხსიერებასთან და აზროვნებასთან ერთად, შეხებით შეიგრძნობა ახლოს მყოფი სხეული, აგრეთვე სხეულთა რაოდენობაც, ვიდრე ორამდე თუ სამამდე, და ესეც მაშინ, თუ სხეულები მცირეა და ადვილად შემოსაწვდომი; თუმცა შეხებაზე უფრო მეტად მხედველობა აღიქვამს მათ.

გვმართებს ვიცოდეთ, რომ ყოველი სხვა გრძნობის ორგანო ორმაგი შექმნა დამბადებელმა, რათა ერთის დაზიანებისას მეორეს შეესრულებინა ის, რაც საჭირო იყო. ორია თვალი, ორია ყური, ორია ცხვირის ნესტო და, ასევე, ორია ენაც, თუმცა იგი ზოგ ცხოველში გაყოფილია, როგორც, მაგალითად, გველებში, ზოგში კი შეერთებულია, როგორც, მაგალითად, ადამიანში. შეხება, თავის მხრივ, მთელ სხეულშია, გარდა ძვლებისა და ძარღვებისა, აგრეთვე, გარდა ფრჩხილებისა, რქებისა, თმებისა, სახსრებისა და სხვა რამ ამგვართა.

გვმართებს ვიცოდეთ, რომ ხედვა სწორხაზოვნად მიმართავს მზერას, ყნოსვა და სმენა კი არა მხოლოდ სწორხაზოვანია, არამედ - ყოველმხრივი, ხოლო შეხება და გემო არც სწორხაზოვნად შეიცნობს, არც ყოველმხრივ, არამედ მხოლოდ მაშინ, როდესაც ხდება თვით იმასთან მიახლოება, რაც მათგან არის შესაგრძნობი.

 

თავი ოცდამეცამეტე

აზროვნებითობის შესახებ

აზროვნებითობას განეკუთვნება განსჯა, დათანხმება და სამოქმედოდ აღძვრა, აგრეთვე, უკუმიქცევა და გარიდება საქმისგან, კერძოდ კი: გონისეულთა შემცნობლობა, სათნოებანი, მეცნიერებანი, ხელობათა საფუძვლები, განმზრახველობითობა და არჩევითობა. მას განეკუთვნება, აგრეთვე, სიზმრების მიერ მომავლის წინასწარმეტყველება ჩვენთვის, რასაც ერთადერთ ჭეშმარიტ მისნობად მიიჩნევენ პითაგორელები, ებრაელების კვალობაზე. მისი ორგანოც არის ტვინის შუა ღრმული და მასში არსებული მშვინვიერი სული.

 

თავი ოცდამეთოთხმეტე

მეხსიერებითობის შესახებ

მეხსიერებითობა არის მეხსიერებისა და გახსენების მიზეზი და საცავი, რადგან მეხსიერება - ესაა მოქმედებაში გამოვლენილი რამ გრძნობისგან დატოვებული წარმოსახვა ანუ გრძნობისა და ცნობიერების შენარჩუნება.

სული აღიქვამს ანუ შეიგრძნობს, ერთი მხრივ, გრძნობადს გრძნობის ორგანოების მიერ და ასე ყალიბდება წარმოდგენა, მეორე მხრივ კი - გონისეულის მიერ და ასე ყალიბდება შემცნობლობა. ამიტომ, როდესაც სული შემოინახავს იმის აღბეჭდილობას, რაც წარმოიდგინა და რაც შეიცნო, ამას დამახსოვრება ჰქვია.

გვმართებს ვიცოდეთ, რომ გონისეულთა აღქმა ხდება მხოლოდ სწავლის ან ბუნებითი გონების გზით და არა გრძნობის მიერ, რადგან ის, რაც გრძნობადია, თავისთავად გვამახსოვრდება, ხოლო გონისეულს იმით ვიმახსოვრებთ, რაც მის შესახებ გვისწავლია, მისი არსების ხსოვნა კი არ გვაქვს.

გახსენებად ითქმის დავიწყებისგან წაშლილი ხსოვნის კვლავ მოპოვება, დავიწყება კი - ესაა მეხსიერების დაკარგვა.

ის, რაც წარმოსახვითია, ნივთების გრძნობად აღქმას გადასცემს მას, რაც აზროვნებითია ანუ განსჯითი (ერთიდაიგივეა ორივე), რომელიც, მიიღებს რა ანუ განბჭობს, მეხსიერებითს გადაუგზავნის მას.

მეხსიერებითობის ორგანოა ტვინის უკანა ღრმული (რასაც ნათხემიც ეწოდება) და მასში მყოფი მშვინვიერი სული.

 

თავი ოცდამეთხუთმეტე

შიგნითმდებარე და წარმოთქმითი სიტყვის შესახებ

სულის მოაზროვნეობითობა კიდევ განიყოფება შიგნითმდებარე და წარმოთქმით სიტყვად. შიგნითმდებარე სიტყვა - ესაა განსჯაში მიმდინარე მოძრაობა სულისა, ყოველგვარი ხმის გარეშე. ამიტომაა, რომ მდუმარენიც კი მთლიან სიტყვას ვამბობთ ჩვენთვის და ვლაპარაკობთ სიზმრებში. უმთავრესად სწორედ ამის გამო ვართ ყველანი მეტყველნი, რადგან დაბადებით ყრუებიცა და რაიმე სენის მიზეზით ხმადაკარგულებიც ჩვენზე არანაკლებ მეტყველნი არიან.

მეორე მხრივ, წარმოთქმითი სიტყვა მოქმედებას ავლენს ხმაში და სამეტყველო ენებში. იგი არის ენისა და პირის მიერ წარმოთქმული სიტყვა; ამიტომაც ეწოდება მას წარმოთქმითი, რადგან ნაფიქრის მაუწყებელია. სწორედ მის გამო ვიწოდებით ჩვენ მოლაპარაკე არსებებად.

 

თავი ოცდამეთექვსმეტე

ვნებულებისა და მოქმედების შესახებ

ვნებულება ომონიმურად ითქმის, რადგან ამბობენ, მაგალითად, სხეულებრივ ვნებულებას, როგორიცაა სნეულებები და ჭრილობები, და ამბობენ, აგრეთვე, სულისმიერ ვნებულებას, რაც არის ნდომა და რისხვა. ზოგადად და გვარეობითად ცხოველის ვნებულება არის ის, რასაც მოჰყვება სიამოვნება ან მწუხარება, რადგან მწუხარება ვნებულებას მოსდევს (არათუ თვით ვნებულებაა მწუხარება). ამიტომაა, რომ როდესაც უგრძნობი რამ ივნებს, არ სტკივა მას.

ამრიგად, ტკივილი არის არა ვნებულება, არამედ ვნებულების გრძნობა.

სულისმიერი ვნებულების განსაზღვრება ასეთია: ვნებულება არის მოსურვებითი ძალის გრძნობადი მოძრაობა კეთილის ან ბოროტის წარმოსახვის შედეგად. სხვაგვარად: ვნებულება არის სულის გაუაზრებელი მოძრაობა კარგის ან ბოროტის გაფიქრების გამო. კარგის გაფიქრება ნდომას აღძრავს, ბოროტის გაფიქრება კი - რისხვას.

ამრიგად, გვარეობითი ანუ ზოგადი ვნებულება ასე განისაზღვრება: ვნებულება არის მოძრაობა სხვისგან სხვაში. მეორე მხრივ, მოქმედება არის ქმედითუნარიანი მოძრაობა, ხოლო ქმედითუნარიანად ითქმის ის, რაც თავისი თავის მიერ მოძრაობს.

ამგვარად, რისხვა არის, ერთი მხრივ, მოქმედება მრისხანებითი [ნაწილისა], მეორე მხრივ კი - ვნებულება სულის ორივე ნაწილისა და, კიდევ, მთელი სხეულისა, როდესაც ისინი რისხვის მიერ იძულებით შეუდგებიან საქმეს, რადგან სხვისგან სხვაში შესრულდა მოძრაობა, რაც ითქმის ვნებულებად.

სხვა სახითაც ითქმის მოქმედება ვნებულებად, რადგან მოქმედება არის ბუნების მიხედვით მოძრაობა, ვნებულება კი - ბუნების წინააღმდეგ. ამიტომ, ამ აზრის შესაბამისად, მოქმედება მაშინ ითქმის ვნებულებად, როდესაც იგი არ მოძრაობს ბუნების მიხედვით არც თავისი თავისგან, არც სხვისგან.

ამრიგად, გულის ძგერითი მოძრაობა ბუნებითია და, ამიტომ, იგი მოქმედებაა, მაგრამ მისი უზომო და არაბუნებრივი პულსირება ვნებულებაა და არა მოქმედება.

ვნებულებად იწოდება არა ყველა მოძრაობა ვნებულებითი [ნაწილისა], არამედ - ის, რაც უფრო მძაფრია და რაც გრძნობაში შემოდის, რადგან სუსტი და შეუგრძნობი ჯერ კიდევ არ არის ვნებულება. საჭიროა, რომ ვნებულებას შესაფერისი სიდიდეც ჰქონდეს. ამიტომ დაერთვის ვნებულების განსაზღვრებას სიტყვები; „გრძნობადი მოძრაობა“, რადგან სუსტი მოძრაობები შეუმჩნეველია გრძნობისთვის და ისინი ვერ ბადებენ ვნებულებას.

გვმართებს ვიცოდეთ, რომ ჩვენეულ სულს ორმაგი ძალები აქვს, ერთი მცოდნეობითი, მეორე - ცხოველმყოფელობითი. მცოდნეობითია: გონება, აზროვნება, წარმოდგენა, წარმოსახვა, გრძნობა. ცხოველმყოფელობითი ანუ მოსურვებითია ზრახვა და არჩევანი. უფრო ცხადი რომ გახდეს ნათქვამი, დაწვრილებით ვიტყვით მათთვის. პირველ რიგში მცოდნეობითთა შესახებ უნდა ვთქვათ.

წარმოსახვისა და გრძნობის თაობაზე უკვე საკმარისად ითქვა წინა თავებში. გრძნობის მიერ სულში შემყარდება განცდა, რასაც ეწოდება წარმოსახვა. წარმოსახვისგან ყალიბდება წარმოდგენა. შემდეგ, როდესაც აზროვნება აწონდაწონის წარმოდგენას, ჭეშმარიტია იგი თუ ყალბი, დაადგენს ჭეშმარიტებას (ამის გამო ითქმის იგი აზროვნებად, რადგან იაზრებს და განსჯის), ხოლო დადგენილი და განსაზღვრული ჭეშმარიტება გონებად იწოდება.

სხვაგვარად:

გვმართებს ვიცოდეთ, რომ გონების პირველ მოძრაობას ეწოდება შემცნობლობა, ხოლო რაიმეს შემცნობლობას მოაზრება ჰქვია, რაც თუკი გახანგრძლივდება და მოსააზრებლისადმი დასახავს სულს, გააზრებად იქნება სახელდებული. თავის თავში შთენილი გააზრება, თავისი თავის განმჩხრეკი და ამწონ-დამწონი, ცნობიერებად ითქმის. როდესაც ივრცობა ცნობიერება, განსჯას ბადებს, რასაც შიგნითმდებარე სიტყვად უხმობენ და ასე განსაზღვრავენ; იგია სულის ის უსრულესი მოძრაობა, რაც წარმოებს განსჯით [ნაწილში] ყოველგვარი ხმის გარეშე. ამბობენ, რომ მისგან გამოდის წარმოთქმითი სიტყვა, რასაც ჩვენ ენით ვმეტყველებთ.

ვთქვით რა მცოდნეობითი ძალების შესახებ, ვთქვათ, აგრეთვე, ცხოველმყოფელობითთა ანუ მოსურვებითთა თაობაზეც.

გვმართებს ვიცოდეთ, რომ სულში ბუნებით შთათესილია ძალა იმის მოსურვებისა, რაც ბუნებითია. ეს ძალა შეამტკიცებს ყოველივეს, რაც არსობრივად ეთვისება ბუნებას. იგი იწოდება ნებელობად.

არსება, რომელიც ესწრაფვის თავის ბუნებისეულ და სავსე ყოფიერებას, მოსურნეა იმისა, რომ არსებობდეს, ცოცხლობდეს და მოძრაობდეს გონებისა და გრძნობის მიხედვით. ამიტომ, ამ ბუნებით ნებას შემდეგნაირად განსაზღვრავენ:

ნება არის გააზრებული და ცხოველმყოფელური სურვილი, გამომდინარე მხოლოდ მათგან, რაც ბუნებითია.

ამგვარად, ერთი მხრივ, ნებელობა არის თვით ბუნებითი და გააზრებული სურვილი, მარტივი ძალა (ამიტომ, პირუტყვთა სურვილი, როგორც გააზრების არ მქონე, არ ითქმის ნებელობად), მეორე მხრივ კი, ზრახვა არის ერთგვარი ბუნებითი ნებელობა ანუ ბუნებითი და გააზრებული სურვილი რაიმე საგნისა, რადგან ადამიანის სულში მკვიდრობს გააზრებულად მოსურვების ძალა. ამიტომ, როდესაც თვით ეს გააზრებული სურვილი არის ბუნებითად აღძრული რაღაც საგნისადმი, მაშინ ითქმის იგი ზრახვად, რადგან ზრახვა - ესაა რაიმე საგნის გააზრებული სურვილი და მოწადინება.

ზრახვა ითქმის იმის მიმართაც, რაც ჩვენზეა დამოკიდებული, და იმის მიმართაც, რაც ჩვენზე არ არის დამოკიდებული, ესე იგი, როგორც შესაძლებელთა მიმართ, ასევე შეუძლებელთა მიმართაც. ხშირად ზრახვა გვაქვს, მაგალითად, სიძვისა, თავშეკავებისა, ძილისა და სხვა ამგვართა. ესენი ჩვენზეა დამოკიდებული და შესაძლებელია, მაგრამ ზრახვა გვაქვს მეფობისაც, რაც უკვე ჩვენზე არ არის დამოკიდებული. იქნებ იმის ზრახვაც გვქონდეს, რომ არასოდეს მოვკვდეთ, მაგრამ ეს შეუძლებელია.

ზრახვა მიემართება მიზანს და არა მიზნის მიღწევის საშუალებებს. მიზანი არის ის, რისი ზრახვაც გვაქვს, ვთქვათ, მეფობა ან ჯანმრთელად ყოფნა. მიზნის მიღწევის საშუალება კი არის ის, რაც განზრახვითია ანუ - მეთოდი, რითაც უნდა გამოვჯანმრთელდეთ ანდა გავმეფდეთ. ამიტომ ზრახვას მოსდევს ძიება და განხილვა, მათ კვალობაზე კი, - თუ საქმე ეხება მას, რაც ჩვენზეა დამოკიდებული, - ყალიბდება განზრახვა ანუ განმზრახველობა. განზრახვა - ესაა ძიებითი სურვილი იმის საქმნელად, რაც ჩვენზეა დამოკიდებული, რადგან განიზრახავს [ადამიანი] ღირს თუ არა, რომ შეუდგეს საქმეს. შემდეგ უმჯობესს გადაწყვეტს და ეს გადაწყვეტილებად ითქმის შემდეგ იგი განეწყობა და შეიყვარებს მას, რაც განზრახვამ გადაწყვიტა; ამას უკვე განზრახულება ჰქვია, რადგან თუ ადამიანი გადაწყვეტს რასმე, მაგრამ გადაწყვეტილისადმი არ განეწყობა ანუ არ შეიყვარებს მას, ეს განზრახულებად არ - ჩაითვლება. შემდეგ, განწყობილებას მოსდევს არჩევანი, ანუ გამორჩევა, რადგან არჩევანი ესაა ორი შესაძლებლობიდან ერთის არჩევა და მისთვის უპირატესობის მინიჭება მეორესთან შედარებით. შემდეგ ადამიანი აღიძვრის სამოქმედოდ და ამას აღძვრა ჰქვია. შემდეგ იგი სარგებლობს [იმით, რაც მოიპოვა] და ამას სარგებლობა ჰქვია, ბოლოს კი ისარგებლებს რა, დაუცხრება მას სურვილი.

როდესაც პირუტყვთა შორის წარმოიქმნება რაღაცის სურვილი, მყისვე ხდება სამოქმედოდ აღძვრაც, რადგან მათი სურვილი გაუაზრებელია და სწორედ ბუნებითი სურვილისგან იმართებიან ისინი. ამიტომ პირუტყვთა სურვილი არც ნებელობად ითქმის, არც ზრახვად, რადგან ნებელობა - ესაა გააზრებული და თვითუფლებრივი ბუნებითი სურვილი. ამიტომ, ადამიანებში, როგორც მოაზროვნეებში, ბუნებითი სურვილი უფრო მართულია, ვიდრე წარმმართველი, რადგან ადამიანი თვითუფლებრივად და აზრისმიერად მოძრაობს, თანაშეუღლებულია რა მასში მცოდნეობითი და ცხოველმყოფელობითი ძალები. ამიტომ, თვითუფლებრივად სურს მას, თვითუფლებრივად იზრახავს, თვითუფლებრივად ეძიებს და განიხილავს, თვითუფლებრივად განმზრახველობს, თვითუფლებრივად წყვეტს, თვითუფლებრივად განეწყობა, თვითუფლებრივად ირჩევს, თვითუფლებრივად აღიძვრის და თვითუფლებრივად იქმს მას, რაც ბუნებისეულია.

გვმართებს ვიცოდეთ, რომ ღმერთზე თუმცა ზრახვას ვამბობთ, მაგრამ არჩევანს, საკუთრივი მნიშვნელობით, არ ვამბობთ, რადგან ღმერთი არაფერს განიზრახაეს. მართლაც, უმეცრების ნიშანია განმზრახველობა, რადგან ნაცოდნის შესახებ არავინ არაფერს განიზრახავს. ამიტომ, თუ განზრახვა უმეცრების ნიშანია, უეჭველად ასეთივეა არჩევანიც, ღმერთი კი, - ყოველივეს მარტივად მცოდნე, - არაფერს განიზრახავს.

არც უფლის (ადამიანური) სულისადმი ვამბობთ განზრახვას ან არჩევანს, რადგან არ ჰქონდა მას უმეცრება. თუმცა სამომავლო საქმეთა არმცოდნე ბუნებისა იყო იგი, მაგრამ გვამოვნებითად ღმერთ-სიტყვასთან შეერთებულს ყოველივეს ცოდნა ჰქონდა, არა მადლით, არამედ, როგორც ითქვა, გვამოვნებითი შეერთების გამო, რადგან ერთიდაიგივე იყო ღმერთიც და კაციც, ამიტომ, არც განზრახულებითი ნება პქონია მას, რადგან თუმცა კი ნებელობა ჰქონდა, ბუნებითი და მარტივი, რაც ადამიანთა შორის ყოველ პიროვნებაში მსგავსადვე განიჭვრიტება, მაგრამ მის წმინდა სულს არ პქონია მისი საღვთო ნების საწინააღმდვგო ან მისი საღეთო ნებისგან განსხვავებული განზრახულება ანუ ნებებული რამ.

განზრახულება გვამოვნებათა მიხედვით განიყოფება, გარდა წმინდა, მარტივი, შეუდგენელი და განუყოფელი ღმრთეებისა, რადგან იქ გვამოვნებანი ყოვლითურთ განყოფილნი და განშორებულნი არ არიან (ამიტომ, არც მათგან ნებებული განიყოფება), ამრიგად, რადგან იქ ერთია ბუნება, ერთია ბუნებითი ნებელობაც, ხოლო რადგან გვამოვნებები განუშორებლები არიან, ერთია სამივე გვამოვნებისგან ნებებულიც და ერთია მათი მოძრაობაც.

რაც შეეხებათ ადამიანებს, რადგან ერთია მათი ბუნება, ერთია ბუნებითი ნებელობაც, მაგრამ რადგან გვამოვნებები გამიჯნული არიან და განეშორებიან ურთიერთს ადგილის, დროის, საგნებისადმი მიდრეკილების და სხვა რამ ბევრის მიხედვით, ამის გამო განსხვავებულია მათი ნებანი და განზრახულებანი. მაგრამ რადგან ჩვენს უფალ იესო ქრისტეში განსხვავებულია ბუნებანი, შესაბამისად განსხვავებულია მისი ღმრთეებისა და მისი ადამიანურობის ბუნებითი ნებელობანი, ხოლო რადგან ერთია გვამოვნება და ერთია მნებებელი, ერთია, აგრეთვე, ნებებულიც ანუ განზრახულებითი ნება, და ეს, ცხადია, იმიტომ, რომ მისი ადამიანური ნებელობა შედგომილი იყო მის საღვთო ნებელობას და ის ნებავდა მას, რასაც მისი საღვთო ნებელობა ინებებდა.

გვმართებს ვიცოდეთ, რომ სხვა არის ნებელობა, სხვა - ზრახვა, სხვა - ნებებული, სხვა ნებელობითი და სხვა მნებებელი.

ნებელობა არის ნებების მარტივი ძალა, ზრახვა - რაიმეს შესახებ ნებელობა, ნებებული კი - ნებელობას დაქვემდებარებული საგანი ანუ ის, რაც გვნებავს (როგორც, მაგალითად, საჭმლისადმი სურვილის აღძვრისას, მარტივად სურვილი ესაა გააზრებული ნებელობა, საჭმლისადმი სურვილი - ზრახვა, თვით საჭმელი კი - ნებებული). ნებელობითი აღნიშნავს ნებელობითი ძალის მქონეს (მაგალითად, ადამიანს), მნებებელი კი - მას, ვინც იყენებს ნებელობას.

საჭიროა იმის ცოდნა, რომ ნება ზოგჯერ ნებელობას ანუ ნებელობით ძალას ნიშნავს და იწოდება ბუნებისეულ ნებად, ზოგჯერ კი - ნებებულს და იწოდება განზრახულებით ნებად.

 

თავი ოცდამეჩვიდმეტე

მოქმედების შესახებ

გვმართებს ვიცოდეთ, რომ ყველა ზემოთქმული ძალა - მცოდნეობითიც, ცხოველმყოფელობითიც, ბუნებითიცა და ხელობითიც - მოქმედებად ითქმის, რადგან მოქმედება - ესაა ყოველი არსების ბუნებითი ძალა და მოძრაობა. კიდევ: მოქმედება ესაა ყველა არსებაში შთანერგილი ბუნებითი მოძრაობა. აქედან ცხადია: რომელთა არსებაც იგივეა, მათი მოქმედებაც იგივეა, ხოლო რომელთა ბუნებანიც განსხვავებულია, მათი მოქმედებანიც განსხვავებულია, რადგან შეუძლებელია, რომ არსება მოკლებული იყოს ბუნებისეულ მოქმედებას.

კიდევ: მოქმედება - ესაა თითოეული არსების ცხადმყოფელი ბუნებითი ძალა.

და კიდევ: მოქმედება - ესაა გონისმიერი სულის ბუნებითი და პირველი მარადმოძრავი ძალა, ესე იგი, მისი მარადმოძრავი აზრი, ბუნებითად მისგან მარადის აღმოწყაროებული. მოქმედება - ესაა თითოეული არსების ბუნებითი ძალა და მოძრაობა, რასაც მოკლებულია მხოლოდ არაარსი.

მოქმედებად ითქმის ისეთი საქმეებიც, როგორებიცაა: მეტყველება, მიმოსვლა, ჭამა, სმა და სხვა ამგვარი. ასევე, ბუნებითი განცდებიც ხშირად ითქმის მოქმედებებად. მაგალითად: შიმშილი, წყურვილი და სხვა ამგვარი. კიდევ, მოქმედებად ითქმის შესაძლებლობის სრულყოფა.

ორგვარად ითქმის. სიტყვები: „შესაძლებლობით“ და „მოქმედებით“ მაგალითად: ძუძუმწოვარა ბავშვს გრამატიკოსად ვამბობთ შესაძლებლობით რადგან აქვს მას უნარი იმისა, რომ სწავლის შედეგად გრამატიკოსი გახდეს. ამასთან, გრამატიკოსსაც ვამბობთ შესაძლებლობით ან მოქმედებით გრამატიკოსად, კერძოდ - მოქმედებით გრამატიკოსად, როგორც გრამატიკის მცოდნეს, შესაძლებლობით გრამატიკოსად კი იმდენად, რამდენადაც შემძლეა იგი განმარტებისა, მაგრამ არ მოქმედებს განმარტებას. კიდევ, მოქმედებით გრამატიკოსად ვამბობთ მას, როდესაც იგი მოქმედებს ანუ განმარტავს.

გვმართებს ვიცოდეთ, რომ მეორე მაგალითი საერთოა შესაძლებლობითისთვისაც და მოქმედებითისთვისაც. კერძოდ, მასში მეორადია შესაძლებლობითი, ხოლო პირველადია - მოქმედებითი.

მოქმედება არის ბუნების უპირველესი, ერთადერთი და ჭეშმარიტი თვითარჩევითი ანუ გააზრებითი და თვითუფლებრივი სიცოცხლე და ჩვენეული სახოვნების შემამყარებელი. ამიტომ, არ ვიცი, როგორ ამბობენ განკაცებულ ღმერთად უფალს ისინი, რომლებიც ამისგან აკლებენ მას.

მოქმედება არის ბუნების ქმედითუნარიანი მოძრაობა, ხოლო ქმედითუნარიანად ის ითქმის, რაც თავისი თავისგან მოძრაობს.

 

თავი ოცდამეთვრამეტე

ნებაყოფლობითისა და უნებურის შესახებ

ნებაყოფლობითობა რაიმე საქმეში ვლინდება. ასევე ისიც, რაც უნებურობად მისაჩნევია, რაიმე საქმეში ჩნდება, ბევრმა ვინმემ კი ჭეშმარიტად უნებური არა მხოლოდ ვნებულებას, არამედ საქმესაც განუკუთვნა. ამიტომ, გვმართებს ვიცოდეთ, რომ საქმე არის გააზრებული მოქმედება. საქმეებს მოსდევს ქება ან ძაგება. საქმეთა ნაწილი სიამოვნებით კეთდება, ნაწილი - წუხილით. ამის გამო, ნაწილი სასურველია მათი მკეთებლებისთვის, ნაწილი - ასარიდებელი. სასურველთაგან ნაწილი მარადის სასურველია, ნაწილი - მხოლოდ გარკვეულ დროს. ასევეა ასარიდებელნიც. კიდევ, ნაწილი თანაგრძნობას აღძრავს, ნაწილი შენდობის ღირსია, ნაწილი კი ზიზღს იწვევს და ისჯება.

ამრიგად, ნებაყოფლობითს უთუოდ მოჰყვება ქება ან ძაგება. ამგვარი საქმენი კეთდება სიამოვნებით და ისინი სასურველია მათი მკეთებლებისთვის მუდამჟამს ან კიდევ მხოლოდ კეთების დროს.

ის, რაც უნებურია, შენდობისა და თანაგრძნობის ღირსი ხდება, კეთდება კი უხალისოდ, არასასურველია და, ამასთან, ვერც ნასაქმევს სრულყოფს თავისი თავის მიერ, მიუხედავად იძულებისა.

უნებურთაგან ნაწილი იძულებითია, ნაწილი - უმეცრებითი. იძულებითობა მაშინ არის, როდესაც მკეთებლობითი სათავე და მიზეზი გარეგანია, ანუ როდესაც სხვა გვაიძულებს, ჩვენ კი საერთოდ არ გვჯერა მისი, არც საკუთარი სურვილით ვთანხმდებით მას, არცთუ საერთოდ თანაშევეწევით, ანდა როდესაც ჩვენითვე ვაკეთებთ მას, რაც გვაიძულეს.

ამრიგად, განსაზღვრების სახით ვიტყვით:

უნებურია ის, რისი სათავეც გარეგანია და რასაც საკუთარი სურვილით არ თანხმდება ნაიძულები პირი (სათავედ ვამბობთ მკეთებლობით მიზეზს).

უმეცრებითი უნებურობა მაშინ გვაქვს, როდესაც უმეცრების მიზეზი შემთხვევითია და ჩვენგან არ მომდინარეობს. თუ, ვთქვათ, ვინმე სიმთვრალეში მკვლელობას ჩაიდენს, უმეცრებით მოკლავს და არა უნებურად, რადგან უმეცრების მიზეზი ანუ სიმთვრალე თვით მისი ნამოქმედარია. მაგრამ თუ ვინმე ჩვეულ ადგილას გაისვრის ისარს და იქ გამვლელ მამას მოკლავს. მაშინ ითქმის, რომ მან უმეცრების გამო უნებურად ჩაიდინა ეს საქმე.

ამრიგად, ორგვარია რა უნებური, - ერთი მხრივ, იძულებითი და, მეორე მხრივ, უმეცრებითი, - ორივე მათგანს უპირისპირდება ნებაყოფლობითი. რადგან ნებაყოფლობითი სწორედ ისაა, რაც არც იძულებით, არც უმეცრებით არ ხდება. ასე რომ, ნებაყოფლობითი არის ის, რისი სათავეც, ესე იგი, რისი მიზეზიც თვით მასშივეა, ვინც თითოეულად იცის, რა უნდა მოხდეს და როგორ. თითოეულად [საცოდნელია] ის, რასაც რიტორთა შორის გარემოებითი ნაწილები ეწოდება. კერძოდ. ვინ (ესე იგი, გამკეთებელი), ვის (ესე იგი მას, ვისაც ევნო), რა (ესე იგი, თვით ის, რაც გაკეთდა). თუ, ვთქვათ, მკვლელობა ჩაიდინა ვინმემ, რით (ესე იგი, რა იარაღით), სად (ესე იგი, რა ადგილას), როდის (ესე იგი, რომელ დროს), როგორ (ესე იგი, როგორი იყო ქმედების გვარი), რის გამო (ესე იგი, რა მიზეზით).

უნდა ვიცოდეთ, რომ არსებობს ზოგი რამ იმგვარი, რაც ნებაყოფლობითსა და უნებურს შორისაა. ისინი თუმცა უსიამოვნოა და შემაწუხებელი ჩვენთვის, მაგრამ უფრო დიდი ბოროტების შიშით მათ ვამჯობინებთ. ასეთია, მაგალითად, ის შემთხვევა, როდესაც გემის ჩაძირვის შიშით გადავყრით ხოლმე, რაც ხომალდშია.

უნდა ვიცოდეთ, რომ ბავშვები და პირუტყვები ნებაყოფლობით აკეთებენ, მაგრამ არა არჩევანისამებრ. ასევე, რასაც მრისხანების მიზეზით ჩავდივართ წინასწარი განზრახვის გარეშე, ნებაყოფლობით ვაკეთებთ ამას, მაგრამ არათუ არჩევანითაც. როდესაც ანაზდად მეგობარი გვესტუმრება, ამგვარი რამ ნებაყოფლობითია ჩვენთვის, მაგრამ არა არჩევანისეულიც. ასევე, თუ ვინმე უეცრად განძს წააწყდება, ნებაყოფლობით წააწყდება მას, მაგრამ არა არჩევანითაც.

ყოველივე ეს ნებაყოფლობითია, რადგან სასიამოვნოა, მაგრამ არა არჩევანისეულიც, რადგან არ არის განზრახვისმიერი, ხოლო არჩევანს, როგორც ითქვა, უთუოდ წინ უნდა უძღოდეს განზრახვა.

 

თავი ოცდამეცხრამეტე

იმის შესახებ, რაც ჩვენზეა დამოკიდებული; ესე იგი, თვითუფლებრივის თაობაზე

მსჯელობა თვითუფლებრივის შესახებ (ანუ იმის თაობაზე, რაც ჩვენზეა დამოკიდებული) უპირველესად იმის გამოძიებით უნდა დავიწყოთ, არის თუ არა რაიმე ჩვენზე დამოკიდებული, რადგან ბევრი ვინმეა, ვინც ამას ეწინააღმდეგება. შემდეგ უნდა გავარკვიოთ, რა არის ჩვენზე დამოკიდებული და რისი უფლებამოსილება გვაქვს. ბოლოს, გამოსაკვლევი იქნება მიზეზი, თუ რის გამო შეგვქმნა ჩვენ თვითუფლებრივნი შემოქმედმა ღმერთმა.

ამრიგად, დავიწყებთ რა პირველი საკითხით, უპირეელესად იმას აღვნიშნავთ, რომ არის რაღაც ჩვენზე დამოკიდებული, დავამტკიცებთ კი ამას თვით მოწინააღმდეგეთა დებულებების საფუძველზე და ასე ვიტყვით:

ყველა მოვლენის მიზეზად ან ღმერთს ამბობენ ან აუცილებლობას ან სვეს ან ბუნებას ან ბედს ან კიდევ ხდომილებას. მაგრამ: ღვთის საქმეა არსება და წინაგანგება; აუცილებლობისა - მარადის იგივედ მყოფთა მოძრაობა; სვისა - აუცილებლობის ძალით სრულყოფა იმისა, რაც მისგანაა (რადგან სვეც აუცილებლობას განეკუთვნება); ბუნებისა - წარმოქმნა, ზრდა, ხრწნა, მცენარეები და ცხოველები; ბედისა - იშვიათობანი და მოულოდნელობანი (რადგან ბედს განსაზღვრავენ, როგორც თანხვდომასა და თანხვედრას ორი მიზეზისას, რომელთაც არჩევანისგან აქვთ დასაბამი და რომლებიც ჩვეულებრივისგან განსხვავებულ რამეს სრულყოფენ, როგორიცაა, მაგალითად, საფლავის თხრისას განძის პოვნა, რადგან არც განძის ჩამდებს ჩაუდია იგი იმ მიზნით, რომ გამთხრელს ეპოვა, არცა მპოვნელს უთხრია საფლავი იმ მიზნით, რომ განძი ეპოვა, არამედ პირველმა ჩადო იმიტომ, რომ სურვილისამებრ ამოეღო, ხოლო მეორემ გათხარა იმიტომ, რომ საფლავი ჰქონოდა, მაგრამ მოხდა კი იმისგან განსხვავებული რამ, რა არჩევანიც ორივე მათგანს ჰქონდა); ხდომილებისა - უსულოთა და პირუტყვთა შემთხვევები, რაც არც ბუნებრივია, არც ხელოვნური.

აი, ამგვარად ამბობენ ისინი. მაგრამ რომელ მათგანს დავუქვემდებაროთ ადამიანთაგან [ნამოქმედარნი], თუკი ადამიანი თვითვე არ არის მიზეზი და სათავე საქმისა? მართლაც, არც ის შეიძლება, რომ ღმერთს განვუკუთვნოთ ზოგი მისი უშვერი და უსამართლო საქმე, არც აუცილებლობას (რადგან ამგვარი საქმეები მარადის იგივედ მყოფთა თვისება არაა), არც სვეს (რადგან სვეს ეკუთვნის არა ის, რაც შესაძლებელია, არამედ ის, რაც აუცილებელია), არც ბუნებას (რადგან ბუნების საქმეა ცხოველები და მცენარეები), არც ბედს (რადგან ადამიანთა საქმეები იშვიათი და მოულოდნელი არ არის), არც ხდომილებას (რადგან უსულოთა და პირუტყვთა შემთხვევებს ამბობენ ხდომილების კუთვნილებად). ამრიგად, რჩება ის, რომ ვინც საქმეს აკეთებს, ესე იგი, თვით ადამიანი უნდა იყოს თავისი საქმეების სათავე და მათზე უფლებამოსილი.

კიდევ, თუ ადამიანი არანაირი საქმის სათავე არ არის, ზედმეტი ყოფილა მისთვის განმზრახველობა, რადგან რაში გამოიყენებდა იგი განზრახვას, თუ არანაირი საქმის ბატონ-პატრონი არ იქნებოდა? ყველა განზრახვის საგანი ხომ საქმეა უკიდურესი უგუნურება იქნებოდა, თუკი ზედმეტად წარმოგვიჩნდებოდა ის, რაც ადამიანის ნიჭთა შორის უმშვენიერესია და უპატიოსნესი. ასე რომ, თუკი რაიმეს განიზრახავს ადამიანი, საქმისათვის განიზრახავს, რადგან სწორედ საქმისთვისაა და საქმის გამოა ყოველი განზრახვა.

 

თავი მეორმოცე

მომხდართა შესახებ

მომხდართაგან ნაწილი ჩვენზეა დამოკიდებული, ნაწილი კი - არა. ჩვენზეა დამოკიდებული ის, რისი კეთების თუ არკეთების უფლებამოსილნიც ჩვენვე ვართ, ესე იგი, ყველაფერი, რაც ჩვენს მიერ ნებაყოფლობით კეთდება (რადგან თუ რომელიმე საქმე ჩვენზე არ არის დამოკიდებული, არც ითქმის, რომ ნებაყოფლობით ვაკეთებთ მას), ანუ, მარტივად, - რასაც მოჰყვება ქება თუ ძაგება და რაზეც ვრცელდება წაქეზება და რჯული. საკუთრივ ჩვენზეა დამოკიდებული ყოველივე სულისმიერი და, აგრეთვე, ყოველივე ის, რის შესახებაც განვიზრახავთ, ხოლო განზრახვა იმას განეკუთვნება, რაც თანაბრად შესაძლებელია. თავის მხრივ, „თანაბრად შესაძლებელი“ - ესაა იმგვარი შემთხვევა, როდესაც ერთიც ძალგვიძს და მისი საწინააღმდეგოც, ხოლო არჩევას ჩვენი გონება ახდენს, და ეს არის საქმის დასაბამი.

ამრიგად, ჩვენზეა დამოკიდებული, რაც კი თანაბრად შესაძლებელია, როგორც, მაგალითად, ის, რომ ვიმოძრაოთ და არ ვიმოძრაოთ, აღვიძრათ და არ აღვიძრათ, ვისურვოთ ის, რაც აუცილებელი არ არის, და არ ვისურვოთ, ვიცრუოთ და არ ვიცრუოთ, მივცეთ და არ მივცეთ, გავიხაროთ და არ გავიხაროთ იმით, რაც გასახარებელია ან კიდევ - რაც არ არის გასახარებელი... და სხვა ამგვარი, რაშიც კი არის სათნოებისა და ბოროტების საქმენი. აი, ამათი უფლებამოსილნი ვართ.

თანაბრად შესაძლებელთაგანია ხელობებიც, რადგან ჩვენზეა დამოკიდებული შევუდგებით იმ ხელობას, რომელსაც ვინებებთ, თუ არ შევუდგებით.

საჭიროა ვიცოდეთ, რომ არჩევა იმისა, რაც გასაკეთებელია, ჩვენზჟა დამოკიდებული, მაგრამ საქმე ხშირად ბრკოლდება წინაგანგების რამ გვარით.

 

თავი ორმოცდამეერთე

რა მიზეზით შევიქმნენით თვითუფლებრივნი

ამრიგად, ვამბობთ, რომ მოაზროვნეობასთან ერთად მყისვე წარმოჩნდება თვითუფლებრივობა.

ყოველი ქმნილება, ამავე დროს, ცვალებადიცაა, რადგან ის, რისი შექმნის სათავეც ცვალებადობით დაიწყო, აუცილებლად ცვალებადია. ცვალებადობა არის არარსებობიდან არსებობაში შემოსვლა და საფუძვლადმყოფი ნივთის გზით სხვა რამედ გახდომა. ამიტომ, უსულოები და პირუტყვები იცვლებიან ზემოთქმული სხეულებრივი გარდაქმნების მიხედვით, მოაზროვნეობითნი კი - არჩევანისამებრ. მოაზროვნეობითის ერთი მხარე არის მჭვრეტელობითი, ხოლო მეორე - საქმითი. მჭვრეტელობითი შეიმეცნებს იმას, თუ როგორ არსებობენ არსნი, საქმითი კი არის განმზრახველობითი და იგი მართებულ განზომილებას განუსაზღვრებს მას, რაც გასაკეთებელია. და უწოდებენ მჭვრეტელობითს გონებას, საქმითს კი - განზომილებას. აგრეთვე, მჭვრეელობითს - სიბრძნეს, საქმითს კი - კეთილგონიერებას. ყოველი განმზრახველი განიზრახავს იმდენად, რამდენადაც თვით მასზეა დამოკიდებული საკეთებელი საქმის არჩევა, რათა ის ირჩიოს მან, რასაც განზრახვაში ამჯობინებს და არჩეული გააკეთოს. მაგრამ თუ ეს ასეა, მაშინ ცხადია, რომ მოაზროვნეობითობას აუცილებლად თანაშეენივთება თვითუფლებრივობა, რადგან ადამიანი ან არ უნდა იყოს მოაზროვნეობითი ანდა თუ იგი მოაზროვნეობითია, საქმეთა ბატონ-პატრონი უნდა იყოს და თვითუფლებრივი. ამის გამოა, რომ პირუტყვები თვითუფლებრივნი არ არიან, რადგან უმალ იმართებიან ბუნების მიერ, ვიდრე თვით მართავენ მას. ამიტომ, ისინი არც უძალიანდებიან ბუნებრივ სურვილს, არამედ როგორც კი მოესურვებათ რაიმე, მყისვე აღიძვრიან სამოქმედოდ. ადამიანი, მეორე მხრივ, როგორც მოაზროვნეობითი, უმალ მართავს ბუნებას, ვიდრე იმართება მისგან. ამიტომ, თუკი იგი ინებებს, ძალმოსილია იმისა, რომ თუნდაც მოესურვოს, აილაგმოს სურვილი, ანდა მიჰყვეს ამ სურვილს. აქედან გამომდინარე, პირუტყვებს არც აქებენ, არც აძაგებენ, ადამიანს კი აქებენ კიდეც და აძაგებენ.

საჭიროა ვიცოდეთ, რომ ანგელოზებიც, როგორც მოაზროვნეობითნი, თვითუფლებრივნი არიან, და როგორც ქმნილნი, ცვალებადნიც. ეს ცხადყო ეშმაკმა, რომელიც კეთილი დაიბადა შემოქმედის მიერ, მაგრამ რომელიც თვითუფლებრივად გახდა ბოროტების აღმომჩენი, ისევე როგორც მასთან ერთად განდგომილი ძალები ანუ დემონები, მაშინ როცა ანგელოზთა დანარჩენი დასები სიკეთეში მდგრადობენ.

 

თავი ორმოცდამეორე

მათ შესახებ, რაც ჩვენზე არ არის დამოკიდებული

მათგან, რაც ჩვენზე არ არის დამოკიდებული, გარკვეული ნაწილი სათავეს ანუ მიზეზს იღებს იქედან, რაც ჩვენზეა დამოკიდებული (კერძოდ, ესაა ჩვენეულ საქმეთა საზღაური როგორც აწინდელ, ისე სამომავლო საუკუნეში), სხვა ყველაფერი კი საღვთო განზრახვას ექვემდებარება.

ყოვლის შესაქმე ღვთისგან არის, ხრწნილება კი ჩვენი უკეთურების გამო მოიწია როგორც სასჯელი და სარგებელიც. „ღმერთს სიკვდილი არ შეუქმნია, არც ცოცხალთა დაღუპვა ახარებს მას“ (სიბრძნე სოლ. 1,13). უმალ ადამიანისგანაა სიკვდილი (ესე იგი, ადამის ცთომილებისგან), ისევე როგორც სხვა სასჯელნი.

აღნიშნულის გარდა სხვა ყველაფერი ღმერთს უნდა განეკუთვნოს, რადგან მისი დამბადებლობითი ძალის შედეგია ჩვენი შესაქმე, მისი შემამტკიცებლობითი ძალისა - ჩვენი მდგრადობა, მისი წინაგანგებითი ძალისა - ჩვენი წარმართვა და გამოხსნა, მისი სიკეთისა - საუკუნო კეთილთა მიერ დატკბობა მათი, რომლებიც იცავენ იმას, რაც ბუნებისეულია (რისთვისაც შევიქმენით კიდეც).

ამასთან, რადგან ზოგიერთები ეწინააღმდეგებიან წინაგანგებას, ახლა ცოტა რამ წინაგანგების შესახებაც ვთქვათ.

 

თავი ორმოცდამესამე

წინაგანგების შესახებ

წინაგანგება არის არსთა მიმართ ღვთისგან გამოვლენილი მზრუნველობა. და კიდევ. წინაგანგება არის ღვთის ზრახვა, რომლის მიერაც ყოველი არსი სათანადოდ წარიმართება. თუ ღვთის ზრახვაა წინაგანგება, სრულიად აუცილებელია, რომ წინაგანგებით შექმნილები, მართებული აზრის თანახმად, უმშვენიერესნი და უმეტესად ღვთისმშვენნი იყვნენ, იმგვარნი, რომელთა უკეთესის შექმნაც შეუძლებელია, რადგან უთუოდ ერთიდაიგივე უნდა იყოს არსთა შემოქმედი და წინაგანმგები. მართლაც, შეუფერებელია და არაკანონზომიერი, სხვა იყოს არსთა შემოქმედი, სხვა კი - წინაგანმგები, რადგან ამ სახით ორივვ მათგანი უეჭველად უძლურებაში აღმოჩნდება. ერთი - იმ მხრივ, რომ წინაგანაგოს, მეორე - იმ მხრივ, რომ შექმნას. ამიტომ, ღმერთია შემოქმედიც და წინაგანმგებიც, რომლის შემოქმედებითი, შემამტკიცებლობითი და წინაგანმგებლობითი ძალა - ესაა მისი კეთილი ნებელობა. „ყოველივე, რაც ინება უფალმა, ქმნა“ (ფს. 134,6), და მის ნებას ვერავინ შეეწინააღმდეგა. ინება მან შექმნილიყო ყოველივე, და შეიქმნა. ნებავს მას ქვეყნიერების შემყარება და შემყარებულია იგი. ყოველივე, რაც მას ნებავს, ხდება.

რომ წინაგანაგებს იგი და რომ კარგად წინაგანაგებს, ამის უმართებულესი განჭვრეტა შემდეგნაირად შეიძლება: მხოლოდ ღმერთი არის ბუნებით კეთილი და ბრძენი. ამიტომ, იგი, როგორც კეთილი, წინაგანაგებს (რადგან ვინც არ არის წინაგანმგები, კეთილიც არ არის იგი; ამასთან, ადამიანებიცა და პირუტყვებიც ბუნებითად წინაგანაგებენ მათი შვილებისათვის და ვინც წინდაწინ არ განაგებს, კიცხავენ მას), ხოლო როგორც ბრძენი, გამორჩეულად ზრუნავს იგი არსთათვის.

ამიტომ, ვუკვირდებით რა ამას, გვმართებს, რომ მისეული წინაგანგების ყოველი საქმე გვიკვირდეს, ყოველივეს ვაქებდეთ და ყოველივეს გამოუძიებლად ვიწონებდეთ, თუნდაც რომ ბევრისთვის უსამართლო ჩანდეს ეს საქმეები, რადგან უცოდნელია და უწვდომი წინაგანგება ღვთისა.

ეს ყოველივე, ვამბობ, ჩვენზე არ არის დამოკიდებული, რადგან ის, რაც ჩვენზეა დამოკიდებული, განეკუთვნება არა წინაგანგებას, არამედ ჩვენს თვითუფლებრივობას.

წინაგანგების ნაწილი სათნოჩენითი არის, ნაწილი - დაშვებითი. სათნოჩენითია ის, რაც უცილობლად კეთილია, ხოლო დაშვებითს მრავალი სახე აქვს. მაგალითად, ხშირად უშვებს ღმერთი, რომ მართალიც ჩავარდეს განსაცდელში, რათა სხვებს გაუცხადოს მასში დაფარული სათნოება. ასე მოხდა იობთან დაკავშირებით. სხვა დროს უფალი უშვებს, რომ მოხდეს რაღაც არაჯეროვანი, რათა არაჯეროვნად მისაჩნევი საქმის გზით დიდი და საკვირველი რამ წარმატებულჰყოს მან, როგორც, მაგალითად, ჯვრის მეშვეობით ადამიანთა ხსნა. სხვა მხრივ, უშვებს იგი, რომ მწარედ იტანჯოს წმინდანი, რათა არ მიდრკეს იგი მართალი სინდისისგან, ან კიდევ, მისდამი ბოძებული ძალისა და მადლისგან ამპარტავნებისკენ არ გადადრკეს, როგორც [დაუშვა მან ეს] პავლეზე.

ზოგჯერ ხდება გარკვეული დროით ვინმეს მიტოვება სხვის გამოსასწორებლად, რომ მისი მდგომარეობის განჭვრეტით სხვები განისწავლონ, როგორც ეს მოხდა ლაზარესთან და მდიდართან დაკავშირებით (რადგან ბუნებით ვწუხვართ, როდესაც ვხედავთ ვინმეს ტანჯვას).

ზოგჯერ ვინმეს მიტოვება ხდება სხვის სადიდებლად და არა საკუთარი თუ მშობლებისეული ცოდვების გამო. ასე იდიდა ძე კაცისა მისგან, ვინც დაბადებით ბრმა იყო.

კიდევ, დაუშვებს ღმერთი ვინმეს ტანჯვას, რომ სხვამაც ჰბაძოს მას, რათა ტანჯულის პატივის განდიდებამ სხვებისთვისაც საშური გახადოს ტანჯვა, გაუჩნდებათ რა მათაც სასოება სამომავლო დიდებისა და სამომავლო კეთილთა ნდომა. ამგვარი რამ ხდება მოწამეებთან დაკავშირებით.

ზოგჯერ იმის ნებართვაც მიეცემა ვინმეს, რომ სასირცხვილო საქმეში ჩავარდეს, რათა ამით სხვა უარესი ვნება გამოასწოროს მან. მაგალითად, როდესაც ვინმე გაამპარტავნდება საკუთარ სათნოებათა და წარმატებათა გამო, მიუშვებს მას ღმერთი, რომ სიძვით დაეცეს, რათა დაცემის შედეგად საკუთარი უძლურების შეგრძნებამდე მივიდეს იგი, დამდაბლდეს, მიეახლოს უფალს და აღსარება უთხრას მას.

საჭიროა ვიცოდეთ, რომ გასაკეთებელ საქმეთა არჩევა ჩვენზეა დამოკიდებული, ხოლო ამ საქმეთაგან კეთილთა დაბოლოება ღვთის თანამოქმედებით ხდება, რადგან იგი, შესაბამისად თავისი წინასწარმცოდნეობისა, ჯეროვნად თანამოქმედებს მათთან, რომლებიც მართალი სინდისით ირჩევენ სიკეთეს. მეორე მხრივ, უკეთური საქმეების დასრულება მიტოვებულია ღვთისგან, რომელიც, კვლავ თავისი წინასწარმცოდნეობის შესაბამისად, სამართლიანად ტოვებს მათ.

მიტოვების სახე ორია, რადგან არსებობს განგებულებითი და განსწავლითი მიტოვება და არსებობს სრულიად განწირვითი მიტოვება. განგებულებითი და განსწავლითია ის, რაც ხდება ვნებულის გამოსასწორებლად, გადასარჩენად და სადიდებლად, ან კიდევ იმიტომ, რომ სხვებსაც ჰქონდეთ მისდამი მოშურნეობა და ბაძვა, ანდა იმიტომ, რომ ღმერთი იდიდოს. ხოლო სრული მიტოვებაა, როდესაც ღმერთი ყოველივეს მოიმოქმედებს ადამიანის გადასარჩენად, ის კი უგრძნობი და უექიმებელი, უფრო კი უკურნებელი დარჩება საკუთარი მოწადინებისამებრბ და მაშინ სრულ წარწყმედას გადაეცემა იგი იუდას მსგავსად. დაგვინდოს ჩვენ ღმერთმა და გვიხსნას ამგვარი მიტოვებისგან.

ამასთან, საჭიროა იმის ცოდნა, რომ მრავალგვარია ღვთის წინაგანგება, რაც არც სიტყვით შეიძლება განიმარტოს, არცთუ გონებით შემოიცვას.

გვმართებს ვიცოდეთ, რომ ყველა დამამწუხრებელი შემთხვევა მხსნელად ევლინება მათ, რომლებიც მადლობით იღებენ მას, ხდება რა იგი ყოვლითურთ სარგებლობის მომტანი მათთვის.

საჭიროა იმის ცოდნა, რომ ღმერთს უპირატესად ის ნებავს, ყველანი გადარჩნენ და ჰპოვრნ მისი სასუფეველი, რადგან არათუ სატანჯველად შეგვქმნა ჩვენ, არამედ მისი, როგორც კეთილის, სიკეთესთან წილმქონეობისათვის. თუმცა მცოდველის ტანჯვა სამართლიანადვე ნებავს მას.

ამიტომ ითქმის, რომ პირველი, ეპირატესი ნება და სათნოჩენა მისგანვე არის, ხოლო მეორე, მომდევნო ნება და დაშვება - ჩვენი მიზეზით. და ეს ორადია. ერთი, განგებულებითი და განსწავლითი, - ხსნისათვის, ხოლო მეორე, განწირვითი, - სრული ტანჯვისთვის, როგორც ვთქვით.

ესენია ის, რაც ჩვენზე არ არის დამოკიდებული, ხოლო იმათგან კი, რაც ჩვენზეა დამოკიდებული, ერთი მხრივ, ის, რაც კეთილია, განსაკუთრებით ნებავს და ესათნოება [ღმერთს], ხოლო, მეორე მხრივ, რაც უკეთურია და ნამდვილად ბოროტი, არც უპირატესად, არც მომდევნოდ არ ნებავს მას, თუმცა კი უშვებს ამას (ადამიანის) თვითუფლებრივობის გამო, რადგან იძულებით ნამოქმედარი არც მოაზროვნეობითია, არც სათნოება. ამასთან, წინაგანაგებს ღმერთი მთელ შესაქმეს, ქველმოქმედებს რა და განმსწავლელობს მთელი შესაქმის გზით, ხშირად კი - თვით ეშმაკთა მეშვეობითაც, როგორც, მაგალითად, იობთან და ღორებთან დაკავშირებით.

 

თავი ორმოცდამეოთხე

წინასწარმცოდნეობისა და წინაგანსაზღვრულობის შესახებ

საჭიროა ვიცოდეთ, რომ ყველაფრის წინასწარმცოდნეა ღმერთი, მაგრამ - არა ყოველივეს წინაგანმსაზღვრელი, რადგან წინასწარ იცის მან ისიც კი, რაც ჩვენზეა დამოკიდებული, თუმცა წინასწარ არ განსაზღვრავს ამას, არ ნებავს რა, რომ მოხდეს ბოროტება და არც ის, რომ გვაიძულოს სათნოება. ამგვარად, წინაგანსაზღვრულობა არის საღვთო წინასწარმცოდნეობითი ბრძანების საქმე. ღმერთი თავისი წინასწარმცოდნეობის შესაბამისად წინაგანსაზღვრავს იმას, რაც ჩვენზე არ არის დამოკიდებული, რადგან მას უკვე წინდაწინ განსჯილი აქვს ყოველივე თავისი სიკეთისა და სამართლიანობის შესაბამისად.

საჭიროა ვიცოდეთ, რომ სათნოება ღვთისგან ებოძა ბუნებას და რომ ღმერთი თავად არის ყველა სიკეთის დასაბამი და მიზეზი, რომლის თანამოქმედებისა და შემწეობის გარეშე შეუძლებელია ჩვენთვის კეთილის ნებება და ქმნა. ჩვენზე ისაა დამოკიდებული, ან დავმკვიდრდეთ სათნოებაში და შევუდგეთ ღმერთს, რომელიც ამისკენ გვიხმობს, ანდა გავემიჯნოთ სათნოებას, რაც ნიშნავს, ბოროტებაში მოვხვდეთ და შევუდგეთ ეშმაკს, რომელიც აქეთ გვიხმობს იძულების გარეშე, რადგან ბოროტება სხვა არაფერია, თუ არა კეთილის განშორება, ისევე როგორც სიბნელე - ესაა სინათლის განშორება. ამრიგად, თუკი იმაში ვმკვიდრობთ, რაც ბუნებისეულია, სათნოებაში ვიმყოფებით, ხოლო თუ ბუნებისეულს, ანუ სათნოებას, გადავუხვევთ, ბუნების გარეგანისკენ წავალთ და ბოროტებაში აღმოვჩნდებით.

სინანული არის ბუნების გარეგანისგან ბუნებისეულისკენ და ეშმაკისგან ღვთისკენ ზეასვლა მოღვაწეობისა და შრომათა მიერ.

ამიტომ ეს ადამიანი შემოქმედმა მამაკაცად შექმნა, უბოძა რა წილად თავისი საღვთო მადლი და მადლის გზით თავისთან მზიარებლად აქცია იგი. ამის გამო [ადამმა] ცხოველების, როგორც მისთვის ბოძებული მონების, სახელდებანიც წინასწარმეტყველურად აღასრულა, როგორც მეუფემ, რადგან მას, - ღვთის ხატისებრ მოაზროვნედ, გონისმიერად და თვითუფლებრივად ქმნილს, - მართებულად გადაეცა მიწიერთა მოთავეობა ყოველთა საერთო შემოქმედისგან და მეუფისგან.

ამასთან, უწყოდა რა წინასწარმცოდნე ღმერთმა, რომ გადავიდოდა იგი მცნებას და ხრწნილებაში ჩავარდებოდა, შექმნა მისგან ქალი, „შემწედ მისდა მისებრი“ (შესაქ. 2,18; 31-33), კერძოდ, შემწედ მოდგმის მემკვიდრეობითად შენარჩუნებაში, გარდასვლის შემდეგ, შობადობის გზით, რადგან პირველი დაბადება „შექმნად“ ითქმის და არა „შობად“, არის რა „შექმნა“ პირველი დაბადება ღვთისგან, „შობა“ კი ესაა გარდასვლის შედეგად სიკვდილის სასჯელისგან გამომდინარე ურთიერთმემკვიდრეობითობა.

დაამკვიდრა მან იგი გონისეულ და გრძნობად სამოთხეში, რადგან თუმცა გრძნობადში ხორციელად ცხოვრობდა მიწაზე, სულისმიერად ანგელოზებთან იმყოფებოდა, იმუშაკებდა საღვთო აზრებს და საზრდოობდა მათგან, იყო რა შიშველი სიწრფელითა და უზაკველი ცხოვრებით, მხოლოდ შემოქმედისაკენ ზეამავალი ქმნილებათა წიაღ და მისი ჭვრეტით დატკბობილი და მოლხინარე.

ამიტომ, რადგან ღმერთმა ბუნებითად შეამკო იგი თვითუფლებრივი ნებით, მცნება მისცა მას, რომ არ ეგემა ცოდნის ხისგან (ამ ხის შესახებ, ჩვენი ძალისებრ, თვითკმარად ვთქვათ „სამოთხის შესახებ“ თავში). მისცა მას ეს მცნება და აღუთქვა, რომ თუ დაიცავდა იგი სულის ღირსებას და გონებას გაამარჯვებინებდა, შეიცნობდა კიდეც შემოქმედს და მისი ბრძანების დაცვით წილმქონე გახდებოდა მარადიული ნეტარებისა და სიკვდილზე უმჯობესქმნილი იცოცხლვბდა უკუნისამდე, მაგრამ თუკი სხეულისადმი დაამორჩილებდა სულს და სხეულის სიამეებს მიანიჭებდა უპირატესობას (ვით უმეცარი საკუთარი პატივისა და ეგუნურ პირუტყვთადმი მიმსგავსებული), განიშორებდა რა შემოქმედის უღელს და უგულებელყოფდა რა მის საღვთო განჩინებას, სიკვდილსა და ხრწნას დაექვემდებარებოდა და, უბადრუკი ყოფის მზიდველი, შრომაში ჩავარდებოდა მართლაც, არ იქნებოდა სასარგებლო, რომ მას, ჯერაც გამოუცდელს და გაუწვრთნელს, უხრწნელება ეპოვა, რადგან ჩავარდებოდა იგი ამპარტავნებაში და ეშმაკის სასჯელში, ეშმაკისა, რომელსაც არჩევანისმიერი დაცემის შემდეგ უსინანულო და უცვლელი სიმყარე ჰქონდა ბოროტებაში ამ უხრწნელების გამო, ისევე როგორც ანგელოზებს - მადლისმიერი და შეუძრავი დაფუძნება სიკეთეში, კვლავაც და კვლავაც სათნოების არჩევანისმიერი გამორჩევის შემდეგ.

ამიტომ, მართებდა ადამიანს, რომ უპირველესად გამოცდა გაევლო და მცნების დამარხვის გზით გამოცდილებითად სრულქმნილიყო, რომ ამ სახით უხრწნელება მოეხვეჭა სათნოების ჯილდოდ, რადგან იგი, ღმერთსა და ნივთიერებას შუა მყოფი, არსთა მიმართ ბუნებითი მოთვისეობისგან მცნების დაცვის გზით განთავისუფლების შემდეგ შეთვისებითად შეუერთდებოდა ღმერთს და მიიღებდა შეუძრავ დამყარებას სიკეთის ახლოს. მაგრამ მან გარდასვლის შედეგად უფრო ნივთიერებისკენ იმოძრავა, თავის მიზეზს (ვამბობ, ღმერთს) მოსწყვიტა გონება, ხრწნილებას მიეთვისა, გახდა ვნებული უვნებოს სანაცვლოდ და მოკვდავი - უკვდავის ნაცვლად, საჭიროება გაუჩნდა შეწყვილებისა და დინებადი შობისა, სიცოცხლის სურვილით დაეწაფა იმ სიამეებს, რაც თითქოსდა სიცოცხლეს შეადგენს, ხოლო რომლებიც ამათი ჩამოცილებისკენ ასწრაფებდნენ მას, ურიდად მოიძულა და საკუთარი მისწრაფება ღვთისგან ნივთიერებაზე გადაიტანა, რისხვა კი - ცხონების ნამდვილი მტრისგან მოყვასზე.

ამრიგად, ეშმაკის შურით იძლია ადამიანი, რადგან ვერ აიტანა მოშურნე და კეთილისმოძულე ეშმამ, თვით ქვედაცემულმა ამპარტავნების გამო, ჩვენს მიერ ზენათა წვდომა. ამიტომაც, ღმერთობის იმედით შეიტყუა მან უბადრუკი, და ზეაიყვანა რა თავისი ამპარტავნების სიმაღლეზე, დაცემის მსგავსსავე უფსკრულში ჩააგდო იგი.

 

თავი ორმოცდამეხუთე

საღვთო განგებულების, ჩვენდამი მზრუნველობისა და ჩვენი ხსნის შესახებ

ამრიგად, ბოროტების მოთავე ეშმაკის ამ შემოტევით მოტყუებულმა ადამიანმა არ დაიცვა შემოქმედის მცნება, მადლისგან გაშიშვლებით განიძარცვა მან ღვთისადმი გულხსნილობა, მძიმე ცხოვრების სიტლანქით დაფარულმა (რადგან ესაა „ლეღვის ფოთლები“) გარეშემოიცვა კვდომა ანუ ხორცის მოკვდავობა და უხეშობა (რადგან ესაა მკვდარი ტყავების შემოცმა) და ღვთის მართლმსაჯულების შესაბამისად სამოთხიდან გამოძევდა, - სიკვდილმისჯილი და ხრწნილებას დამონებული. მაგრამ თანამგრძნობმა უფალმას ვინც არსებობა მისცა მას და კეთილდღეობაც მიჰმადლა, არ უგულებელყო იგი, არამედ, უპირველესად, მრავალი სახით უმასწავლებლა მას და მოქცევისაკენ უხმო. კვნესისა და ძრწოლის გზით, წარღვნით და მთელი მოდგმის თითქმის სრული ამოწყვეტით, ენათა შერევითა და განყოფით, ანგელოზთა ზედამდგომობით, ქალაქთა გადაბუგვით, სახეობრივ ღმერთმჩენეობათა მიერ, ბრძოლებით, გამარჯვებებით, დამარცხებებით, ნიშანდებებით, ნიშებითა და ნაირგვარი ძალთავლენით, რჯულითა და წინასწარმეტყველებით, რომელთა გულმოდგინებაც იმისთვის იყო, რომ აღმოეფხვრათ მრავალგვარად განფენილი და ადამიანის დამამონებელი ცოდვა (რასაც ბოროტების ყოველგვარი სახეობით დაეხერგა ეს ყოფა), რომ ადამიანი კვლავ კეთილდღეობამდე ამაღლებულიყო. ამიტომ, რადგან სიკვდილი ცოდვის გზით შემოვიდა ქვეყნად, როგორც ველური და მძვინვარე მხეცი, რომელმაც წარყვნა ადამიანის ყოფა, მართებდა მას, ვინც გამოსყიდვას განიზრახავდა, რომ ყოფილიყო უცოდველი და ცოდვისმიერ სიკვდილს დაუმონებელი. ამასთან, [საჭირო იყო] ბუნების განმტკიცება და განახლება, საქმით მასწავლებლობა მისდამი და სწავლება მისთვის სათნოების გზისა, რაც ხრწნილებიდან გამოიყვანდა მას და უწინამძღვრებდა მარადიული სიცოცხლისაკენ.

ბოლოს, კაცთმოყვარეობის ზღვა ვლინდება მასზე, რადგან თავად შემოქმედი და უფალი საკუთარი ქმნილების გამო თავის თავზე იღებს ბრძოლას და საქმით ხდება იგი მოძღვარი. ამასთან, რადგან ღმერთობის იმედით შეიტყუა მტერმა ადამიანი, ხორცის საბაბით თვითვე ხდება შეტყუებული, ერთობლივად საცნაურდება რა ღვთის სიკეთე, სიბრძნე, სამართლიანობა და შემძლეობა. სიკეთე იმიტომ, რომ არ უგულებელყო მან საკუთარი ქმნილების უძლურება, არამედ შეეწყალა იგი, დაცემული, და ხელი გაუწოდა მას; სამართლიანობა იმიტომ, რომ ადამიანის ძლევის შემდეგ არათუ სხვას ამარჯვებინებს იგი ტირანზე, არცთუ იძულებით სტაცებს ადამიანს სიკვდილს, არამედ ვინც ძველად ცოდვის მიერ დაიმონა სიკვდილმა, სწორედ ის აქცია უფალმა მძლეველად, - უფალმა, კეთილმა და სამართლიანმა, - და მსგავსით უკუგამოიხსნა მსგავსი, რაც შეუძლებელი იყო სიბრძნე იმიტომ, რომ შეუძლებლის ყველაზე უფრო შესაფერისი დასაძლევი ჰპოვა, რადგან, ღვთისა და მამის სათნოჩენით, ღვთის მხოლოდშობილმა ძემ და სიტყვამ, ღმერთმა და მამის წიაღში მყოფმა, მამისა და სულიწმინდის თანაარსმა, წინასაუკუნომ, დაუსაბამომ, დასაბამში მყოფმა, ღმერთთან და მამასთან მყოფმა და ღმერთად მყოფმა, ვინც ჰგიეს ღვთის ხატებაში, ცანი მოდრიკა და გარდამოხდა, ესე იგი, თავისი დაუმდაბლებელი სიმაღლე დაუმდაბლებლად დაამდაბლა და თავის მონებამდე ქვე დადაბლდა გამოუთქმელი და მიუწვდომელი ქვემდაბლობით (რადგან ამას ცხადყოფს გარდამოსვლა) და სრულ ღმერთად მყოფი გახდა სრული ადამიანი.

და აღესრულება ის, რაც ყველა სიახლეზე უახლესია, რაც მხოლო სიახლეა მზის ქვეშ, რითაც საჩინოვდება ღვთის უსასრულო ძლიერება, რადგან რა არის იმაზე უფრო აღმატებული, ღმერთი რომ ადამიანი ხდება?

და სიტყვა, ცვალებადობის გარეშე, გახდა ხორცი სულიწმინდისგან და ღვთისმშობლისგან - წმინდა მარადქალწულ მარიამისგან; ღვთისა და ადამიანთა შუამდგომლად შეირაცხა იგი, მხოლო კაცთმოყვარე, ვინც ჩაისახა ქალწულის უხრწნელ საშოში, თუმცა არა კაცის ნებით ან წადილით ანთუ თანაშეხებით ანდა ვნებიერი შობადობით, არამედ - სულიწმინდისგან და იმ პირველი, ადამისეული შესაქმისგან. და ხდება იგი მორჩილი მამისა, განკურნებს რა ჩვენს ურჩობას ჩვენგან ჩვენებრის მიღებით და მორჩილების ნიმუშად იქცევა ჩვენთვის, რის გარეშეც შეუძლებელია ცხონების მოპოვება.

 

თავი ორმოცდამეექვსე

ღვთის სიტყვის ჩასახვის რაგვარობისა და მისი საღვთო განხორციელების შესახებ

უფლის ანგელოზი წარიგზავნა წმინდა ქალწულთან, დავითისეული ტომის შთამომავალთან, რადგან „ცხადია, რომ იუდასგან ამობრწყინდა უფალი“ (ებრ. 7,14), „რომლის ტომისგან არავინ მიახლოებია საკურთხეველს“ (იქვე 7,13), როგორც თქვა საღვთო მოციქულმა (ამის შესახებ მოგვიანებით ვიტყვით უფრო ზედმიწევნით).

ანგელოზი ახარებდა ქალწულს და ეუბნებოდა: .,გიხაროდეს, მიმადლებულო; უფალია შენთან“ (ლკ. 1,28). მაგრამ იგი შეშფოთდა ამ სიტყვაზე. „და უთხრა მას ანგელოზმა: ნუ გეშინია, მარიამ, რადგან ჰპოვე მადლი უფლის წინაშე; და შობ ძეს და უწოდებ მას სახელად იესოს, რადგან იგი იხსნის თავის ხალხს მათი ცოდვებისგან“ (ლკ. 1,29-30; მთ. 1,21). ამიტომ, „იესო“ მხსნელად განიმარტება.

ქალწული კი ეჭვში იყო: „როგორ იქნება ეს ჩემზე, რადგან არ ვიცი მამაკაცი?“ (ლკ. 1,34). კვლავ უთხრა მას ანგელოზმა: „სულიწმინდა გადმოვა შენზე და უზენაესის ძალა მოგიჩრდილებს შენ. ამიტომ ის, წმინდა, რაც იშვება, წოდებული იქნება ღვთის ძედ“ (ლკ. 1,35). მან კი მიუგო „აჰა, მხევალი უფლისა. იყოს ჩემზე შენი თქმისებრ“ (ლკ. 1,38).

ამიტომ, წმინდა ქალწულის თანხმობის შემდეგ, სულიწმინდა გადმოვიდა მასზე უფლის სიტყვის შესაბამისად, რაც თქვა ანგელოზმა, რომელიც განწმენდდა ქალწულს და ანიჭებდა მას სიტყვისეული ღმრთეების მიმღებლობის ძალას, თან ამავე დროს, - მშობელობითსაც.

და მაშინ ზედმოუჩრდილა მას უზენაესი ღვთის გვამოვანმა სიბრძნემ და ძალამ, ღვთის ძემ, თანაარსმა მამისამ, როგორც საღვთო თესლმა, და ქალწულის უბიწო და უწმინდეს სისხლთაგან შეუმტკიცა მან თავის თავს მოაზროვნეობითი და გონისმიერი სულით სულიერქმნილი ხორცი, სათავე ჩვენეული ცომისა, - თუმცა არა თესლოვნებითად, არამედ შემქმნელობითად წმინდა სულის მიერ, ამასთან, არათუ მცირე-მცირე შემატებებით განსრულდა სახე, არამედ ერთბაშად სრულიქმნა იგი. თვით ღვთის სიტყვა გახდა ხორცის ჰიპოსტასი1, რადგან არათუ თავისთავად წინაჰიპოსტასურ ხორცს2 შეუერთდა ღმერთი-სიტყვა, არამედ დამკვიდრდა რა იგი წმინდა ქალწულის მუცელში, ქალწულის წმინდა სისხლთაგან თავის ჰიპოსტასში გარეშემოუწერლად შეაგვამოვნა ხორცი, სულიერქმნილი მოაზროვნეობითი და გონისმივრი სულით. თვით სიტყვა გახდა ხორცის ჰიპოსტასი, ითვისა რა მან ადამიანური ცომის სათავე. ამრიგად, როგორც კი - ხორცი, მაშინვე - ღვთის სიტყვის ხორცი; როგორც კი - სულიერქმნილი ხორცი, მოაზროვნეობითი და გონისმიერი, მაშინვე - ღვთის სიტყვის სულიერქმნილი ხორცი, მოაზროვნეობითი და გონისმიერი. ამიტომ, ვამბობთ არა განღმრთობილ ადამიანს, არამედ განკაცებულ ღმერთს, რადგან ბუნებით სრულ ღმერთად მყოფი თვითვე გახდა ბუნებით სრული ადამიანი, ამასთან, არათუ ბუნება ცვალა მან, არცთუ ზმანებულჰყო განგებულვბა (განკაცება), არამედ წმინდა ქალწულისგან მიღებულ ხორცს, აზრისმიერად და გონისმიერად სულიერქმნილს, რასაც მასში (უფალში) ხვდა არსებობა, ჰიპოსტასურად შეუერთდა იგი - შეურევლად, გარდაუქმნელად და განუყოფლად. არ შეუცვლია მას თავისი ღმრთეების ბუნება ხორცის არსებად, არც თავისი ხორცის არსება - თავისი ღმრთეების ბუნებად, არცთუ ერთი შედგენილი ბუნება შეუქმნია თავისი საღვთო ბუნების და იმ ადამიანური ბუნებისგან, მან რომ ითვისა.

------------------------------------

1. იგივეა, რაც „გვამოვნება“.

2. „თავისთავად წინაჰიპოსტასური“, ე.ი. წინასწარვე თავისთავად არსებული ჰიპოსტასურად, ანუ გვამოვნებითად.

 

თავი ორმოცდამეშვიდე

ორი ბუნების შესახებ

უცვლელად და გარდაუქმნელად შეუერთდა ურთიერთს ორი ბუნება, რადგან არც საღვთო ბუნება განდგომია საკუთარ სიმარტივეს, არც ადამიანური შეცვლილა ღმრთეების ბუნებად (არცთუ უმყოფობაში გადასულა იგი). ამასთან, არც ერთი შედგენილი ბუნება შექმნილა ამ ორისგან, რადგან შედგენილ ბუნებას არ ძალუძს, რომ თანაარსი იყოს რომელიმე იმათგანისა, რომელთაგანაც შემდგარია, რამეთუ სხვათაგან სხვა არის ჩამოყალიბებული. ასე, მაგალითად, ოთხი სტიქიონისგან შედგენილი სხეული არ ითქმის ცეცხლის თანაარსად, და არც იწოდება ცეცხლად. ასევე, არ ითქმის იგი ჰაერად ან წყლად ან მიწად, არცთუ თანაარსია რომელიმე ამათგანისა. ამიტომ, თუკი, თანახმად მწვალებლებისა, ერთ შედგენილ ბუნებად წარმოჩნდა ქრისტე შეერთების შემდეგ, მაშ, მარტივი ბუნებისგან შედგენილად ქცეულა იგი და აღარ ყოფილა თანაარსი არც მამისა (რომელიც მარტივი ბუნებისაა) და არც - დედისა (რადგან დედა ღმრთეებისა და ადამიანობისგან არ არის შედგენილი). ამასთან, აღარც ღმრთეებაში და ადამიანობაში ყოფილა იგი შესაბამისად, აღარც ღმერთი დაერქმევა მას და აღარც ადამიანი, არამედ - მარტოდენ „ქრისტე“, ხოლო „ქრისტე“, მათ თანახმად, იქნება სახელი არა მისი ჰიპოსტასისა, არამედ ერთი ბუნებისა.

მაგრამ ჩვენ ქრისტეს ვრჯულმდებლობთ არა ერთი შედგენილი ბუნებისად, არცთუ სხვათაგან სხვას, როგორც, მაგალითად, სულისა და სხეულისგან ადამიანს ანდა როგორც ოთხი სტიქიონისგან სხეულს, არამედ სხვათაგან - მათვე, რადგან ვაღიარებთ, რომ ერთიდაიგივეა ის, რომელიც, ღმრთეებისგან და ადამიანობისგან გამომდინარე, არის და ითქმის კიდეც ორთაგან და ორ ბუნებაში, სრულ ღმერთად და სრულ ადამიანად. მაგრამ ვამბობთ, რომ სახელი ქრისტე ჰიპოსტასისა არის, თუმცა იგი ცალსახად თქმული როდია, არამედ წარმოადგენს ორი ბუნების აღმნიშვნელს, რადგან მან თვით სცხო თავის თავს, არის რა, როგორც ღმერთი, მცხებელი სხეულისა თავისი ღმრთეებით, ხოლო როგორც ადამიანი - ცხებული, რამეთუ თვითვეა ესეც და ისიც, [მისი] ადამიანობის საცხებელი კი ღმრთეებაა.

ამიტომ, თუ ქრისტე, ერთი შედგენილი ბუნებისად მყოფი, თანაარსია მამისა, მაშინ მამაც შედგენილი და ხორცის თანაარსი უნდა იყოს, რაც არამართებულია და აღსავსეა ყოველგვარი გმობით.

როგორღა იქნება ერთი ბუნება საპირისპიროთა არსებითი განსხვავებების მიმღები? მართლაც, როგორ შეიძლება, რომ ერთიდაიგივე ბუნება ერთდროულად შექმნილიც იყოს და შეუქმნელიც, მოკვდავიც და უკვდავიც, გარეშეწერილიც და გარეშეუწერელიც?

ამასთან, თუ ერთი ბუნებისად ამბობენ ქრისტეს და ამბობენ, რომ მარტივია ეს ბუნება, მაშინ ან შიშველ ღმერთად უნდა აღიარონ იგი (და ამით მოჩვენებითობა შეიტანონ განკაცებაში), ანდა - ლიტონ კაცად, ნესტორისებრ. მაშინ სადღაა სისრულე ღმრთეებაში და სისრულე ადამიანობაშიბ ანდა როდისღა უნდა თქვან ქრისტე ორი ბუნებისად, ამბობენ რა მას ერთი შედგენილი ბუნების მქონედ შეერთების შემდეგ? ხომ ყველასთვის ცხადია, რომ ქრისტე ერთი ბუნებისა იყო შეერთებამდე!

მაგრამ მწვალებელთა ცთომილებას ის იწვევს, რომ მათი თქმით იგივეა ჰიპოსტასი (გვამოვნება) და ბუნება. ამასთან, თუმცა კი ადამიანთა ერთ ბუნებას ვამბობთ, მაგრამ უნდა ვიცოდეთ, რომ ამას ვამბობთ, რადგან არ განვჭვრეტთ სულისა და ხორცის გვარს. მართლაც, შეუძლებელია, რომ ურთიერთშედარებისას ერთი ბუნებისად ითქვას სული და ხორცი, მაგრამ იმდენად რამდენადაც ადამიანთა მრავალი ჰიპოსტასი არსებობს და ყველა მათგანი ბუნების ერთსა და იმავე გვარს იღებს (რადგან სულისა და ხორცისაგან შედგება ყველა, რამეთუ სულის ბუნების წილმიმღებია ყველა და სხეულის არსებას ფლობს ყველა), ამიტომ ურიცხვი და განსხვავებული ჰიპოსტასის ზოგად სახეობას ერთ ბუნებად ვამბობთ, თუმცა კი თითოეულ ჰიპოსტასს (გვამოვნებას), ცხადია, ორი ბუნება აქვს და სრულქმნილია იგი ორ ბუნებაში (ვამბობთ, სულისაში და სხეულისაში).

მაგრამ ჩვენს უფალ იესო ქრისტესთან დაკავშირებით შეუძლებელია ზოგადი სახეობის შემოტანა, რადგან არც ყოფილა, არც არის, არც ოდესმე იქნება სხვა ქრისტე, ის, ვინც იქნებოდა ღმრთეებისგან და ადამიანობისგან, ღმრთეებაში და ადამიანობაში, ერთიდაიგივე - სრული ღმერთიც და სრული ადამიანიც. აქედან გამომდინარე, შეუძლებელია ითქვას ერთი ბუნება ჩვენი უფლის, იესო ქრისტეს მიმართ. ამიტომ ვამბობთ, რომ ორი სრული ბუნებისგან, ღვთიურისგან და ადამიანურისგან, მოხდა შეერთება, არა ათქვეფისებრ ან შერევისებრ ანდა განზავებისებრ (როგორც თქვეს ღეთივგანდევნილმა დიოსკორემ, სევეროზმა და მათმა ცოდვილმა საკრებულომ), არცთუ პიროვნებითად1 ან მოთვისეობითად, ან ღირსებითად, ან განზრახვის იგივეობისამებრ ან თანაპატივობითად ან თანამოსახელეობითად ან სათნოჩენითად (როგორც თქვეს ღვთივმოძულებულმა ნესტორმა, დიოდორემ, თეოდორე მოფსუესტიელმა და მათმა ეშმაკისებრმა კრებულმა), არამედ - შედგენითად ანუ გვამოვნებითად2 უცვლელად, შეურევლად, გარდაუქმნელად, განუყოფლად, განურღვევლად.

და ვაღიარებთ ღვთის ხორცშესხმული ძის ერთ ჰიპოსტასს (გვამოვნებას) სისრულის მქონე ორ ბუნებაში. მისი ღმრთეებისა და ადამიანობის ერთსა და იმავე ჰიპოსტასს ვამბობთ და, ამასთან, ვაღიარებთ, რომ მასში დაცულია ორი ბუნება შეერთების შემდეგ, თუმცა არათუ თავთავისთვის და ცალკ-ცალკე ვათავსებთ თითოეულ მათგანს, არამედ - ერთიერთშეერთებულად ერთ შედგენილ ჰიპოსტასში, რადგან არსობრივ შეერთებას ვამბობთ, ესე იგი, ჭეშმარიტსა და არა წარმოსახვითს, თუმცა - „არსობრივს“ არა იმგვარად, თითქოს ორმა ბუნებამ ერთი შედგენილი ბუნება სრულყო, არამედ იმ აზრით, რომ ჭეშმარიტად შეუერთდა ურთიერთს ეს ბუნებანი ღვთის ძის ერთ შედგენილ ჰიპოსტასში. ამასთან, განვაწესებთ, რომ დაცულია მათი არსობრივი განსხვავება, რადგან ქმნილი დარჩა ქმნილად და უქმნელი - უქმნელად. ასევე, მოკვდავი დარჩა მოკვდავად და უკვდავი - უკვდავად, გარეშეწერილი - გარეშეწერილად და გარეშეუწერელი - გარეშეუწერლად, ხილული - ხილულად და უხილავი - უხილავად, „და ერთი მათგანი ბრწყინავს საკვირველებებით, ხოლო მეორემ თავს იდო გინებანი“ 3.

განიკუთვნებს სიტყვა ადამიანურ [თვისებებს], რადგან მისია ის, რაც მისი ხორცისაა, თავისას კი ხორცს გადასცემს, ნაცვალბოძების წესისამებრ, ნაწილთა4 ურთიერთისადმი დამტევნელობისა და ჰიპოსტასისმიერი ერთობის შედეგად და, აგრეთვე, იმიტომ, რომ ერთი და იგივე იყო ის, ეინც მოქმედებდა საღვთოსაც და ადამიანურსაც თითოეულ ხატებაში მეორესთან თანაზიარებით. ამიტომ ითქმის, რომ „დიდების უფალი ჯვარს ეცვა“ (1კორ. 2,8), თუმცა მისი საღვთო ბუნება არ ვნებულა. ასევე, აღსარებულია, რომ ძე კაცისა ვნებულების უწინარეს ცაში იყო, როგორც თქვა თვით უფალმა (იოანე 3,13), რადგან ერთი და იგივე იყო უფალი დიდებისა, ვინც ბუნებით და ჭეშმარიტებით გახდა ძე ადამიანისა ანუ ადამიანი და მისეულად ვიცით საკვირველებანიც და ვნებანიც, თუმცა კი სხვებრ სასწაულმოქმედებდა იგი და სხვებრ დაითმენდა ვნებულებებს თვითვე, ვუწყით რა, რომ დაცულია როგორც მისი ერთი ჰიპოსტასი, ასევე ბუნებათა არსობრივი განსხვავებაც. მაგრამ როგორღა შენარჩუნდებოდა განსხვავება, თუკი არ შენარჩუნდებოდნენ ისინი, რომლებსაც ურთიერთში სხვაობა აქვთ? განსხვავება ხომ განსხვავებულთა სხვაობაა ამიტომ ვამბობთ, რომ რა ნიშნითაც ურთიერთსხვაობს ქრისტეს ბუნებანი, კერძოდ, არსების ნიშნით, ამავე ნიშნით უერთდება იგი უკიდურესობებს. ერთი მხრივ, ღმრთეების შესაბამისად - მამას და სულს, მეორე მხრივ კი, ადამიანობის შესაბამისად - დედას და ჩვენ, რადგან თანაარსია იგი, ერთი მხრივ, მამისა და სულისა ღმრთეების შესაბამისად, მეორე მხრივ კი - დედისა და ყველა ადამიანისა ადამიანობის შესაბამისად. ამასთან, რა ნიშნითაც ერთდება მისი ბუნებანი, იმ ნიშნით სხვაობს იგი, ერთი მხრივ, მამისგან და სულისგან, მეორე მხრივ კი - დედისგან და დანარჩენი ადამიანებისგან, რადგან ჰიპოსტასით ერთდება მისი ბუნებანი, რომლებსაც აქვთ ერთი შედგენილი ჰიპოსტასი. ამის შესაბამისად სხვაობს იგი, ერთი მხრივ, მამისგან და სულისგან, მეორე მხრივ კი - დედისგან და ჩვენგან.

--------------------------------------------

1. შდრ. προσωπικήν, poersonalem. იგულისხმება, რომ ორი ბუნების შეერთება არ ნიშნავს ორი პირის (საღვთოს და ადამიანურის) შეერთებას, რადგან მაცხოვარს, ყოვლადწმინდა სამების მეორე პირს, განკაცებისას კაცობრივი პიროვნება არ მიუღია, რადგან თვით ღმერთი-ჰიპოსტასი (პირი) გახდა ჰიპოსტასი (პირი) ადამიანური ბუნებისაც.

2. შდრ. καυ' σύνυεσιν ήτοι καυ' ύπόστασιν, ლათ. per compositionem, hoc est secundum hypostasim. იგულისხმება, რომ ორი ბუნება შეერთებულია ერთ შედგენილ ჰიპოსტასში (გვამოვნებაში).

3. ლეონ დიდი, ეპ. 28.

4. შდრ. τών μερών (994 D) partium (995 A). იგულისხმება ღმრთეება და ადამიანობა. მაცხოვრის ორ ბუნებას პირობითად „ნაწილებს“ უწოდებს წმ. მაქსიმე აღმსარებელი, აგრეთვე ლეონტი ბიზანტიელი. ცხადია, პირდაპირი მნიშვნელობით შეუძლებელია მაცხოვრის ბუნებათა წოდება „ნაწილებად“, რადგან „ნაწილი“ არასრულყოფილებას, ნაკლულოვანებას მოასწავებს, მაშინ როცა მაცხოვარი ორივე ბუნებით ყოვლად სრულია. შესაბამისად, აღნიშნული ბუნებანი „ნაწილებად“ იწოდება მხოლოდ პირობითად, კერძოდ კი, თანახმად ლეონტი ბიზანტიელისა, იმ აზრით, რომ ღვთის სიტყვა ცალკე, ადამიანობის გარეშე, არ არის სრული ქრისტე (თუმცა კი ღვთის სიტყვა სრული ღმერთია). შესაბამისად, ქრისტე სახელდება მხოლოდ განკაცებულ ღვთის სიტყვას ანუ სრული ქრისტეა მხოლოდ ადამიანური ბუნების მიმღები ღმერთი-ჰიპოსტასი.

 

თავი ორმოცდამერვე

ნაცვალბოძების წესის შესახებ

მრავალგზის გვითქვამს, რომ სხვა არის არსება და სხვა - პიპოსტასი (გვამოვნება) და რომ არსება აღნიშნავს თანასახოვან ჰიპოსტასთა (გვამოვნებათა) საერთო და გარემომცველ სახეობას (როგორიცაა ღმერთი, ადამიანი), ხოლო ჰიპოსტასი (გვამოვნება) ცხადყოფს დაუყოფელს, ანუ: მამას, ძეს, სულიწმინდას, პეტრეს, პავლეს. ამიტომ საცოდნელია, რომ ღმრთეებისა და ადამიანობის სახელი არსებათა ანუ ბუნებათა წარმომაჩენელია, ხოლო ღმერთი და ადამიანი ბუნებასთან დაკავშირებითაც განიწესება, როდესაც ვამბობთ. ღმერთი არის მიუწვდომელი არსება და რომ ერთია ღმერთი, მაგრამ ესენი გამოიყენება პიპოსტასებთან დაკავშირებითაც, როცა უფრო ზოგადის სახელს იღებს უფრო კერძოობითი, როგორც მაგალითად მაშინ, როდესაც წერილი ამბობს: „ამის გამო გცხო შენ ღმერთმა, ღმერთმა შენმა(ფს. 44,8) (რადგან, აჰა, ცხადყო მან მამა და ძე), და, აგრეთვე, როდესაც ამბობს: „იყო ვიღაც კაცი ავსიტის ქვეყანაში“ (იობი 1,1) რადგან მხოლოდ იობი აღნიშნა მან).

ამიტომ, რადგან ჩვენს უფალ იესო ქრისტესთან დაკავშირებით, ერთი მხრივ, ორი ბუნება ვიცით, მეორე მხრივ კი - ორივე მათგანისგან შედგენილი ერთი ჰიპოსტასი, შესაბამისად, როდესაც ბუნებებს განვიხილავთ, ღმრთეებას და ადამიანობას ვუწოდებთ მათ, ხოლო როდესაც - ბუნებათაგან შედგენილ ჰიპოსტასს, ზოგჯერ, ორთაგანვე გამომდინარე, ვუწოდებთ მას ქრისტეს ან კიდევ ღმერთსა და კაცს ერთობლივად ანდა ხორცშესხმულ ღმერთს, ზოგჯერ კი, ერთერთი ნაწილისგან გამომდინარე - მხოლოდ ღმერთს და ღვთის ძეს ანდა მხოლოდ ადამიანს და ადამიანის ძეს, ანუ ზოგჯერ - მხოლოდ მაღალთაგან, ზოგჯერ კი - მხოლოდ მდაბალთაგან, რადგან ერთია ის, ვინც თანაბრად ჰგიეს ისიც და ესეც, არის რა პირველი მათგანი მარადის უმიზეზოდ, მამისგან, ხოლო გახდა რა მეორე მათგანი შემდეგ, კაცთმოყვარეობის გამო.

ამიტომ, ვამბობთ რა ღმრთეებას, არ ვაკუთვნებთ მას ადამიანობის თვისებებს (რადგან არ ვიტყვით ღმრთეებას ვნებულად ან ქმნილად). ასევე, არც ხორცს ანუ ადამიანობას განვუჩინებთ ღმრთეების თვისებებს (რადგან არ ვიტყვით ხორცს ანუ ადამიანობას შეუქმნელად). რაც შეეხება ჰიპოსტასს, თუნდაც რომ ორივესგან ერთად, ან თუნდაც ერთი ნაწილისგან სახელვდებდეთ მას, ორივე ბუნების თვისებებს განვუკუთვნებთ, რადგან ქრისტე, რომელიც ორივე მათგანია, ღმერთადაც ითქმის და ადამიანადაც, ქმნილადაც და უქმნელადაც, ვნებულადაც და უვნებლადაც. და როდესაც ერთი ნაწილისგან გამომდინარე იწოდება იგი ღვთის ძედ და ღმერთად, იღებს იგი თანაგვამოვანი1 ბუნების ანუ ხორცის თვისებებსაც ამიტომ ეწოდება მას „ღმერთი ვნებული„ და „უფალი დიდებისა ჯვარცმული“, თუმცა არა - როგორც ღმერთს, არამედ - მასვე როგორც ადამიანსაც. ასევე როცა ეწოდება მას „ადამიანი“ და „ადამიანის ძე“. იღებს იგი ღმრთეების არსების თვისებებსა და ღირსებებს, არის რა „წინასაუკუნო ყრმა“ და „დაუსაბამო ადამიანი“, თუმცა არა როგორც ყრმა და ადამიანი, არამედ როგორც წინასაუკუნო ღმერთად მყოფი, რომელიც უკანასკნელ [ჟამს] ყრმა გახდა.

აი, ეს არის ნაცვალბოძების წესი, როდესაც თითოეული ბუნება მეორეს სანაცვლოდ აძლევს საკუთარს, ჰიპოსტასის იგივეობის და მათი ურთიერთდამტევნებლობის გამო. ამის მიხედვით ძალგვიძს ქრისტეს შესახებ თქმა: „ეს ჩვენი ღმერთი მიწაზე გამოჩნდა“ (ბარუქ. 3,36;38). და აგრეთვე: ეს კაცი შეუქმნელია, უვნებოა და გარეშეუწერელია.

--------------------------------------

1. შდრ. τυν-υφεστηκυίαας, 997 D (ლათ. conjunctae ac una subsistentis, 999 A); შდრ. ეფრემი: „შეერთებულია“ (83v1); არსენი: „ერთგუამქმნილისაცა“ (78v1). იგულისხმება, რომ კაცობრივი ბუნება თანაგვამოვანია, თანაჰიპოსტასურია ღმრთეებასთან, ანუ ღმრთეებას და ადამიანობას ერთი ჰიპოსტასი აქვს (ტერმინთქმნადობის ასპექტით შევადაროთ: მამა, ძე და სულიწმინდა თანაარსია ურთიერთისა, ანუ მათ ერთი არსება აქვთ).

 

თავი ორმოცდამეცხრე

ბუნებათა რიცხვის შესახებ

ღმრთეებასთან დაკავშირებით ვაღიარებთ ერთ ბუნებას, მაგრამ ვამბობთ ჭეშმარიტად არსებულ სამ ჰიპოსტასს. ასევე, ვამბობთ, რომ მარტივია ყოველივე ბუნებითი და არსობრივი, ხოლო ჰიპოსტასთა სხვაობას მხოლოდ სამი თვისების, კერძოდ, უმიზეზობისა და მამობის, მიზეზოვნებისა და ძეობის, და მიზეზოვნებისა და გამომავლობის მიხედვით შევიცნობთ, ვუწყით კი, რომ ისინი განუყრელნი და განუშორებელნი არიან ურთიერთისგან და - შეერთებულნი, და - ურთიერთში შეურევლად დატევნილნი და არიან შეერთებულნი შეურევლად (რადგან სამნი არიან, თუმცა კი - შეერთებულნი), ხოლო განყოფილნი განუშორებლად, რადგან თუმცა თითოეული მათგანი თავისთავად შეგვამებულია ანუ სრული გვამოვნებაა და ფლობს საკუთარ თვისებას ანუ მყოფობის განსხვავებულ გვარს, მაგრამ ისინი შეერთებული არიან არსებითა და ბუნებისეული თვისებებით, აგრეთვე, მამისეული პიპოსტასისგან განუშორებლობითა და განუყრელობით, და ერთი ღმერთი არიან და ითქმიან კიდეც.

ამავე სახით, წმინდა სამებისგან ერთის, ღვთის სიტყვისა და ჩვენი უფლის იესო ქრისტეს საღვთო, გამოუთქმელ და ყველა გონებასა და წვდომაზე აღმატებულ განგებულებასთან დაკავშირებით, ერთი მხრივ, ვაღიარებთ ორ ბუნებას, საღვთოს და ადამიანურს, ურთიერთ შემოკრებილთ და ჰიპოსტასურად შეერთებულთ, მეორე მხრივ კი - ორი ბუნებისგან განსრულებულ ერთ შედგენილ ჰიპოსტასს. ამასთან, ვამბობთ, რომ ორი ბუნება დაცულია შეერთების შემდეგაც ერთ შედგენილ ჰიპოსტასში ანუ ერთ ქრისტეში და რომ ჭეშმარიტად არსებობენ ისინი და მათი ბუნებითი თვისებები, - შეურევლად შეერთებულნი და განუყოფლად განსხვავებულნი და აღრიცხვადნი.

ისევე, როგორც წმინდა სამების სამი ჰიპოსტასი შეურევლად შეერთებულია და განუშორებლად განყოფილია და აღრიცხულია, ხოლო ეს რიცხვი არ იწვევს მათში განყოფას, განშორებას, გაუცხოებასა თუ განკვვთას (რადგან ერთ ღმერთად შევიცნობთ მამას, ძეს და სულიწმინდას), ამგვარადვე ქრისტეს ბუნებანიც თუმცა შეერთებულია, მაგრამ შეურევლად შეერთებული, და თუმცა ურთიერთში დამტევნელობენ ისინი, ურთიერთისადმი ცვალებადობასა და გარდაქმნას არ უშვებენ, რადგან თითოეული ბუნება უცვლელად იცავს თავის ბუნებისეულ თვისებას. ამიტომაც აღირიცხებიან ისინი და ამ რიცხვს არ შემოაქვს განყოფა, რადგან ერთია ქრისტე, სრული ღმრთეებაში და ადამიანობაში. მართლაც, არ სჩვევია რიცხვს, რომ მიზეზი იყოს განყოფისა ან შეერთებისა, არამედ იგი აღნიშნავს აღრიცხულთა რაოდენობას, როგორც შეერთებულთა, ასევე განყოფილთა. შეერთებულთა, ერთი მხრივ, მაშინ, როდესაც, ვთქვათ, კედელს ორმოცდაათი ქვა აქვს, განყოფილთა კი მაშინ, როდესაც, ვთქვათ, ამ მდელოზე ორმოცდაათი ქვა დევს, ანდა - შეერთებულთა მაშინ, როდესაც, ვთქვათ, ორი ბუნებაა ნაკვერცხალში (ვამბობ, ცეცხლისას და შეშისას), განყოფილთა კი იმ მხრივ, რომ ერთია ბუნება ცეცხლისა და მეორე შეშისა, არის რა სხვა რამ წესი (და არა რიცხვი) მათი მაერთებელიც და გამყოფიც.

ამიტომ, ისევე, როგორც შეუძლებელია, რომ ღმრთეების სამი პიპოსტასი, თუმცა კი ურთიერთშეერთებული, ერთ ჰიპოსტასად ითქვას (რომ ამით არ მოხდეს ჰიპოსტასთა განსხვავების შერევა და გაქრობა), ამგვარადვე შეუძლებელია, რომ ქრისტეს ორი ბუნება, ჰიპოსტასურად შეერთებული, ერთ ბუნებად ვთქვათ, რომ არ მოვახდინოთ მათი განსხვავების გაქრობა, შერევა და გაარაფრება.

 

თავი ორმოცდამეათე

რომ მთელი საღვთო ბუნება მის ჰიპოსტასთაგან ერთში მთელ ადამიანურ ბუნებას შეუერთდა, და არა ნაწილი - ნაწილს

ის, რაც ზოგადია და ყოვლადი, ნიშანდებაა მისდამი დაქვემდებარებული ნაწილედისა. ამიტომ ზოგადია არსება, ხოლო ნაწილედია ჰიპოსტასი, მაგრამ ნაწილედია იგი არა იმიტომ, რომ მთელი ბუნების ნაწილი აქვს და ნაწილი - არა, არამედ ნაწილედია იგი რიცხვით, როგორც დაუყოფელი, რადგან ითქმის, რომ ჰიპოსტასები რიცხვით სხვაობენ და არა ბუნებით. ხოლო არსება ნიშანდებაა ჰიპოსტასისა, რადგან თანასახოვან ჰიპოსტასთაგან თითოეულში სრული არსება ჰგიეს. ამიტომ, არათუ არსობრივად ურთიერთსხვაობენ ჰიპოსტასები, არამედ - შემთხვევითთა1 შესაბამისად, რაც არის გამოხატულებითი თვისებები (გამოხატულებითი - ჰიპოსტასისა და არა ბუნებისა). ამიტომ, ჰიპოსტასს განსაზღვრავენ, როგორც არსებას შემთხვევითი [თვისებებითურთ]. ამრიგად, ჰიპოსტასს ზოგადი აქვს კერძოობითთან ერთად, ხოლო არსება თავისთავად არ არსებობს, არამედ იგი ჰიპოსტასებში განიჭვრიტება. ამიტომ, როდესაც ვნებულია ერთი ჰიპოსტასი, მთელი არსებაც, თუკი იგი ვნებულების მიმღებია2, შესაბამისად იმისა, რომ ივნო ჰიპოსტასმა, თვითონაც ვნებულად ითქმის მის ჰიპოსტასთაგან ერთში. ამასთან, არ არის აუცილებელი, რომ ყველა თანასახოვანი ჰიპოსტასიც თანავნებული იყოს ვნებულ ჰიპოსტასთან.

ამგვარად, ვაღიარებთ, რომ ღმრთეების მთელი ბუნება სრულად არის მის ყოველ ჰიპოსტასში, მთელი - მამაში, მთელი - ძეში, მთელი - წმინდა სულში. ამიტომ, სრული ღმერთია მამაც, სრული ღმერთია ძეც, სრული ღმერთია სულიწმინდაც.

ამგვარადვე ვამბობთ, რომ წმინდა სამებისგან ერთის, ღვთის სიტყვის განკაცებისას ღმრთეების მთელი და სრული ბუნება მის პიპოსტასთაგან ერთში შეუერთდა მთელ ადამიანურ ბუნებას, და არა ნაწილი - ნაწილს. მართლაც, საღვთო მოციქულმა თქვა, რომ „მასში მკვიდრობს ღმრთეების მთელი სისავსე ხორციელად“ (კოლას. 2,9), ესე იგი - მის ხორცში. ხოლო ამ მოციქულის მოწაფე, ღმერთშემოსილი და საღვთოთა დიდად [მცოდნე] დიონისე ამბობს, რომ „მთლიანად გვეზიარა ჩვენ თავის ჰიპოსტასთაგან ერთში“ 3. რა თქმა უნდა, ეს არ გვაიძულებს ვთქვათ, რომ წმინდა ღმრთეების ყველა ჰიპოსტასი (ანუ სამივე) ადამიანობის ყველა ჰიპოსტასს შეუერთდა ჰიპოსტასურად, რადგან არანაირი ნიშნით არ ზიარებია მამა და სულიწმინდა ღვთის სიტყვის ხორცშესხმას, თუ არა სათნოჩენითად და განზრახვითად. ამასთან, ღმრთეების მთელი არსების მთელ ადამიანურ ბუნებასთან შეერთებას ვამბობთ, რადგან იმათგან, რაც ჩვენი შექმნისას ჩვენეულ ბუნებაში დასაბამიდან შთანერგა ღმერთმა-სიტყვამ, არაფერი დაიკლო მან, არამედ ყოველივე მიიღო: სხეული, გონისმიერი და მოაზროვნეობითი სული და მათი თვისებები (რამეთუ ამათგან ერთერთს მოკლებული ცოცხალი არსება ადამიანი არ არის). მართლაც, მან, მთლიანმა, მთლიანი მიმიღო მე და მთლიანი შემიერთდა მთლიანს, რომ ყველასთვის მიემადლებინა ხსნა, რადგან „არმიღებული უკურნებელი იქნებოდა“ 4.

ამიტომ, ღვთის სიტყვა შეუერთდა ხორცს გონების შუამავლობით, რომელიც მესაშუალეობს ღვთის სიწმინდესა და ხორცის განხშოებას, რადგან მეწინამძღვრეა სულისა და ხორცისა გონება (სულის უწმინდესი ნაწილი), ხოლო ღმერთი - გონებისაც. და როცა ნებართვა ეძლევა უპირატესისგან, თავის მეწინამძღვრეობას აჩვენებს ქრისტეს გონება, ამასთან ძლეული ხდება და მიჰყვება იგი უპირატესს, და იმას მოქმედებს, რასაც საღვთო ზრახვა განიზრახავს.

გონება სავანე გახდა მასთან ჰიპოსტასურად შეერთებული ღმრთეებისა (ისევე როგორც, ცხადია, ხორცი), და არა - თანამკვიდრი, როგორც ცდება ამ მხრივ მწვალებელთა ცოდვილი თავდაჯერებულობა, რადგან ამბობენ, რომ „ვერ დაიტევს ერთი საწყაო ორ საწყაოს“, სხეულებრივად განსჯიან რა უნივთოებს. როგორღა უნდა ითქვას ქრისტე სრულ ღმერთად და სრულ ადამიანად, აგრეთვე, თანაარსად მამისადმი და ჩვენდამი, თუ მასში საღვთო ბუნების ნაწილი შეუერთდა ადამიანური ბუნების ნაწილს?

ამასთან, ვამბობთ, რომ ჩვენი ბუნება მკვდრეთით აღდგა, ზეავიდა და დაჯდა მამის მარჯვნივ, თუმცა არა ისე, რომ ადამიანთა ყველა პიპოსტასი აღდგა და დაჯდა მამის მარჯვნივ, არამედ - მთელი ბუნება ქრისტეს პიპოსტასში. მართლაც, საღვთო მოციქულმა თქვა: „თანააღგვადგინა და თანადაგვსხა ჩვენ ქრისტეში“ (ეფეს.2,6).

ხოლო ამასაც ვიტყვით, რომ ზოგად არსებათაგან მოხდა შეერთება, რადგან ყველა არსება საერთოა მის მიერ გარემოცული ყველა ჰიპოსტასისთვის და არ არის შესაძლებელი ნაწილედი და კერძო ბუნების (ანუ არსების) პოვნა, რადგან მაშინ იძულებული ვიქნებოდით გვეთქვა, რომ ერთი და იგივე პიპოსტასები თანაარსნიც არიან და სხვაარსნიც, და წმინდა სამებაც ღმრთეების შესაბამისად - თანაარსიც და სხვაარსიც.

ამრიგად, თითოეულ ჰიპოსტასში ერთი და იგივე ბუნება იხილვება და როდესაც, ნეტარი ათანასესა და კირილესებრ, ვამბობთ, რომ სიტყვის ბუნება განხორციელდა, ამით ღმრთეების ხორცთან შეერთებას გამოვთქვამთ. ამიტომ არ ძალგვიძს ვთქვათ: სიტყვის ბუნება ევნო, რადგან არ ვნებულა მასში ღმრთეება; ვამბობთ კი, რომ ადამიანური ბუნება ევნო ქრისტეში (თუმცა ამით, რა თქმა უნდა, ადამიანთა ყველა ჰიპოსტასს არ წარმოვაჩენთ) და ვაღიარებთ ადამიანური ბუნებით ქრისტეს ვნებულებას. ამგვარად, როდესაც სიტყვის ბუნებას ვამბობთ, თვით სიტყვას აღვნიშნავთ ამით, ხოლო სიტყვა არსების ზოგადობასაც ფლობს და პიპოსტასის კერძოობითობასაც.

-------------------------------------------------

1. შდრ. κατά τά συμβεβκότα, 1001 c (ლათ. accidentium). ეფრემი: „შემთხუევითითა წესითა“ 84v1; არსენი: „შემთხუევითისაებრ“. - ტერმინი „შემთხვევითი“ გულისხმობს კერძოობითს, არასაზოგადოს.

2. სიტყვ. „ვნებულად მყოფი“, ე.ი. ვნებულებითობის თვისების მქონე (შდრ. მინის გამოც. და არსენის თარგმანი).

3. საღვთო სახელთა შესახებ, თავი 2.

4. წმ. გრიგოლ ღვთისმეტყველი, ეპ. 10.

 

ძველი ბერძნულიდან თარგმნა ედიშერ ჭელიძემ

AddThis Social Bookmark Button

ბოლოს განახლდა (SUNDAY, 16 OCTOBER 2011 23:45)