წიგ­ნი IV

 

სა­ეკ­ლე­სიო ის­ტო­რი­ის მე­ოთ­ხე წიგ­ნი შე­ი­ცავს შემ­დეგს:

 

I.          რო­მე­ლი ეპის­კო­პო­სე­ბი იყ­ვნენ ტრაი­ა­ნეს ზე­ო­ბის დროს რომ­სა და ალექ­სან­დრი­აში.

II.         რო­გორ ევ­ნენ იუ­დე­ვე­ლე­ბი მის დროს.

III.        სარ­წმუ­ნო­ე­ბის აპო­ლო­გე­ტე­ბი ჰად­რი­ა­ნეს დროს.

IV.        მის დროს რო­მი­სა და ალექ­სან­დრი­ის ეპის­კო­პო­სე­ბი.

V.         იე­რუ­სა­ლი­მის ეპის­კო­პო­სე­ბი და­სა­ბა­მი­დან მაც­ხოვ­რი­დან ზე­მოხ­სე­ნე­ბულ ჟა­მამ­დე.

VI.        ჰად­რი­ა­ნეს დროს უკა­ნას­კნე­ლად იუ­დე­ველ­თა ალ­ყით მოც­ვა.

VII.       ვინ იყ­ვნენ ამა­ვე დროს ცრუ ცოდ­ნის და­მა­არ­სებ­ლე­ბი.

VIII.      ზო­გი­ერ­თი სა­ეკ­ლე­სიო მწე­რა­ლი.

IX.        ჰად­რი­ა­ნეს ეპის­ტო­ლე იმის შე­სა­ხებ, რომ ჩვენ გა­ნუს­ჯე­ლად არ უნ­და ვდევ­ნი­ლი­ყა­ვით.

X.         ვინ იყ­ვნენ ან­ტო­ნი­ნუ­სის ზე­ო­ბის დროს რო­მი­სა და ალექ­სან­დრი­ის ეპის­კო­პო­სე­ბი.

XI.        მა­თი დრო­ის მწვა­ლებ­ლო­ბა­თა მო­თა­ვე­ე­ბის შე­სა­ხებ.

XII.       ან­ტო­ნი­ნუ­სის მი­მართ იუს­ტი­ნეს აპო­ლო­გი­ის შე­სა­ხებ.

XIII.      ან­ტო­ნი­ნუ­სის ეპის­ტო­ლე ჩვე­ნი მოძღვრე­ბის შე­სა­ხებ ასი­ის კრე­ბის მი­მართ.

XIV.      მო­სახ­სე­ნებ­ლე­ბი პო­ლი­კარ­პეს შე­სა­ხებ, რო­მე­ლიც იც­ნობ­და მო­ცი­ქუ­ლებს.

XV.       რო­გორ ეწა­მა პო­ლი­კარ­პე სხვებ­თან ერ­თად ვე­რუ­სის დროს ქა­ლაქ სმირ­ნა­ში.

XVI.      რო­გორ ეწა­მა იუს­ტი­ნე ფი­ლო­სო­ფო­სი, რო­მე­ლიც ქრის­ტეს სიტ­ყვი­სათ­ვის შუ­ამ­დგომ­ლობ­და ქა­ლაქ რომ­ში.

XVII.     იმ მო­წა­მე­თა შე­სა­ხებ, რო­მელ­თაც ახ­სე­ნებს იუს­ტი­ნე სა­კუ­თარ თხზუ­ლე­ბებ­ში.

XVIII.    იუს­ტი­ნეს რო­მელ­მა თხზუ­ლე­ბებ­მა მო­აღ­წი­ეს ჩვე­ნამ­დე.

XIX.      ვინ წი­ნამძღვრობ­და რო­მი­სა და ალექ­სან­დრი­ის ეკ­ლე­სი­ებს ვე­რუ­სის დროს.

XX.       ვინ იყ­ვნენ ან­ტი­ო­ქი­ის წი­ნამ­დგომ­ლე­ბი.

XXI.      იმ დროს სა­ხელ­განთქმუ­ლი სა­ეკ­ლე­სიო მწერ­ლე­ბის შე­სა­ხებ.

XXII.     ჰე­გე­სი­პე­სა და მათ შე­სა­ხებ, რომ­ლებ­საც იგი მო­იხ­სე­ნი­ებს.

XXIII.    კო­რინ­თოს ეპის­კო­პოს დი­ო­ნი­სე­სა და მის მი­ერ და­წე­რი­ლი ეპის­ტო­ლე­ე­ბის შე­სა­ხებ.

XXIV.    ან­ტი­ო­ქი­ის ეპის­კო­პოს თე­ო­ფი­ლეს შე­სა­ხებ.

XXV.     ფი­ლი­პე­სა და მო­დეს­ტუ­სის შე­სა­ხებ.

XXVI.    მე­ლი­ტო­ნის შე­სა­ხებ და იმის შე­სა­ხებ, რა­საც იგი მო­იხ­სე­ნი­ებს.

XXVII.   აპო­ლი­ნა­რი­უ­სის შე­სა­ხებ.

XXVIII.  მუ­სა­ნი­უ­სის შე­სა­ხებ.

XXIX.    ტა­ტი­ა­ნეს მწვა­ლებ­ლო­ბის შე­სა­ხებ.

XXX.     ბარ­დე­სან სი­რი­ე­ლი­სა და მი­სი გავ­რცე­ლე­ბუ­ლი თხზუ­ლე­ბე­ბის შე­სა­ხებ.

I

ტრაი­ა­ნეს ზე­ო­ბის და­ახ­ლო­ე­ბით მე­თორ­მე­ტე წელს გარ­და­იც­ვა­ლა ჩვენს მი­ერ ზე­მოთ ნახ­სე­ნე­ბი ალექ­სან­დრი­ის დი­ო­ცე­ზის ეპის­კო­პო­სი, ხო­ლო მო­ცი­ქულ­თა­გან რი­გით მე­ოთ­ხე ღვთის­მსა­ხუ­რე­ბა წი­ლად ხვდა პრი­მუსს[1]. ამა­ვე დროს რომ­ში, რო­დე­საც ევა­რეს­ტოს­მა და­ას­რუ­ლა [თა­ვი­სი მსა­ხუ­რე­ბის] მერ­ვე წე­ლი, მო­ნაც­ვლე­ო­ბის მი­ხედ­ვით პეტ­რე­სა და პავ­ლეს რი­გით მე­ხუ­თე ჩა­მო­მა­ვალ­მა, ალექ­სან­დრემ მი­ი­ღო ეპის­კო­პო­სო­ბა[2].

 

II

ჩვე­ნი მაც­ხოვ­რის მოძღვრე­ბა და ეკ­ლე­სია ყო­ველ­დღი­უ­რად უფ­რო მე­ტად ყვა­ო­და და უფ­რო მეტ წარ­მა­ტე­ბას აღ­წევ­და, ხო­ლო იუ­დე­ველ­თა უბე­დუ­რე­ბე­ბი ერ­თი მე­ო­რე­ზე მი­ყო­ლე­ბით თა­ვის მწვერ­ვალს აღ­წევ­და. იმ­პე­რა­ტო­რის ზე­ო­ბის მეთ­ვრა­მე­ტე წელს კვლავ აღეგ­ზნო იუ­დე­ველ­თა ამ­ბო­ხი და მათ­გან ძა­ლი­ან დი­დი სიმ­რავ­ლე და­ი­ღუ­პა. ალექ­სან­დრი­ა­სა და და­ნარჩენ ეგ­ვიპ­ტე­ში, ასე­ვე კვი­რი­ნე­აში, რო­გორც რამ სა­ში­ნე­ლი და მე­ამ­ბო­ხე ხე­ლით შეპ­ყრო­ბი­ლე­ბი აღიძ­რნენ თა­ნა­მო­სახ­ლე ბერ­ძნე­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ; და მწიფ­დე­ბო­და დი­დი აჯან­ყე­ბა, - მომ­დევ­ნო წელს არა მცი­რე ომი და­იწ­ყო, რო­დე­საც მთე­ლი ეგ­ვიპ­ტის მმარ­თვე­ლი იყო ლუ­პუ­სი. პირ­ვე­ლი შე­ტა­კე­ბი­სას მოხ­და ისე, რომ ბერ­ძნე­ბი და­ა­მარ­ცხეს. ისი­ნი გა­იქ­ცნენ ალექ­სან­დრი­ა­ში და და­ატ­ყვე­ვეს და და­ხო­ცეს ქა­ლაქ­ში [მცხოვ­რე­ბი] იუ­დე­ვე­ლე­ბი, ქა­ლა­ქის მაც­ხოვ­რე­ბელ­თა­გან დახ­მა­რე­ბის იმე­დი რომ და­კარ­გეს, კვი­რი­ნე­ის იუ­დე­ვე­ლებ­მა გა­ნაგ­რძეს ეგ­ვიპ­ტის მხა­რის ძარ­ცვა და მი­სი ნო­მე­ბის გა­ნად­გუ­რე­ბა ლუ­კუ­ა­სის წი­ნამ­ძღო­ლო­ბით. მათ წი­ნა­აღ­მდეგ იმ­პე­რა­ტორ­მა გაგ­ზავ­ნა მარ­კუს ტურ­ბო­ნი სახ­მე­ლე­თო და საზ­ღვაო ძა­ლე­ბით, და ასე­ვე კა­ვა­ლე­რი­ი­თაც. იგი დი­დი ხნის გან­მავ­ლო­ბა­ში მრა­ვალ­გზის შე­ტა­კე­ბე­ბით აწარ­მო­ებ­და ომს მათ წი­ნა­აღ­მდეგ და მრა­ვა­ლი ათა­სი იუ­დე­ვე­ლი არამ­ხო­ლოდ კვი­რი­ნე­ა­დან, არა­მედ ეგ­ვიპ­ტი­და­ნაც მათ მე­ფეს­თან ლუ­კუ­ას­თან შეკ­რე­ბი­ლი გა­ა­ნად­გუ­რა. ხო­ლო იმ­პე­რა­ტორ­მა, რო­დე­საც მას ეჭ­ვი გაუჩნდა, რომ მე­სო­პო­ტა­მი­ის იუ­დე­ვე­ლე­ბი თავს და­ეს­ხმოდ­ნენ იქა­უ­რო­ბას, უბ­რძა­ნა ლუ­სი­უს კვი­ე­ტი­უსს, მათ­გან გა­ეწ­მინ­და პრო­ვინ­ცია; იგი და­ი­რაზ­მა და გაჟ­ლი­ტა მა­თი უდი­დე­სი სიმ­რავ­ლე; ამ საქ­მის აღ­სრუ­ლე­ბის გა­მო იმ­პე­რა­ტორ­მა იგი და­ნიშ­ნა იუ­დე­ის მმარ­თვე­ლად[3]. ამ ამ­ბავს მსგავ­სი სიტ­ყვე­ბით მოგ­ვით­ხრობს ბერ­ძნე­ბის ამა­ვე დრო­ის წე­რი­ლო­ბი­თი გად­მო­ცე­მა.

 

III

ცხრა­მეტ­ნა­ხე­ვა­რი წლის გა­მავ­ლო­ბა­ში ტრაი­ა­ნეს მე­ფო­ბის შემ­დეგ, მმარ­თვე­ლო­ბა მი­ი­ღო ელი­უს ჰად­რი­ა­ნემ[4]. მას გა­დას­ცა კოდ­რა­ტუს­მა სიტ­ყვა, ჩვე­ნი ღვთის­მო­სა­ო­ბის გა­მო შედ­გე­ნი­ლი აპო­ლო­გია, რად­გან ზო­გი­ერ­თი უკე­თუ­რი ადა­მი­ა­ნი ცდი­ლობ­და ჩვე­ნი­ა­ნე­ბის შე­წუ­ხე­ბას. [ეს სიტ­ყვა] ჯერ კი­დევ ამ დრომ­დე არის შე­ნა­ხუ­ლი მრა­ვალ ძმას­თან. გარ­და ამი­სა ჩვენ­თა­ნაც არის ერ­თი ნა­წე­რი, სა­ი­და­ნაც შე­საძ­ლე­ბე­ლია, შე­ვიც­ნოთ ამ კა­ცის გო­ნე­ბი­სა და სა­მო­ცი­ქუ­ლო მართლმა­დი­დებ­ლო­ბის ნა­თე­ლი მტკი­ცე­ბუ­ლე­ბა. იგი თა­ვის­თავს წარ­მოაჩენს რო­გორც უძ­ვე­ლესს, რა­საც მოგ­ვით­ხრობს სა­კუ­თა­რი სიტ­ყვე­ბით: "ჩვე­ნი მაც­ხოვ­რის საქ­მე­ე­ბი ყო­ველ­თვის იყო წარ­მოჩე­ნი­ლი, რად­გან ისი­ნი ჭეშ­მა­რი­ტი იყო; გან­კურ­ნე­ბუ­ლე­ბი, მკვდრე­თით აღმდგარ­ნი, ისი­ნი არა მხო­ლოდ იხილ­ვე­ბოდ­ნენ მკურ­ნა­ლო­ბი­სა და აღ­დგო­მის დროს, არა­მედ ყო­ველ­თვის აქ იმ­ყო­ფე­ბოდ­ნენ, და არც მხო­ლოდ მა­შინ, რო­დე­საც მაც­ხო­ვა­რი ცხოვ­რობ­და, არა­მედ მი­სი წას­ვლი­დან გარ­კვე­უ­ლი დრო­ის გან­მავ­ლო­ბა­შიც იყ­ვნენ, ისე რომ ზო­გი­ერ­თმა მათ­გან­მა ჩვენს დრომ­დეც მო­აღ­წია" ასე­თი იყო იგი. არის­ტი­დემ კი, ჩვე­ნი კე­თილ­მსა­ხუ­რე­ბის მიმ­დე­ვარ­მა მორ­წმუ­ნე კაც­მა, სარ­წმუ­ნო­ე­ბის გა­მო კოდ­რა­ტო­სის მსგავ­სი აპო­ლო­გია ჰად­რი­ა­ნეს მი­მართ [და­წე­რი­ლი] დაგ­ვი­ტო­ვა. მი­სი თხზუ­ლე­ბა მრა­ვალ­თან არის ამ დრომ­დე შე­მო­ნა­ხუ­ლი[5].

 

IV

იმა­ვე იმ­პე­რა­ტო­რის მმარ­თვე­ლო­ბის მე­სა­მე წელს აღეს­რუ­ლა რო­მა­ელ­თა ეპის­კო­პო­სი ალექ­სან­დრე, მი­სი გან­მგებ­ლო­ბის მე­ა­თე წლის და­სას­რულს. ქსის­ტუ­სი[6] იყო მი­სი მო­ნაც­ვლე. და­ახ­ლო­ე­ბით ამა­ვე დროს, ალექ­სან­დრი­ის დი­ო­ცე­ზის მმარ­თვე­ლო­ბის მე­ა­თე წელს გარ­და­იც­ვა­ლა პრი­მუ­სი, იგი შეც­ვა­ლა იუს­ტუს­მა[7].

 

V

მე ვერ ვი­პო­ვე იე­რუ­სა­ლი­მის ეპის­კო­პო­სე­ბის წე­რი­ლო­ბით შე­მო­ნა­ხუ­ლი თა­რი­ღე­ბი (რად­გან გად­მო­ცე­მა გვამ­ცნობს, რომ მათ მცი­რე ხანს უც­ხოვ­რი­ათ); ნა­წე­რე­ბი­დან შე­ვიტ­ყვე ის, რომ ჰად­რი­ა­ნეს დროს იუ­დე­ვე­ლებ­ზე ალ­ყის შე­მორტყმამ­დე იქ იყო ეპის­კო­პოს­თა თხუთ­მე­ტი თა­ო­ბის მო­ნაც­ვლე­ობა, რომ­ლე­ბიც თა­ვი­დან­ვე ყვე­ლა მათ­გა­ნი იყო ებ­რა­ელი. ქრის­ტეს ცოდ­ნა მათ უტ­ყუ­ა­რად ჰქონ­დათ მი­ღე­ბუ­ლი, ისე რომ ამ­გვა­რი გა­დაწ­ყვე­ტი­ლე­ბის მი­ღე­ბის შემ­ძლე­თა შო­რის ზო­გი­ერ­თი ეპის­კო­პოს­თა ღვთის­მსა­ხუ­რე­ბის ღირ­სა­დაც იქ­ნენ ცნო­ბი­ლი. რად­გან მა­შინ მთე­ლი მა­თი ეკ­ლე­სია შედ­გე­ბო­და ებ­რა­ელ მორ­წმუ­ნე­თა­გან, მო­ცი­ქულ­თა­გან მო­ყო­ლე­ბუ­ლი ალ­ყით მოც­ვამ­დე, რო­დე­საც იუ­დე­ვე­ლე­ბი კვლავ გა­ნუდ­გნენ რო­მა­ე­ლებს და და­ი­ღუპ­ნენ დიდ ომ­ში[8]. ამ­რი­გად, რო­დე­საც შეწ­ყდა წი­ნა­დაც­ვე­თი­ლი ეპის­კო­პო­სე­ბის მო­ნაც­ვლე­ობა, ახ­ლა აუ­ცი­ლე­ბე­ლი იქ­ნე­ბა მა­თი, სა­თა­ვე­ში მყოფ­თა, ჩა­მოთ­ვლა. პირ­ვე­ლი იყო ია­კო­ბი, უფ­ლის ძმად წო­დე­ბუ­ლი, მის შემ­დეგ მე­ო­რე იყო სი­მო­ნი; მე­სა­მე - იყო იუს­ტუ­სი, მე­ოთ­ხე - ზა­ქე, მე­ხუ­თე - ტო­ბია, მე­ექ­ვსე - ბე­ნი­ა­მი­ნი, მეშ­ვი­დე - იო­ანე, მერ­ვე - მა­თე, მეც­ხრე - ფი­ლი­პე, მე­ა­თე - სე­ნე­კა, მე­თერ­თმე­ტე - იუს­ტუ­სი, მე­თორ­მე­ტე - ლე­ვი, მე­ცა­მე­ტე - ეფ­რე­სი, მე­თოთ­ხმე­ტე - იო­სე­ბი, და ყვე­ლა­ზე ბო­ლოს, მეთ­ხუთ­მე­ტე - იუდა. ქა­ლაქ იე­რუ­სა­ლიმ­ში მო­ცი­ქულ­თა­გან [ჩვენს მი­ერ] გან­სა­ხილ­ველ დრომ­დე მოღ­წე­უ­ლი ამ­დე­ნი ეპის­კო­პო­სი, ყვე­ლა იყო წი­ნა­დაც­ვე­თი­ლი[9]. ჰად­რი­ა­ნეს ზე­ო­ბის მე­თორ­მე­ტე წელს, რო­მა­ელ­თა ეპის­კო­პო­სად ქსის­ტუ­სის ყოფ­ნის ათ­წლი­ა­ნი პე­რი­ო­დის დას­რუ­ლე­ბის შემ­დეგ მო­ცი­ქულ­თა­გან რი­გით მეშ­ვი­დე მო­ნაც­ვლე გახ­და ტე­ლეს­ფო­რო­სი[10]. ერ­თი წლი­სა და რამ­დე­ნი­მე თვის შემ­დეგ ალექ­სან­დრი­ის დი­ო­ცე­ზის მმარ­თვე­ლო­ბა მი­ი­ღო რი­გით მე­ექ­ვსე ევ­მე­ნეს­მა, მას შემ­დეგ, რაც მის­მა წი­ნა­მორ­ბედ­მა შე­ას­რუ­ლა [მსა­ხუ­რე­ბის] თერ­თმე­ტი წე­ლი[11].

 

VI

რო­დე­საც იუ­დე­ველ­თა გან­დგო­მა კი­დევ უფ­რო გა­ი­ზარ­და და გა­ფარ­თოვ­და, იუ­დე­ის პრო­კუ­რა­ტორ­მა რუ­ფუს­მა, რო­დე­საც მას იმ­პე­რა­ტორ­მა გა­მო­უგ­ზავ­ნა სამ­ხედ­რო დახ­მა­რე­ბა, და­უნ­დობ­ლად გა­ი­ლაშ­ქრა ამ გო­ნე­ბა­და­კარ­გუ­ლებ­ზე. ერ­თბა­შად ათა­სო­ბით კა­ცი, ბავ­შვი და ქა­ლი გაწ­ყვი­ტა ომის კა­ნო­ნით და და­ი­მო­ნა მა­თი მი­წე­ბი. მა­შინ იუ­დე­ვე­ლებს სარ­დლობ­და სა­ხე­ლად ბარ­ხო­ხე­ბა[12], რაც ნიშ­ნავს "ვარსკვლავს", ვი­ღაც მკვლე­ლი და ავა­ზა­კი კა­ცი, ხო­ლო სა­ხელ­ზე დაყრდნო­ბით, რო­გორც ცი­დან მო­ნო­ბა­ში მყო­ფებ­თან მათ­თვის ჩა­მო­სუ­ლი მნა­თო­ბი; და გან­საც­დელ­ში მყოფ­თა გაბრწყი­ნე­ბას მოგ­ვო­ბით სას­წა­ულ­მოქ­მე­დებ­და. ჰად­რი­ა­ნეს ზე­ო­ბის მეთ­ვრა­მე­ტე წელს, რო­დე­საც ომ­მა [სი­სას­ტი­კის] მწვერ­ვალს მი­აღ­წია, ბეთ­თე­რა­ში (იე­რუ­სა­ლი­მი­დან არც ისე და­შო­რე­ბულ, საკ­მა­ოდ გა­მაგ­რე­ბულ და­ბა­ში), რო­ცა გა­რე­დან ალ­ყა იყო შე­მორტყმუ­ლი დი­დი ხნის გან­მავ­ლო­ბა­ში, შიმ­ში­ლო­ბი­თა და წყურ­ვი­ლით ამო­ხე­ბუ­ლე­ბი სა­ბო­ლოო გა­ნად­გუ­რე­ბამ­დე მი­ვიდ­ნენ და მა­თი სიშ­ლე­გის მი­ზეზ­მა სა­კად­რი­სი სას­ჯე­ლი მი­იღო. ჰად­რი­ა­ნეს კა­ნო­ნის განჩი­ნე­ბი­თა და გან­კარ­გუ­ლე­ბით სა­ერ­თოდ აეკ­რძა­ლა მთელ ერს იმ და­ბი­დან მო­ყო­ლე­ბუ­ლი იე­რუ­სა­ლი­მის შე­მო­გა­რე­ნამ­დე არ­სე­ბულ მი­წა­ზე შეს­ვლა, და ნაბ­რძა­ნე­ბი იყო მათ­თვის, თვა­ლი­თაც არ ეხი­ლათ მშობ­ლი­უ­რი მი­წა. ამას მოგ­ვით­ხრობს არის­ტონ პე­ლა­ე­ლი[13]. ამ­გვა­რად, მას შემ­დეგ, რაც ქა­ლა­ქი იუ­დე­ველ­თა ერი­სა­გან გა­პარ­ტა­ხე­ბულ უდაბ­ნოდ იქ­ცა და ძვე­ლი მო­სახ­ლე­ო­ბა სრუ­ლი­ად გა­ნად­გურ­და, და უც­ხო­ტო­მელ­თა მოდ­გმა და­სახ­ლდა, აშენ­და რო­მა­უ­ლი ქა­ლა­ქი, რო­მელ­საც სა­ხე­ლი შე­ეც­ვა­ლა და იმ­პე­რა­ტო­რის ელი­უს ჰად­რი­ა­ნეს სა­პა­ტივ­ცე­მუ­ლოდ ელია ეწო­და. იქ წარ­მარ­თთა­გან მოქ­ცე­უ­ლებ­მა აა­გეს ეკ­ლე­სია, და წი­ნა­დაც­ვე­თი­ლი ეპის­კო­პო­სე­ბის შემ­დეგ ღვთის­მსა­ხუ­რე­ბი­სათ­ვის პირ­ვე­ლად ხელ­დას­მულ იქ­ნა მარ­კო­ზი[14].

VII

რო­დე­საც უკ­ვე მო­კაშ­კა­შე მნა­თო­ბე­ბის მსგავ­სად მთელ მსოფ­ლი­ო­ში ბრწყი­ნავ­დნენ ეკ­ლე­სი­ე­ბი და კაც­თა მთელ­მა მოდ­გმამ ჩვე­ნი უფ­ლი­სა და მაც­ხოვ­რის იე­სო ქრის­ტეს რწმე­ნა­ში სიმ­წი­ფეს მი­აღ­წია, სი­კე­თის მო­ძუ­ლე დე­მონ­მა, რო­მე­ლიც არის ჭეშ­მა­რი­ტე­ბის მტე­რი და ადა­მი­ან­თა ხსნის წი­ნა­აღ­მდეგ ყო­ველ­თვის ყვე­ლა­ზე სას­ტი­კად მებ­რძო­ლი, ეკ­ლე­სი­ა­ზე მი­მარ­თა მთე­ლი თა­ვი­სი მზაკ­ვრო­ბა. ძვე­ლად გა­რე­შე დევ­ნუ­ლე­ბე­ბით აღი­ჭურ­ვე­ბო­და მას­ზე, ახ­ლა კი, რად­გან აქეთ­კენ გზა ჰქონ­და მოჭ­რი­ლი, იყე­ნებ­და უკე­თურ მოგვ კა­ცებს, გა­ნად­გუ­რე­ბის ამ მსა­ხუ­რებს რო­გორც რამ სულ­თა დამ­ღუპ­ველ სა­შუ­ა­ლე­ბებს; სხვა ხერ­ხე­ბით წარ­მარ­თავ­და საქ­მეს, ყვე­ლა გზას მი­მარ­თავ­და, რომ ქვე­მო­დან შე­მომძვრა­ლი მოგ­ვე­ბი და მატ­ყუ­ა­რე­ბი თვით ჩვე­ნი დოგ­მა­ტის სა­ხელს ამო­ფა­რე­ბოდ­ნენ: ზოგ­ჯერ და­ღუპ­ვის სიღ­რმის­კენ მი­ყავ­დათ ის მორ­წმუ­ნე­ები, რომ­ლებ­საც შე­იპ­ყრობ­დნენ, ზოგ­ჯერ რწმე­ნის უმე­ცართ იმ საქ­მე­ე­ბის მეშ­ვე­ო­ბით, რა­საც იქ­მოდ­ნენ, მაც­ხოვ­ნე­ბე­ლი სიტ­ყვის გზი­დან გა­და­აც­დენ­დნენ. მე­ნან­დრე­დან, რომ­ლის შე­სა­ხე­ბაც ზე­მოთ უკ­ვე გად­მო­ვე­ცით, რომ სვი­მო­ნის მო­ნაც­ვლე იყო, ორმხრივ­მა, გვე­ლის მსგავ­სად გა­მო­მა­ვალ­მა ორ­თა­ვი­ან­მა რამ ძა­ლამ, ორი გა­მორჩე­უ­ლი მწვა­ლებ­ლო­ბის და­მა­არ­სე­ბე­ლი და­ად­გი­ნა: სა­ტურ­ნი­ნე[15], წარ­მო­შო­ბით ან­ტი­ო­ქი­ელი, და ალექ­სან­დრი­ე­ლი ბა­სი­ლი­დე[16], რო­მელ­თა­გან, ერ­თი მხრივ, სი­რი­აში, მე­ო­რე მხრივ, კი ეგ­ვიპ­ტე­ში და­არ­სდა ღვთის­მო­ძუ­ლე მწვა­ლებ­ლო­ბა­თა სას­წავ­ლე­ბე­ლი. ირი­ნე­ო­სი ცხად­ყოფს, რომ სა­ტურ­ნი­ნე უმე­ტეს­წი­ლად იმა­ვე სიც­რუ­ეს ამ­ბობ­და, რა­საც მე­ნან­დრე, ბა­სი­ლი­დე კი გა­მო­უთ­ქმელ­თა სა­ბა­ბით უსაზღვრო­სა­კენ მი­აპ­ყრობ­და გო­ნე­ბას და თა­ვი­სი მწვა­ლებ­ლო­ბი­სათ­ვის უღ­მერ­თო, სა­ში­ნელ ზღაპ­რებს თხზავ­და. რო­დე­საც ეკ­ლე­სი­ის მა­მა­თა უმ­რავ­ლე­სო­ბა იმ დროს ჭეშ­მა­რი­ტე­ბი­სათ­ვის იღ­ვწო­და და სა­მო­ცი­ქუ­ლო და სა­ეკ­ლე­სიო დი­დე­ბი­სათ­ვის ძლი­ე­რი მჭერ­მეტ­ყვე­ლე­ბით იბ­რძო­და, ზო­გი­ერ­თი მათ­გა­ნი თვით ამ ზე­მოხ­სე­ნე­ბუ­ლი მწვა­ლებ­ლო­ბე­ბი­სა­გან წი­ნას­წა­რი თავ­დაც­ვის გზებს უკ­ვე ჩა­ნა­წე­რე­ბის გა­კე­თე­ბით მოგ­ვი­პო­ვებ­და. მათ­გან ჩვე­ნამ­დე მო­აღ­წია მა­შინ მათ შო­რის ყვე­ლა­ზე ცნო­ბი­ლი მწერ­ლის აგ­რი­პა კას­ტო­რის მი­ერ ბა­სი­ლი­დეს წი­ნა­აღ­მდეგ შედ­გე­ნილ­მა ყვე­ლა­ზე ძლი­ერ­მა მხი­ლე­ბამ, რო­მელ­მაც წარ­მოაჩი­ნა ამ კა­ცის მოგ­ვო­ბის ყვე­ლა­ზე სა­ში­ნე­ლი საქ­მე­ები. იგი გა­აც­ხა­დებს მის გა­მო­უთ­ქმელ [სა­ი­დუმ­ლო­ე­ბებს], ამ­ბობს, რომ მან სა­ხა­რე­ბი­სათ­ვის შე­ად­გი­ნა ოც­და­ოთ­ხი წიგ­ნი, თა­ვის წი­ნას­წარ­მეტ­ყვე­ლებს უწო­დებს ბარ­კაბ­ბას და ბარ­კო­ფას და სხვებ­საც, არარ­სე­ბუ­ლებს, რომ­ლე­ბიც თა­ვის­თან შე­მო­იკ­რი­ბა და და­ტყვე­ვე­ბულ­თა გან­საც­ვიფ­რებ­ლად მათ უწო­და ბარ­ბა­რო­სუ­ლი სა­ხე­ლე­ბი. ას­წავ­ლი­და, რომ გა­ნურჩევ­ლად ეგე­მათ ნა­კერ­პა­ვი და დევ­ნუ­ლე­ბის ჟამს ფი­ცით უა­რე­ყოთ რწმე­ნა; მას­თან მო­სუ­ლებს პი­თა­გო­რას მსგავ­სად უბ­რძა­ნებ­და დუ­მი­ლის დაც­ვას ხუ­თი წლის გან­მავ­ლო­ბა­ში. ზე­მოხ­სე­ნე­ბუ­ლი მწე­რა­ლი ამის მსგავს სხვა სწავ­ლე­ბებ­საც ჩა­მოთ­ვლის ბა­სი­ლი­დეს შე­სა­ხებ და თა­მა­მად გა­მო­აქვს სა­აშ­კა­რა­ო­ზე ზე­მოხ­სე­ნე­ბუ­ლი მწვა­ლებ­ლო­ბის სიც­რუე. ირი­ნე­ო­სიც წერს, რომ მა­თი თა­ნა­მედ­რო­ვე იყო კარ­პოკ­რა­ტე[17], ე. წ. გნოს­ტი­კოს­თა ერე­სის სხვა მა­მა. ისი­ნი ეს­წრა­ფოდ­ნენ, სვი­მო­ნის მა­გია გა­და­ე­ცათ არა და­ფა­რუ­ლად, რო­გორც ის იქ­მო­და, არა­მედ უკ­ვე აშ­კა­რად, რო­გორც დი­დი რამ საქ­მე. თით­ქმის ამა­ყობ­დნენ კი­დე­ვაც მათ­გან შეს­რუ­ლე­ბუ­ლი ამაო საქ­მე­ე­ბით, სა­სიყ­ვა­რუ­ლო სას­მე­ლე­ბით, სიზ­მრის მოვ­ლი­ნე­ბი­თა და მათ­თან ურ­თი­ერ­თო­ბა­ში მყო­ფი დე­მო­ნე­ბით, და სხვა მსგავ­სი საქ­მე­ე­ბით. ასე ას­წავ­ლიდ­ნენ, რომ ყვე­ლა სა­სირცხვი­ლო საქ­მე უნ­და გა­ე­კე­თე­ბი­ათ მათ, ვინც აპი­რებ­და მა­თი იდუ­მალთმყვა­ნებ­ლო­ბის სრულ­ყო­ფას, ანუ უფ­რო სა­ძა­გელ საქ­მემ­დე მიღ­წე­ვას; რად­გან, რო­გორც ისი­ნი ამ­ბობ­დნენ, სხვაგ­ვა­რად ვერ გა­ექ­ცე­ოდ­ნენ `ქვეყ­ნი­ე­რე­ბის მთა­ვართ~, სა­ი­დუმ­ლო­ე­ბებ­ში მო­ნა­წი­ლე­ო­ბის გზით თუ არ აღას­რუ­ლებ­დნენ ყვე­ლა­ფერს, რაც სა­ჭი­რო იყო. ამ მსა­ხუ­რე­ბის გა­მო­ყე­ნე­ბით ღვარ­ძლი­ან დე­მონს მათ­გან მოტ­ყუ­ე­ბულ­ნი ასე სამ­წუ­ხა­როდ მი­ყავ­და დამ­ღუპ­ვე­ლი მო­ნო­ბი­სა­კენ, ურ­წმუ­ნო წარ­მარ­თე­ბის მეშ­ვე­ო­ბით ძა­ლი­ან უხ­ვად შე­მოჰ­ქონ­და ღვთის სიტ­ყვის გმო­ბა, რო­დე­საც მა­თი დას­მე­ნით ქრის­ტი­ან­თა მთელ ერს თავს ატ­ყდე­ბო­და ცი­ლის­წა­მე­ბა. ამ­გვა­რად გავ­რცელ­და ურ­წმუ­ნო­ებ­თან ჩვენს შე­სა­ხებ მრა­ვა­ლი უღ­მერ­თო და უჯე­რო ეჭ­ვი, თით­ქოს ჩვენ [ქრის­ტი­ა­ნე­ბი] დე­დებ­თან და დებ­თან უკა­ნო­ნო აღ­რე­ვას ვახ­დენ­დით და უწ­მინ­დურ საკ­ვებს ვი­ყე­ნებ­დით. მაგ­რამ ამით დი­დად წინ ვერ წა­ი­წია, რო­დე­საც თვით ჭეშ­მა­რი­ტე­ბამ გა­ნამ­ტკი­ცა თა­ვი­სი თა­ვი და დრო­თა გან­მავ­ლო­ბა­ში უფ­რო დი­დი სი­ნათ­ლით გაბრწყინ­და. რად­გან მი­სი მოქ­მე­დე­ბით მეყ­სე­უ­ლად გაქ­რა მტრე­ბის მხი­ლე­ბუ­ლი მზაკ­ვრო­ბა­ნი, რო­დე­საც ერ­თი მე­ო­რის მი­ყო­ლე­ბით უფ­რო და უფ­რო ახა­ლი მწვა­ლებ­ლო­ბე­ბი იქ­ნა გა­მო­გო­ნე­ბუ­ლი, რომ­ლე­ბიც პირ­ველ­თა­გან უწ­ყვე­ტად მი­ე­დი­ნე­ბოდ­ნენ იდე­ე­ბის მრა­ვალ­გვა­რო­ბი­სა და მრა­ვალ­სა­ხე­ო­ბი­სა­კენ, და სხვა­დას­ხვა დროს სხვა­დას­ხვაგ­ვა­რად იხრწნე­ბოდ­ნენ. ხო­ლო სა­ყო­ველ­თაო და ერ­თა­დერ­თი ჭეშ­მა­რი­ტი ეკ­ლე­სი­ის სი­ნათ­ლე წა­რე­მა­ტე­ბო­და უფ­რო მე­ტი აღ­მა­ტე­ბუ­ლე­ბი­სა და სი­დი­ა­დი­სა­კენ, მა­რად უც­ვლე­ლად ეპ­ყრა ერ­თი­და­ი­გი­ვე [გე­ზი]; ბერ­ძენ­თა და ბარ­ბა­როს­თა მთელ მოდ­გმას ამაღ­ლე­ბულ, უზა­დო, თა­ვი­სუ­ფალ, გო­ნივ­რულ, გან­წმენ­დილ და საღ­ვთო მო­ქა­ლა­ქე­ო­ბა­სა და ფი­ლო­სო­ფი­ას აღ­მო­უბრწყი­ნებ­და. ამ­რი­გად, ჟამ­თა სვლას­თან ერ­თად ყველ­გან დაც­ხრა ცი­ლის­წა­მე­ბა [ჩვენს] მოძღვრე­ბა­ზე, ხო­ლო დარჩა მხო­ლოდ ყვე­ლას­თან ძა­ლის მქო­ნე და აღი­ა­რე­ბუ­ლი, თავ­შე­კა­ვე­ბუ­ლო­ბი­თა და გო­ნივ­რუ­ლო­ბით, ღვთა­ებ­რი­ვი და ფი­ლო­სო­ფი­უ­რი დოგ­მა­ტე­ბით გან­სა­კუთ­რე­ბით გა­მორჩე­უ­ლი ჩვე­ნი მოძღვრე­ბა. ასე რომ, ახ­ლან­დელ დრომ­დე აღარ ჩა­უ­დე­ნი­ათ სა­მარცხვი­ნო და­ნა­შა­ული, ჩვე­ნი რწმე­ნის გმო­ბა, არც რა­ი­მე ისე­თი ცი­ლის­წა­მე­ბა, რომ­ლის გა­მო­ყე­ნე­ბა წი­ნათ უყ­ვარ­დათ ჩვენს წი­ნა­აღ­მდეგ შე­მოკ­რე­ბილთ.

თუმ­ცა, გან­სა­ხილ­ველ დროს ჭეშ­მა­რი­ტე­ბამ თა­ვის­თვის კვლავ შუ­ა­ში გა­მო­იყ­ვა­ნა ურიც­ხვი მებ­რძო­ლი, არა მხო­ლოდ და­უ­წერ­ლად მამ­ხი­ლე­ბელ­ნი, არა­მედ წე­რი­ლო­ბით წარ­მოჩე­ნის გზი­თაც უღ­მერ­თო მწვა­ლებ­ლო­ბე­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ და­რაზ­მულ­ნი.

 

VIII

მათ შო­რის ცნო­ბი­ლი იყო ჰე­გე­სი­პე, ვი­სი უამ­რა­ვი სიტ­ყვაც უკ­ვე გა­მო­ვი­ყე­ნეთ, რო­დე­საც მო­ცი­ქუ­ლებ­თან და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი საქ­მე­ე­ბის შე­სა­ხებ მი­სი გად­მო­ცე­მი­დან ზო­გი რამ გაც­ნო­ბეთ. მან სა­მო­ცი­ქუ­ლო ქა­და­გე­ბის უც­თო­მე­ლი გად­მო­ცე­მის მო­სახ­სე­ნებ­ლე­ბი უმარ­ტი­ვე­სი ენით და­წე­რილ ხუთ წიგ­ნში შე­მოკ­რი­ბა. იგი აღ­ნიშ­ნავს დროს, რო­დე­საც თვი­თონ გახ­და ცნო­ბი­ლი, და ძვე­ლად კერ­პე­ბის აღ­მმარ­თველ­თა შე­სა­ხებ ასე წერს: "მათ­თვის შექ­მნეს კე­ნო­ტა­ფი­ე­ბი და ტაძ­რე­ბი ახ­ლან­დელ დრომ­დე. მათ შო­რის არის ან­ტი­ნო­ოსი, ჰად­რი­ა­ნე კე­ის­რის მო­ნა, რომ­ლის პა­ტივ­სა­ცე­მად აწ­ყო­ბენ ან­ტი­ნო­ეს შე­ჯიბ­რე­ბებს, თუმ­ცა იგი ჩვენს დროს იყო. ან­ტი­ნო­ო­სის სა­ხე­ლო­ბის ქა­ლა­ქიც და­ა­ფუძ­ნა და მის­ნე­ბიც გა­ნა­წე­სა მის­თვის"[18]. მის დროს იუს­ტი­ნე, ჭეშ­მა­რი­ტი ფი­ლო­სო­ფი­ის ნამ­დვი­ლი მოყ­ვა­რუ­ლი, ჯერ ისევ ელი­ნებ­თან სიტ­ყვებ­ში წვრთნით იყო და­კა­ვე­ბუ­ლი. იგიც აღ­ნიშ­ნავს იმა­ვე დროს ან­ტო­ნი­ნუ­სის მი­მართ აპო­ლო­გი­აში, რო­ცა ასე წერს: "ვფიქ­რობთ, რომ უად­გი­ლო არ არის აქ ახ­ლა­ხან მყო­ფი ან­ტი­ნო­ო­სის[19] ხსე­ნე­ბა, ვის მი­მარ­თაც, რო­გორც ღმერ­თი­სად­მი ში­შის გა­მო, ყვე­ლა თაყ­ვა­ნის­სა­ცე­მად აღიძ­ვრო­და, რო­მელ­თაც უწ­ყოდ­ნენ, ვინ იყო იგი და წარ­მო­შო­ბით სა­ი­დან იყო".

იგი­ვე მწე­რა­ლი მო­იხ­სე­ნი­ებს იუ­დე­ველ­თა წი­ნა­აღ­მდეგ იმ დრო­ინ­დელ ომს და ამას გვამ­ცნობს: "და ახ­ლა მომ­ხდარ იუ­და­ურ ომ­ში ბარ ხო­ხე­ბამ, იუ­დე­ველ­თა გან­დგო­მის მე­თა­ურ­მა, ბრძა­ნა მხო­ლოდ ქრის­ტი­ან­თა წაყ­ვა­ნა სა­ში­ნე­ლი სას­ჯე­ლი­სა­კენ, თუ ისი­ნი არ უარ­ყოფ­დნენ იე­სო ქრის­ტეს და არ დაგ­მობ­დნენ მას"[20].

ამა­ვე წიგ­ნში აჩვე­ნებს, რომ ელი­ნუ­რი ფი­ლო­სო­ფი­ი­დან ღვთის­მო­სა­ო­ბი­სა­კენ მი­სი მოქ­ცე­ვა არა­თუ და­უ­ფიქ­რებ­ლად, არა­მედ გა­აზ­რე­ბუ­ლად გა­ა­კე­თა მან, და ასე წერს: "რად­გან მე თვი­თო­ნაც შევ­ხა­რო­დი პლა­ტო­ნის სწავ­ლე­ბებს, მეს­მო­და ცი­ლის­წა­მე­ბა ქრის­ტი­ა­ნებ­ზე, მაგ­რამ ვხე­დავ­დი, რომ სიკ­ვდი­ლის მი­მართ და იმის მი­მართ, რაც ყვე­ლა­სათ­ვის სა­ში­შად მიიჩნე­ოდა, უში­შა­რი იყ­ვნენ, და გა­ვი­ფიქ­რე, რომ შე­უძ­ლე­ბე­ლი იყო მათ ეც­ხოვ­რათ ბო­რო­ტე­ბა­სა და სი­ა­მე­თა მოყ­ვა­რე­ო­ბა­ში; რად­გან რო­მე­ლი სი­ა­მე­თა მოყ­ვა­რე ან თავ­შე­უ­კა­ვე­ბე­ლი ადა­მი­ა­ნი და ის, ვინც ადა­მი­ა­ნის ხორ­ცის ჭა­მას სი­კე­თედ მიიჩნევს, შეძ­ლებს, სი­ხა­რუ­ლით შე­ე­გე­ბოს სიკ­ვდილს და სა­კუ­თა­რი გუ­ლისთქმა­ნი მო­იკ­ლოს; არა­მედ ყვე­ლა­ნა­ი­რად არ ეც­დე­ბა, რომ მუ­დამ ამ­ქვეყ­ნი­უ­რი ცხოვ­რე­ბით იც­ხოვ­როს, და­ე­მა­ლოს ხე­ლი­სუ­ფალთ და მო­საკ­ლა­ვად არ გას­ცეს სა­კუ­თა­რი თა­ვი?"[21].

გარ­და ამი­სა, იგი­ვე მწე­რა­ლი მოგ­ვით­ხრობს ჰად­რი­ა­ნეს მი­ერ სე­რე­ნი­უს გრა­ნი­ა­ნეს­გან[22], ყვე­ლა­ზე გა­მოჩე­ნი­ლი მმარ­თვე­ლი­სა­გან, ქრის­ტი­ან­თა შე­სა­ხებ გა­მოგ­ზავ­ნი­ლი წე­რი­ლე­ბის მი­ღე­ბას. ეს წე­რი­ლე­ბი შე­ი­ცავს იმ აზრს, რომ სა­მარ­თლი­ა­ნი არ არის რა­ი­მე საჩივ­რის გა­რე­შე ხალ­ხის შე­ძა­ხი­ლე­ბის სა­ა­მებ­ლად მა­თი გა­უ­სა­მარ­თლებ­ლად მოკ­ვლა. და ასე­ვე იმა­საც, რომ სა­პა­სუ­ხო წე­რი­ლი მი­წე­რა მი­ნუ­ცი­უს ფუნ­და­ნუსს[23], ასი­ის პრო­კონ­სულს და უბ­რძა­ნა, რომ არა­ვინ გა­ნე­სა­ჯა საჩივ­რი­სა და კე­თილ­გო­ნივ­რუ­ლი ბრალ­დე­ბის გა­რე­შე; და გვაც­ნობს ეპის­ტო­ლის თარ­გმანს რო­მა­უ­ლი დედ­ნის დაც­ვით ისე, რო­გორც იყო, და ამ­ბობს: "და უდი­დე­სი და უდი­დე­ბუ­ლე­სი კე­ის­რის ჰად­რი­ა­ნეს, თქვე­ნი მა­მის ეპის­ტო­ლის ძა­ლით შეგ­ვიძ­ლია გთხო­ვოთ თქვენ, ბრძა­ნოთ ის, რაც გვსურს, რომ იყოს სა­სა­მარ­თლო. ეს უფ­რო მო­ვი­სურ­ვეთ არა რო­გორც ჰად­რი­ა­ნეს მი­ერ ნაბ­რძა­ნე­ბი, არა­მედ იმის ცოდ­ნის გა­მო, რომ სა­მარ­თლი­ა­ნო­ბის ღირ­სი მო­წო­დე­ბაა. და­ვურ­თავთ ჰად­რი­ა­ნეს ეპის­ტო­ლის პა­სუხ­საც, რა­თა იცო­დე, რომ ჩვენ ჭეშ­მა­რი­ტე­ბას ვამ­ბობთ და ეს ასეც არის". ამ სიტ­ყვებს ზე­მოხ­სე­ნე­ბუ­ლი კა­ცი პა­სუხს და­ურ­თავს ლა­თი­ნურ ენა­ზე, ჩვენ კი შეძ­ლე­ბის­დაგ­ვა­რად ბერ­ძნუ­ლად გად­მოვ­თარგმნეთ, რო­მე­ლიც შე­ი­ცავს შემ­დეგს:

 

IX

"მი­ნუ­ცი­უს ფუნ­და­ნუსს. მი­ვი­ღე სა­ხელ­განთქმუ­ლი კა­ცის სე­რე­ნი­უს გრა­ნი­ა­ნუ­სის მი­ერ ჩემ­და­მი მო­წე­რი­ლი ეპის­ტო­ლე. მე არა მგო­ნია, რომ საქ­მე გა­მო­უკ­ვლე­ვე­ლი უნ­და დარჩეს, რა­თა ადა­მი­ა­ნე­ბი არ იყ­ვნენ შფოთ­ში და ცი­ლის­მწა­მებ­ლებს არ მი­ე­ცეთ ბო­როტ­მოქ­მე­დე­ბის სა­შუ­ა­ლე­ბა. თუ პრო­ვინ­ცი­ებ­ში მო­სახ­ლე­ო­ბას აშ­კა­რად ამ თხოვ­ნით შე­უძ­ლია, მი­უ­თი­თოს ქრის­ტი­ან­თა წი­ნა­აღ­მდეგ ისე, რომ პა­სუ­ხი აგოს სამ­სჯავ­როს წი­ნა­შე, მხო­ლოდ ამ გზით მი­მარ­თოს, მაგ­რამ არა მა­თი მოთ­ხოვ­ნე­ბით, არც ყვი­რი­ლით. ყვე­ლა­ზე მე­ტად ხამს, რა­თა შენ გა­მო­იკ­ვლიო, თუ ვინ­მეს სურს ბრა­ლის და­დე­ბა. თუ ვინ­მე ბრალს სდებს და ამ­ტკი­ცებს იმას, რა­საც აკე­თებს კა­ნო­ნის წი­ნა­აღ­მდეგ, გა­დაწ­ყვე­ტი­ლე­ბა მი­ი­ღე და­ნა­შა­უ­ლის ხა­სი­ა­თის მი­ხედ­ვით. მაგ­რამ ჰე­რაკ­ლეს გუ­ლის­თვის, თუ ვინ­მე ცი­ლის­წა­მე­ბით წა­მო­წევს საქ­მეს, აღ­კვე­თე ეს სა­ში­ნე­ლი საქ­მე და სას­ჯე­ლის და­დე­ბი­სას ფრთხი­ლად იყა­ვი". ასე­თი იყო ჰად­რი­ა­ნეს პა­სუ­ხი[25].

 

X

ოც­და­ერ­თი წლის შემ­დეგ, რო­დე­საც ჰად­რი­ა­ნემ გა­და­ი­ხა­და ბუ­ნე­ბის ვა­ლი, ან­ტო­ნი­ნუს­მა[26], ღვთის­მო­სა­ვად წო­დე­ბულ­მა, მი­ი­ღო რო­მა­ელ­თა მმარ­თვე­ლო­ბა. მი­სი ზე­ო­ბის პირ­ველ წელს გარ­და­იც­ვა­ლა ტე­ლეს­ფო­რო­სი, თა­ვი­სი მსა­ხუ­რე­ბის მე­თერ­თმე­ტე წელს, და რო­მა­ელ­თა ეპის­კო­პო­სო­ბის წი­ლი ხვდა ჰი­გი­ნი­უსს. ირი­ნე­ო­სი მოგ­ვით­ხრობს, რომ ტე­ლეს­ფო­როს­მა მო­წა­მე­ო­ბით გა­მორჩე­უ­ლი აღ­სას­რუ­ლი მი­იღო. იქ­ვე აღ­ნიშ­ნავს, რომ ზე­მოხ­სე­ნე­ბუ­ლი რო­მა­ელ­თა ეპის­კო­პო­სის ჰი­გი­ნი­უ­სის[27] დროს ვა­ლენ­ტი­ნე[28], სა­კუ­თა­რი მწვა­ლებ­ლო­ბის შე­მომ­ტა­ნი, და კერ­დო­ნი[29], მარ­კი­ო­ნის საც­თუ­რის[30] და­მა­არ­სე­ბე­ლი, ორი­ვე ცნო­ბი­ლი გახ­და რომ­ში. იგი წერს ამ­გვა­რად:

XI

"ვა­ლენ­ტი­ნე რომ­ში ჩა­ვი­და ჰი­გი­ნი­უ­სის დროს, ხო­ლო აღ­ზევ­და პი­უ­სის დროს და დარჩა ანი­კე­ტამ­დე. კერ­დო­ნიც, მარ­კი­ო­ნის უწი­ნა­რეს მყო­ფი, იგიც ჰი­გი­ნი­უ­სის (რო­მე­ლიც იყო მეც­ხრე ეპის­კო­პო­სი) დროს შე­ვი­და ეკ­ლე­სი­ა­ში და აღი­არა; მან შემ­დე­გი სა­ხით გა­ნაგ­რძო ცხოვ­რე­ბა: ხან ას­წავ­ლი­და მწვა­ლებ­ლო­ბას, ხა­ნაც შე­ი­ნა­ნებ­და, ხან კი მხი­ლე­ბუ­ლი იყო ბო­როტ სწავ­ლე­ბა­ში და გა­ნე­შო­რე­ბო­და ძმა­თა საკ­რე­ბუ­ლოს"[31]. ამას ამ­ბობს [ირი­ნე­ოსი] "მწვა­ლებ­ლო­ბე­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ" ნაშ­რო­მის მე­სა­მე წიგ­ნში. პირ­ველ წიგ­ნში კი კვლავ ამ­ბობს კერ­დო­ნის შე­სა­ხებ: "კერ­დო­ნი, ერთ-ერ­თი მათ­გან, ვინც თა­ვი­დან­ვე სვი­მო­ნის გვერ­დით იმ­ყო­ფე­ბო­და, ცხოვ­რობ­და რომ­ში ჰი­გი­ნი­უ­სის, მო­ცი­ქულ­თა­გან ეპის­კო­პო­სო­ბის მო­ნაც­ვლე­ო­ბის მი­ხედ­ვით რი­გით მეც­ხრე წი­ლის მპყრო­ბე­ლის დროს. იგი ას­წავ­ლი­და, რომ რჯუ­ლი­სა და წი­ნას­წარ­მეტ­ყვე­ლე­ბის მი­ერ ნა­ქა­და­გე­ბი ღმერ­თი არ არის ჩვე­ნი უფ­ლის, იე­სო ქრის­ტეს მა­მა, რად­გან ეს ცნო­ბი­ლი არის, ხო­ლო ის* უც­ნო­ბი, ეს სა­მარ­თლი­ა­ნი არის, ხო­ლო ის კი - კე­თი­ლი. იგი შეც­ვა­ლა მარ­კი­ო­ნე პონ­ტო­ელ­მა და გა­ა­ფარ­თო­ვა სას­წავ­ლე­ბე­ლი, და უსირცხვი­ლოდ მკრე­ხე­ლობ­და"[32].

იმა­ვე ირი­ნე­ოს­მა ვა­ლენ­ტი­ნეს მრა­ვალ­საც­თუ­რი­ა­ნი ნივ­თის უსაზღვრო სიღ­რმე უძ­ლი­ე­რე­სად გახ­სნა და ქვე­წარ­მავ­ლის მსგავ­სად სო­რო­ში და­ფა­რუ­ლი და და­მა­ლუ­ლი ბო­რო­ტე­ბა გა­ა­შიშ­ვლა. ამათ გარ­და სხვა ვინ­მე სა­ხე­ლად მარ­კო­ზი[33], მათ დროს მყო­ფი, ამ­ბობს, რომ მა­გი­ის სიც­რუ­ე­ში ყვე­ლა­ზე გა­მოც­დი­ლი იყო, წერს მათ არას­რულ­მყო­ფე­ლი სრუ­ლი იდუ­მალთმყვა­ნებ­ლო­ბის სა­ძაგ­ლო­ბებ­ზე და წარ­მოაჩენს მათ შემ­დე­გი სიტ­ყვე­ბით: "ზო­გი­ერ­თი მათ­გა­ნი ამ­ზა­დებს სა­ქორ­წი­ნო ოთახს და მას­ში მო­ნა­წი­ლე­ებ­ზე რა­ღაც შე­ლოც­ვებ­თან ერ­თად აღას­რუ­ლებს იდუ­მალთმყვა­ნებ­ლო­ბას და ამ­ბობს, რომ ეს არის სუ­ლი­ე­რი ქორ­წი­ნე­ბა მათ მი­ერ აღ­სრუ­ლე­ბუ­ლი ზე­ნა შე­უღ­ლე­ბა­თა მსგავ­სე­ბის მი­ხედ­ვით. მათ ისი­ნი წყალ­თან მიჰ­ყავთ, ნათ­ლა­ვენ და ასე ამ­ბო­ბენ: "შე­უც­ნო­ბე­ლი ყო­ველ­თა მა­მის სა­ხე­ლით, ყო­ველ­თა დე­დის, ჭეშ­მა­რი­ტე­ბი­სათ­ვის, იე­სო­ზე გად­მო­სუ­ლი­სათ­ვის". და წარ­მოთ­ქვა­მენ სხვა ებ­რა­ულ სა­ხე­ლებს გან­დო­ბილ­თა უფ­რო მე­ტად შე­საძ­რწუ­ნებ­ლად"[34].

რო­დე­საც ჰი­გი­ნი­უ­სი ეპის­კო­პო­სო­ბის ოთ­ხი წლის შემ­დეგ აღეს­რუ­ლა, რომ­ში ღვთის­მსა­ხუ­რე­ბა პი­უს­მა[35] ჩა­ი­ბა­რა. ალექ­სან­დრი­ა­ში მარ­კო­ზი[36] წარ­მოჩნდა მწყემ­სად მას შემ­დეგ, რაც ევ­მე­ნი­უს­მა ცა­მე­ტი წე­ლი აღას­რუ­ლა; ათ­წლი­ა­ნი ღვთის­მსა­ხუ­რე­ბი­სა­გან მარ­კო­ზის გან­სვე­ნე­ბის შემ­დეგ კე­ლა­დი­ონ­მა[37] მი­ი­ღო ალექ­სან­დრი­ის ეკ­ლე­სი­ის ღვთის­მსა­ხუ­რე­ბა. რო­დე­საც რო­მა­ელ­თა ქა­ლაქ­ში მეთ­ხუთ­მე­ტე წელს გარ­და­იც­ვა­ლა ეპის­კო­პო­სი პი­უსი, ანი­კე­ტუ­სი[38] გახ­და იქ მყოფ­თა წი­ნამძღვა­რი. მის დროს, რო­გორც ჰე­გე­სი­პე მოგ­ვით­ხრობს, იგი ცხოვ­რობ­და რომ­ში ეპის­კო­პოს ელევ­თე­რამ­დე[39]. მათ დროს გან­სა­კუთ­რე­ბით გა­ნით­ქვა სა­ხე­ლი იუს­ტი­ნემ, რო­მე­ლიც ფი­ლო­სო­ფო­სის ტა­ნი­სა­მო­სით შუ­ამ­დგომ­ლობ­და ღვთის სიტ­ყვი­სათ­ვის და თხზუ­ლე­ბე­ბით იბ­რძო­და რწმე­ნის გა­მო. მან და­წე­რა მარ­კი­ო­ნის წი­ნა­აღ­მდეგ თხზუ­ლე­ბა და იხ­სე­ნებს, რომ მან ის იმ დროს შე­ად­გი­ნა, რო­ცა ეს კა­ცი თა­ვი­სი ცხოვ­რე­ბით ცნო­ბი­ლი იყო, და წერს შემ­დეგს: "მარ­კი­ო­ნი არის კა­ცი ვინ­მე პონ­ტო­ელი, რო­მე­ლიც ახ­ლაც ას­წავ­ლის მის მიმ­დე­ვართ და მიაჩნია, რომ არ­სე­ბობს სხვა, შე­მოქ­მედ­ზე უფ­რო დი­დი ღმერ­თი. მან ადა­მი­ან­თა მთელ მოდ­გმა­ში დე­მონ­თა დახ­მა­რე­ბით მრა­ვალს ათ­ქმე­ვი­ნა მკრე­ხე­ლო­ბა და უარ­ყო­ფა იმი­სა, რომ ყო­ვე­ლი­ვეს შე­მოქ­მე­დი არის ქრის­ტეს მა­მა; არა­მედ აღი­ა­რე­ბი­ნა სხვა ვინ­მე, მას­ზე დი­დი. ყვე­ლას, მათ­გან აღ­ძრულს, რო­გორც ვთქვით, ქრის­ტი­ა­ნე­ბი ეწო­დე­ბათ, იმ­გვა­რად, რო­გორც სხვა­დას­ხვა სწავ­ლე­ბის მქო­ნე ფი­ლო­სო­ფო­სე­ბის­თვის ფი­ლო­სო­ფი­ის სა­ხე­ლი სა­ერ­თო არის". ამას დას­ძენს: "ჩვენ გვაქვს თხზუ­ლე­ბა ყვე­ლა წარ­მო­შო­ბი­ლი ერე­სის წი­ნა­აღ­მდეგ, რა­საც, თუ ინე­ბებთ, წა­სა­კით­ხად მოგ­ცემთ".

იმა­ვე იუს­ტი­ნემ ელინ­თა წი­ნა­აღ­მდეგ საკ­მა­ოდ იღ­ვა­წა და ჩვე­ნი რწმე­ნის გა­მო სხვა მო­საზ­რე­ბე­ბის შემ­ცვე­ლი აპო­ლო­გია მი­უძღვნა იმ­პე­რა­ტორ ან­ტო­ნი­ნუსს, ღვთის­მო­სა­ვად წო­დე­ბულს, და რო­მა­ელ­თა სე­ნატს, რად­გან რომ­ში ცხოვ­რობ­და. თა­ვის თავს, თუ ვინ იყო და სა­ი­დან იყო, აპო­ლო­გი­ა­ში წარ­მოაჩენს შემ­დე­გი სიტ­ყვე­ბით:

------------------------------------------------------------

* უფლის "ნამდვილი" მამა - მთარგ.

 

XII

"იმ­პე­რა­ტორ ტი­ტუს ელი­უს ჰად­რი­ა­ნე ან­ტო­ნი­ნუს ღვთის­მო­სავს, კე­ი­სარ ავ­გუს­ტუს­სა და ვე­რი­სი­მუსს, მის ძეს ფი­ლო­სო­ფოსს და ლუ­კი­უსს, ფი­ლო­სო­ფო­სი კე­ის­რის ბუ­ნე­ბით ძე­სა და ღვთის­მო­სა­ვის მი­ერ ნაშ­ვი­ლებს, გა­ნათ­ლე­ბის მოყ­ვა­რულს, აგ­რეთ­ვე წმინ­და სე­ნატ­სა და რო­მა­ელ­თა მთელ ერს ადა­მი­ან­თა მთე­ლი მოდ­გმი­სა­გან უსა­მარ­თლოდ შე­ძუ­ლე­ბულ­თა და შე­უ­რაც­ხყო­ფილ­თა გა­მო, მე, იუს­ტი­ნე, ბაკ­ხე­უ­სის ძის პრის­კუ­სის ძე, წარ­მო­შო­ბით - პა­ლეს­ტი­ნის სი­რი­ის ფლა­ვია ნე­ა­პო­ლი­დან, ერ­თი მათ­გა­ნი (ქრის­ტი­ა­ნი - მთარგ.), მი­მარ­თვა­სა და თხოვ­ნას წარ­მო­ვად­გენ"[40].

ამა­ვე იმ­პე­რა­ტო­რი­სად­მი წარ­დგე­ნილ იქ­ნა სხვა თხოვ­ნე­ბიც ასი­ა­ში მყო­ფი ძმე­ბი­სა­გან, რომ­ლე­ბიც ად­გი­ლობ­რი­ვი მო­სახ­ლე­ო­ბის სხვა­დას­ხვა თავ­ხე­დუ­რი გა­მოხ­ტო­მე­ბით იყ­ვნენ და­ტან­ჯუ­ლი. იმ­პე­რა­ტორ­მა სა­ჭი­როდ ჩათ­ვა­ლა ასი­ის საბ­ჭო­სათ­ვის[41] გა­ე­ცა შემ­დე­გი ბრძა­ნე­ბა:

 

XIII

"იმ­პე­რა­ტო­რი კე­ი­სა­რი მარ­კუს ავ­რე­ლი­უს ან­ტო­ნი­ნუ­სი, ავ­გუს­ტუს არ­მე­ნი­კუ­სი, პონ­ტი­ფექს მაქ­სი­მუ­სი, თხუთ­მეტ­გზის სა­ხალ­ხო ტრი­ბუ­ნი, სამ­გზის კონ­სუ­ლი, მო­კით­ხვა ასი­ის საბ­ჭოს. მე ვი­ცი, რომ ღმერ­თე­ბი ზრუ­ნა­ვენ, რა­თა ასე­თი ადა­მი­ა­ნე­ბი ვერ და­ი­მა­ლონ. მათ, რომ­ლებ­საც არ სურთ მა­თი თაყ­ვა­ნის­ცე­მა, შენ­ზე უფ­რო მე­ტად ისი­ნი დას­ჯი­ან. მათ შფოთ­ში აგ­დებ და გა­ნამ­ტკი­ცებ მათ აზრს, რაც აქვთ, რო­დე­საც ბრალს სდებ რო­გორც უღ­მერ­თო­ებს. ამ ბრალ­დე­ბულ­თათ­ვის უმ­ჯო­ბე­სი იქ­ნე­ბა თა­ვი­სი ღმერ­თის გა­მო მო­სა­ლოდ­ნე­ლი სიკ­ვდი­ლი, ვიდ­რე სი­ცოც­ხლე. ამი­ტო­მაც იმარ­ჯვე­ბენ, ისი­ნი უმალ თა­ვი­ანთ სი­ცოც­ხლეს შე­წი­რა­ვენ, ვიდ­რე და­ე­მორჩი­ლე­ბი­ან იმას, რა­საც მო­ით­ხოვ, რომ მათ გა­ა­კე­თონ. რაც შე­ე­ხე­ბა მი­წისძვრებს, ად­რეც და ახ­ლა­ხან მომ­ხდარ­საც, უად­გი­ლო არ იქ­ნე­ბა, შე­გახ­სე­ნოთ, რომ, რო­დე­საც ეს ხდე­ბა, სა­სო წარ­გეკ­ვე­თე­ბათ. შე­ა­და­რეთ თქვე­ნი მდგო­მა­რე­ო­ბა მათ­სას: ისი­ნი უფ­რო კად­ნი­ერ­დე­ბი­ან ღვთის მი­მართ, თქვენ კი მთე­ლი ამ ხნის გან­მავ­ლო­ბა­ში* არ ზრუ­ნავთ სხვა ღმერ­თებ­სა და უკ­ვდა­ვის ღვთის­მსა­ხუ­რე­ბა­ზე, რომ­ლის მსა­ხურ ქრის­ტი­ა­ნებ­საც აძე­ვებთ და დევ­ნით სიკ­ვდი­ლამ­დე. მათ გა­მო ჩვენს უსაღ­ვთო­ეს მა­მას უკ­ვე მრა­ვალ­მა პრო­ვინ­ცი­ის მმარ­თველ­მა მის­წე­რა, რომ­ლებ­საც მან უპა­სუ­ხა, რომ არ შე­ა­წუ­ხონ ისი­ნი, თუ არ აღ­მოჩნდე­ბა, რომ რო­მა­ელ­თა მმარ­თვე­ლო­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ რა­ი­მეს აპი­რე­ბენ. ასე­თი ადა­მი­ა­ნე­ბის შე­სა­ხებ მეც მრა­ვალ­მა შე­მატ­ყო­ბი­ნა, რომ­ლებ­საც მა­მის აზ­რის მიმ­დე­ვარ­მა გა­ვე­ცი პა­სუ­ხი. თუ­კი ვინ­მე ჯი­უ­ტად აღ­ძრავს საქ­მეს მათ­ზე, რო­გორც ასე­თად მყო­ფებ­ზე, და­და­ნა­შა­უ­ლე­ბუ­ლი გან­თა­ვი­სუფ­ლე­ბულ იქ­ნას ბრალ­დე­ბი­სა­გან მა­ში­ნაც, თუ­კი აღ­მოჩნდე­ბა, რომ ასე­თი (ქრის­ტი­ა­ნი - მთარგ.) არის, ბრალ­მდე­ბე­ლი კი და­ექ­ვემ­დე­ბა­რე­ბა სას­ჯელს. გა­მოქ­ვეყ­ნდა ეფე­სო­ში ასი­ის საბ­ჭო­ში"[42].

საქ­მე­ე­ბის ამ­გვა­რად წარ­მარ­თვის მოწ­მე არის მე­ლი­ტო­ნი[43], სარ­დის ეკ­ლე­სი­ის იმ­ჟა­მად ცნო­ბი­ლი ეპის­კო­პო­სი, რაც ცხა­დია მის მი­ერ ნათ­ქვა­მი­დან, რაც და­წე­რა ჩვე­ნი მოძღვრე­ბის გა­მო იმ­პე­რა­ტორ ვე­რო­ნის[44] მი­მართ შედ­გე­ნილ აპო­ლო­გი­აში.

----------------------------------------------------

* ვიდრე მიწისძვრა გრძელდება - მთარგ.

 

XIV

ირი­ნე­ო­სი მოგ­ვით­ხრობს ამა­ვე დროს, რო­მის ეკ­ლე­სი­ა­ში ანი­კე­ტუ­სის წი­ნამძღვრო­ბი­სას, ჯერ კი­დევ ცოც­ხა­ლი პო­ლი­კარ­პეს რომ­ში ყოფ­ნა­სა და პა­სე­ქის დღე­ებ­თან და­კავ­ში­რე­ბით რა­ღა­ცის გა­მოკ­ვლე­ვის გა­მო ანი­კე­ტუს­თან სა­სა­უბ­როდ მის მის­ვლას[45]. იგი­ვე მწე­რა­ლი პო­ლი­კარ­პეს შე­სა­ხებ სხვა ამ­ბავ­საც გად­მოგ­ვცემს, რაც აუ­ცი­ლე­ბე­ლია, რომ და­ერ­თოს მის შე­სა­ხებ ცნო­ბებს. იგი შე­ი­ცავს შემ­დეგს:

ირი­ნე­ო­სის "მწვა­ლებ­ლო­ბე­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ" თხზუ­ლე­ბის მე­სა­მე წიგ­ნი­დან:

"პო­ლი­კარ­პე არა მხო­ლოდ მო­ცი­ქულ­თა მი­ერ იყო და­მო­წა­ფე­ბუ­ლი და უფ­ლის მრა­ვალ თვით­მხილ­ველ­თან ურ­თი­ერ­თობ­და, არა­მედ აგ­რეთ­ვე მო­ცი­ქულ­თა მი­ერ დად­გე­ნილ იქ­ნა ასი­აში, სმირ­ნა­ში არ­სე­ბულ ეკ­ლე­სი­ა­ში ეპის­კო­პო­სად, რო­მე­ლიც ჩვენც ვი­ხი­ლეთ ჩვენს ბავ­შვო­ბა­ში (რად­გან დი­დი ხა­ნი იც­ხოვ­რა, და ღრმად მო­ხუ­ცი ეწა­მა რა დი­დე­ბუ­ლად და ბრწყინ­ვა­ლედ, გა­ვი­და ამ ცხოვ­რე­ბი­დან), ყო­ველ­თვის ას­წავ­ლი­და იმას, რაც მო­ცი­ქულ­თა­გან ის­წავ­ლა, რა­საც ეკ­ლე­სი­აც გად­მოს­ცემს და რაც არის ერ­თა­დერ­თი ჭეშ­მა­რი­ტე­ბა. ამ ამ­ბებს და­ე­მოწ­მე­ბა ასი­ის ყვე­ლა ეკ­ლე­სია და ახ­ლან­დელ დრომ­დე [ცოც­ხა­ლი] პო­ლი­კარ­პეს მო­ნაც­ვლე­ები. იგი არის ჭეშ­მა­რი­ტე­ბის ბევ­რად სარ­წმუ­ნო და მტკი­ცე მოწ­მე, ვიდ­რე ვა­ლენ­ტი­ნე, მარ­კი­ო­ნი და და­ნარჩე­ნი ბო­რო­ტად მზრახ­ველ­ნი. იგი ანი­კე­ტუ­სის დროს ცხოვ­რობ­და რომ­ში, ზე­მოხ­სე­ნე­ბულ მწვა­ლე­ბელ­თა­გან მრა­ვა­ლი მო­აქ­ცია ღვთის ეკ­ლე­სი­ი­სა­კენ, ქა­და­გებ­და რომ ერ­თი და მხო­ლო ჭეშ­მა­რი­ტე­ბა, ის, რაც მო­ცი­ქულ­თა­გან მი­იღო, არის ეკ­ლე­სი­ის მი­ერ გად­მო­ცე­მუ­ლი. და არი­ან მსმე­ნე­ლე­ბი მის მი­ერ მო­ყო­ლი­ლი ამ­ბი­სა, რომ იო­ანე, უფ­ლის მო­წა­ფე, ეფე­სო­ში წა­ვი­და და­სა­ბა­ნად და ნა­ხა რა შიგ­ნით კერ­ნთო­სი, აბა­ნო­დან და­უ­ბა­ნე­ლი გა­იქ­ცა და იყ­ვი­რა: "გა­ვიქ­ცეთ, აბა­ნო არ ჩა­მო­იქ­ცეს, რო­ცა შიგ იმ­ყო­ფე­ბა კე­რინ­თო­სი, ჭეშ­მა­რი­ტე­ბის მტე­რი". თვი­თონ პო­ლი­კარ­პემ ერ­თხელ, რო­ცა მის პი­რის­პირ მო­მა­ვალ­მა მარ­კი­ონ­მა უთ­ხრა: "გვცა­ნი ჩვენ", მან მი­უგო: "გცნობ, გცნობ, სა­ტა­ნას პირ­მშოვ". ასე­თი სიფრთხი­ლე ჰქონ­დათ მო­ცი­ქუ­ლებ­სა და მათ მო­წა­ფე­ებს, რომ სიტ­ყვი­თაც არ ურ­თი­ერ­თობ­დნენ ჭეშ­მა­რი­ტე­ბის გამ­ყალ­ბებ­ლებ­თან, რო­გორც პავ­ლემ თქვა: "მწვა­ლე­ბელ ადა­მი­ანს ერ­თი და ორი შე­გო­ნე­ბის შემ­დეგ გა­ნე­რი­დე, რო­დე­საც იცი, რომ ასე­თი ვინ­მე გა­ირყვნა და სცო­დავს თა­ვი­სი თა­ვის განმსჯე­ლი" (ტიტ. 3, 10,11). არ­სე­ბობს ასე­ვე პო­ლი­კარ­პეს ეპის­ტო­ლე ფი­ლი­პე­ლე­ბის მი­მართ, ძა­ლი­ან ძლი­ე­რი სიტ­ყვით და­წე­რი­ლი, სა­ი­და­ნაც მსურ­ვე­ლებ­სა და სა­კუ­თა­რი თა­ვის ცხო­ნე­ბა­ზე მზრუნ­ვე­ლებს შე­უძ­ლი­ათ შე­ის­წავ­ლონ მი­სი სარ­წმუ­ნო­ე­ბის ხა­სი­ა­თი და ჭეშ­მა­რი­ტე­ბის ქა­და­გე­ბა"[46]. ასე ამ­ბობს ირი­ნე­ოსი. პო­ლი­კარ­პე ფი­ლი­პელ­თა მი­მართ მის ხსე­ნე­ბულ წე­რილ­ში, რო­მე­ლიც აქამ­დე არის მოღ­წე­ული, იყე­ნებს ზო­გი­ერთ მოწ­მო­ბას პეტ­რეს პირ­ვე­ლი ეპის­ტო­ლი­დან.

ან­ტო­ნი­ნუ­სი, ღვთის­მო­სა­ვად წო­დე­ბუ­ლი, ოც­და­ო­რი წლის გან­მავ­ლო­ბა­ში მმარ­თვე­ლო­ბის მპყრო­ბე­ლი, შეც­ვა­ლა მარ­კუს ავ­რე­ლი­უს ვე­რუს­მა, ასე­ვე ან­ტო­ნი­ნუს­მა, მის­მა ძემ, ძმას­თან ლუ­ცი­უს­თან ერ­თად.

 

XV

ამ დროს პო­ლი­კარ­პე ყვე­ლა­ზე დი­დი, ასი­ის შე­მაშ­ფო­თე­ბე­ლი დევ­ნუ­ლე­ბის ჟამს მო­წა­მე­ობ­რი­ვად აღეს­რუ­ლა. ვფიქ­რობ, რომ გან­სა­კუთ­რე­ბით აუ­ცი­ლე­ბე­ლი არის, ამ ის­ტო­რი­ა­ში გად­მოვ­ცეთ მი­სი აღ­სას­რუ­ლის ამ­ბა­ვი, რო­მე­ლიც ახ­ლაც არის წე­რი­ლო­ბით გავ­რცე­ლე­ბუ­ლი. არ­სე­ბობს წე­რი­ლი გაგ­ზავ­ნი­ლი ად­გი­ლობ­რივ დი­ო­ცეზ­ში იმ ეკ­ლე­სი­ის სა­ხე­ლით, რო­მელ­საც თვი­თონ წი­ნამძღვრობ­და, და ამ­ცნობს შემ­დე­გი სიტ­ყვე­ბით: "ღვთის ეკ­ლე­სია, სმირ­ნა­ში მკვიდ­რი, ღვთის ეკ­ლე­სი­ას, ფი­ლო­მე­ლი­უმ­ში მკვიდრს, და ყვე­ლა ად­გი­ლას წმინ­და კა­თო­ლი­კე ეკ­ლე­სი­ის ყვე­ლა დი­ო­ცეზს. მა­მა ღმერ­თი­სა და ჩვე­ნი უფ­ლის იე­სო ქრის­ტეს წყა­ლო­ბა, მშვი­დო­ბა და სიყ­ვა­რუ­ლი გამ­რავ­ლდეს. ძმებ­მა თქვენ მოგ­წე­რეთ წა­მე­ბულ­თა და ნე­ტარ პო­ლი­კარ­პეს­თან და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი ამ­ბე­ბი, ვინც მი­სი მო­წა­მე­ო­ბის გზით, რო­გორც და­ბეჭ­დვით, შეაჩე­რა დევ­ნუ­ლე­ბა".

ამის შემ­დეგ პო­ლი­კარ­პეს შე­სა­ხებ თხრო­ბის წინ სხვა მო­წა­მე­თა ამ­ბებს მოგ­ვით­ხრო­ბენ და აღ­წე­რენ, თუ რო­გო­რი სიმ­ტკი­ცე გა­მოიჩი­ნეს ტკი­ვი­ლის მი­მართ. ამ­ბო­ბენ, რომ მათ გარ­შე­მო მდგომ­ნი გან­ცვიფ­რე­ბუ­ლი იყ­ვნენ, რო­დე­საც ხე­დავ­დნენ, რომ მათ­რა­ხით უში­ნა­გა­ნე­სი ძარ­ღვე­ბი­სა და არ­ტე­რი­ე­ბის გა­მოჩე­ნამ­დე სცემ­დნენ, რომ უკ­ვე იხილ­ვე­ბო­და სხე­უ­ლის და­ფა­რუ­ლი შიგ­ნე­უ­ლო­ბა და ორ­გა­ნო­ები. სხვა დროს ზღვის ნი­ჟა­რებ­სა და მჭრელ დაშ­ნებ­ზე და­წო­ლი­ლებს, ყვე­ლა სა­ხის სას­ჯე­ლე­ბი­სა და სა­ტან­ჯვე­ლე­ბის გზით ნა­ვალთ, ბო­ლოს, მხე­ცებს აძ­ლევ­დნენ შე­საჭ­მე­ლად. მოგ­ვით­ხრო­ბენ უკე­თილ­შო­ბი­ლე­სი გერ­მა­ნი­კუ­სის[47] გან­სა­კუთ­რე­ბულ გა­მორჩე­უ­ლო­ბას, რო­მელ­მაც ღვთის მად­ლით დაძ­ლია სიკ­ვდი­ლი­სად­მი სხე­უ­ლის ბუ­ნებ­რი­ვი ში­ში. პრო­კონ­სულს სურ­და მი­სი და­მორჩი­ლე­ბა, შე­ახ­სე­ნებ­და მის ახალ­გაზ­რდა ასაკს, მზრუნ­ვე­ლად მი­მარ­თავ­და, რო­გორც ახალ­გაზ­რდა­სა და სიმ­წი­ფის ასაკ­ში მყოფს, რა­თა სა­კუ­თა­რი თა­ვის მი­მართ გა­მოეჩი­ნა თა­ნაგრძნო­ბა. მაგ­რამ იგი არ ზრუ­ნავ­და, არა­მედ მა­მა­ცუ­რად აი­ძუ­ლებ­და მხე­ცებს თა­ვი­სი თა­ვის დაგ­ლე­ჯას და იწ­ვევ­და კი­დეც მათ, რომ მა­ლე გან­თა­ვი­სუფ­ლე­ბუ­ლი­ყო უსა­მარ­თლო და ურ­ჯუ­ლო ცხოვ­რე­ბი­სა­გან. მი­სი გა­მორჩე­უ­ლი სიკ­ვდი­ლის დროს მთე­ლი ბრბო გაკ­ვირ­ვე­ბუ­ლი იყო ღვთის­მოყ­ვა­რე მო­წა­მის ახო­ვა­ნე­ბი­თა და ქრის­ტი­ან­თა მთე­ლი მოდ­გმის სათ­ნო­ე­ბით და ერთხმად მორ­თეს ყვი­რი­ლი: "მო­კა­ლით უღ­მერ­თო­ები! მო­ძებ­ნილ იქ­ნეს პო­ლი­კარ­პე!" ამ ყვი­რილ­მა დი­დი შფო­თი გა­მო­იწ­ვია; ერ­თი კა­ცი, ტო­მით ფრი­გი­ელი, სა­ხე­ლად კვინ­ტუ­სი, ფრი­გი­ი­დან ახ­ლა­ხანს ჩა­მო­სუ­ლი სუ­ლით და­ეცა, და­უძ­ლურ­და და, ბო­ლოს, ცხო­ნე­ბას გა­ნუდ­გა, რო­დე­საც და­ი­ნა­ხა მხე­ცე­ბი და მათ­თან ერ­თად სხვა სა­ში­ნე­ლე­ბე­ბიც. ზე­მოხ­სე­ნე­ბუ­ლი წე­რი­ლის თხრო­ბა წარ­მოაჩენს, რომ იგი სხვებ­თან ერ­თად სამ­სჯავ­რო­ში და­უ­ფიქ­რებ­ლად და არა ღვთის­მო­სა­ვუ­რი სუ­ლის­კვე­თე­ბით გა­იქ­ცა; თუმ­ცა, შეპ­ყრო­ბილ­მა ყვე­ლას აჩვე­ნა იმის მა­გა­ლი­თი, რომ არ შე­იძ­ლე­ბა ასე თავ­გან­წი­რუ­ლი სი­მა­მა­ცი­თა და უკ­რძალ­ვე­ლად გა­კად­ნი­ე­რე­ბა. ასე­თი აღ­სას­რუ­ლი ჰქონ­და მათ. უსაკ­ვირ­ვე­ლეს­მა პო­ლი­კარ­პემ, რო­დე­საც მათ შე­სა­ხებ პირ­ვე­ლად გა­იგო, აღუშ­ფო­თე­ბუ­ლი დარჩა, გა­წო­ნას­წო­რე­ბუ­ლი ხა­სი­ა­თი აღუძ­ვრე­ლად და­იც­ვა და ქა­ლაქ­ში დარჩე­ნა მო­ი­სურ­ვა. მას­თან ერ­თად მყოფთ და­უ­ჯე­რა, რომ­ლე­ბიც მო­უ­წო­დებ­დნენ, რომ თა­ვი და­ეღ­წია დევ­ნუ­ლე­ბი­სა­გან, და­ტო­ვა ქა­ლა­ქი და გა­ე­შუ­რა არ­ცთუ შორს მდე­ბა­რე ყა­ნი­სა­კენ, რა­თა იქ სხვებ­თან ერ­თად ეც­ხოვ­რა. დღე და ღა­მე სხვა არა­ფერს აკე­თებ­და გარ­და იმი­სა, რომ განმტკიც­დე­ბო­და უფ­ლი­სად­მი ლოც­ვე­ბით და მა­თი მეშ­ვე­ო­ბით ევედ­რე­ბო­და და ით­ხოვ­და მშვი­დო­ბას, და ამას ით­ხოვ­და მთელ მსოფ­ლი­ო­ში მყო­ფი ეკ­ლე­სი­ე­ბი­სათ­ვის, რად­გან ეს იყო მი­სი უც­ვლე­ლი ჩვე­უ­ლე­ბა. და ლოც­ვი­სას, მის შეპ­ყრო­ბამ­დე სა­მი დღით ად­რე, ღა­მით ხილ­ვა ჰქონ­და და იხი­ლა, რომ მის თავ­ქვეშ ლო­გი­ნი ერ­თბა­შად ცეც­ხლით და­იწ­ვა და ასე გა­ნად­გურ­და. ამით გა­მოღ­ვი­ძე­ბულ­მა მა­შინ­ვე გა­ნუ­მარ­ტა ჩვე­ნე­ბა იქ მყოფთ, მო­მა­ვა­ლი იწი­ნას­წარ­მეტ­ყვე­ლა და ნათ­ლად აუწ­ყა მას­თან მყოფთ, რომ იგი ქრის­ტეს გა­მო ცეც­ხლით უნ­და გარ­დაც­ვლი­ლი­ყო. რო­დე­საც მთე­ლი მო­შურ­ნე­ო­ბით ეძებ­დნენ მას, კვლავ ძმე­ბის გან­წყო­ბი­თა და სიყ­ვა­რუ­ლით იძუ­ლე­ბუ­ლი წა­ვი­და სხვა მა­მულ­ში. იქ მცი­რე ხნის შემ­დეგ მი­ვიდ­ნენ მდევ­რე­ბი და ად­გილ­ზე ორი მო­ნა შე­იპ­ყრეს. მათ­გან ერ­თი აწა­მეს და მი­სი მეშ­ვე­ო­ბით მი­ად­გნენ პო­ლი­კარ­პეს ად­გილ­სამ­ყო­ფელს. სა­ღა­მოს შე­ვიდ­ნენ და იპო­ვეს იგი მწო­ლი­ა­რე ზე­და ოთახ­ში, სა­ი­და­ნაც შე­ეძ­ლო სხვა სახ­ლში გა­დას­ვლა, მაგ­რამ არ ისურ­ვა, თქვა "იყოს ღვთის ნე­ბა" (შდრ. საქ­მე. 21,14). რო­გორც გად­მო­ცე­მა გვამ­ცნობს, რო­დე­საც გა­იგო, რომ იქ იმ­ყო­ფე­ბი­ან, ჩა­ვი­და მათ­თან და და­ე­ლა­პა­რა­კა მე­ტად სხივ­მფი­ნა­რი და კე­თი­ლი პი­რით, ისე რომ მათ, რომ­ლე­ბიც ად­რე ამ კაცს არ იც­ნობ­დნენ, რო­დე­საც შე­ხე­დეს მი­სი ასა­კის ხნო­ვა­ნე­ბას, პა­ტივ­სა­ცემ და გა­წო­ნას­წო­რე­ბულ ქცე­ვას, საკ­ვირ­ვე­ლი რამ ხილ­ვა ეგო­ნათ და ფიქ­რობ­დნენ: სა­ჭი­რო კი იყო ესო­დე­ნი მო­შურ­ნე­ო­ბა ასე­თი მო­ხუ­ცის შე­საპ­ყრო­ბად? მან კი არ და­ა­ყოვ­ნა და მყის­ვე ბრძა­ნა მათ­თვის სუფ­რის გაშ­ლა, მო­ი­პა­ტი­ჟა ისი­ნი, რა­თა მი­ერ­თვათ გულუხ­ვად შე­მო­თა­ვა­ზე­ბუ­ლი სასმელ-საჭმელი. მათ­გან ით­ხო­ვა ერ­თი სა­ათი, რა­თა უშ­ფოთ­ვე­ლად ელო­ცა. მათ ნე­ბა დარ­თეს. იგი ად­გა და ილო­ცა, უფ­ლის მად­ლით აღივ­სო, ისე რომ გან­ცვიფრდნენ იქ მყოფ­ნი, რო­დე­საც ის­მენ­დნენ მის ლოც­ვას და მრა­ვალ­მა მათ­გან­მა შე­ი­ნა­ნა იმის გა­მო, რომ ასე­თი პა­ტივ­სა­ცე­მი და ღვთივ­შვე­ნი­ე­რი მო­ხუ­ცის მოკ­ვლას აპი­რებ­დნენ.

ამის შემ­დეგ მის შე­სა­ხებ წე­რი­ლი სიტ­ყვა­სიტ­ყვით ასე გად­მოს­ცემს მომ­დევ­ნო ის­ტო­რი­ას: "რო­დე­საც და­ას­რუ­ლა ლოც­ვა და მო­იხ­სე­ნია ყვე­ლა, ვინც კი ოდეს­მე ყო­ფი­ლა მას­თან ურ­თი­ერ­თო­ბა­ში, მცი­რე­ნიც და დიდ­ნიც, სა­ხელ­განთქმულ­ნიც და უსა­ხე­ლო­ნიც, და მსოფ­ლიო სრუ­ლი­ად კა­თო­ლი­კე ეკ­ლე­სია; მო­ვი­და წას­ვლის ჟა­მი, იგი ვირ­ზე შეს­ვეს და წა­იყ­ვა­ნეს ქა­ლაქ­ში "დი­დი შა­ბა­თის" დღეს. მას შეხ­ვდა ირი­ნარ­ქო­სი[48] ჰე­რო­დე და მი­სი მა­მა ნი­კი­ტა. იგი წა­იყ­ვა­ნეს ოთხთვა­ლას­კენ, გვერ­დით მი­უსხდნენ, არ­წმუ­ნებ­დნენ და ეუბ­ნე­ბოდ­ნენ: "რა ბო­რო­ტე­ბა არის, რომ თქვა: "უფა­ლი კე­ი­სა­რი", შეს­წი­რო მსხვერ­პლი და გა­დარჩე?" მან ჯერ პა­სუ­ხი არ გას­ცა, და რად­გან მათ გა­ნაგ­რძეს, უთ­ხრა: "არ ვა­პი­რებ იმის გა­კე­თე­ბას, რა­საც მირჩევთ". მათ კი, რო­დე­საც ვერ შეძ­ლეს დარ­წმუ­ნე­ბა, და­სა­ში­ნე­ბელ სიტ­ყვებს ეუბ­ნე­ბოდ­ნენ და სწრა­ფად ჩა­მო­აგ­დეს ისე, რომ ოთხთვა­ლა­დან ჩა­მოს­ვლი­სას წვი­ვი გა­ი­ხეთ­ქა. მაგ­რამ არ შე­მობ­რუ­ნე­ბუ­ლა, თით­ქოს არა­ფე­რი ვნე­ბო­და, მხნედ სწრა­ფად გაი­არა. და წა­იყ­ვა­ნეს არე­ნი­სა­კენ. ესო­დენ დი­დი ხმა­უ­რი იყო არე­ნა­ზე, რომ ბევრს არა­ფე­რი ეს­მო­და. რო­დე­საც პო­ლი­კარ­პე შე­ვი­და არე­ნა­ზე, ხმა იყო ცი­დან: "გაძ­ლი­ერ­დი, პო­ლი­კარ­პე, და გამ­ხნევ­დი". ამ სიტ­ყვე­ბის მთქმე­ლი კი არა­ვის და­უ­ნა­ხავს, ხო­ლო ხმა მრა­ვალ­მა ჩვე­ნი­ან­მა მო­ის­მი­ნა. რო­დე­საც მი­იყ­ვა­ნეს იგი, დი­დი ხმა­უ­რი ატე­ხეს მათ, ვინც გა­იგო, რომ პო­ლი­კარ­პე შე­ეპ­ყრათ. რო­დე­საც პრო­კონ­სულ­თან მი­იყ­ვა­ნეს, მან ჰკით­ხა: იყო თუ არა იგი პო­ლი­კარ­პე, და რო­ცა მან აღი­არა, არ­წმუ­ნებ­და უა­რე­ყო და ეუბ­ნე­ბო­და: "პა­ტი­ვი ეცი შენს ასაკს", ამას სხვა სიტ­ყვე­ბიც მო­ა­ყო­ლა, რი­სი თქმაც სჩვე­ვი­ათ: "და­ი­ფი­ცე კე­ის­რის სვე, შე­ი­ნა­ნე და თქვი: "სიკ­ვდი­ლი უღ­მერ­თო­ებს". პო­ლი­კარ­პემ მრის­ხა­ნე სა­ხით გა­და­ხე­და არე­ნა­ზე მყოფ მთელ ბრბოს, ხე­ლი და­უქ­ნია მათ, ამოი­ოხ­რა, ცის­კენ აი­ხე­და და თქვა: "შორს უღ­მერ­თო­ები". მაგ­რამ, რო­დე­საც პრო­კონ­სუ­ლი და­ჟი­ნე­ბით მო­ით­ხოვ­და - "და­ი­ფი­ცე და გა­გიშ­ვებ, დაგ­მე ქრის­ტე", - პო­ლი­კარ­პემ უთ­ხრა: "ოთ­ხმოც­და­ექ­ვსი წე­ლი ვემ­სა­ხუ­რე­ბი მას და არა­ფე­რი უსა­მარ­თლო­ბა არ უქ­ნია ჩემ­თვის; რო­გორ შე­მიძ­ლია დავ­გმო ჩე­მი მე­უფე, ჩე­მი მხსნე­ლი?" იგი კი კვლავ აგ­რძე­ლებ­და და ეუბ­ნე­ბო­და: "და­ი­ფი­ცე კე­ის­რის სვე", პო­ლი­კარ­პემ უთ­ხრა: "ამა­ოდ გგო­ნია, რომ და­ვი­ფი­ცებ კე­ის­რის სვეს, რო­გორც ამ­ბობ. თა­ვი ისე გი­ჭი­რავს, თით­ქოს არ იცი, ვინ ვარ, მხნე­ო­ბა მო­იკ­რი­ბე და ის­მი­ნე: ქრის­ტი­ა­ნი ვარ. თუ გსურს ქრის­ტი­ა­ნუ­ლი მოძღვრე­ბის შეს­წავ­ლა, მო­მე­ცი ერ­თი დღე და მო­ის­მენ". პრო­კონ­სულ­მა უთ­ხრა: "და­არ­წმუ­ნე ხალ­ხი". პო­ლი­კარ­პემ უთ­ხრა: "შენ სიტ­ყვის ღირსს გხდი, რად­გან გვის­წავ­ლია, რომ მთა­ვარ­თა და ხე­ლი­სუ­ფალთ, ღვთის მი­ერ დად­გი­ნე­ბულთ, სა­თა­ნა­დო პა­ტი­ვი მი­ვა­გოთ, თუ არ გვავ­ნე­ბენ ჩვენ. მათ კი არ ვთვლი ღირ­სად, რომ თა­ვი და­ვიც­ვა მათ წი­ნა­შე". პრო­კონ­სულ­მა უთ­ხრა: "მხე­ცე­ბი მყავს, მათ­თან მი­გაგ­დებ, თუ არ შე­ი­ნა­ნებ". მან კი უთ­ხრა: "მო­უხ­მე მათ, რად­გან ჩემ­თვის გო­ნე­ბის შეც­ვლა უმ­ჯო­ბე­სი­დან უა­რე­სი­სა­კენ მი­უ­ღე­ბე­ლი ცვლი­ლე­ბაა, ხო­ლო მშვე­ნი­ე­რია ცვლი­ლე­ბა უა­რე­სი­დან სა­მარ­თლი­ა­ნო­ბი­სა­კენ". მან კი კვლავ უთ­ხრა: "თუ მხე­ცებს არაფ­რად აგ­დებ, ცეც­ხლით შეგ­მუს­რავ, თუ­კი არ შე­ი­ნა­ნებ". პო­ლი­კარ­პემ უთ­ხრა: "ცეც­ხლით მე­მუქ­რე­ბი, დრო­ე­ბით რომ წვავს და მა­ლე­ვე იშ­რი­ტე­ბა. რად­გან არ იცი მო­მა­ვა­ლი სამ­სჯავ­რო­სა და უღ­მერ­თო­თათ­ვის და­ცუ­ლი სა­უ­კუ­ნო სას­ჯე­ლის ცეც­ხლი. მაგ­რამ რას აყოვ­ნებ? ქმენ, რაც გე­ნე­ბოს". ეს და სხვა მრა­ვა­ლი რამ თქვა, სი­მა­მა­ცი­თა და სი­ხა­რუ­ლით იყო აღ­სავ­სე და მი­სი პი­რი მად­ლით აღივ­სო, ისე რომ არა­თუ არ შეშ­ფო­თე­ბუ­ლა მის მი­მართ ნათ­ქვა­მით, არა­მედ, პი­რი­ქით, თვი­თონ პრო­კონ­სუ­ლი გან­ცვიფ­რდა და გაგ­ზავ­ნა მაც­ნე არე­ნის შუ­ა­ში სამ­ჯერ სა­უწ­ყებ­ლად: "პო­ლი­კარ­პემ აღი­არა, რომ ქრის­ტი­ა­ნი არის". რო­დე­საც მაც­ნემ ეს გა­მო­აც­ხა­და, სმირ­ნის მკვიდ­რი წარ­მმარ­თე­ბი­სა და იუ­დე­ვე­ლე­ბის მთელ­მა ბრბომ დაუ­ო­კე­ბე­ლი რის­ხვი­თა და დი­დი ხმით და­იყ­ვი­რა: "ის არის ასი­ის მოძ­ღვა­რი, ქრის­ტი­ან­თა მა­მა, ჩვე­ნი ღმერ­თე­ბის და­მან­გრე­ვე­ლი, იგი მრა­ვალს ას­წავ­ლის, რომ არ შეს­წი­როს მსხვერ­პლი, არც თაყ­ვა­ნი სცეს~. ამას ამ­ბობ­დნენ, ყვი­როდ­ნენ და მო­ით­ხოვ­დნენ ასი­არ­ქოს[49] ფი­ლი­პეს­გან, რომ პო­ლი­კარ­პე­ზე მი­ეშ­ვა ლო­მი. მან კი თქვა, რომ ეს არ შე­უძ­ლია, გა­ა­კე­თოს მას შემ­დეგ, რაც დას­რუ­ლე­ბუ­ლია მხე­ცე­ბით დევ­ნა. მა­შინ მათ მო­ი­ფიქ­რეს, ერთხმად ეყ­ვი­რათ, რომ პო­ლი­კარ­პე ცოც­ხლად და­ეწ­ვა. რად­გან უნ­და აღ­სრუ­ლე­ბუ­ლი­ყო მის­თვის გა­მოც­ხა­დე­ბუ­ლი ხილ­ვა სას­თუ­მალ­ზე, რო­დე­საც ლოც­ვის დროს იხი­ლა, რომ ის იწ­ვო­და. იგი მი­უბ­რუნ­და მას­თან ერ­თად მყოფ მორ­წმუ­ნე­ებს და უთ­ხრა წი­ნას­წარ­მეტ­ყვე­ლუ­რად: "მე უნ­და და­ვიწ­ვა ცოც­ხლად". ამ­რი­გად, ეს ასე სწრა­ფად ახ­და, უფ­რო მა­ლე, ვიდ­რე ამ­ბობ­და, რო­დე­საც ბრბომ ერ­თობ­ლი­ვად სა­ხე­ლოს­ნო­ე­ბი­დან და აბა­ნო­ე­ბი­დან შე­შა და ფიჩხი მო­ზი­და, ამ საქ­მის მსა­ხუ­რე­ბი­სათ­ვის გან­სა­კუთ­რე­ბით მონ­დო­მე­ბუ­ლი იუ­დე­ვე­ლე­ბი იყ­ვნენ, რო­გორც მათ ეს სჩვე­ო­დათ. რო­დე­საც ცეც­ხლი მზად იყო, მთლი­ა­ნად გა­ი­ხა­და ტა­ნი­სა­მო­სი, შე­იხ­სნა სარ­ტყე­ლი, სცა­და გა­ე­ხა­და ფეხ­საც­მე­ლი, წი­ნათ ამას არ აკე­თებ­და, რად­გან ყო­ველ­თვის თი­თოე­უ­ლი მორ­წმუ­ნე ეს­წრა­ფო­და, ვინც მო­ას­წრებ­და, შე­ხე­ბო­და მის სხე­ულს; რა­მე­თუ ყვე­ლა­ფერ­ში გამ­შვე­ნე­ბუ­ლი იყო კე­თი­ლი მო­ქა­ლა­ქე­ო­ბის გა­მო მის მო­ხუ­ცე­ბუ­ლო­ბამ­დეც. მყის­ვე შე­მო­უწ­ყვეს მას ცეც­ხლი­სათ­ვის სა­ჭი­რო საგ­ნე­ბი; და რო­დე­საც აპი­რებ­დნენ ისი­ნი მის მი­ლურსმნას, მან უთ­ხრა: "ასე მი­მიშ­ვით, რად­გან ვინც მაძ­ლევს ცეც­ხლის გაძ­ლე­ბას, იგი მომ­ცემს [ძა­ლას], ლურსმნე­ბით თქვე­ნი უსაფრთხო­ე­ბის ზო­მე­ბის გა­რე­შეც უშ­ფოთ­ვე­ლად დავრჩე ცეცხლში". მათ იგი არ მი­ა­ლურსმნეს, მაგ­რამ შეკ­რეს. ხე­ლე­ბი უკან შე­უკ­რეს რო­გორც რჩე­ულ ცხვარს, შე­წი­რულს დი­დი ფა­რი­დან ყოვ­ლად­და­საწ­ვე­ლა­და ყოვ­ლისმპყრო­ბე­ლი ღვთის­თვის სა­ა­მოდ. და თქვა: "მა­მაო შე­ნი საყ­ვა­რე­ლი და კურ­თხე­უ­ლი შვი­ლის იე­სო ქრის­ტე­სო, ვი­სი მეშ­ვე­ო­ბით მი­ვი­ღეთ შენს შე­სა­ხებ ცოდ­ნა; ღმერ­თო ძალ­თა და ან­გე­ლოზ­თა, ყვე­ლა ქმნი­ლე­ბი­სა და მარ­თალ­თა მთე­ლი მოდ­გმის, რომ­ლე­ბიც ცოც­ხა­ლი არი­ან შენს წი­ნა­შე, გა­კურ­თხებ შენ, რად­გან ამ დღი­სა და ჟა­მი­სა ღირ­სი გამ­ხა­დე, რა­თა მო­წა­მე­თა რიცხვში წი­ლი მი­მე­ღო შე­ნი ქრის­ტეს სას­მის­ში სა­უ­კუ­ნო ცხოვ­რე­ბა­ში, სუ­ლიწ­მინ­დის უხრწნე­ლე­ბა­ში სუ­ლი­სა და სხე­უ­ლის აღ­დგო­მი­სათ­ვის; და მათ შო­რის დღეს შენს წი­ნა­შე შე­რაც­ხილ ვიქ­ნე მსუ­ყე და სა­ა­მო მსხვერ­პლად, რო­გორც ეს წი­ნას­წარ გა­ნამ­ზა­დე, წი­ნას­წარ გა­აც­ხა­დე და აღას­რუ­ლე, უტ­ყუ­ა­რო და ჭეშ­მა­რი­ტო ღმერ­თო. ამის გა­მოც და ყვე­ლაფ­რის­თვი­საც გა­ქებ, გა­კურ­თხებ, გა­დი­დებ სა­უ­კუ­ნო მღვდელ­მთავ­რის იე­სო ქრის­ტეს, შე­ნი საყ­ვა­რე­ლი შვი­ლის მეშ­ვე­ო­ბით, ვი­სი მეშ­ვე­ო­ბი­თაც დი­დე­ბა შენ მას­თან ერ­თად სუ­ლიწ­მინ­და­ში აწ და მო­მა­ვა­ლი სა­უ­კუ­ნე­ე­ბი­სათ­ვის, ამინ~. რო­ცა კი წარ­მოთ­ქვა "ამინ" და აღას­რუ­ლა ლოც­ვა, ცეცხლზე მიჩე­ნილ­მა ადა­მი­ა­ნებ­მა მო­უ­კი­დეს, რო­დე­საც ალი ძლი­ერ ავარ­და, ვი­ხი­ლეთ საკ­ვირ­ვე­ლე­ბა, რო­მელ­თაც მოგ­ვე­ცა ხილ­ვა, რომ­ლე­ბიც და­ცუ­ლი ვი­ქე­ნით, რა­თა მომ­ხდა­რი სხვე­ბის­თვი­საც გვე­უწ­ყე­ბია. და­ვი­ნა­ხეთ, რომ ცეცხლმა შეკ­რა თა­ღო­ვა­ნი რამ ოთა­ხი, რო­გორც გე­მის აფ­რა ქა­რის­გან გა­ბე­რი­ლი, და მო­წა­მის სხე­ულს კედ­ლის მსგავ­სად წრი­უ­ლად შე­მო­ერ­ტყა, და შუ­ა­ში იყო არა დამ­წვა­რი ხორ­ცის მსგავ­სი, არა­მედ რო­გორც ოქ­რო და ვერცხლი ქუ­რა­ში ნაწ­რთო­ბი; და რო­გორც სურ­ნე­ლე­ბას ისე ვიყ­ნო­სავ­დით, რო­გორც საკ­მევ­ლის ან სხვა ძვირ­ფა­სი არო­მა­ტის კმე­ვას. და­სას­რულ, რო­დე­საც ურ­ჯუ­ლო­ებ­მა და­ი­ნა­ხეს, რომ არ შე­ეძ­ლოთ სხე­უ­ლის ცეც­ხლით შე­მუს­ვრა, ბრძა­ნეს მას­თან მი­სუ­ლი­ყო ჯა­ლა­თი და ეძ­გე­რა მახ­ვი­ლი. რო­დე­საც ეს გა­ა­კე­თა, გად­მო­დინ­და ბევ­რი სის­ხლი, ისე რომ ცეც­ხლი ჩა­აქ­რო და მთე­ლი ბრბო გაკ­ვირ­ვე­ბა­ში მო­იყ­ვა­ნა იმით, თუ რა­ო­დენ დი­დი განსხვა­ვე­ბაა ურ­წმუ­ნო­თა და რჩე­ულ­თა შო­რის, რო­მელ­თა­გან ერთ-ერ­თი იყო იგი ჩვენს დრო­ში უსაკ­ვირ­ვე­ლე­სი მო­ცი­ქუ­ლებ­რი­ვი და წი­ნას­წარ­მეტ­ყვე­ლი მოძ­ღვა­რი, სმირ­ნა­ში კა­თო­ლი­კე ეკ­ლე­სი­ის ეპის­კო­პო­სი. რად­გან ყო­ვე­ლი სიტ­ყვა, რაც მი­სი პი­რი­დან გა­მო­ვი­და, აღ­სრულ­და და აღ­სრულ­დე­ბა [მო­მა­ვალ­შიც].

შუ­რი­ან­მა, ღვარ­ძლი­ან­მა და ბო­როტ­მა [დე­მონ­მა], მარ­თალ­თა მოდ­გმის მო­წი­ნა­აღ­მდე­გემ, რო­დე­საც და­ი­ნა­ხა მი­სი დი­დი მარ­ტვი­ლო­ბა და და­სა­ბა­მი­დან­ვე უმ­წიკ­ვლო მო­ქა­ლა­ქე­ობა, უხრწნე­ლი გვირ­გვი­ნით შემ­კო­ბი­ლი და უდა­ვო ჯილ­დოს წამ­ღე­ბი, იზ­რუ­ნა, რომ მი­სი სხე­უ­ლი ჩვენ არ მიგ­ვე­ღო, მი­უ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ მრა­ვალს ეწა­და ამის გა­კე­თე­ბა და მის წმინ­და ხორ­ცთან შე­ხე­ბა. ამი­ტომ წინ გა­მო­იყ­ვა­ნა ნი­კი­ტა, ჰე­რო­დეს მა­მა, და მი­სი ძმა ალ­კე, რა­თა მმარ­თვე­ლი­სათ­ვის ეთ­ხო­ვა, რომ არ მი­ე­ცა სხე­ული; ამ­ბობ­დნენ: "არ მი­ა­ტო­ვონ ჯვარ­ცმუ­ლი და მი­სი თაყ­ვა­ნის­ცე­მა არ და­იწ­ყონ". ეს თქვეს იუ­დე­ველ­თა კარ­ნა­ხი­თა და ძალ­და­ტა­ნე­ბით. ისი­ნი კი­დე­ვაც იცავ­დნენ მას ჩვენს მი­ერ ცეც­ხლი­დან მი­სი მო­სა­ლოდ­ნე­ლი გა­მოყ­ვა­ნი­სა­გან, არ იცოდ­ნენ, რომ არც ქრის­ტეს, მთე­ლი ქვეყ­ნი­ე­რე­ბის გა­მო­სახ­სნელ­თა ხსნის გა­მო ვნე­ბუ­ლის მი­ტო­ვე­ბას შევ­ძლებ­დით და არც სხვას და­ვუწ­ყებ­დით მსა­ხუ­რე­ბას. რა­მე­თუ მას, თაყ­ვანს ვცემთ რო­გორც ღვთის ძეს, მარ­ტვილ­ნი კი გვიყ­ვარს რო­გორც მო­წა­ფე­ე­ბი და მიმ­ბაძ­ვე­ლე­ბი უფ­ლი­სა; და ღირ­სე­უ­ლა­დაც, თა­ვი­ან­თი მე­უ­ფის და­მოძ­ვრი­სად­მი და­უძ­ლე­ვე­ლი კე­თილ­გან­წყო­ბის გა­მო. დე, მა­თი თა­ნა­ზი­ა­რი და თა­ნა­მო­წა­ფე გავ­ხდეთ ჩვენც. რო­დე­საც და­ი­ნა­ხა ასის­თავ­მა იუ­დე­ველ­თა მე­ტო­ქე­ობა, იგი* შუ­ა­ში და­დო, რო­გორც მათ ჩვე­ო­დათ, და დაწ­ვა. ამ­გვა­რად, ჩვენ ავი­ღეთ მი­სი ძვირ­ფას ქვებ­ზე უფ­რო ძვირ­ფა­სი და ოქ­რო­ზე უფ­რო რჩე­უ­ლი ძვლე­ბი და მო­ვა­თავ­სეთ სა­თა­ნა­დო ად­გი­ლას. იქ, რო­გორც ეს შე­საძ­ლე­ბე­ლია, ჩვენ შეკ­რე­ბი­ლებს მხი­ა­რუ­ლე­ბა­სა და სი­ხა­რულ­ში, უფა­ლი მოგ­ვა­ნი­ჭებს მი­სი მო­წა­მე­ო­ბის და­ბა­დე­ბის დღის აღ­ნიშ­ვნას ად­რინ­დელ მებ­რძოლ­თა ხსოვ­ნის, მო­მა­ვა­ლი თა­ო­ბე­ბის წვრთნი­სა და შემ­ზა­დე­ბი­სათ­ვის. ასე­თი იყო ნე­ტა­რი პო­ლი­კარ­პეს [ხვედ­რი], რო­მელ­საც, ფი­ლა­დელ­ფი­ე­ლებ­თან ერ­თად სმირ­ნა­ში მე­თორ­მე­ტე მო­წა­მეს, მხო­ლოდ მას მო­იხ­სე­ნი­ებს ყვე­ლა, ისე რომ ყველ­გან წარ­მარ­თე­ბიც კი სა­უბ­რო­ბენ მას­ზე".

ასე­თი აღ­სას­რუ­ლით იქ­ნა ღირ­სყო­ფი­ლი საკ­ვირ­ვე­ლი და მო­ცი­ქუ­ლებ­რი­ვი პო­ლი­კარ­პე, რო­გორც ეს ამ­ბა­ვი სმირ­ნის ეკ­ლე­სი­ის ძმებ­მა და­ურ­თეს მის ზე­მოხ­სე­ნე­ბულ ეპის­ტო­ლეს. მის შე­სა­ხებ [შედ­გე­ნილ] ამა­ვე თხზუ­ლე­ბა­ში ასე­ვე სხვა მარ­ტვი­ლო­ბა­ნიც და­ურ­თეს, რომ­ლე­ბიც სმირ­ნა­ში აღ­სრულ­და პო­ლი­კარ­პეს მო­წა­მე­ო­ბის დროს, რომ­ლებ­თან ერ­თად სა­ვა­რა­უ­დოდ იყო მარ­კი­ო­ნის ცთო­მი­ლე­ბის [მიმ­დე­ვა­რი] პრეს­ვი­ტე­რი მეტ­რო­დო­რო­სი, იგი ცეცხლს მის­ცეს და ასე და­ი­ღუ­პა. მათ შო­რის იმ დროს სა­ხელ­განთქმულ მარ­ტვი­ლად ცნო­ბი­ლი იყო ვინ­მე პი­ო­ნი­ო­სი[50]. მის დაწ­ვრი­ლე­ბით აღ­სა­რე­ბას და სიტ­ყვის კად­ნი­ე­რე­ბას, სარ­წმუ­ნო­ე­ბის გა­მო ხალ­ხი­სა და მთავ­რე­ბის წი­ნა­შე წარ­მოთ­ქმულ აპო­ლო­გი­ას, და­მოძღვრა­სა და სა­ჯა­რო გა­მოს­ვლას, დევ­ნუ­ლე­ბის ჟამს გან­საც­დე­ლით და­ცე­მუ­ლე­ბის მი­მართ მე­გობ­რულ მოპ­ყრო­ბას და მათ შე­გო­ნე­ბას, რაც მან საპ­ყრო­ბი­ლე­ში მას­თან შე­სულ ძმებს და­ა­ბა­რა; ამას გარ­და სა­ტან­ჯველ­თა დათ­მე­ნას, ამას­თან ერ­თად მი­ლურსმნვის ტკი­ვი­ლებ­სა და ცეც­ხლის დათ­მე­ნას, და ყვე­ლა სა­ოც­რე­ბას­თან ერ­თად მის აღ­სას­რულს, - ყვე­ლა­ფერს უს­რუ­ლე­სად შე­ი­ცავს მის შე­სა­ხებ [და­წე­რი­ლი] თხზუ­ლე­ბა და და­ინ­ტე­რე­სე­ბულ პი­რებს მი­ვუ­თი­თებთ მას­ზე, რაც ჩარ­თუ­ლია ჩვენს მი­ერ შე­მოკ­რე­ბილ ად­რინ­დე­ლი მო­წა­მე­ე­ბის მარ­ტვი­ლო­ბებ­ში. შემ­დეგ მო­დის ასი­ის ქა­ლაქ პერ­გა­მოს­ში სხვა მო­წა­მე­თა მო­სახ­სე­ნებ­ლე­ბი, კარ­პო­სის, პა­პი­ლა­სი და ქა­ლის აგა­თო­ნი­კე­სი, მრა­ვა­ლი გა­მორჩე­უ­ლი აღ­სა­რე­ბით სა­ხე­ლოვ­ნად აღ­სრუ­ლე­ბულ­თა[51].

-----------------------------------------------------

* პოლიკარპეს სხეული - მთარგ.

XVI

მათ დროს ჩვენს მი­ერ ცო­ტა­თი ზე­მოთ ნახ­სე­ნებ­მა იუს­ტი­ნე­მაც ჩვე­ნი დოგ­მა­ტე­ბის გა­მო მე­ო­რე წიგ­ნი მი­უძღვნა ზე­მოხ­სე­ნე­ბულ მმარ­თვე­ლებს, და გამ­შვენ­და ღვთა­ებ­რი­ვი მო­წა­მე­ო­ბით. ფი­ლო­სო­ფოს­მა კრეს­კენ­ტოს­მა[52] (ცხოვ­რე­ბი­თაც და ქცე­ვი­თაც ეშუ­რე­ბო­და კი­ნი­კოს­თა სა­ხე­ლის გა­მარ­თლე­ბას) შეთ­ქმუ­ლე­ბა მო­უწ­ყო მას. იუს­ტი­ნე სა­უ­ბარ­ში მსმე­ნელ­თა თან­დას­წრე­ბით მრა­ვალ­გზის ამარ­ცხებ­და მას, და­სას­რულ, მო­წა­მე­ო­ბის გზით შე­ეკ­რა გა­მარ­ჯვე­ბის ჯილ­დოს ჭეშ­მა­რი­ტე­ბი­სას, რო­მელ­საც იგი შუ­ამ­დგომ­ლობ­და.

ამას­თან თვით ჭეშ­მა­რი­ტად ყვე­ლა­ზე დი­დი ფი­ლო­სო­ფო­სი ზე­მოხ­სე­ნე­ბულ აპო­ლო­გი­ა­ში აშ­კა­რად იმ­გვა­რად, რო­გორც მას ეს მო­მა­ვალ­ში შე­ემთხვე­ოდა, წი­ნას­წარ თქვა და ამ სიტ­ყვე­ბით აღ­ნიშ­ნა: "მეც მო­ვე­ლი და­სა­ხე­ლე­ბულ­თა შო­რის რო­მე­ლი­მე­სა­გან შეთ­ქმუ­ლე­ბის მოწ­ყო­ბას და ტან­ჯვის მი­ღე­ბას; თუნ­დაც კრეს­კენ­ტო­სის­გან, ვინც არის არა სიბრძნის­მოყ­ვა­რე, არა­მედ ქა­დი­ლის­მოყ­ვა­რე, რად­გან ეს კა­ცი არ არის ღირ­სი ეწო­დოს "ფი­ლო­სო­ფო­სი", ვინც იმის შე­სა­ხებ, რა­საც არ იც­ნობს სა­ხალ­ხოდ მოწ­მობს, რომ ქრის­ტი­ა­ნე­ბი უღ­მერ­თო­ე­ბი და ურ­წმუ­ნო­ე­ბი არი­ან, ამას აკე­თებს მრა­ვა­ლი შეც­დე­ნი­ლის წი­ნა­შე მად­ლის მო­პო­ვე­ბი­სა და მა­ა­მებ­ლო­ბი­სათ­ვის. თუ­კი არ იც­ნობს ქრის­ტეს მოძღვრე­ბას და თავს გვეს­ხმის ჩვენ, ყვე­ლა­ზე უკე­თუ­რი არის და უს­წავ­ლე­ლებ­ზე გა­ცი­ლე­ბით უა­რე­სი; ისი­ნი თავს არი­დე­ბენ ხში­რად იმის შე­სა­ხებ სა­უ­ბარს და ცრუ­მოწ­მე­ო­ბას, რაც არ იცი­ან. და თუ გა­იც­ნო, ვერ გა­ი­გო მათ­ში არ­სე­ბუ­ლი სი­დი­ა­დე ან გა­ი­გო და რომ არა იეჭ­ვონ ეს, ამას იქმს, ყვე­ლა­ზე უფ­რო მდა­ბიო და ყოვ­ლად უკე­თუ­რი, უმე­ცარ, უგუ­ნურ აზ­რსა და შიშს და­ნე­ბე­ბუ­ლი. და რად­გან მსურს, თქვენ იცო­დეთ, მე შევ­თა­ვა­ზე და ვკით­ხე მას ასე­თი რა­მე­ე­ბი იმის გა­სა­გე­ბად და სამ­ხი­ლებ­ლად, რომ ნამ­დვი­ლად არა­ფე­რი იცის. და ის, რომ ჭეშ­მა­რი­ტე­ბას ვამ­ბობ, თუ თქვენ­თან არ მო­უღ­წე­ვია ჩე­მი მტკი­ცე­ბუ­ლე­ბე­ბის შე­სა­ხებ ცნო­ბებს, მზად ვარ თქვენ წი­ნა­შე კვლავ წარ­მოვთქვა ისი­ნი, ეს კი ალ­ბათ იმ­პე­რა­ტო­რის საქ­მე იქ­ნე­ბა. ხო­ლო თუ თქვენ­თვის ცნო­ბი­ლია ჩე­მი შე­კით­ხვე­ბი და მი­სი პა­სუ­ხე­ბი, თქვენ­თვის ცხა­დი იქ­ნე­ბა, რომ მან თქვენს შე­სა­ხებ არა­ფე­რი იცის; ან თუ იცის, მსმე­ნელ­თა გა­მო ვერ ბე­დავს სა­უ­ბარს, რო­გორც ად­რე ვთქვი, იგი არა სიბრძნის­მოყ­ვა­რე, არა­მედ დი­დე­ბის­მოყ­ვა­რე კა­ცი ჩანს, ვინც არც სოკ­რა­ტეს გა­მო­ნათ­ქვამს, სიყ­ვა­რუ­ლის ღირსს, მი­ა­გებს პა­ტივს"[53].

ასე წერს იუს­ტი­ნე. ხო­ლო იმას, რომ მი­სი წი­ნას­წარ­მეტ­ყვე­ლე­ბა კრეს­კენ­ტო­სის შეთ­ქმუ­ლე­ბას­თან და­კავ­ში­რე­ბით აღ­სრულ­და, თა­ვის თხზუ­ლე­ბა­ში "ელინ­თა წი­ნა­აღ­მდეგ" მოგ­ვით­ხრობს ტა­ტი­ანე, კა­ცი, რო­მე­ლიც ად­რე­ულ ცხოვ­რე­ბა­ში ელინ­თა სწავ­ლე­ბებ­ში გა­ნიბრძნო, მათ შო­რის არამ­ცი­რე­დი დი­დე­ბა მო­ი­პო­ვა და თა­ვი­სი თხზუ­ლე­ბე­ბით მრა­ვა­ლი ჩა­ნა­წე­რი დაგ­ვი­ტო­ვა. იგი ამ­ბობს: "და უსაკ­ვირ­ვე­ლეს­მა იუს­ტი­ნემ მარ­თე­ბუ­ლად გა­ნაც­ხა­და, რომ ზე­მოხ­სე­ნე­ბუ­ლი ადა­მი­ა­ნე­ბი ავა­ზა­კებს ჰგვა­ნან"[54]. შემ­დეგ აგ­რძე­ლებს ფი­ლო­სო­ფოს­თა შე­სა­ხებ სა­უ­ბარს, და დას­ძენს: "კრეს­კენ­ტო­სი, დიდ ქა­ლაქ­ში ჩა­ბუ­დე­ბუ­ლი, ყვე­ლას აღე­მა­ტა წულთმხრწნე­ლო­ბით, ვერცხლის­მოყ­ვა­რე­ო­ბას კი მთლი­ა­ნად მი­უძღვნა თა­ვი. სიკ­ვდი­ლის უგუ­ლე­ბელ­ყო­ფის მრჩე­ველს თვი­თონ ისე ეში­ნო­და სიკ­ვდი­ლის, რომ იუს­ტი­ნეს სიკ­ვდი­ლით და­ცე­მა ესო­დენ დი­დი ბო­რო­ტე­ბით მო­ი­მოქ­მე­და, რად­გან ჭეშ­მა­რი­ტე­ბის მქა­და­გე­ბე­ლი გე­მოთ­მოყ­ვა­რე და მატ­ყუ­ა­რა ფი­ლო­სო­ფო­სებს ამ­ხი­ლებ­და"[55]. ასე­თი იყო იუს­ტი­ნეს მო­წა­მე­ო­ბის მი­ზე­ზი.

 

XVII

იგი­ვე პი­როვ­ნე­ბა მი­სი ბრძო­ლის წინ სხვებს, მის წინ წა­მე­ბუ­ლებს მო­იხ­სე­ნი­ებს პირ­ველ აპო­ლო­გი­აში, ჩვე­ნი თე­მი­სათ­ვის ჯე­როვ­ნად მოგ­ვით­ხრობს ამას და ასე წერს: "ერ­თი ქა­ლი ცხოვ­რობ­და გარყვნილ ქმარ­თან ერ­თად, წი­ნათ ისიც გარყვნილ ცხოვ­რე­ბას ეწე­ოდა, მაგ­რამ რო­დე­საც ქრის­ტეს მოძღვრე­ბა შე­იც­ნო, გონს მო­ეგო, მსგავ­სად­ვე ცდი­ლობ­და ქმრის გონ­ზე მოყ­ვა­ნას, მოძღვრე­ბა­ზე მი­უ­თი­თებ­და და მათ, ვინც არ ცხოვ­რობ­და გო­ნივ­რუ­ლად და მარ­თე­ბუ­ლი აზ­რის თა­ნახ­მად, აუწ­ყებ­და მო­მა­ვალ სა­უ­კუ­ნე­ში ცეც­ხლის სას­ჯელს. იგი კი იმა­ვე უწე­სო­ბა­ში რჩე­ბო­და, და თა­ვი­სი საქ­ცი­ე­ლე­ბით ქორ­წი­ნე­ბი­სა­გან გა­უც­ხოვ­და; რად­გან ცოლ­მა უღ­მერ­თო­ბად მიიჩნია გა­ეგ­რძე­ლე­ბია თა­ნაც­ხოვ­რე­ბა ქმარ­თან, რო­მე­ლიც ცდი­ლობ­და მი­ე­ღო ყვე­ლა­-ნა­ი­რი სი­ა­მოვ­ნე­ბა ბუ­ნე­ბის კა­ნო­ნი­სა და სა­მარ­თლი­ა­ნო­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ, და მო­ი­სურ­ვა ქორ­წი­ნე­ბის დარ­ღვე­ვა. რო­დე­საც მი­სი ოჯა­ხის შერცხვე­ნის გა­მო, რო­მე­ლიც ოდეს­მე ქმრის მოქ­ცე­ვის იმე­დით დარჩე­ნას ურჩევ­და, მან აი­ძუ­ლა თა­ვი­სი თა­ვი, რომ დარჩე­ნი­ლი­ყო. მას შემ­დეგ, რაც მი­სი ქმა­რი ალექ­სან­დრი­ა­ში გა­ემ­გზავ­რა, მას ეუწ­ყა მის მი­ერ ჩა­დე­ნი­ლი უფ­რო მძი­მე საქ­მე­ები, და მას­თან ქორ­წი­ნე­ბა­ში დარჩე­ნი­ლი და მე­უღ­ლის მსგავ­სი ცხოვ­რე­ბის მიმ­დე­ვა­რი უსა­მარ­თლო­ბა­თა და უღ­მერ­თო­ბა­თა თა­ნა­ზი­ა­რი რომ არ გამ­ხდა­რი­ყო, მის­ცა თქვენ­თან "გაყ­რად" წო­დე­ბუ­ლი და გან­შორ­და. მის მსგავს მშვე­ნი­ერ და კე­თილ ქმარს გა­ე­ხარ­დე­ბო­და, რომ ის, ვინც ად­რე მსა­ხუ­რებ­თან და და­ქი­რა­ვე­ბუ­ლებ­თან ერ­თად მემთვრა­ლე­ობ­და და გარყვნილ საქ­მე­ებს სჩა­დი­ო­და და შეჰ­ხა­რო­და ყვე­ლა სა­ხის ბო­რო­ტე­ბას, შეწ­ყვი­ტა ამის კე­თე­ბა და ურჩევ­და, მა­საც შე­ეწ­ყვი­ტა ამ საქ­მე­ე­ბის კე­თე­ბა. და რო­ცა მან არ მო­ი­სურ­ვა გაყ­რა, ბრა­ლი დას­დო და თქვა, რომ იგი ქრის­ტი­ა­ნი იყო. მან წე­რი­ლი გად­მოგ­ცა შენ იმ­პე­რა­ტორს, პირ­ვე­ლად ით­ხოვ­და ნე­ბარ­თვას თა­ვი­სი საქ­მე­ე­ბის მო­სა­წეს­რი­გებ­ლად, მი­სი საქ­მე­ე­ბის მო­წეს­რი­გე­ბის შემ­დეგ ბრალ­დე­ბა­ზე თა­ვის დაც­ვას, და შენ ამის ნე­ბა დარ­თე. მი­სი ქმა­რი კი, ახ­ლა უკ­ვე მის წი­ნა­აღ­მდეგ რა­ი­მეს თქმის ვერ შემ­ძლე, შეტ­რი­ალ­და პტო­ლე­მე­ო­სის, მი­სი (ცო­ლის - მთარგ.) ქრის­ტი­ან­თა სწავ­ლე­ბე­ბის მოძღვრის (ვინც და­სა­ჯა ურ­ბი­კი­უს­მა) წი­ნა­აღ­მდეგ შემ­დე­გი სა­ხით. ასის­თა­ვი მი­სი მე­გო­ბა­რი იყო და და­არ­წმუ­ნა, შე­ეპ­ყრა პტო­ლე­მე­ო­სი და ეკით­ხა მხო­ლოდ ეს, - ქრის­ტი­ა­ნი თუ იყო. და რო­დე­საც პტო­ლე­მე­ოს­მა, ჭეშ­მა­რი­ტე­ბის მოყ­ვა­რემ და არა მატ­ყუ­ა­რამ, არც მზაკ­ვრუ­ლი აზ­რის მქო­ნემ, აღი­არა, რომ ქრის­ტი­ა­ნი იყო, ასის­თავ­მა ბორ­კი­ლე­ბი და­ა­დო და დი­დი ხნის გან­მავ­ლო­ბა­ში ტან­ჯავ­და საპ­ყრო­ბი­ლე­ში. ბო­ლოს კი, რო­დე­საც ურ­ბი­კი­უს­თან მი­იყ­ვა­ნეს ეს კა­ცი, მსგავ­სად­ვე მხო­ლოდ ეს გა­მო­ი­ძია, ქრის­ტი­ა­ნი თუ იყო. და კვლავ, ქრის­ტეს მოძღვრე­ბის გა­მო მის თავ­ზე მო­წევ­ნუ­ლი სი­კე­თის მცოდ­ნემ აღი­ა­რა საღ­ვთო სათ­ნო­ე­ბის სას­წავ­ლე­ბე­ლი. რად­გან იგი, ვინც უარ­ყოფს, ან საქ­მის გა­კიც­ხვის გა­მო ხდე­ბა უარ­მყო­ფე­ლი, ან სა­კუ­თა­რი თა­ვის უღირ­სო­ბი­სა და იმის მცოდ­ნე, რომ ამ საქ­მი­სათ­ვის უც­ხო არის, გა­ურ­ბის აღ­სა­რე­ბას. აქე­დან არ­ცერ­თი არ შე­ე­ფე­რე­ბა ჭეშ­მა­რიტ ქრის­ტი­ანს. რო­დე­საც ურ­ბი­კი­უს­მა ბრძა­ნა მი­სი დას­ჯა, ვინ­მე ლუ­კი­უს­მა, თვი­თო­ნაც ქრის­ტი­ან­მა, და­ი­ნა­ხა რა, რომ ასე უგუ­ნუ­რად ჩა­ტარ­და სა­სა­მარ­თლო, ურ­ბი­კი­უსს მი­მარ­თა: "რა მი­ზე­ზით და­სა­ჯეს კა­ცი, რო­მე­ლიც არც მრუ­შო­ბა­ში, არც სიძ­ვა­ში, არც კა­ცისკვლა­ში, არც ქურ­დო­ბა­ში, არც ავა­ზა­კო­ბა­ში, არც რა­ი­მე უსა­მარ­თლო­ბა­ში იქ­ნა მხი­ლე­ბუ­ლი, არა­მედ აღი­არა, რომ ქრის­ტი­ა­ნის სა­ხელს ატა­რებ­და? არ გან­სჯი, ურ­ბი­კი­უს, ღვთის­მო­სა­ვად წო­დე­ბუ­ლი იმ­პე­რა­ტო­რის, არც კე­ის­რის ფი­ლო­სო­ფო­სი შვი­ლის, არც წმინ­და სე­ნა­ტის შე­სა­ფე­რი­სად". მან კი სხვა არა­ფე­რი უპა­სუ­ხა და მი­უ­გო ლუ­კი­უსს: "მე ვფიქ­რობ, რომ შენც ასე­თი ხარ~, და რო­დე­საც ლუ­კი­უს­მა უთ­ხრა - "სწო­რე­დაც", ასე­ვე ბრძა­ნა მი­სი დას­ჯაც. მან მად­ლო­ბა შე­წი­რა, რად­გან თქვა, რომ ასეთ უკე­თურ მე­უ­ფე­ებს გან­შორ­დე­ბა და კე­თილ მა­მას­თან და მე­უ­ფეს­თან, ღმერ­თთან მი­ემ­გზავ­რე­ბა. და ბრძა­ნა, რომ და­ე­სა­ჯათ სხვაც, მე­სა­მე შე­მო­სუ­ლი"[56]. ეს ამ­ბე­ბი იუს­ტი­ნემ ჯე­როვ­ნად და თან­მიმ­დევ­რუ­ლად და­ურ­თო მის ზე­მოხ­სე­ნე­ბულ სიტ­ყვებს - "ასე რომ, რო­მე­ლი­მე და­სა­ხე­ლე­ბულ­თა­გან მეც მო­ვე­ლი შეთ­ქმუ­ლე­ბის მოწ­ყო­ბას", და ა. შ.

 

XVIII

მან გან­სწავ­ლუ­ლი გო­ნე­ბი­სა და საღ­ვთო სა­კით­ხებ­ში გა­წა­ფუ­ლი აზ­რის შემ­ცვე­ლი მრა­ვა­ლი თხზუ­ლე­ბა დაგ­ვი­ტო­ვა, ყვე­ლა სარ­გე­ბე­ლით აღ­სავ­სე. მათ­კენ ვგზავ­ნით სწავ­ლის­მოყ­ვა­რეთ, და აღ­ვნიშ­ნავთ იმას, რაც ჩვე­ნი ცოდ­ნი­სათ­ვის სა­სარ­გებ­ლოა. არ­სე­ბობს მი­სი თხზუ­ლე­ბა ჩვე­ნი დოგ­მა­ტე­ბის გა­მო მიძღვნი­ლი ან­ტო­ნი­ნუ­სი­სად­მი, ღვთის­მო­სა­ვად წო­დე­ბუ­ლი­სად­მი, მი­სი შვი­ლი­სად­მი და რო­მა­ელ­თა სე­ნა­ტი­სად­მი, მე­ო­რე კი შე­ი­ცავს ჩვე­ნი სარ­წმუ­ნო­ე­ბის აპო­ლო­გი­ას, რაც შე­ად­გი­ნა ზე­მოხ­სე­ნე­ბუ­ლი იმ­პე­რა­ტო­რის მემ­კვიდ­რი­სა და თა­ნა­მო­სა­ხე­ლის, ან­ტო­ნი­ნუს ვე­რუ­სის მი­მართ, რომ­ლის დროს მომ­ხდარ მოვ­ლე­ნებს ჩვენ ახ­-ლა გან­ვი­ხი­ლავთ; და სხვაც "ელინ­თა წი­ნა­აღ­მდეგ", რო­მელ­შიც ვრცლად სა­უბ­რობს ჩვენ­თან და ელინ ფი­ლო­სო­ფო­სებ­თა­ნაც მრა­ვა­ლი სა­ძი­ე­ბე­ლი სა­კით­ხის შე­სა­ხებ და მსჯე­ლობს დე­მონ­თა ბუ­ნე­ბის შე­სა­ხებ, რი­თაც ახ­ლა თხრო­ბას არ და­ვამ­ძი­მებთ. აგ­რეთ­ვე ჩვე­ნამ­დე მო­აღ­წია ელინ­თა წი­ნა­აღ­მდეგ სხვა მის­მა თხზუ­ლე­ბამ, რომ­ლის სა­თა­უ­რია "მხი­ლე­ბა", და მათ გარ­და სხვა­მაც "ღვთის ერ­თსაწ­ყი­სი­ა­ნო­ბის შე­სა­ხებ", რო­მე­ლიც არა მხო­ლოდ ჩვენს წე­რილ­თა­გან, არა­მედ ელინ­თა წიგ­ნე­ბი­და­ნაც შე­ად­გი­ნა; მათ გარ­და და­წე­რა "ფსალ­ტეს"-ს სა­თა­უ­რის მქო­ნე, და სხვაც, მსჯე­ლო­ბა "სუ­ლის შე­სა­ხებ", რო­მელ­შიც სხვა­დას­ხვა სა­კით­ხებს წა­მოჭ­რის ამ თე­მის ირგვლივ და მო­ყავს ელინ ფი­ლო­სო­ფოს­თა შე­ხე­დუ­ლე­ბე­ბი, რო­მელ­თა გან­ქი­ქე­ბა­სა და სა­კუ­თა­რი შე­ხე­დუ­ლე­ბის სხვა თხზუ­ლე­ბა­ში გად­მო­ცე­მას გვპირ­დე­ბა. აგ­რეთ­ვე შე­ად­გი­ნა დი­ა­ლო­გი იუ­დე­ველ­თა წი­ნა­აღ­მდეგ, რაც ეფე­სელ­თა ქა­ლაქ­ში იმ დროს ებ­რა­ელ­თა სა­ხელ­განთქმუ­ლი კა­ცის, ტრი­ფო­ნის წი­ნა­აღ­მდეგ შე­ად­გი­ნა. მას­ში წარ­მოაჩენს, თუ რო­გორ აღ­ძრა იგი ღვთის მად­ლმა რწმე­ნის სიტ­ყვი­სათ­ვის, და თუ პირ­ველ ხა­ნებ­ში რო­გორ მო­შურ­ნე­ო­ბას იჩენ­და ფი­ლო­სო­ფი­უ­რი სწავ­ლე­ბე­ბის მი­მართ, და რას აკე­თებ­და ჭეშ­მა­რი­ტე­ბის გულ­მოდ­გი­ნე გა­მო­ძი­ე­ბი­სათ­ვის. მას­ში მოგ­ვით­ხრობს იუ­დე­ველ­თა შე­სა­ხებ, თუ რო­გორ აწ­ყობ­დნენ შეთ­ქმუ­ლე­ბას ქრის­ტეს მოძღვრე­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ, და ტრი­ფო­ნის წი­ნა­აღ­მდეგ ამა­ვე სა­კით­ხზე ვრცლად სა­უბ­რობს: "არა­თუ არ შე­ი­ნა­ნეთ, რაც ბო­რო­ტად ქმე­ნით, არა­მედ კა­ცე­ბი გა­მო­არჩი­ეთ მა­შინ და იე­რუ­სა­ლი­მი­დან მთელ ქვე­ყა­ნა­ზე და­აგ­ზავ­ნეთ; ამ­ბობ­დით, რომ გა­მოჩნდა ქრის­ტი­ან­თა უღ­მერ­თო მწვა­ლებ­ლო­ბა და ამ­ბობ­დით იმას, რა­საც ჩვენს წი­ნა­აღ­მდეგ ამ­ბობს ყვე­ლა ჩვენს შე­სა­ხებ უმე­ცა­რი, ისე რომ არამ­ხო­ლოდ თქვე­ნი თა­ვის­თვის გახ­დით უსა­მარ­თლო­ბის მი­ზე­ზი, არა­მედ სა­ერ­თოდ ყვე­ლა სხვა ადა­მი­ა­ნის­თვი­საც"[57].

ასე­ვე წერს იმას, თუ მის დრო­საც რო­გორ ბრწყი­ნავ­და წი­ნას­წარ­მეტ­ყვე­ლუ­რი ნი­ჭე­ბი ეკ­ლე­სი­ა­ში და ასე­ვე ახ­სე­ნებს იო­ა­ნეს "გა­მოც­ხა­დე­ბას", და ცხა­დად ამ­ბობს, რომ ის მო­ცი­ქულს ეკუთ­ვნის. აგ­რეთ­ვე ახ­სე­ნებს რა­ღაც წი­ნას­წარ­მეტ­ყვე­ლურ გა­მო­ნათ­ქვა­მებს. ამ­ხი­ლებს ტრი­ფონს იმის გა­მო, თუ რო­გორ ამოჭ­რეს ესე­ნი იუ­დე­ვე­ლებ­მა წე­რი­ლი­დან[58]. მი­სი სხვა მრა­ვა­ლი ნაშ­რო­მი მრა­ვალ ძმას­თან არის შე­მო­ნა­ხუ­ლი, და ძვე­ლებ­საც ისე­თი მო­შურ­ნე შეს­წავ­ლის ღირ­სად მიაჩნდათ ამ კა­ცის თხზუ­ლე­ბე­ბი, რომ ირი­ნე­ო­სი მის სიტ­ყვებს მო­იხ­სე­ნი­ებს "მწვა­ლებ­ლო­ბე­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ" ნაშ­რო­მის მე­ოთ­ხე წიგ­ნში და ამ­ბობს: "იუს­ტი­ნეც მარ­კი­ო­ნის წი­ნა­აღ­მდეგ თხზუ­ლე­ბა­ში მშვე­ნივ­რად ამ­ბობს, რომ თვით უფალ­საც არ ირ­წმუ­ნებ­და, შე­მოქ­მე­დის გარ­და რომ სხვა ღმერ­თი ექა­და­გა"[59]. მი­სი თხზუ­ლე­ბის მე­ხუ­თე წიგ­ნში კი ამას გად­მო­ცემს შემ­დე­გი სიტ­ყვე­ბით: "და მშვე­ნივ­რად თქვა იუს­ტი­ნემ, რომ უფ­ლის მოს­ვლამ­დე სა­ტა­ნას არა­სო­დეს გა­უ­ბე­დავს ღვთის გმო­ბა, რად­გან ჯერ არ იცო­და მი­სი გა­ნაჩენი"[60]. და ამის თქმა აუ­ცი­ლე­ბე­ლი იყო სწავ­ლის მოყ­ვა­რე­თა სი­ბე­ჯი­თის წარ­სა­მარ­თა­ვად, რა­თა მი­ყო­ლოდ­ნენ მის აზ­რებს. და ასე­თი ამ­ბე­ბი მოხ­და მას­თან და­კავ­ში­რე­ბით.

 

XIX

ზე­მოხ­სე­ნე­ბუ­ლი იმ­პე­რა­ტო­რის ზე­ო­ბის მერ­ვე წელს, რო­დე­საც რო­მა­ელ­თა ეკ­ლე­სი­ის ეპის­კო­პოს­მა ანი­კე­ტუს­მა გა­ნას­რუ­ლა სრუ­ლი ცხრა წე­ლი­წა­დი, იგი შეც­ვა­ლა სო­ტერ­მა, ხო­ლო ალექ­სან­დრი­ის დი­ო­ცე­ზის წი­ნამ­დგო­მე­ლის კე­ლა­დი­ო­ნის მე­თოთ­ხმე­ტე წელს

 

XX

აგ­რი­პი­ნუს­მა[61] მი­ი­ღო მო­ნაც­ვლე­ობა. ან­ტი­ო­ქი­ის ეკ­ლე­სი­ა­ში მო­ცი­ქულ­თა­გან რი­გით მე­ექ­ვსე ეპის­კო­პო­სად ცნო­ბი­ლი გახ­და თე­ო­ფი­ლე; რო­დე­საც იქ ჰე­რო­ნის შემ­დეგ დად­გი­ნე­ბუ­ლი იყო რი­გით მე­ოთ­ხე კორ­ნე­ლი­უსი, მის შემ­დეგ კი მე­ხუ­თე სა­ფე­ხურ­ზე ეპის­კო­პო­სო­ბა ეროს­მა მი­ი­ღო[62].

 

XXI

მათ დროს ეკ­ლე­სი­ა­ში სა­ხე­ლი გა­ით­ქვა ჰე­გე­სი­პემ, ვი­საც ვიც­ნობთ ზე­მოთ­მოყ­ვა­ნი­ლი თხრო­ბის მეშ­ვე­ო­ბით, ასე­ვე დი­ო­ნი­სემ, კო­რინ­თელ­თა ეპის­კო­პოს­მა და პი­ნი­ტუს­მა, კრი­ტელ­თა სხვა ეპის­კო­პოს­მა, ფი­ლი­პემ და მათ­თან ერ­თად აპო­ლი­ნარ­მა და მე­ლი­ტონ­მა, მუ­სა­ნი­ოს­მა და მო­დეს­ტოს­მა, და ყვე­ლა­ზე მე­ტად ირი­ნე­ოს­მა. მა­თი სა­მო­ცი­ქუ­ლო გად­მო­ცე­მის სა­ღი სარ­წმუ­ნო­ე­ბის მართლმა­დი­დებ­ლო­ბამ წე­რი­ლო­ბი­თი სა­ხით ჩვე­ნამ­დეც მო­აღ­წია[63].

 

XXII

ჰე­გე­სი­პემ ჩვე­ნამ­დე მოღ­წე­ულ თა­ვის ხუთ ნაშ­რომ­ში სა­კუ­თა­რი აზ­რის უს­რუ­ლე­სი ჩა­ნა­წე­რი დაგ­ვი­ტო­ვა. მათ­ში წარ­მოაჩენს, თუ რო­გორ ურ­თი­ერ­თობ­და მრა­ვალ ეპის­კო­პოს­თან, რო­დე­საც იმოგ­ზა­უ­რა რო­მამ­დე, და რომ ყვე­ლას­თან ღე­ბუ­ლობ­და ერ­თსა და იმა­ვე მოძღვრე­ბას. მაგ­რამ კარ­გი იქ­ნე­ბა, მო­ვის­მი­ნოთ, რო­დე­საც ამას ამ­ბობს კო­რინ­თელ­თა მი­მართ კლი­მენ­ტის ეპის­ტო­ლის შე­სა­ხებ, მის მი­ერ ზო­გი რა­მის თქმის შემ­დეგ: "და დარჩა კო­რინ­თელ­თა ეკ­ლე­სია მარ­თალ მოძღვრე­ბა­ში კო­რინ­თო­ში პრი­მუ­სის ეპის­კო­პო­სო­ბამ­დე. კო­რინ­თე­ლებ­თან ურ­თი­ერ­თო­ბა მქონ­და და მათ­თან ერ­თად გა­ვა­ტა­რე საკ­მა­ოდ ბევ­რი დღე, რო­დე­საც მივ­ცუ­რავ­დი რო­მის­კენ, და ამ ხნის გან­მავ­ლო­ბა­ში ძა­ლებს აღ­ვიდ­გენ­დი მარ­თა­ლი მოძღვრე­ბით. რო­დე­საც ვიმ­ყო­ფე­ბო­დი რომ­ში, შე­ვად­გი­ნე მო­ნაც­ვლე­ო­ბის სია ანი­კე­ტუ­სამ­დე, რომ­ლის დი­ა­კო­ნი იყო ელევ­თე­რი, ანი­კე­ტუ­სი შეც­ვა­ლა სო­ტერ­მა, შემ­დეგ იგი - ელევ­თერ­მა. მო­ნაც­ვლე­ო­ბის თი­თოე­ულ სი­ა­ში და თი­თოე­ულ ქა­ლაქ­ში ისე უპ­ყრი­ათ, რო­გორც რჯუ­ლი, წი­ნას­წარ­მეტ­ყვე­ლე­ბი და უფა­ლი ქა­და­გებს".

თვი­თონ კი მი­სი დრო­ინ­დე­ლი მწვა­ლებ­ლო­ბე­ბის სა­თა­ვე­ებს შემ­დეგ­ნა­ი­რად აღ­წერს: "მას შემ­დეგ, რაც ია­კობ მარ­თა­ლი ეწა­მა იმა­ვე მი­ზე­ზით, რი­თაც უფა­ლი, კვლავ მი­სი ბი­ძაშ­ვი­ლი სი­მონ კლე­ო­პა­სი იქ­ნა დად­გი­ნე­ბუ­ლი ეპის­კო­პო­სად, რო­მე­ლიც წინ და­ა­ყე­ნა ყვე­ლამ, რად­გან იყო უფ­ლის მე­ო­რე ბი­ძაშ­ვი­ლი. ამი­ტომ უწო­დებ­დნენ ეკ­ლე­სი­ას ქალ­წულს, რად­გან ჯერ არ იყო ამაო­ე­ბის სმე­ნით გახრწნი­ლი, ხო­ლო თე­ბუ­თის­მა, რად­გან იგი ეპის­კო­პო­სი ვერ გახ­და, ხალ­ხში და­იწ­ყო მი­სი გახრწნა იმ შვი­დი მწვა­ლებ­ლო­ბი­დან, რო­მელ­თაც თვი­თო­ნაც ეკუთ­ვნო­და. ერთ-ერ­თი მათ­გან იყო სვი­მო­ნი, ვის­გა­ნაც სა­თა­ვეს იღებს სვი­მო­ნი­ა­ნე­ლე­ბი, ასე­ვე იყო კლე­ო­ბი­ოსი, ვის­გა­ნა­ცაა კლე­ო­ბი­ე­ლე­ბი, დო­სი­თე­ოსი, ვის­გა­ნა­ცაა დო­სი­თე­ო­სი­ე­ლე­ბი, გორ­თაი­ოსი, ვის­გა­ნაც არი­ან ორა­თე­ნე­ლე­ბი, და მას­ბო­თე­ლე­ბი. მათ­გან იღე­ბენ სა­თა­ვეს მე­ნან­დრე­ლე­ბი, მარ­კი­ო­ნე­ლე­ბი, კარ­პოკ­რა­ტე­ლე­ბი, ვა­ლენ­ტი­ნე­ლე­ბი, ბა­სი­ლი­დი­ა­ნე­ლე­ბი, სა­ტურ­ნი­ლი­ა­ნე­ლე­ბი. თი­თოე­ულ მათ­განს სა­კუ­თა­რი განსხვა­ვე­ბე­ლი გზით შე­მო­ქონ­და სა­კუ­თა­რი შე­ხე­დუ­ლე­ბა, მათ­გან წა­მო­ვიდ­ნენ ცრუქ­რის­ტე­ები, ცრუ­წი­ნას­წარ­მეტ­ყვე­ლე­ბი, ცრუ­მო­ცი­ქუ­ლე­ბი, თი­თოე­უ­ლი მათ­გა­ნი ანა­წევ­რებ­და ეკ­ლე­სი­ის ერ­თო­ბას გამხრწნე­ლი მოძღვრე­ბე­ბით ღვთი­სა და მი­სი ქრის­ტეს წი­ნა­აღ­მდეგ"[64].

იგი­ვე მწე­რა­ლი ასე­ვე მოგ­ვით­ხრობს იუ­დე­ვე­ლებ­თან ძვე­ლად წარ­მო­შო­ბილ მწვა­ლებ­ლო­ბებ­ზე: "წი­ნა­დაც­ვე­თილ­თა შო­რის, ის­რა­ე­ლის ძე­თა შო­რის იუ­და­სა და ქრის­ტეს ტო­მის წი­ნა­აღ­მდეგ არ­სე­ბობ­და სხვა­დას­ხვა შე­ხე­დუ­ლე­ბე­ბი, ესე­ნი იყ­ვნენ: ესე­ვე­ლე­ბი, გა­ლი­ლე­ვე­ლე­ბი, ჰე­მე­რო­ბაპ­ტის­ტე­ბი, მას­ბო­თე­ვე­ლე­ბი, სა­მა­რი­ტე­ლე­ბი, სა­დუ­კე­ვე­ლე­ბი და ფა­რი­სე­ვე­ლე­ბი"[65].

მან ასე­ვე სხვა მრა­ვა­ლი რამ და­წე­რა, რო­მელ­თა­გან ნა­წი­ლი უკ­ვე ზე­მოთ ვახ­სე­ნეთ და ის­ტო­რი­ის ჟამ­თას­ვლის შე­სა­ბა­მი­სად გად­მო­ვე­ცით. მან ებ­რა­ელ­თა სა­ხა­რე­ბი­დან, სი­რი­უ­ლი­დან[66] და სა­კუთ­რივ ებ­რა­უ­ლი ენი­დან ზო­გი რამ გად­მოს­ცა, აჩვე­ნა რა რომ თვი­თო­ნაც ებ­რა­ელ­თა­გან გახ­და მორ­წმუ­ნე, და სხვა რა­მე­საც მო­იხ­სე­ნი­ებს, რო­გორც იუ­დე­ველ­თა და­უ­წე­რე­ლი გად­მო­ცე­მი­დან აღე­ბულს. არა მხო­ლოდ იგი, ირი­ნე­ო­სიც და ძვე­ლე­ბის მთე­ლი და­სი სო­ლო­მო­ნის იგა­ვებს უწო­დებს ყოვ­ლად სათ­-ნო სიბრძნეს. რო­დე­საც ე. წ. აპოკ­რი­ფე­ბის შე­სა­ხებ სა­უბ­რობს, გვი­ამ­ბობს, რომ ზო­გი­ერ­თი მათ­გა­ნი მის­მა თა­ნა­მედ­რო­ვე მწვა­ლებ­ლებ­მა შეთ­ხზეს. მაგ­რამ გა­და­ვი­დეთ სხვა მწე­რალ­ზე.

 

XXIII

დი­ო­ნი­სეს შე­სა­ხებ პირ­ვე­ლად უნ­და ით­ქვას ის, რომ იგი კო­რინ­თო­ში დად­გი­ნე­ბულ იქ­ნა დი­ო­ცე­ზის ეპის­კო­პო­სის საყ­დარ­ზე, და რომ მის საღ­ვთო შრო­მის­მოყ­ვა­რე­ო­ბას არა მხო­ლოდ მის ხელ­ქვეშ დამწყსილ­ნი, არა­მედ უც­ხო­ნიც უშურ­ვე­ლად ეზი­ა­რე­ბოდ­ნენ. მან თა­ვი­სი თა­ვი ყვე­ლა­სათ­ვის ყვე­ლა­ზე სა­ჭი­რო გა­ხა­და, და ეკ­ლე­სი­ებს სწერ­და კა­თო­ლი­კე ეპის­ტო­ლე­ებს. მათ შო­რის არის ლა­კე­დე­მო­ნელ­თა მი­მართ მართლმა­დი­დებ­ლო­ბის სწავ­ლე­ბა მშვი­დო­ბი­სა და ერ­თი­ა­ნო­ბის თე­მა­ზე, ათე­ნელ­თა მი­მართ კი - რწმე­ნი­სა და სა­ხა­რე­ბის მი­ხედ­ვით მო­ქა­ლა­ქე­ო­ბი­სა­კენ წა­მა­ქე­ზე­ბე­ლი, რის უგუ­ლე­ბელ­მყო­ფე­ლებ­საც ამ­ხი­ლებს რო­გორც გო­ნი­ე­რე­ბი­სა­გან გან­დგო­მი­ლებს, და ეს მა­შინ რო­ცა მა­თი წი­ნამ­დგო­მე­ლი პუბ­ლი­უ­სი ეწა­მა იმ დროს მომ­ხდა­რი დევ­ნუ­ლე­ბი­სას. პუბ­ლი­უ­სის მო­წა­მე­ო­ბის შემ­დეგ მო­იხ­სე­ნი­ებს მათ ეპის­კო­პო­სად კოდ­რა­ტო­სის დად­გი­ნე­ბას და და­ა­მოწ­მებს, რომ ისი­ნი მი­სი მო­შურ­ნე­ო­ბით იქ­ნენ შე­მოკ­რე­ბი­ლი და გა­მო­ცოცხლდა მა­თი რწმე­ნა. ამას­თან გან­მარ­ტავს, თუ რო­გორ იქ­ნა დად­გი­ნე­ბუ­ლი პირ­ვე­ლად ათე­ნის დი­ო­ცე­ზის ეპის­კო­პო­სად "საქ­მე­ებ­ში" ნახ­სე­ნე­ბი, პავ­ლე მო­ცი­ქუ­ლის მი­ერ სარ­წმუ­ნო­ე­ბა­ზე მოქ­ცე­უ­ლი დი­ო­ნი­სე არე­ო­პა­გე­ლი. ასე­ვე მო­აღ­წია მის­მა სხვა ეპის­ტო­ლემ ნი­კო­მი­დი­ელ­თა მი­მართ მი­წე­რილ­მა, რო­მელ­შიც ებრძვის მარ­კი­ო­ნის მწვა­ლებ­ლო­ბას და ახ­დენს მის შე­და­რე­ბას ჭეშ­მა­რი­ტე­ბის კა­ნონ­თან. ასე­ვე წერს გორ­ტი­ნა­ში მყოფ ეკ­ლე­სი­ას კრე­ტას და­ნარჩენ დი­ო­ცე­ზებ­თან ერ­თად, მო­კით­ხვას უთ­ვლის მათ ეპის­კო­პოს ფი­ლი­პეს მრა­ვა­ლი კე­თილ­შო­ბი­ლუ­რი საქ­ცი­ე­ლის გა­მო, რა­ზეც მოწ­მობს მის მი­ერ დამწყსი­ლი ეკ­ლე­სია, და შე­ახ­სე­ნებს, რომ სა­ჭი­როა მი­სი დაც­ვა მწვა­ლე­ბელ­თა მხრი­დან გარყვნი­სა­გან. ამას­ტრი­ა­ში მყოფ ეკ­ლე­სი­ას და მას­თან ერ­თად პონ­ტო­ში მყოფ ეკ­ლე­სი­ებ­საც სწერს, და ახ­სე­ნებს, რომ ბაკ­ხი­ლი­დემ და ელ­პის­ტი­უს­მა და­არ­წმუ­ნეს იგი, და­ე­წე­რა ეს ეპის­ტო­ლე; მას­ში გად­მო­ცემს საღ­ვთო წე­რი­ლის გან­მარ­ტე­ბებს, და მო­იხ­სე­ნი­ებს მათ ეპის­კო­პოსს, სა­ხე­ლად პალ­მას. იგი მათ ბევრს შე­ა­გო­ნებს ქორ­წი­ნე­ბი­სა და სიწ­მინ­დის შე­სა­ხებ, და გა­ნუ­წე­სებს რა­ი­მე და­ცე­მი­სა­გან, ცთო­მი­ლე­ბი­სა­გან, ან მწვა­ლებ­ლუ­რი სიც­რუ­ი­სა­გან მოქ­ცე­ულ­თა მი­ღე­ბას. ამათ­თან ერ­თად აღი­ნუს­ხე­ბა სხვა ეპის­ტო­ლეც კნო­სი­უ­სი­სად­მი მი­წე­რი­ლი, რო­მელ­შიც დი­ო­ცე­ზის ეპის­კო­პოს პი­ნი­ტოსს მო­უ­წო­დებს, ძმებს არ და­ა­დოს სიწ­მინ­დის მძი­მე ტვირ­თი და გა­ით­ვა­ლის­წი­ნოს მრა­ვალ­თა უძ­ლუ­რე­ბა. პი­ნი­ტო­სი წერს მის მი­მართ პა­სუხს: იგი აღფრთო­ვა­ნე­ბუ­ლია და მო­კით­ხვას უგ­ზავ­ნის დი­ო­ნი­სეს, სა­პა­სუ­ხოდ მო­უ­წო­დებს ზოგ­ჯერ უფ­რო სრუ­ლი წე­რი­ლე­ბით უფ­რო მყა­რი საკ­ვე­ბი გა­დას­ცეს, მას­თან მყო­ფი ერის აღ­საზ­რდე­ლად, რა­თა ბო­ლომ­დე რძი­ა­ნი სიტ­ყვე­ბით [გა­მოკ­ვე­ბი­ლებ­მა] ჩვი­ლებ­რი­ვი ქცე­ვით არ გან­ვლონ ჟა­მი და მათ­თვის უც­ნო­ბი არ დარჩეს მო­ხუ­ცე­ბუ­ლო­ბის ასა­კი. ამ ეპის­ტო­ლით რო­გორც ყვე­ლა­ზე ზედ­მი­წევ­ნი­თი ხა­ტის მეშ­ვე­ო­ბით წარ­მოაჩენს პი­ნი­ტო­სის მრწამ­სის მართლმა­დი­დებ­ლო­ბას და მის ხელ­ქვეშ დამწყსილ­თა შე­სა­წევ­ნე­ლად ზრუნ­ვას, გან­სწავ­ლუ­ლო­ბა­სა და საღ­ვთის­მეტ­ყვე­ლო შეგ­ნე­ბას.

გარ­და ამი­სა, მოღ­წე­უ­ლია დი­ო­ნი­სეს ეპის­ტო­ლე რო­მა­ელ­თა მი­მართ, მი­მარ­თუ­ლი მი­სი თა­ნა­მედ­რო­ვე ეპის­კო­პოს სო­ტე­რი­სად­მი. უმ­ჯო­ბე­სია, გად­მოვ­ცეთ მი­სი სიტ­ყვე­ბი, რომ­ლებ­შიც იწო­ნებს რო­მა­ელ­თა ჩვე­უ­ლე­ბას და­ცულს ჩვენს დრო­ინ­დელ დევ­ნუ­ლე­ბამ­დე; იგი წერს: "რად­გან თქვენ თა­ვი­დან­ვე გაქვთ ასე­თი ჩვე­უ­ლე­ბა, რომ ყვე­ლა ძმას სხვა­დას­ხვაგ­ვა­რად უწევთ ქველ­მოქ­მე­დე­ბას და მრა­ვალ ეკ­ლე­სი­ას ყვე­ლა ქა­ლაქ­ში უგ­ზავ­ნით შე­წი­რუ­ლო­ბას, რი­თაც ამ­სუ­ბუ­ქებთ გა­ჭირ­ვე­ბულ­თა სი­ღა­რი­ბეს, მა­ღა­რო­ებ­ში მყოფ ძმებს ამა­რა­გებთ თა­ვი­დან­ვე გაგ­ზავ­ნი­ლი შე­წი­რუ­ლო­ბე­ბით, რო­მა­ელ­თა მა­მე­ბი­სა­გან გად­მო­ცე­მულ ჩვე­უ­ლე­ბას იცავთ რო­გორც ნამ­დვი­ლი რო­მა­ე­ლე­ბი. ჩვე­ნი ნე­ტა­რი ეპის­კო­პო­სი სო­ტე­რი არა მხო­ლოდ იცავს ამ ჩვე­უ­ლე­ბას, არა­მედ გა­ნავ­რცობს კი­დეც, უხ­ვი ამა­ნა­თე­ბით ამა­რა­გებს წმინ­და­ნებს, რომ­ში ჩა­მო­სულ ძმებს კი, რო­გორც შვი­ლებს მოყ­ვა­რუ­ლი მა­მა, შე­ა­გო­ნებს ნე­ტა­რი სიტ­ყვე­ბით".

ამა­ვე ეპის­ტო­ლე­ში მო­იხ­სე­ნებს კლი­მენ­ტის ეპის­ტო­ლეს კო­რინ­თელ­თა მი­მართ. ცხად­ყოფს, რომ თა­ვი­დან­ვე, ძვე­ლი დრო­ი­დან, ეკ­ლე­სი­ებ­ში დამ­კვიდ­რდა მი­სი წა­კით­ხვის ჩვე­უ­ლე­ბა. იგი ამ­ბობს: "დღეს უფ­ლის წმინ­და დღეს ვა­ტა­რებთ, და ვკით­ხუ­ლობთ თქვენს ეპის­ტო­ლეს, რომ­ლის წა­კით­ხვას გა­ვაგ­რძე­ლებთ მუ­დამ, ჟა­მი­დან ჟა­მამ­დე შე­გო­ნე­ბის მი­სა­ღე­ბად, რო­გორც ად­რე ჩვენს მი­მართ კლი­მენ­ტის მი­ერ მო­წე­რილს".

გარ­და ამი­სა, იგი­ვე მწე­რა­ლი სა­კუ­თა­რი ეპის­ტო­ლე­ე­ბის შე­სა­ხებ, რო­გორც ნა­ყალ­ბე­ვებ­ზე, ასე ამ­ბობს: "დავ­წე­რე ეპის­ტო­ლე­ები, რო­დე­საც ძმებ­მა მთხო­ვეს, რომ და­მე­წე­რა. და ესე­ნი ეშ­მა­კის მო­ცი­ქუ­ლებ­მა ღვარ­ძლით გა­ავ­სეს, ზო­გი რამ მო­აკ­ლეს, ზო­გი და­უ­მა­ტეს. ვაი, მათ! ასე რომ, თუ­კი ზო­გი­ერ­თე­ბი სა­უფ­ლო წე­რი­ლე­ბის გა­ყალ­ბე­ბა­ზე წა­ვიდ­ნენ, გა­საკ­ვი­რი არაა ასე­თე­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ რომ შეთ­ქმუ­ლიყ­ვნენ".

მათ­თან მო­აღ­წია დი­ო­ნი­სეს სხვა ეპის­ტო­ლემ ყვე­ლა­ზე მორ­წმუ­ნე დის ქრი­ზო­ფო­რა­სად­მი მი­წე­რი­ლი, ვი­საც სწერს თან­მიმ­დევ­რუ­ლად, გა­და­ცემს რა მის­თვის შე­სა­ბა­მის გო­ნის­მი­ერ საკ­ვებს. ასე­თი [ამ­ბე­ბი] არის დი­ო­ნი­სეს შე­სა­ხებ.

 

XXIV

თე­ო­ფი­ლეს­გან კი, რო­მე­ლიც ზე­მოთ ან­ტი­ო­ქი­ის ეკ­ლე­სი­ის ეპის­კო­პო­სად მო­ვიხ­სე­ნი­ეთ, მოღ­წე­უ­ლია რწმე­ნის საწ­ყი­სე­ბის შემ­ცვე­ლი სა­მი თხზუ­ლე­ბა მი­წე­რი­ლი ავ­ტო­ლი­კეს მი­მართ, და სხვაც სა­თა­უ­რით "ჰერ­მო­გე­ნეს მწვა­ლებ­ლო­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ", რო­მელ­შიც იო­ა­ნეს "გა­მოც­ხა­დე­ბი­დან" იყე­ნებს მოწ­მო­ბებს; ასე­ვე გავ­რცე­ლე­ბუ­ლია მი­სი სხვა სა­მოძღვრო წიგ­ნე­ბი[67]. რო­დე­საც მწვა­ლებ­ლებ­მა მა­შინ ღვარ­ძლის მსგავ­სად არა ნაკ­ლებ გარყვნეს სა­მო­ცი­ქუ­ლო მოძღვრე­ბის წმინ­და თეს­ლი, ეკ­ლე­სი­ა­თა მწყემ­სე­ბი, რო­გორც ქრის­ტეს ცხვრე­ბი­სა­გან ვე­ლუ­რი რამ მხე­ცე­ბის გან­მდევ­ნე­ლე­ბი, ყველ­გან თა­ვი­დან იშო­რებ­დნენ მათ, ზოგ­ჯერ ძმე­ბის შე­გო­ნე­ბე­ბი­თა და რჩევა-და­რი­გე­ბე­ბით, ზოგ­ჯერ კი მა­თი შიშ­ვლად გან­ძარ­ცვით, ზე­პი­რად უშუ­ა­ლო გა­მო­კით­ხვე­ბი­თა და მოქ­ცე­ვით, ზოგ­ჯერ წე­რი­ლო­ბი­თი ჩა­ნა­წე­რე­ბის მეშ­ვე­ო­ბით ზედ­მი­წევ­ნით ამ­ხელ­დნენ და ას­წო­რებ­დნენ მათ შე­ხე­დუ­ლე­ბებს. ის, რომ მათ წი­ნა­აღ­მდეგ სხვებ­თან ერ­თად თე­ო­ფი­ლეც ირაზ­მე­ბო­და, ცხა­დი ხდე­ბა მარ­კი­ო­ნის წი­ნა­აღ­მდეგ მის მი­ერ ნაღ­ვა­წი კე­თილ­შო­ბი­ლუ­რი თხზუ­ლე­ბი­დან; ის ჯერ კი­დევ ახ­ლან­დელ დრომ­დე არის შე­მორჩე­ნი­ლი სხვებ­თან ერ­თად, რომ­ლე­ბიც ჩვენ მო­ვიხ­სე­ნი­ეთ. იგი მო­ცი­ქულ­თა­გან მეშ­ვი­დემ, მაქ­სი­მი­ნუს­მა შეც­ვა­ლა ან­ტი­ო­ქი­ის ეკ­ლე­სი­ა­ში[68].

 

XXV

ფი­ლი­პემ, რო­მელ­საც დი­ო­ნი­სეს სიტ­ყვე­ბი­დან გორ­ტი­ნე­ში დი­ო­ცე­ზის ეპის­კო­პო­სად ვიც­ნობთ, მა­ნაც მთე­ლი მო­შურ­ნე­ო­ბით შე­ად­გი­ნა თხზუ­ლე­ბა მარ­კი­ო­ნის წი­ნა­აღ­მდეგ, მსგავ­სად­ვე ირო­ნე­ოს­მაც და მო­დეს­ტოს­მაც[69], ვინც ამ კა­ცის სიც­რუე სხვებ­ზე გა­მორჩე­უ­ლად ყვე­ლას წი­ნა­შე სა­აშ­კა­რა­ო­ზე გა­მო­ი­ტა­ნა, და სხვა მრა­ვალ­მაც, რო­მელ­თა შრო­მე­ბი მრა­ვალ ძმას­თან ახ­ლან­დელ დრომ­დე არის და­ცუ­ლი.

 

XXVI

ამ დროს გან­სა­კუთ­რე­ბით სა­ხელ­განთქმუ­ლი იყ­ვნენ სარ­დის დი­ო­ცე­ზის ეპის­კო­პო­სი მე­ლი­ტო­ნი და ჰი­ე­რა­პო­ლის დი­ო­ცე­ზის - აპო­ლი­ნა­რი, რომ­ლებ­მაც იმ დროს სარ­წმუ­ნო­ე­ბის გა­მო, თი­თოე­ულ­მა ცალ-ცალ­კე აპო­ლო­გე­ტუ­რი მტკი­ცე­ბუ­ლე­ბე­ბით მი­მარ­თა რო­მა­ელ­თა ზე­მოხ­სე­ნე­ბულ იმ­პე­რა­ტორს. მათ­გან ჩვენს შე­სა­მეც­ნებ­ლად მო­აღ­წია შემ­დეგ­მა თხზუ­ლე­ბებ­მა: მე­ლი­ტო­ნის "პა­სე­ქის შე­სა­ხებ", სიტ­ყვა "უფ­ლის დღის შე­სა­ხებ", ასე­ვე "ადა­მი­ა­ნის რწმე­ნის შე­სა­ხებ", "ქმნი­ლე­ბის შე­სა­ხებ", "რწმე­ნის მორჩი­ლე­ბის შე­სა­ხებ" და "გრძნო­ბე­ბის შე­სა­ხებ" და მათ გარ­და "სუ­ლი­სა და სხე­უ­ლის შე­სა­ხებ", "გან­ბან­ვის შე­სა­ხებ", "ჭეშ­მა­რი­ტე­ბის შე­სა­ხებ", "რწმე­ნი­სა და ქრის­ტეს შო­ბის შე­სა­ხებ", სიტ­ყვა მი­სი წი­ნას­წარ­მეტ­ყვე­ლე­ბი­სა, და "სუ­ლი­სა და სხე­უ­ლის შე­სა­ხებ", "სტუ­მარ­თმოყ­ვა­რე­ო­ბის შე­სა­ხებ", და "გა­სა­ღე­ბი", "ეშ­მა­კის შე­სა­ხებ" და "იო­ა­ნეს გა­მოც­ხა­დე­ბის შე­სა­ხებ", და "ღმერ­თის გან­სხე­უ­ლე­ბის შე­სა­ხებ~, ყო­ვე­ლი­ვე ამას­თან ერ­თად მცი­რე წიგ­ნი "ან­ტო­ნი­ნუ­სის მი­მართ".

"პა­სე­ქის შე­სა­ხებ" თხზუ­ლე­ბის და­საწ­ყის­ში შემ­დე­გი სიტ­ყვე­ბით აღ­ნიშ­ნავს, თუ რო­დის შე­ად­გი­ნა იგი: "ასი­ა­ში სერ­ვი­ლი­უს პა­უ­ლუ­სის[70] პრო­კონ­სუ­ლო­ბის დროს, რომ­ლის დრო­საც ეწა­მა სა­გა­რი­სი[71], მრა­ვა­ლი გა­მო­ძი­ე­ბა იყო ლა­ო­დი­კი­ა­ში პა­სე­ქის შე­სა­ხებ; იმ ჟამს[72] [იგი] იმ დღე­ებს და­ემთხვა, და ეს და­ი­წე­რა". ამ თხზუ­ლე­ბას კლი­მენ­ტი ალექ­სან­დრი­ე­ლი მო­იხ­სე­ნი­ებს სა­კუ­თარ თხზუ­ლე­ბა­ში "პა­სე­ქის შე­სა­ხებ", რო­მე­ლიც, რო­გორც იგი ამ­ბობს, შე­ად­გი­ნა მე­ლი­ტო­ნის ნაშ­რო­მის მი­ხედ­ვით. იმ­პე­რა­ტო­რის მი­მართ წიგ­ნში ჩვენს შე­სა­ხებ მის დროს მომ­ხდარ ამ­ბავს მოგ­ვით­ხრობს: "არა­სო­დეს მომ­ხდა­რა, ახ­ლა რომ იდევ­ნე­ბა ღვთის­მო­სავ­თა მოდ­გმა და ახა­ლი ბრძა­ნე­ბუ­ლე­ბით მთელს ასი­ა­ში დევ­ნი­ან მათ. რად­გან უსირცხვი­ლო დამ­სმე­ნე­ბი და სხვა­თა ქო­ნე­ბის მოყ­ვა­რულ­ნი გან­კარ­გუ­ლე­ბე­ბი­დან იღე­ბენ სა­ბაბს, და აშ­კა­რად ყაჩა­ღო­ბენ, ღა­მით და დღი­სით გვძარ­ცვა­ვენ, რო­მელ­თაც არა­ნა­ი­რი უსა­მარ­თლო­ბა არ ჩაგ­ვი­დე­ნია". და სხვა­გან ამ­ბობს: "და თუ ეს კეთ­დე­ბა, რო­გორც შენ ბრძა­ნე, დე, იყოს კარ­გი ნაქ­მნა­რი, რად­გან სა­მარ­თლი­ა­ნი მე­ფე არა­სო­დეს ინე­ბებს უსა­მარ­თლოს, ჩვენც სი­ა­მოვ­ნე­ბით ვა­ტა­რებთ ასე­თი სიკ­ვდი­ლის პა­ტივს. მხო­ლოდ ამ თხოვ­ნით მოგ­მარ­თავთ შენ, რა­თა პირ­ვე­ლად თა­ვად შე­იც­ნო ასე­თი შფო­თის მოქ­მედ­ნი, და სა­მარ­თლი­ა­ნად გან­სა­ჯო, სიკ­ვდი­ლის და სას­ჯე­ლის ღირ­სი არი­ან, თუ გა­დარჩე­ნი­სა და სიმ­შვი­დის. თუ შენ­გან არ არის ეს გან­კარ­გუ­ლე­ბა და ეს ახა­ლი ბრძა­ნე­ბუ­ლე­ბე­ბი, რაც ბარ­ბა­რო­სი მტრე­ბის წი­ნა­აღ­მდე­გაც არ შეჰ­ფე­რის, უფ­რო მე­ტად ვით­ხოვთ შენ­გან, რომ არ უგუ­ლე­ბელგვყო ჩვენ ასე­თი სა­ხალ­ხო ძარ­ცვი­სას". კვლავ აგ­რძე­ლებს: "რად­გან ჩვე­ნი ფი­ლო­სო­ფია პირ­ვე­ლად ბარ­ბა­რო­სებ­ში იყო აღ­ზე­ვე­ბუ­ლი, ხო­ლო გა­ი­ფურჩქნა შენს ერ­ში შე­ნი წი­ნაპ­რის ავ­გუს­ტუ­სის დი­ა­დი მმარ­თვე­ლო­ბის დროს, და გან­სა­კუთ­რე­ბით შე­ნი იმ­პე­რი­ი­სათ­ვის გახ­და სი­კე­თის მაც­ნე; რა­მე­თუ იმ დრო­ი­დან რო­მა­ელ­თა ძა­ლა­უფ­ლე­ბის სი­დი­ა­დე და ბრწყინ­ვა­ლე­ბა უფ­რო გა­ი­ზარ­და; მი­სი სა­წა­დე­ლი მო­ნაც­ვლე შენ გახ­დი და ასე იქ­ნე­ბა შენს შვილ­თა­ნაც, რო­ცა და­ი­ცავ ფი­ლო­სო­ფი­ას, რო­მელ­საც და­სა­ბა­მი და­ე­დო ავ­გუს­ტუ­სის ზე­ო­ბი­სას და გა­ი­ზარ­და იმ­პე­რი­ას­თან ერ­თად, და რო­მელ­საც შე­ნი წი­ნაპ­რე­ბი სხვა ღვთა­ე­ბე­ბის თაყ­ვა­ნის­ცე­მას­თან ერ­თად პა­ტივს მი­ა­გებ­დნენ. მშვე­ნივ­რად დაწ­ყე­ბულ იმ­პე­რი­ას­თან ერ­თად ჩვე­ნი მოძღვრე­ბის უკე­თე­სო­ბი­სა­კენ წარ­მა­ტე­ბის უდი­დე­სი მტკი­ცე­ბუ­ლე­ბა არის ის, რომ ავ­გუს­ტუ­სის მმარ­თვე­ლო­ბი­დან მო­ყო­ლე­ბუ­ლი არა­ნა­ი­რი ბო­რო­ტე­ბა არ შემთხვე­ვია [იმ­პე­რი­ას], არა­მედ, პი­რი­ქით, - ყვე­ლა სა­ხის ბრწყინ­ვა­ლე­ბა და დი­დე­ბუ­ლე­ბა ყვე­ლას ლოც­ვის მი­ხედ­ვით. ყვე­ლას­გან მხო­ლოდ ისი­ნი, რომ­ლე­ბიც ერ­წმუ­ნენ შუ­რი­ან ადა­მი­ა­ნებს, და ჩვე­ნი მოძღვრე­ბის ცი­ლის­წა­მე­ბა ისურ­ვეს, იყ­ვნენ ნე­რო­ნი და დო­მი­ცი­ანე, და მათ­გან გად­მო­იღ­ვა­რა ქრის­ტი­ან­თა ცრუ ბრალ­დე­ბე­ბის უგუ­ნუ­რი ჩვე­უ­ლე­ბა და სიც­რუე. მაგ­რამ მა­თი უგუ­ნუ­რე­ბა შენ­მა ღვთის­მო­სავ­მა მა­მებ­მა გა­მო­ას­წო­რეს, ისი­ნი ხში­რად წე­რი­ლო­ბით აში­ნებ­დნენ მრა­ვალ ადა­მი­ანს, ვინც ბე­დავ­და მათ (ქრის­ტი­ა­ნე­ბის - მთარგ.) წი­ნა­აღ­მდეგ რა­ი­მე ახ­ლის გა­მო­გო­ნე­ბას. შე­ნი პა­პა ჰად­რი­ა­ნე ჩანს, რომ სწერს მრა­ვალ სხვას, და გან­სა­კუთ­რე­ბით პრო­კონ­სულ ფუნ­და­ნუსს, ასი­ის მმარ­თველს, ხო­ლო მა­მა­შე­ნი, რო­დე­საც შენ ყო­ვე­ლი­ვეს მას­თან ერ­თად გა­ნა­გებ­დი, ქა­ლა­ქებს სწერ­და, რომ ჩვენს წი­ნა­აღ­მდეგ რა­ი­მე ახა­ლი არ მო­ე­მოქ­მე­დე­ბი­ათ. მათ შო­რის არის წე­რი­ლე­ბი ლა­რი­სე­ლე­ბის, თე­სა­ლო­ნი­კე­ლე­ბის, ათე­ნე­ლე­ბი­სა და ყვე­ლა ბერ­ძე­ნის მი­მართ. და შენც იგი­ვე აზ­რი გაქვს მათ შე­სა­ხებ, და მას­ზე გა­ცი­ლე­ბით მე­ტად კაც­თმოყ­ვა­რე და ფი­ლო­სო­ფო­სი ხარ. დარ­წმუ­ნე­ბუ­ლი ვართ, რომ ყვე­ლა­ფერს იქმ, რა­საც შენ­გან ვით­ხოვთ".

ეს სიტ­ყვე­ბი მო­თავ­სე­ბუ­ლი იყო ზე­მოხ­სე­ნე­ბულ თხზუ­ლე­ბა­ში. ხო­ლო მის მი­ერ და­წე­რი­ლი "ეკ­ლო­გე­ბის" შე­სა­ვალს იგი იწ­ყებს ძვე­ლი აღთქმის აღი­ა­რე­ბუ­ლი წიგ­ნე­ბის ჩა­მოთ­ვლით. აუ­ცი­ლე­ბე­ლია აქ აღი­ნუს­ხოს ეს. იგი წერს შემ­დე­გი სა­ხით: "მე­ლი­ტო­ნი, მო­კით­ხვა ძმა ონი­სი­მეს. მას შემ­დეგ, რაც ხში­რად ით­ხოვ მოძღვრე­ბის მი­მართ მო­შურ­ნე­ო­ბის გა­მო, გქონ­დეს შენ მაც­ხოვ­რი­სა და მთე­ლი ჩვე­ნი სარ­წმუ­ნო­ე­ბის შე­სა­ხებ რჯუ­ლი­დან და წი­ნას­წარ­მეტ­ყველ­თა­გან გა­მო­ნაკ­რე­ბი. პირ­ველ რიგ­ში გსურს შე­ის­წავ­ლო ძვე­ლი წიგ­ნე­ბის ზედ­მი­წევ­ნი­თო­ბა, რიც­ხვი და წე­სის გვა­რი. მე და­ვე­შუ­რე ამის გა­კე­თე­ბას, ვი­ცი შე­ნი გულ­მოდ­გი­ნე­ბა სარ­წმუ­ნო­ე­ბი­სად­მი და სწავ­ლის­მოყ­ვა­რე­ო­ბა მოძღვრე­ბის მი­მართ, და რომ ყვე­ლა­ფერ­ზე მე­ტად ღვთის მი­მართ ამას გან­სჯი წა­დი­ე­რე­ბით, და ხარ სა­უ­კუ­ნო ცხოვ­რე­ბი­სათ­ვის მებ­რძო­ლი. ამ­რი­გად აღ­მო­სავ­ლე­თის მი­მარ­თუ­ლე­ბით ამო­სულ­მა და მოღ­წე­ულ­მა ამ ად­გი­ლამ­დე, სა­დაც იქა­და­გა და მოხ­და ეს; ზედ­მი­წევ­ნით შე­ვის­წავ­ლე ძვე­ლი აღთქმის წიგ­ნე­ბი, მო­ვა­წეს­რი­გე და გა­მო­გიგ­ზავ­ნე შენ. მა­თი სა­ხე­ლე­ბია: მო­სეს ხუ­თი წიგ­ნი, - "შე­საქ­მე", "გა­მოს­ვლა", "რიცხვნი", "ლე­ვი­ტელ­თა", "მე­ო­რე რჯულ­თა"; "იე­სუ ნა­ვე­სი", "მსა­ჯულ­ნი", "რუ­თი", "მე­ფე­თა" ოთ­ხი, "ნეშ­ტთა" ორი, და­ვი­თის ფსალ­მუ­ნე­ბი, სო­ლო­მო­ნის იგავ­ნი და სიბრძნე, "ეკ­ლე­სი­ას­ტე","ქე­ბა ქე­ბა­თა", "იობი", წი­ნას­წარ­მეტ­ყველ­თა - ესაიას, იე­რე­მი­ას, თორ­მეტ­თა ერთ წიგ­ნში, და­ნი­ე­ლის, იე­ზე­კი­ე­ლის, ეზ­რას. მათ­გან გა­ვა­კე­თე გა­მო­ნაკ­რე­ბი და ექვს წიგ­ნად დავ­ყა­ვი". და ასე­თი არის [ცნო­ბე­ბი] მე­ლი­ტო­ნის შე­სა­ხებ.

 

XXVII

აპო­ლი­ნა­რის მრა­ვა­ლი თხზუ­ლე­ბა კი მრა­ვალ­თან შე­მო­ნა­ხუ­ლი და ჩვე­ნამ­დე მოღ­წე­უ­ლი არის შემ­დე­გი: სიტ­ყვა ზე­მოხ­სე­ნე­ბუ­ლი იმ­პე­რა­ტო­რის (მარ­კუს ავ­რე­ლი­უ­სის - მთარგ.) მი­მართ და "ბერ­ძნე­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ" ხუ­თი წიგ­ნი, "ჭეშ­მა­რი­ტე­ბის შე­სა­ხებ~ I და II, და `იუ­დე­ველ­თა წი­ნა­აღ­მდეგ" I და II, და ის, რაც ამის შემ­დეგ და­წე­რა ფრი­გი­ელ­თა მწვა­ლებ­ლო­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ, რო­მე­ლიც არ­ცთუ დი­დი ხნის წინ იქ­ნა გა­მო­გო­ნე­ბუ­ლი, და მა­შინ იწ­ყებ­და აღ­მო­ცე­ნე­ბას, რო­დე­საც ჯერ მონ­ტან­მა[73] მის ცრუ­წი­ნას­წარ­მეტ­ყვე­ლებ­თან ერ­თად და­სა­ბა­მი და­უ­დო ამ ცთო­მი­ლე­ბას.

 

XXVIII

მუ­სა­ნი­უ­სის­გან კი, რო­მე­ლიც ზე­მოთ ვახ­სე­ნეთ, მო­აღ­წია ყვე­ლა­ზე შე­სა­ნიშ­ნავ­მა თხზუ­ლე­ბამ, რო­მე­ლიც მან მი­წე­რა რო­მე­ლი­ღაც ძმებს, მიდ­რე­კი­ლებს ე. წ. ენ­კრა­ტიტ­თა[74] მწვა­ლებ­ლო­ბი­სა­კენ, რომ­ლის აღ­მო­ცე­ნე­ბა მა­შინ ახა­ლი დაწ­ყე­ბუ­ლი იყო და ცხოვ­რე­ბა­ში შე­მოჰ­ქონ­და უც­ხო და გამხრწნე­ლი ცრუ მოძღვრე­ბა.

 

XXIX

ამ ცთო­მი­ლე­ბის და­მა­არ­სებ­ლად გად­მო­ცე­მა გვამ­ცნობს ტა­ტი­ა­ნეს[75], ვი­სი სიტ­ყვე­ბი საკ­ვირ­ვე­ლი იუს­ტი­ნეს შე­სა­ხებ ცო­ტა­თი ზე­მოთ გად­მო­ვე­ცით, რო­დე­საც მო­გით­ხრობ­დით, რომ იგი იყო ამ მარ­ტვი­ლის მო­წა­ფე. ამას ცხად­ყოფს ირი­ნე­ო­სი "მწვა­ლებ­ლო­ბე­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ" თხზუ­ლე­ბის პირ­ველ წიგ­ნში, მი­სი და მი­სი მწვა­ლებ­ლო­ბის შე­სა­ხებ ასე წერს: "სა­ტურ­ნი­ნუ­სი­სა და მარ­კი­ო­ნის­გან [მომ­დი­ნა­რე] ე. წ. ენ­კრა­ტი­ტე­ბი ქა­და­გებ­დნენ უქორ­წი­ნებ­ლო­ბას, უარ­ყოფ­დნენ ღვთის და­სა­ბა­მი­ერ შე­საქ­მეს და გულ­დამ­შვი­დე­ბით ბრალს დებ­დნენ ადა­მი­ან­თა კა­ცად და ქა­ლად შე­მოქ­მედს, მათ­თან შე­მოჰ­ქონ­დათ თავ­შე­კა­ვე­ბა იმი­სა­გან, რა­საც "სუ­ლი­ერს" უწო­დებ­დნენ, არ შეჰ­ხა­როდ­ნენ ყვე­ლა­ფერს ღვთის­გან შექ­მნილს, უარ­ყოფ­დნენ პირ­ველქმნი­ლი ადა­მი­ა­ნის გა­მოხ­სნას. და ახ­ლა ეს მათ­თან გაჩნდა ამ მკრე­ხე­ლო­ბის პირ­ვე­ლი შე­მომ­ტა­ნის ვინ­მე ტა­ტი­ა­ნეს­გან, რო­მე­ლიც იყო იუს­ტი­ნეს მსმე­ნე­ლი. რო­დე­საც იგი მას­თან იმ­ყო­ფე­ბო­და, ასე­თი არა­ფე­რი უთ­ქვამს, მი­სი მო­წა­მე­ო­ბის შემ­დეგ კი გა­ნუდ­გა ეკ­ლე­სი­ას მოძღვრო­ბის თავ­და­ჯე­რე­ბუ­ლო­ბით ატა­ნი­ლი და გო­ნე­ბა­დაბ­ნე­ლე­ბუ­ლი, თით­ქოს სხვე­ბი­სა­გან რა­ი­მე­თი გა­მორჩე­უ­ლი ყო­ფი­ლი­ყო. მან მოძღვრე­ბის სა­კუ­თა­რი მიმ­დი­ნა­რე­ო­ბა და­არ­სა. რა­ღაც უხი­ლავ ეო­ნებს ვა­ლენ­ტი­ნეს მსგავ­სად ზღაპ­რობ­და, და ქორ­წი­ნე­ბას მარ­კი­ო­ნი­სა და სა­ტორ­ნი­ნუ­სის მსგავ­სად ხრწნი­ლე­ბა­სა და გარყვნი­ლე­ბას უწო­დებ­და; და თა­ვი­სი მხრივ, ადა­მის გა­მოხ­სნას უარ­ყოფ­და"[76]. ეს მა­შინ ირი­ნე­ოს­მა და­წე­რა. ცო­ტა მოგ­ვი­ა­ნე­ბით კი ერ­თმა კაც­მა სა­ხე­ლად სე­ვე­როს­მა გა­ნამ­ტკი­ცა ზე­მოხ­სე­ნე­ბუ­ლი მწვა­ლებ­ლო­ბა, იგი მის მი­ერ აღ­ძრულ­თათ­ვის მის­გან სე­ვე­რი­ა­ნოს­თა[77] სა­ხე­ლის მი­ზე­ზი გახ­და. ისი­ნი იყე­ნებ­დნენ რჯულ­საც, წი­ნას­წარ­მეტ­ყვე­ლე­ბებ­საც და სა­ხა­რე­ბებ­საც, თა­ვი­სე­ბუ­რად გან­მარ­ტავ­დნენ წმინ­და წე­რი­ლის აზ­რებს; გმობ­დნენ პავ­ლე მო­ცი­ქულს, უარ­ყოფ­დნენ მის ეპის­ტო­ლე­ებს, არც "მო­ცი­ქულ­თა საქ­მე­ებს" იწ­ყნა­რებ­დნენ. მათ­მა პირ­ველ­მა მე­თა­ურ­მა ტა­ტი­ა­ნემ, არ ვი­ცი რო­გორ, შე­ად­გი­ნა სა­ხა­რე­ბე­ბის გა­ერ­თი­ა­ნე­ბა და შე­მოკ­რე­ბა, და მას უწო­და "დი­ა­ტე­სა­რო­ნი", რა­მაც ზო­გი­ერ­თებ­თან ახ­ლან­დელ დრომ­დეც მო­აღ­წია. იგი გა­კად­ნი­ერ­და და მო­ცი­ქუ­ლის ზო­გი­ერ­თი სიტ­ყვის პა­რაფ­რა­ზი­რე­ბა მო­ახ­დი­ნა მა­თი სიტ­ყვა­თა წყო­ბის გა­მოს­წო­რე­ბის სა­ბა­ბით. მან დაგ­ვი­ტო­ვა თხზუ­ლე­ბა­თა დი­დი სიმ­რავ­ლე, რო­მელ­თა­გან მრა­ვალ­თან გან­სა­კუთ­რე­ბით მო­იხ­სე­ნი­ე­ბა მი­სი სა­ხელ­განთქმუ­ლი თხზუ­ლე­ბა "ელინ­თა წი­ნა­აღ­მდეგ", რო­მელ­შიც მო­იხ­სე­ნი­ებს და­სა­ბა­მი­ერ ჟამს, და აჩვე­ნებს, რომ ბერ­ძენ­თა შო­რის ყვე­ლა სა­ხელ­განთქმულ ადა­მი­ანს წინ უს­წრებ­და მო­სე და ებ­რა­ე­ლი წი­ნას­წარ­მეტ­ყვე­ლე­ბი. ეს მგო­ნია მის ყვე­ლა თხზუ­ლე­ბა­თა­გან სა­უ­კე­თე­სო და ყვე­ლა­ზე სა­სარ­გებ­ლო არის. ამ პე­რი­ოდ­თან და­კავ­ში­რე­ბით ასე­თი ამ­ბე­ბი იყო.

 

XXX

იმა­ვე იმ­პე­რა­ტო­რის მმარ­თვე­ლო­ბის დროს, რო­დე­საც მწვა­ლებ­ლო­ბე­ბით გა­ივ­სო შუ­ამ­დი­ნა­რე­თი, ბარ­დე­სან­მა[78], ერ­თმა ყვე­ლა­ზე ნი­ჭი­ერ­მა კაც­მა და სი­რი­ულ ენა­ში ყვე­ლა­ზე და­ხე­ლოვ­ნე­ბულ­მა მარ­კი­ო­ნი­სა და სხვა გა­მორჩე­ულ მოძღვრე­ბა­თა წი­ნამძღვრე­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ შე­ად­გი­ნა დი­ა­ლო­გე­ბი და მშობ­ლი­ურ ენა­ზე წე­რი­ლო­ბით გად­მოს­ცა მის სხვა მრა­ვალ ნაშ­რომ­თან ერ­თად. მათ ვინც [მის შრო­მებს] იც­ნობ­და (მრა­ვა­ლი კი იყო ისი­ნი, რად­გა­ნაც იგი ძლი­ე­რი იყო სიტ­ყვით), სი­რი­უ­ლი ენი­დან ბერ­ძნულ­ზე გად­მო­თარგმნა. მათ შო­რის არის მი­სი ყვე­ლა­ზე ძლი­ე­რი სიტ­ყვა ან­ტო­ნი­ნუ­სის მი­მართ, დი­ა­ლო­გი "ბე­დის­წე­რის შე­სა­ხებ". ამ­ბო­ბენ, რომ მრა­ვა­ლი სხვაც და­წე­რა იმ დრო­ინ­დე­ლი დევ­ნუ­ლე­ბის შე­სა­ხებ. პირ­ვე­ლად იგი იყო ვა­ლენ­ტი­ნეს სკო­ლი­დან, მაგ­რამ უარ­ყო მი­სი მრა­ვა­ლი [სწავ­ლე­ბა] და ამ­ხი­ლა მის მი­ერ მი­თე­ბის შექ­მნა, თა­ვის თავ­ზე ფიქ­რობ­და, რომ უფ­რო მარ­თალ აზ­რზე გა­და­ვი­და, მაგ­რამ სრუ­ლად ვერ გა­ნიწ­მინ­და ძვე­ლი მწვა­ლებ­ლო­ბე­ბის მწვი­რი­სა­გან.

ამ დროს აღეს­რუ­ლა რო­მა­ელ­თა ეკ­ლე­სი­ის ეპის­კო­პო­სი სო­ტე­რი.

--------------------------------------------------------------------------------------------

კომენტარები

[1] - იმ­პე­რა­ტორ ტრაი­ა­ნეს მე­ფო­ბის მე­თორ­მე­ტე წე­ლი მო­დის 109 წელ­ზე, ხო­ლო პრი­მუ­სის მსა­ხუ­რე­ბის და­საწ­ყისს არ­ქი­მან­დრი­ტი სერ­გეი (სპას­კი) ათა­რი­ღებს 107 წლით. პრი­მუ­სი ალექ­სან­დრი­ის კა­თედ­რას მე­თა­უ­რობ­და 119 წლამ­დე.

[2] - ევა­რეს­ტო­სი - რო­მის ეპის­კო­პო­სი (100‑109 წწ.). მი­სი მემ­კვიდ­რე იყო ალექ­სან­დრე I (109‑119 წწ.).

[3] - იუ­დე­ველ­თა აჯან­ყე­ბა და­იწ­ყო 116 წ. მე­სო­პო­ტა­მი­აში, ხო­ლო შემ­დეგ გა­და­ვი­და ეგ­ვიპ­ტე­ში. მე­სო­პო­ტა­მი­ა­ში აჯან­ყე­ბა ჩახ­შო­ბილ იქ­ნა ლუ­ცი­უს კვინ­ტუ­სის მი­ერ, რო­მე­ლიც წარ­მო­შო­ბით იყო მავ­რი და ტრაი­ა­ნეს არ­მი­ა­ში ბერ­ბე­რე­ბის კა­ვა­ლე­რი­ას მე­თა­უ­რობ­და. აჯან­ყე­ბის ჩახ­შო­ბის შემ­დეგ ლუ­ცი­უს კვინ­ტუ­სი დად­გე­ნილ იქ­ნა იუ­დე­ის პრო­კუ­რა­ტო­რად. გან­სა­კუთ­რე­ბით არე­უ­ლო­ბა მძვინ­ვა­რებ­და კვი­რი­ნე­აში, სა­დაც ებ­რა­ე­ლებს მე­თა­უ­რობ­და ვინ­მე ლუ­კუ­ასი, რო­მელ­მაც თა­ვი მე­ფედ გა­მო­აც­ხა­და. მი­სი წი­ნამ­ძღო­ლო­ბით ებ­რა­ე­ლებ­მა თა­ვი­ანთ ქა­ლაქ­ში და­ხო­ცეს ბერ­ძნე­ბი და გა­ი­ლაშ­ქრეს ალექ­სან­დრი­აზე. ეგ­ვიპ­ტის პრე­ფექ­ტმა ლუ­პუს­მა მცი­რე­რიც­ხო­ვან ერ­თგულ ჯარ­თან ერ­თად ვერ შეძ­ლო აჯან­ყე­ბულ­თა შე­მო­ტე­ვის შე­კა­ვე­ბა და გა­იქ­ცა ალექ­სან­დრი­ი­დან. 117 წ. აჯან­ყე­ბის ჩა­სახ­შო­ბად გაგ­ზავ­ნილ იქ­ნა რო­მა­ე­ლი მხე­დართმთა­ვა­რი მარ­ცი­უს ტურ­ბი­ნი რე­გუ­ლა­რუ­ლი ჯა­რე­ბით და ფლო­ტე­ბით. მარ­ცი­უს ტურ­ბონ­მა ალ­ყა შე­მო­არ­ტყა ალექ­სან­დრი­ას და რამ­დე­ნი­მე თვის შემ­დეგ აი­ღო ქა­ლა­ქი.

[4] - ელი­ას ად­რი­ა­ნე - რო­მის იმ­პე­რა­ტო­რი (117‑138 წწ.).

[5] - აპო­ლო­გია სა­ვა­რაუ­ოდ მი­ეძღვნა იმ­პე­რა­ტორ ად­რი­ა­ნეს და­ახ. 124 წ. სრუ­ლი ტექ­სტი ჩვე­ნამ­დე არ მოღ­წე­ულა. გერ­მა­ნე­ლი ის­ტო­რი­კო­სი ფ. ფუნ­კი წერს: "სი­რი­უ­ლი ტექ­სტის მი­ხედ­ვით აპო­ლო­გია გა­ნე­კუთ­ვნე­ბა ან­ტო­ნი­უს პი­უსს, ევ­სე­ბის და ერ­თი ახ­ლად აღ­მოჩე­ნი­ლი სომ­ხუ­რი ფრაგ­მენ­ტის მი­ხედ­ვით - ად­რი­ა­ნეს. ძნე­ლია ამ ორ გად­მო­ცე­მას შო­რის გა­დამწყვე­ტი არჩევ­ნის გა­კე­თე­ბა" (Функ Ф. История христианской Церкви от времен апостольских до наших дней. М., 1911. с 92). სი­რი­უ­ლი ტექ­სტი აღ­მოაჩი­ნა რენ­დელ ჰა­რის­მა სი­ნის მთა­ზე და გა­მო­აქ­ვეყ­ნა Texts and Studies, i.1‑ში

[6] - ქსის­ტუ­სი - რო­მის ეპის­კო­პო­სი (119‑128 წწ.).

[7] - იუს­ტუ­სი - ალექ­სან­დრი­ის ეპის­კო­პო­სი (119‑130 წწ.).

[8] - ებ­რა­ელ­თა აჯან­ყე­ბა მოხ­და 131‑133 წწ. აჯან­ყე­ბის ჩახ­შო­ბი­სას იუ­დეა გა­ნად­გუ­რე­ბულ იქ­ნა, ნა­ხე­ვარ­მი­ლი­ონ­ზე მე­ტი მო­სახ­ლე­ო­ბა და­ი­ღუ­პა.

[9] - ევ­სე­ბის მი­ერ მოყ­ვა­ნილ ნუს­ხა­სა და არ­ქი­მან­დრიტ სერ­გის ნუს­ხას შო­რის (Полный месяцеслов Востока. ტ. 2. Святой восток. М., 1876), რომ­ლებ­ზეც ორი­ენ­ტი­რე­ბუ­ლია არ­სე­ბუ­ლი კო­მენ­ტა­რე­ბის ქრო­ნო­ლო­გი­უ­რი ცნო­ბე­ბი, არ­სე­ბობს განსხვა­ვე­ბე­ბი. ასე რომ, არ­ქი­მან­დრიტ სერ­გის ნუს­ხა­ში არ არის ეპის­კო­პო­სი ეფ­რე­მი, ევ­სე­ბის­თან რი­გით მე­ცა­მე­ტე. "სრუ­ლი თვე­ნი" გვაძ­ლევს იე­რუ­სა­ლი­მის ეპის­კო­პოს­თა შემ­დეგ ნუს­ხას: წმ. მო­ცი­ქუ­ლი ია­კობ მარ­თა­ლი (33‑62 წწ.); წმ. სვი­მო­ნი (62‑107 წწ.); იუს­ტუ­სი (107‑111 წწ.); ზა­ქე (9 წე­ლი); ტო­ბია (2 წე­ლი); ბე­ნი­ა­მი­ნი (2 წე­ლი); იო­ა­ნე I (2 წე­ლი); წმ. მა­ტა­თა (1 წე­ლი); ფი­ლი­პე (124 წ.); სე­ნე­კა (1 წე­ლი); იუს­ტუს II (5 წე­ლი); ლე­ვი (2 წე­ლი); იო­სე­ბი (1 წე­ლი ან 5 წე­ლი); იუ­და ან კვი­რი­კე (135 წ.).

[10] - ტე­ლეს­ფო­რო­სი - რო­მის ეპის­კო­პო­სი (128‑139 წწ.).

[11] - ევ­მე­ნი­ო­სი - ალექ­სან­დრი­ის ეპის­კო­პო­სი (130‑139 წწ.).

[12] - ბარ­კო­ხე­ბა (ბარ-კოხ­ბა) - ვინ­მე სვი­მო­ნის მეტ­სა­ხე­ლი, რო­მელ­მაც თა­ვი მე­სი­ად გა­მო­აც­ხა­და და სა­თა­ვე­ში ჩა­უდ­გა იუ­დე­ველ­თა აჯან­ყე­ბას. სარ­წმუ­ნო ცნო­ბე­ბი მის შე­სა­ხებ არ შე­მო­ნა­ხუ­ლა. 135 წელს, რო­დე­საც რო­მა­ე­ლებ­მა შტურ­მით აი­ღეს ქა­ლა­ქი ბე­ფა­რი, ბარ-კოხ­ბა მოკ­ლულ იქ­ნა, მი­სი თა­ვი რო­მა­ელ­მა მე­ომ­რებ­მა ბა­ნაკ­ში მი­ი­ტა­ნეს. გად­მო­ცე­მის მი­ხედ­ვით, ბარ-კოხ­ბამ სიკ­ვდი­ლით და­სა­ჯა ყვე­ლა ქრის­ტი­ანი. ბარ კო­ხე­ბა, სიტ­ყვა-სიტ­ყვით "ვარსკვლა­ვის ძე" სა­ვა­რა­უ­დო მი­მარ­თე­ბა "რიცხვთა" 24, 17‑თან მი­სი და­მარ­ცხე­ბის შემ­დეგ იუ­დე­ვე­ლებ­მა მას უწო­დეს ბარ ხო­ზი­ბა, "სიც­რუ­ის ძე".

[13] - არის­ტონ პე­ლა­ე­ლი - ავ­ტო­რი და­კარ­გუ­ლი აპო­ლო­გე­ტუ­რი თხზუ­ლე­ბის "პა­პის­კო­სი­სა და ია­სო­ნის დი­ა­ლო­გი­სა", რო­მელ­შიც კლი­მენ­ტი ალექ­სან­დრი­ე­ლის მოწ­მო­ბით ქრის­ტი­ა­ნი უმ­ტკი­ცებს იუ­დე­ველს, რომ ძვე­ლი აღთქმის წი­ნას­წარ­მეტ­ყვე­ლე­ბი მოწ­მობ­დნენ ქრის­ტეს შე­სა­ხებ. მან­ვე და­წე­რა 132 წ. "ბარ-კოხ­ბას­თან ომის ის­ტო­რია".

[14] - მარ­კო­ზი გახ­და იე­რუ­სა­ლი­მის ეპის­კო­პო­სი 135 წ.

[15] - სა­ტურ­ნი­ნი (სა­ტორ­ნი­ნი) - ერე­სი­არ­ქი, გნოს­ტი­კო­სი, მე­ნან­დრეს მო­წა­ფე. წარ­მო­შო­ბით იყო ან­ტი­ო­ქი­ი­დან. თა­ვი­სი სწავ­ლე­ბა გა­ავ­რცე­ლა იმ­პე­რა­ტორ ად­რი­ა­ნეს მე­ფო­ბის დროს. იხ.: ერე­სე­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ, I, 24, 1.

[16] - ბა­სი­ლი­დე - ერე­სი­არ­ქი, გნოს­ტი­კო­სი. წარ­მო­შო­ბით იყო სი­რი­ი­დან. ცხოვ­რობ­და და სწავ­ლობ­და ალექ­სან­დრი­ა­ში და­ახ. 125‑130 წწ. ბა­სი­ლი­დეს მოძღვრე­ბა ჩვე­ნამ­დე მოღ­წე­უ­ლია ორი რე­დაქ­ცი­ით: ჰი­პო­ლი­ტე რო­მა­ე­ლის შრო­მა­ში (იხ.: ფი­ლო­სო­ფუ­მე­ნა, VII, 20‑27) და ირი­ნე­ოს ლი­ო­ნე­ლის კრი­ტი­კულ მი­მო­ხილ­ვა­ში (იხ.: ერე­სე­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ 1, 24, 2‑8). ეს წყა­რო­ე­ბი ხში­რად ეწი­ნა­აღ­მდე­გე­ბი­ან ერ­თმა­ნეთს. ბა­სი­ლი­დე­სა და მი­სი მოძღვრე­ბის შე­სა­ხებ იხ.: Болотов В. В. Лекции по истории древней Церкви. ტ. 2. გვ. 197‑209; Юрий Николаев. В поисках за божеством. В. 252‑272; Функ Ф. История христианской Церкви... ც. 75.

[17] - კარ­პოკ­რა­ტე (II ს. I ნახ.) - ალექ­სან­დრი­ე­ლი გნოს­ტი­კო­სი. მი­სი მოძღვრე­ბის შე­სა­ხებ ცნო­ბი­ლია ძი­რი­თა­დად წმ. ირი­ნე­ოს ლი­ო­ნე­ლის­გან (იხ.: მწვა­ლებ­ლო­ბე­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ, I, 25). კარ­პოკ­რა­ტეს მოძღვრე­ბას თავ­და­პირ­ვე­ლად აღი­ა­რებ­და მი­სი მიმ­დევ­რე­ბის მცი­რე­რიც­ხო­ვა­ნი კარჩა­კე­ტი­ლი სექ­ტა. მაგ­რამ 155‑165 წლებ­ში რომ­ში გა­მოჩნდა მი­სი მო­წა­ფე მარ­ცე­ლი­ნა, რო­მელ­მაც შეძ­ლო ერეს­ში ჩა­ეთ­რია ბევ­რი ქრის­ტი­ანი. ეპი­ფა­ნეს ვა­ჟი კარ­პოკ­რა­ტე გა­აღ­მერ­თეს და კუნ­ძულ კე­ფა­ლი­ო­ნი­ა­ზე გან­სა­კუთ­რე­ბულ დღე­სას­წა­უ­ლებ­ზე გახ­და თაყ­ვა­ნის­ცე­მის ობი­ექ­ტი.

[18] - წი­ნა­და­დე­ბა, რო­გორც ჩანს, შუ­ა­ზე არის გაწ­ყვე­ტი­ლი, მაგ­რამ ქვემ­დე­ბა­რედ უეჭ­ვე­ლად ჰად­რი­ა­ნე იგუ­ლის­ხმე­ბა. ან­ტი­ნოე - ბით­ვი­ნი­ე­ლი ჭა­ბუ­კი, რო­მე­ლიც ყვე­ლა­ზე უფ­რო უყ­ვარ­და იმ­პე­რა­ტორ ად­რი­ა­ნეს. ნი­ლოს­ში და­იხრჩო 130 წ. მი­სი სა­ხე­ლის სა­პა­ტივ­სა­ცე­მოდ და­არ­სდა ქ. ან­ტი­ნო­პო­ლი, აი­გო ტა­ძა­რი, და­იდ­გა ძეგ­ლი, მო­იჭ­რა მო­ნე­ტა. გა­მო­ი­სა­ხე­ბო­და ჩვე­უ­ლებ­რი­ვად დი­ო­ნი­სეს ატ­რი­ბუ­ტი­კით.

[19] - იუს­ტი­ნე ფი­ლო­სო­ფო­სი. აპო­ლო­გია, I, 29.

[20] - იქ­ვე, 31.

[21] - იუს­ტი­ნე ფი­ლო­სო­ფო­სი. აპო­ლო­გია, II, 12.

[22] - კვინ­ტუს ლი­ცი­ნი­უს სილ­ვა­ნი­უს (სე­რე­ნი­უს) გრა­ნი­ა­ნე - ასი­ის პრო­კონ­სუ­ლი.

[23] - მი­ნუ­ცი­უს ფუნ­და­ნუ­სი - აზი­ის პრო­კონ­სუ­ლი (124‑125 წწ.), პლი­ნი­უს უმ­ცრო­სის და პლუ­ტარ­ქეს მე­გო­ბა­რი.

[24] - იუს­ტი­ნე ფი­ლო­სო­ფო­სი. აპო­ლო­გია, I, 68. ეს ასე არ არის იუს­ტი­ნეს გავ­რცე­ლე­ბულ ხელ­ნა­წე­რებ­ში. დო­კუ­მენ­ტის ავ­თენ­ტუ­რო­ბა სა­კა­მა­თოა, კრი­ტი­კო­სებს შო­რის დღემ­დე არ არის მიღ­წე­უ­ლი შე­თან­ხმე­ბა.

[25] - იქ­ვე, 69.

[26] - ან­ტო­ნი­ნუ­სი (ან­ტო­ნი­უს პი­უსი) - რო­მის იმ­პე­რა­ტო­რი (138‑161 წწ.).

[27] - ჰი­გი­ნი­უ­სი - რო­მის ეპის­კო­პო­სი (139‑142 წწ.).

[28] - ვა­ლენ­ტი­ნე (გარდ. და­ახ. 161 წ.) - ალექ­სან­დრი­უ­ლი გნო­ზი­სის უდი­დე­სი წარ­მო­მად­გე­ნე­ლი. ცხოვ­რობ­და და სწავ­ლობ­და ალექ­სან­დრი­აში, და­ახ. 140 წ. ჩა­ვი­და რომ­ში, სა­დაც ქრის­ტი­ან­თა შო­რის გავ­ლე­ნა მო­ი­პო­ვა. გად­მო­ცე­მით, პრე­ტენ­ზი­ას აც­ხა­დებ­და რო­მის ეპის­კო­პო­სის ად­გილ­ზე, მაგ­რამ უპი­რა­ტე­სო­ბა პი­უსს (42‑157 წწ.) მი­ა­ნი­ჭეს. რო­მი­დან ვა­ლენ­ტი­ნე გა­ემ­გზავ­რა კვიპ­როს­ზე. რომ­ში ან კვიპ­როს­ზე მოხ­და მი­სი გან­დგო­მა ეკ­ლე­სი­ის­გან. მის მოძღვრე­ბას დი­დი გავ­ლე­ნა ჰქონ­და და სხვა­დას­ხვა სა­ხით შე­მორჩა IV ს‑მდე. მის წი­ნა­აღ­მდეგ წერ­დნენ ირი­ნე­ოს ლი­ო­ნე­ლი და სხვე­ბი.

[29] - კერ­დო­ნი - ერე­სი­არ­ქი, წარ­მო­შო­ბით იყო სი­რი­ი­დან. ერთ დროს იმ­ყო­ფე­ბო­და რომ­ში ვა­ლენ­ტი­ნეს­თან ერ­თად (II ს‑ის 30‑ია­ნი წლე­ბის და­სას.). სარ­წმუ­ნო ცნო­ბე­ბი მი­სი მოძღვრე­ბის შე­სა­ხებ თით­ქმის არ არის შე­მორჩე­ნი­ლი. სა­ხე­ლი გა­ით­ქვა უპირ­ვე­ლეს ყოვ­ლი­სა რო­გორც მარ­კი­ო­ნის მას­წავ­ლე­ბელ­მა.

[30] - მარ­კი­ო­ნი - II ს‑ის ყვე­ლა­ზე გავ­ლე­ნი­ა­ნი ერე­სი­არ­ქი. მარ­კი­ო­ნი წარ­მო­შო­ბით იყო სი­ნო­პი­დან (მცი­რე აზია). გად­მო­ცე­მით, მი­სი მა­მა იყო სი­ნოპ­სის ეპის­კო­პო­სი. და­ახ. 140 წ. მარ­კი­ო­ნი ჩა­ვი­და რომ­ში და კერ­დონს და­ე­მო­წა­ფა. მარ­კი­ონს არ შე­უქ­მნია სა­კუ­თა­რი ორი­გი­ნა­ლუ­რი მოძღვრე­ბა, მაგ­რამ, სხვა გნოს­ტი­კო­სე­ბი­სა­გან განსხვა­ვე­ბით, არ შე­მო­ფარ­გლუ­ლა ფი­ლო­სო­ფი­უ­რი პრობ­ლე­მა­ტი­კით და ინ­ტე­რესს იჩენ­და სა­ეკ­ლე­სიო ცხოვ­რე­ბის სა­კით­ხე­ბი­სად­მი.

ქრის­ტი­ა­ნო­ბის არსს ხე­დავ­და ებ­რა­უ­ლი სუ­ლის უარ­ყო­ფა­ში, ახა­ლი აღთქმის მი­ზანს - ძვე­ლის გა­უქ­მე­ბა­ში. მარ­კი­ონ­მა მის­გან შე­მო­ი­ნა­ხა პავ­ლე მო­ცი­ქუ­ლის ეპის­ტო­ლე, რო­მე­ლიც მიაჩნდა ებ­რა­ე­ლე­ბის სა­წი­ნა­აღ­დე­გოდ და­წე­რი­ლი, და პავ­ლე მო­ცი­ქუ­ლის მო­წა­ფის - ლუ­კა მა­ხა­რებ­ლის თხზუ­ლე­ბე­ბი: სა­ხა­რე­ბა და საქ­მე მო­ცი­ქულ­თა (თუმ­ცა ამ ტექ­სტებ­საც რე­დაქ­ტი­რე­ბა გა­უ­კე­თა, მათ­გან ამო­ი­ღო ის, რაც, მი­სი აზ­რით, ებ­რა­ე­ლე­ბის მი­ერ იყო ჩა­მა­ტე­ბუ­ლი). ამ­გვა­რად, "მარ­კი­ო­ნის ცდო­მი­ლე­ბას­თან" ბრძო­ლა­ში პირ­ვე­ლად და­ის­ვა სა­კით­ხი ახა­ლი აღთქმის კა­ნო­ნის შე­სა­ხებ, რო­მე­ლიც შე­მუ­შა­ვე­ბულ იქ­ნა II ს‑ის და­სას­რუ­ლის­თვის. მარ­კი­ო­ნის მოძღვრე­ბის­თვის და­მა­ხა­სი­ა­თე­ბე­ლი იყო უკი­დუ­რე­სი დუ­ა­ლიზ­მი და დო­კე­ტიზ­მი. ზნე­ო­ბის სფე­რო­ში მარ­კი­ო­ნი უმ­კაც­რე­სი ას­კე­ტუ­რი კა­ნო­ნე­ბის დამ­ცვე­ლი იყო. და­ახ. 144 წ. მარ­კი­ო­ნი ეკ­ლე­სი­ი­დან გა­ნაკ­ვე­თეს. მარ­კი­ო­ნის წი­ნა­აღ­მდეგ წერ­დნენ II‑IV სს‑ების თით­ქმის ყვე­ლა სა­ეკ­ლე­სიო მწე­რა­ლი.

[31] - მწვა­ლებ­ლო­ბე­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ, III, 4, 3.

[32] - იქ­ვე, I, 27.

[33] - მარ­კო­ზი (II ს‑ის 2 ნახ.) გნოს­ტი­კოს ვა­ლენ­ტი­ნეს მო­წა­ფე, ეკუთ­ვნო­და ვა­ლენ­ტი­ან­თა მე­ო­რე თა­ო­ბას. სარ­წმუ­ნო ცნო­ბე­ბი მის შე­სა­ხებ თით­ქმის არ შე­მორჩე­ნი­ლა. იგი იყო ეგ­ვიპ­ტე­ლი, გა­ნათ­ლე­ბა მი­ი­ღო ასი­აში, მი­სი სა­ხე­ლი ცნო­ბი­ლი იყო და­სავ­ლეთ­შიც.

[34] - მწვა­ლე­ბლო­ბე­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ, I, 13.

[35] - პი­უ­სი - რო­მის ეპის­კო­პო­სი (142‑157 წწ.).

[36] - მარ­კო­ზი - ალექ­სან­დრი­ის ეპის­კო­პო­სი (143‑153 წწ.).

[37] - კე­ლა­დი­ო­ნი - ალექ­სან­დრი­ის ეპის­კო­პო­სი (154‑167 წწ.).

[38] - ანი­კე­ტი - რო­მის ეპის­კო­პო­სი (157‑168 წწ.).

[39] - ელევ­თე­რი - რო­მის ეპის­კო­პო­სი (177‑190 წწ.). მი­სი წი­ნა­მორ­ბე­დი იყო სო­ტე­რი (168‑176 წწ.), ეპის­კო­პოს ანი­კე­ტის შემცვლე­ლი.

[40] - იუს­ტი­ნე ფი­ლო­სო­ფო­სი. აპო­ლო­გია I, 1, 1. ევ­სე­ბის მი­ერ და­მოწ­მე­ბულ ტექსტსა და იუს­ტი­ნეს საწ­ყის ტექსტს შო­რის არ­სე­ბობს განსხვა­ვე­ბა. საწ­ყის ტექსტში სიტ­ყვა "ფი­ლო­სო­ფო­სი" ლუ­ცი­უ­სის სა­ხელ­თან შე­თან­ხმე­ბა­ში დგას მი­ცე­მით ბრუნ­ვა­ში და მი­ე­კუთ­ვნე­ბა თა­ვად ლუ­ცი­უსს, მა­შინ რო­ცა ევ­სე­ბის­თან ეს სიტ­ყვა დგას მოთ­ხრო­ბით ბრუნ­ვა­ში და მი­ე­კუთ­ვნე­ბა კე­ი­სარს, ლუ­ცი­უ­სის მა­მას. ამ განსხვა­ვე­ბას, რო­მე­ლიც ახ­სნი­ლია შემთხვე­ვი­თი შეც­დო­მით, შე­საძ­ლოა უფ­რო სე­რი­ო­ზუ­ლი გან­მარ­ტე­ბა მი­ე­ცეს. იმ­პე­რა­ტორ ან­ტო­ნი­უ­სის გარ­და, აპო­ლო­გი­ას ორი ად­რე­სა­ტი ჰყავს, ან­ტო­ნი­უ­სის ორი შვი­ლო­ბი­ლი - მარ­კუს ავ­რე­ლი­უ­სი და ლუ­ცი­უს ვე­რუ­სი. მარ­კუს ავ­რე­ლი­უსი, მო­მა­ვა­ლი რო­მის იმ­პე­რა­ტო­რი (161‑180 წწ.), იწო­დე­ბო­და "ვე­რი­სი­მუ­სად", რაც ნიშ­ნავს "სა­მარ­თლი­ანს". ეს მეტ­სა­ხე­ლი შე­არ­ქვა მას ად­რი­ა­ნემ, ხო­ლო ად­რი­ა­ნეს გარ­დაც­ვა­ლე­ბის შემ­დეგ, რო­დე­საც "ვე­რი­სი­მუს­მა" უკ­ვე მი­ი­ღო მარ­კუს ავ­რე­ლი­უ­სის სა­ხე­ლი, მან არ და­ი­ვიწ­ყა თა­ვი­სი მეტ­სა­ხე­ლი და თა­ვი­სი მმარ­თვე­ლო­ბის დროს იგი ამოტ­ვიფ­რა მო­ნე­ტებ­ზე. ლუ­ცი­უს ვე­რუ­სი იყო მარ­კუს ავ­რე­ლი­უ­სის თა­ნამ­მარ­თვე­ლი (169 წლამ­დე).

თუ წო­დე­ბა "ფი­ლო­სო­ფო­სი" მარ­კუს ავ­რე­ლი­უ­სი­სად­მი სრუ­ლი­ად გა­მარ­თლე­ბუ­ლი იყო, რამ­დე­ნა­დაც იგი ჭა­ბუ­კო­ბი­დან გან­სწავ­ლუ­ლი იყო ფი­ლო­სო­ფი­ურ მეც­ნი­ე­რე­ბებ­ში, ლუ­ცი­უს ვე­რუ­სი­სად­მი კი ეს წო­დე­ბა შე­საძ­ლოა მხო­ლოდ თა­ვა­ზი­ა­ნი მი­მარ­თვა ყო­ფი­ლი­ყო. მაგ­რამ ევ­სე­ბის­თვის უკ­ვე ცნო­ბი­ლი იყო, რომ ლუ­ცი­უს ვე­რუ­სი, რო­მე­ლიც გა­მო­ირჩე­ო­და თა­ვაშ­ვე­ბუ­ლო­ბი­თა და ფი­ლო­სო­ფი­ი­სად­მი ნაკ­ლე­ბი ინ­ტე­რე­სით, ვე­რა­ვი­თარ შემთხვე­ვა­ში ვერ შეძ­ლებ­და და­ემ­სა­ხუ­რე­ბი­ნა სიბრძნის­მოყ­ვა­რის (ფი­ლო­სო­ფო­სის) წო­დე­ბა. სიტ­ყვის და­ბო­ლო­ე­ბის შეც­ვლით ევ­სე­ბიმ "ფი­ლო­სო­ფო­სის" წო­დე­ბა მი­ა­კუთ­ვნა არა ლუ­ცი­უსს, არა­მედ მის მა­მას ლუ­ცი­უს ვე­რუსს, იმ­პე­რა­ტორ ად­რი­ა­ნეს უახ­ლო­ეს მე­გო­ბარს, ხე­ლოვ­ნე­ბის, ლი­ტე­რა­ტუ­რი­სა და ფი­ლო­სო­ფი­ის დამ­ფა­სე­ბელს. იმ­პე­რა­ტო­რი ად­რი­ა­ნე იმ­დე­ნად დიდ მნიშ­ვნე­ლო­ბას ანი­ჭებ­და ელი­ას ვე­რუს­თან მე­გობ­რო­ბას, რომ უბო­ძა მას კე­ის­რის ტი­ტუ­ლი და თა­ვის მემ­კვიდ­რედ და­ნიშ­ნა. მაგ­რამ ელი­ას ვე­რუ­სი ად­რი­ა­ნე­ზე უწინ გარ­და­იც­ვა­ლა. ელი­ას ვე­რუ­სის ვა­ჟი, ლუ­ცი­უსი, იშ­ვი­ლა ად­რი­ა­ნეს მემ­კვიდ­რემ - ან­ტო­ნი­უს­მა.

[41] - ასი­ის საბ­ჭო იყო იმ­პე­რა­ტო­რის ერთ-ერ­თი პრო­ვინ­ცი­უ­ლი საბ­ჭო. სხვა საქ­მე­ებ­თან ერ­თად იგი პა­სუ­ხის­მგე­ბე­ლი იყო პრო­ვინ­ცი­ის რე­ლი­გი­ურ ცხოვ­რე­ბა­ზე. თავ­და­პირ­ვე­ლად ასი­ის საბ­ჭო მდე­ბა­რე­ობ­და ქა­ლაქ რო­მი­სა და იმ­პე­რა­ტო­რის ტა­ძარ­ში პერ­გა­მონ­ში; მოგ­ვი­ა­ნე­ბით იგი იკ­რი­ბე­ბო­და სხვა­დას­ხვა ცენ­ტრებ­ში, ეფე­სო­ში, სარ­დის­ში, სმირ­ნა­ში, ლა­ო­დი­კი­აში, ფი­ლა­დელ­ფი­ა­ში და კი­ზი­კუს­ში.

[42] - აპო­ლო­გია, I, 70. ამ ეპის­ტო­ლეს აქ­ვეყ­ნე­ბენ ჩვე­უ­ლებ­რივ იუს­ტი­ნეს აპო­ლო­გი­ის ტექ­სტის შემ­დეგ (იხ.: Сочинения св. Иустина, философа и мученика. М., 1863. გვ. 110). მეც­ნი­ერ­თა უმე­ტე­სო­ბა მო­ცე­მულ ტექსტს ნა­ყალ­ბე­ვად მიიჩნევს. აღ­ნიშ­ნუ­ლი თა­რი­ღი არის ქ. შ.‑დან 7 მარ­ტსა და 9 დე­კემ­ბერს შო­რის. ეს რეს­კრიპ­ტი ჩვე­უ­ლებ­რივ სა­ეჭ­ვოდ მიიჩნე­ვა, მაგ­რამ ჰარ­ნაკ­მა სცა­და იგი აეხ­სნა რო­ოგრც ნამ­დვი­ლი დო­კუ­მენ­ტი ქრის­ტი­ა­ნუ­ლი ინ­ტერ­პო­ლა­ცი­ე­ბით. იხ თეხ­ტე უნდ Uნტერ­სუც­ჰუნ­გენ XIII. 4. შვარ­ცი მას ლა­თი­ნუ­რი ნა­ყალ­ბე­ვის თარ­გმა­ნად მიიჩნევს. იგი ნა­პოვ­ნია პა­რი­ზის კო­დექ­სში 450 იუს­ტი­ნეს "აპო­ლო­გი­ის" შემ­დეგ, და აქ მი­ე­კუთ­ვნე­ბა ან­ტო­ნი­ნუს პი­უსს, რო­დე­საც იყო ტრი­ბუ­ნი ოც­და­ოთხგზის, ე. ი. 160 წლის 10 დე­კემ­ბერ­სა და 161 წლის 7 მარტს შო­რის.

[43] - წმ. მე­ლი­ტო­ნი (გარდ. და­ახ. 117 წ.) _ სარ­დეს ეპის­კო­პო­სი. ევ­სე­ბის მი­ერ და­მოწ­მე­ბუ­ლი ნაწ­ყვე­ტე­ბის გარ­და ცნო­ბი­ლია წმინ­და­ნის კი­დევ ორი ნაშ­რო­მი. 940 წ. ახ­ლა­დაღ­მოჩე­ნილ IV ს‑ის ბერ­ძნულ კო­დექ­სში გა­მოვ­ლე­ნილ იქ­ნა წმ. მე­ლი­ტო­ნის "ქრის­ტეს ვნე­ბა­თა შე­სა­ხებ~ ქა­და­გე­ბის თით­ქმის სრუ­ლი ტექ­სტი (იხ.: Bonner C. The Homily on the Passion by Melito, Bishop of Sardis. Studies and documents. London,, 1940), 1972 წ. კი თბი­ლი­სის ბიბ­ლი­ო­თე­კა­ში ნა­პოვ­ნი იქ­ნა ხელ­ნა­წე­რი, რო­მე­ლიც შე­ი­ცავ­და წმ. მე­ლი­ტო­ნის "უფ­ლის სუ­ლის, სხე­უ­ლი­სა და ვნე­ბა­თა შე­სა­ხებ" ქა­და­გე­ბის ქარ­თულ ენა­ზე თარ­გმანს 12 სვე­ტად. (იხ.: Michel van Esbroeck. Noureaux fragments de Meliton de Sardes // Analecta Bollandiana. Bruxelles, 1972. ტ. 90. გვ. 63).

[44] - ლუ­ცი­უს ვე­რუ­სი - რო­მის იმ­პე­რა­ტო­რი (161‑169 წწ.).

[45] - აღ­დგო­მის დღე­სას­წა­უ­ლის თა­რი­ღის გან­საზღვრას­თან და­კავ­ში­რე­ბით რო­მი­სა და მცი­რე აზი­ის ეკ­ლე­სი­ებს შო­რის შე­უ­თან­ხმებ­ლო­ბა არ­სე­ბობ­და ჯერ კი­დევ II ს‑ის და­საწ­ყის­ში. წმ. პო­ლი­კარ­პე სმირ­ნელ­მა ეს სა­კით­ხი გა­ნი­ხი­ლა რო­მის ეპის­კო­პოს ანი­კეტ­თან რომ­ში სტუმ­რო­ბი­სას. მი­უ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ ამ სა­კით­ხზე შე­თან­ხმე­ბა ვერ იქ­ნა მიღ­წე­ული, ეკ­ლე­სი­ებს შო­რის კავ­ში­რი არ დარ­ღვე­ულა, წმ. პო­ლი­კარ­პემ ევ­ქა­რის­ტია აღას­რუ­ლა რომ­ში.

[46] - მწვა­ლებ­ლო­ბე­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ, III, 3, 4.

[47] - მო­წა­მე გერ­მა­ნი­კუ­სი - ერთ-ერ­თი თორ­მეტ ფი­ლა­დელ­ფი­ელ ქრის­ტი­ან­თა­გა­ნი, რომ­ლე­ბიც სმირ­ნა­ში მხე­ცებს მი­უგ­დეს და­საგ­ლე­ჯად.

[48] - ირი­ნარ­ქი - ქა­ლა­ქის პო­ლი­ცი­ის უფ­რო­სი (ბერძ.).

[49] - ასი­არ­ქი - რო­მის პრო­ვინ­ცი­ის ასი­ის უმაღ­ლე­სი ქუ­რუ­მი (ბერძ.).

[50] - წმ. მო­წა­მე­ნი პი­ო­ნი­უ­სი და ლი­ნუ­სი, სმირ­ნის პრეს­ვი­ტე­რე­ბი, და მათ­თან ერ­თად სა­ვი­ნა და მა­კე­ო­ნია და მო­წა­მე ას­კლი­პი­ადე, წმინ­და მო­წა­მე პი­ო­ნი­უ­სის ცხოვ­რე­ბის თა­ნახ­მად (წმინ­დან­თა ცხოვ­რე­ბა, რუს. ენა­ზე, Изложенные по руководсту Четьи-Миней св. Димитрия Ростовского. М., 1906. წ. 7. გვ. 239‑252) ეწა­მენ ქ. სმირ­ნა­ში იმ­პე­რა­ტორ დე­კი­უ­სის (249‑251 წწ.). დევ­ნუ­ლე­ბის დროს. ისი­ნი შე­იპ­ყრეს 23 თე­ბერ­ვალს, წმ. პო­ლი­კარ­პე სმირ­ნე­ლის ხსე­ნე­ბის დღეს, და მხო­ლოდ დი­დი ხნის შემ­დეგ 11 მარტს ჯვარ­ზე გა­აკ­რეს წმ. მო­წა­მე პი­ო­ნი­უ­სი და დაწ­ვეს.

[51] - ხსე­ნე­ბა მო­წა­მე­თა კარ­პა, პა­პი­ლა, აგა­ფო­დო­რა და აგა­ფო­ნი­კი­სა, რომ­ლე­ბიც ეწამ­ნენ 251 წ. პერ­გა­მოს­ში, აღი­ნიშ­ნე­ბა 13 ოქ­ტომ­ბერს.

[52] - კრის­კენ­ტი - ფი­ლო­სო­ფოს-ცი­ნი­კო­სი. გად­მო­ცე­მით, სწო­რედ მან გას­ცა სა­წა­მებ­ლად წმ. იუს­ტი­ნე ფი­ლო­სო­ფო­სი. ეს გად­მო­ცე­მა ემ­ყა­რე­ბა თვით იუს­ტი­ნეს ცნო­ბას სა­კუ­თა­რი წი­ნათგრძნო­ბის შე­სა­ხებ (აპო­ლო­გია II, 3.), ასე­ვე ტა­ტი­ა­ნეს მოწ­მო­ბას კრის­კენ­ტის ხრი­კე­ბის შე­სა­ხებ (სიტ­ყვა ელინ­თა წი­ნა­აღ­მდეგ, 19 // Раннехристианские отцы Церкви: Антология. Брюссель, 1977).

[53] - იუს­ტი­ნე ფი­ლო­სო­ფო­სი. აპო­ლო­გია, II, 3.

[54] - ტა­ტი­ანე. სიტ­ყვა ელინ­თა წი­ნა­აღ­მდეგ, 18.

[55] - იქ­ვე, 19.

[56] - იუს­ტი­ნე ფი­ლო­სო­ფო­სი. აპო­ლო­გია, II, 2.

[57] - იუს­ტი­ნე ფი­ლო­სო­ფო­სი. დი­ა­ლო­გი ტრი­ფონ იუ­დე­ველ­თან, 108. იხ.: Сочинения св. Иустина, философа и му­че­ника. М., 1863.

[58] - იქ­ვე, 72‑74.

[59] - მწვა­ლებ­ლო­ბე­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ, IV, 6, 2.

[60] - იქ­ვე, V, 26, 2.

[61] - აგ­რი­პი­ნე - ალექ­სან­დრი­ის ეპის­კო­პო­სი (167‑179 წწ.).

[62] - ჰე­რო­ნის, კორ­ნე­ლი­უ­სი­სა და ერო­სის შე­სა­ხებ იხ. შე­ნიშვ. 90. წ. 3. თე­ო­ფი­ლე - ან­ტი­ო­ქი­ის ეპის­კო­პო­სი (169‑179 წწ.).

[63] - ჰე­გე­ზი­პეს შე­სა­ხებ იხ. შე­ნიშვ. 43, წ. 2.

დი­ო­ნი­სე კო­რინ­თე­ლის შე­სა­ხებ იხ.: შე­ნიშვ. 51, წ. 2.

წმ. ირი­ნე­ოს ლი­ო­ნე­ლის შე­სა­ხებ იხ.: შე­ნიშვ. 28. წ. 2.

წმ. მე­ლი­ტო­ნის, სარ­დეს ეპის­კო­პო­სის შე­სა­ხებ, იხ.: შე­ნიშვ. 43. წ. 4.

აპო­ლი­ნა­რი­უს კლავ­დი­უ­სი - ფრი­გი­ის ჰი­ე­რო­პო­ლის ეპის­კო­პო­სი, ეპის­კო­პო­სე­ბის პა­პი­უ­სი­სა და ავერ­კის მემ­კვიდ­რე, აპო­ლო­გე­ტი. გან­სა­კუთ­რე­ბით სა­ხე­ლი გა­ით­ქვა იმ­პე­რა­ტორ მარ­კუს ავ­რე­ლი­უ­სის (161‑180 წწ.) მარ­თვე­ლო­ბის დროს. შე­მორჩე­ნი­ლია მი­სი რამ­დე­ნი­მე ნაშ­რო­მის სა­ხელ­წო­დე­ბა: "აპო­ლო­გია", "ხუ­თი წიგ­ნი წარ­მარ­თთა წი­ნა­აღ­მდეგ", "ჭეშ­მა­რი­ტე­ბის შე­სა­ხებ". აპო­ლო­გი­ით მან მი­მარ­თა იმ­პე­რა­ტორს. ჩვე­ნამ­დე მო­აღ­წია მხო­ლოდ მი­სი ნაშ­რო­მის "აღ­დგო­მის შე­სა­ხებ" ფრაგ­მენ­ტებ­მა. პი­ნი­ტუ­სის, მუ­სა­ნი­უ­სის და ფი­ლი­პეს შე­სა­ხებ თა­ვად ევ­სე­ბი გვამ­ცნობს ქვე­მოთ: პი­ნი­ტუ­სი - კნო­სის ეპო­კო­პო­სი, დი­ო­ნი­სე კო­რინ­თე­ლის ეპის­ტო­ლის ად­რე­სა­ტი (IV, 23, 7). მუ­სა­ნი­უ­სი - ენ­კრა­ტი­ტე­ბის ერე­სის წი­ნა­აღ­მდეგ სიტ­ყვის ავ­ტო­რი (IV, 28). ფი­ლი­პე - გორ­ტი­ნი­ის ეპის­კო­პო­სი, დი­ო­ნი­სე კო­რინ­თე­ლის ეპის­ტო­ლის ად­რე­სა­ტი (IV, 23, 5).

[64] - ფე­ბუ­თი­სი - მის შე­სა­ხებ ცნო­ბე­ბი არ მო­ი­პო­ვე­ბა.

სვი­მო­ნი - იგუ­ლის­ხმე­ბა სვი­მონ მოგ­ვი (იხ.: მის შე­სა­ხებ შე­ნიშვ. 3, წ. 2). სვი­მო­ნი­ა­ნე­ლე­ბი - მი­სი მიმ­დე­ვა­რი.

კლე­ო­ბი­ო­სი - კლე­ო­ბი­ელ­თა სექ­ტის მა­მამ­თა­ვა­რი, რო­მე­ლიც სა­მა­რი­ტელ­თა სექ­ტის გან­შტო­ე­ბას წარ­მო­ად­გენ­და. კლე­ო­ბი­ო­სი­სა და მი­სი მოძღვრე­ბის შე­სა­ხებ სარ­წმუ­ნო ცნო­ე­ბი არ მო­ი­პო­ვე­ბა.

დო­სი­თე­ო­სი - ერე­სი­არ­ქი. დო­სი­თე­ო­სის შე­სა­ხებ ცნო­ბე­ბი ძა­ლი­ან მწი­რი და წი­ნა­აღ­მდე­გობ­რი­ვია. ერ­თი წყა­როს მი­ხედ­ვით, იგი იყო სვი­მონ მოგ­ვის მას­წავ­ლე­ბე­ლი, მე­ო­რეს მი­ხედ­ვით - მას­თან ერ­თად იყო იო­ა­ნე ნათ­ლის­მცემ­ლის მო­წა­ფე, მე­სა­მეს მი­ხედ­ვით - იცოც­ხლა 100 წელ­ზე მეტ ხანს მო­ცი­ქულ­თა ეპო­ქამ­დე.

გორ­თე­ო­სი - გორ­თე­ელ­თა სექ­ტის მა­მამ­თა­ვა­რი, ამ სექ­ტის შე­სა­ხებ მოწ­მობს ასე­ვე ეპი­ფა­ნე კვიპ­რე­ლი.

მას­ბო­თე­ვე­ლე­ბი - რე­ლი­გი­უ­რი სექ­ტა, სა­მა­რი­ტელ­თა სექ­ტის სა­ხეს­ხვა­ობა. სა­მა­რი­ა­ში სექ­ტან­ტებ­მა საც­ხოვ­რე­ბე­ლი ად­გი­ლის მი­ხედ­ვით მი­ი­ღეს სა­ხელ­წო­დე­ბა.

[65] - ესე­ვე­ლე­ბი - იე­სო ქრის­ტეს დრო­ინ­დე­ლი იუ­დე­ველ­თა სექ­ტა. უკი­დუ­რე­სად კარჩა­კე­ტი­ლი ესე­ველ­თა თე­მი ით­ვლი­და და­ახ. 4000 ადა­მი­ანს. ცხოვ­რობ­დნენ პა­ლეს­ტი­ნა­ში. მათ შე­სა­ხებ და­წე­რა იო­სებ ფლა­ვი­უს­მა (იხ.: იუ­დე­ველ­თა სიძ­ვე­ლე­ნი, XVIII, 9).

გა­ლი­ლე­ვე­ლე­ბი - რე­ლი­გი­უ­რი სექ­ტა, შე­საძ­ლოა, წარ­მო­ად­გენ­და ფა­რი­სე­ველ­თა სექ­ტის გან­შტო­ე­ბას. წარ­მო­იშ­ვა მე­ფის­ნაც­ვალ სი­რი­უს კვი­რი­ნუ­სის პირ­ვე­ლი მმარ­თვე­ლო­ბის პე­რი­ოდ­ში. სექ­ტის სა­თა­ვე­ში იდ­გნენ სა­დუკ ფა­რი­სე­ვე­ლი და იუ­და გა­ლი­ლე­ვე­ლი (იხ.: იუ­დე­ველ­თა სიძ­ვე­ლე­ნი, XVIII, 1, 1). მა­თი მოძღვრე­ბის შე­სა­ხებ ცნო­ბე­ბი არ შე­მორჩე­ნი­ლა.

ჰე­მე­რო­ბაპ­ტის­ტე­ბი - რე­ლი­გი­უ­რი სექ­ტა, რო­მელ­მაც სა­ხელ­წო­დე­ბა მი­ი­ღო ჩვე­უ­ლე­ბის­გან, რომ­ლე­ბიც გა­მუდ­მე­ბით გა­ნი­ბა­ნე­ბოდ­ნენ წყლით. ეპი­ფა­ნე კვიპ­რე­ლი მათ აახ­ლო­ებს ფა­რი­სე­ვე­ლებ­თან. სხვა მო­საზ­რე­ბით, მათ აერ­თი­ა­ნე­ბენ ესე­ვე­ლებ­თან.

სა­მა­რი­ტე­ლე­ბი (სა­მა­რი­ელი) - ეთ­ნი­კუ­რი ერ­თო­ბა, რე­ლი­გი­უ­რი სექ­ტა. გა­და­სახ­ლე­ბუ­ლი ასი­რი­ე­ლე­ბის შთა­მო­მავ­ლე­ბი, რომ­ლე­ბიც ის­რა­ი­ტე­ლებს შე­ე­რივ­ნენ. მი­ი­ღეს რა იუ­და­იზ­მი, სა­მა­რი­ე­ლებ­მა მას­ში შე­ი­ტა­ნეს ცვლი­ლე­ბე­ბი: მხო­ლოდ მო­სეს ხუთ­წიგ­ნე­უ­ლი მი­ი­ღეს, ხო­ლო იუ­დე­ველ­თა ყვე­ლა სხვა წმინ­და წიგ­ნე­ბი უარ­ყვეს. აღ­მერ­თებ­დნენ მო­სეს პი­როვ­ნე­ბას და მო­მა­ვა­ლი მე­სია წარ­მოდ­-გე­ნი­ლი ჰქონ­დათ რო­გორც "მე­ო­რე მო­სე". ისი­ნი უარ­ყოფ­დნენ მიც­ვა­ლე­ბულ­თა აღ­დგო­მას, სუ­ლის იმ­ქვეყ­ნად ცხოვ­რე­ბას. იუ­და­იზ­მი სა­მა­რი­ტე­ლებ­თან მჭიდ­როდ იყო და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი წარ­მარ­თო­ბას­თან: სა­მა­რი­ტელ­თა მთა­ვა­რი ტა­ძა­რიც და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი იყო ყოვ­ლისმპყრო­ბე­ლი - ზევ­სის თაყ­ვა­ნის­ცე­მას­თან. სა­მა­რი­ტელ­თა შო­რის იყ­ვნენ მოგ­ვე­ბი და გრძნე­უ­ლე­ბი. ძვე­ლი ავ­ტო­რე­ბის აზ­რით, ბევ­რი ქრის­ტი­ა­ნუ­ლი ერე­სი წარ­მო­იშ­ვა სა­მა­რი­ტე­ლე­ბის­გან.

სა­დუ­კე­ვე­ლე­ბი - რე­ლი­გი­ურ-პო­ლი­ტი­კუ­რი მიმ­დი­ნა­რე­ო­ბა იუ­და­იზ­მში, წარ­მო­იშ­ვა და­ახ. 150 წ. ქ. შ.‑მდე. სა­დუ­კე­ვე­ლე­ბი სარ­გებ­ლობ­დნენ დი­დი პო­ლი­ტი­კუ­რი გავ­ლე­ნით და ბერ­ძენ­თა მბრძა­ნებ­ლო­ბის წლებ­ში ხელ­ში აი­ღეს სა­სუ­ლი­ე­რო და სა­ე­რო ძა­ლა­უფ­ლე­ბა. სა­დუ­კე­ვე­ლე­ბი­სათ­ვის და­მა­ხა­სი­ა­თე­ბე­ლი იყო ელი­ნო­ფი­ლო­ბა კულ­ტუ­რა­ში და კოს­მო­პო­ლი­ტიზ­მი პო­ლი­ტი­კა­ში. ას­რუ­ლებ­დნენ მხო­ლოდ და­წე­რილ რჯულს, ანუ მო­სეს რჯულს. უარ­ყოფ­დნენ იმ­ქვეყ­ნი­ურ ცხოვ­რე­ბას, მარ­თალ­თა და ცოდ­ვილ­თა გან­კით­ხვას. ისი­ნი იყ­ვნენ ფა­რი­სევ­ლე­ბის ოპო­ნენ­ტე­ბი და პო­ლი­ტი­კუ­რი მო­წი­ნა­აღ­მდე­გე­ები.

ფა­რი­სე­ვე­ლე­ბი - რე­ლი­გი­უ­რი მიმ­დი­ნა­რე­ო­ბა იუ­და­იზ­მში, რო­მე­ლიც წარ­მო­იშ­ვა ქ. შ.‑მდე II ს‑ში, იუ­დე­ველ­თა მო­ნო­ბი­დან გან­თა­ვი­სუფ­ლე­ბის შემ­დეგ. ფა­რი­სევ­ლე­ბი გა­მო­ირჩე­ოდ­ნენ კა­ნო­ნე­ბის ზედ­მი­წევ­ნით შეს­რუ­ლე­ბით, ამას თან ურ­თავ­დნენ, გარ­და და­წე­რი­ლი რჯუ­ლი­სა, მწიგ­ნობ­რე­ბი­სა და რა­ბი­ნე­ბის გან­მარ­ტე­ბებს რჯულ­ზე (და­უ­წე­რელ რჯულს). და­უ­წე­რელ კა­ნონს, რო­მე­ლიც უპი­რა­ტე­სო­ბას ანი­ჭებს ში­ნა­გან წესს, მათ­თვის ესო­დენ დი­დი ძა­ლა ჰქონ­და, რომ მი­სი ცვლი­ლე­ბა შეჰ­ქონ­დათ თვით მო­სეს კა­ნონ­ში. თა­ვი­ან­თი პო­ლი­ტი­კუ­რი ორი­ენ­ტა­ცი­ით წარ­მო­ად­გენ­დნენ ნა­ცი­ო­ნა­ლურ პარ­ტი­ას, რო­მელ­საც მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი გავ­ლე­ნა ჰქონ­და სა­ზო­გა­დო­ებ­რივ ცხოვ­რე­ბა­ზე.

[66] - "სი­რი­უ­ლი სა­ხა­რე­ბის" შე­სა­ხებ ცნო­ბა არ მო­ი­პო­ვე­ბა. აპოკ­რი­ფე­ბის შე­სა­ხებ იხ.: შე­ნიშვ. 46. წ. 3.

[67] - თე­ო­ფი­ლე - ან­ტი­ო­ქი­ის ეპის­კო­პო­სი, 169 წ. და­წე­რა პო­ლე­მი­კუ­რი თხზუ­ლე­ბა "ავ­ტო­ლი­კე­სად­მი~ (3 წიგ­ნად). III წიგ­ნის ქარ­თუ­ლი თარ­გმა­ნი შეს­რუ­ლე­ბუ­ლი ედი­შერ ჭე­ლი­ძის მი­ერ იხ. "სიტ­ყვა მარ­თლი­სა სარ­წმუ­ნო­ე­ბი­სა" ტ. II. რუს. თარგ. იხ.: Феофил, епоскоп Антиохийский. К Ав­то­ли­ку. М., 1865. ევ­სე­ბის მი­ერ მოხ­სე­ნი­ე­ბუ­ლი მე­ო­რე თხზუ­ლე­ბა არ შერ­მორჩე­ნი­ლა.

[68] - მას­ქი­მი­ა­ნე - ან­ტი­ო­ქი­ის ეპის­კო­პო­სი (178‑192 წწ.).

[69] - მო­დეს­ტო­სი (III წ.) - სა­ეკ­ლე­სიო მწე­რა­ლი. მარ­კი­ო­ნის წი­ნა­აღ­მდეგ და­წე­რი­ლი მი­სი თხზუ­ლე­ბა არ მოგ­ვე­პო­ვე­ბა.

[70] - სერ­ვი­ლი­უს პავ­ლე - მი­სი ვი­ნა­ო­ბა უც­ნო­ბია, მაგ­რამ რუ­ფი­ნუ­სი მას ანაცვ­ლებს სერ­გი­უს პა­უ­ლუ­სის სა­ხე­ლით, რო­მე­ლიც იყო ორ­გზის კონ­სუ­ლი 168 წელს, და შე­საძ­ლოა, 164‑166 წწ.‑ებ­ში ყო­ფი­ლი­ყო ასი­ის პრო­კონ­სუ­ლი.

[71] - სა­გა­რი­სი - ლა­ო­დი­კი­ის ეპის­კო­პო­სი. მო­წა­მე­ობ­რი­ვად აღეს­რუ­ლა ფრი­გი­ის ლა­ო­დი­კა­ში და­ახ. 166 წ.

[72] - აღ­დგო­მის შე­სა­ხებ და­ვა წარ­მო­იშ­ვა 167 წ. ლა­ო­დი­კი­აში.

[73] - მონ­ტა­ნი - რე­ლი­გი­ურ-მის­ტი­კუ­რი მიმ­დი­ნა­რე­ო­ბის მე­თა­ური. ეს მიმ­დი­ნა­რე­ო­ბა აღ­მო­ცენ­და II ს‑ის 50 წლებ­ში მცი­რე აზი­ის ოლქ მი­ზი­აში, რო­მე­ლიც ესაზღვრე­ბო­და ფრი­გი­ას და ამი­ტომ ზოგ­ჯერ იგი იწო­დე­ბა კა­ტაფ­რი­გი­ად. მონ­ტა­ნი მო­ნათ­ვლამ­დე იყო კი­ბე­ლის - "ღმერ­თის დე­დის" ქუ­რუ­მი. იგი და­სა­ჭუ­რი­სე­ბულ იქ­ნა. ორ მო­წა­ფეს­თან, პრის­კი­ლა­სა და მაქ­სი­მი­ლეს­თან ერ­თად, წი­ნას­წარ­მეტ­ყვე­ლებ­და რე­ლი­გი­უ­რი ექ­სტა­ზის დროს. მონ­ტა­ნიზ­მი სწრა­ფად გავ­რცელ­და. მე­ო­რე მონ­ტა­ნის­ტმა წი­ნას­წარ­მეტ­ყველ­მა, თე­მი­სონ­მა, და­წე­რა რი­გი ეპის­ტო­ლე­ე­ბი­სა, რო­მელ­თა­გან ერთ-ერთს, რო­მე­ლიც მცი­რე აზი­ის ეკ­ლე­სი­ებს მი­ე­მარ­თე­ბა, ნი­მუ­შად ჰქონ­და იო­ა­ნე ღვთის­მეტ­ყვე­ლის გა­მოც­ხა­დე­ბა. მონ­ტა­ნის ერეს­სა და კა­თო­ლი­კე ეკ­ლე­სი­ას შო­რის და­პი­რის­პი­რე­ბა წარ­მო­იშ­ვა არა იმ­დე­ნად დოგ­მა­ტურ (მონ­ტა­ნის­ტე­ბი იზი­ა­რებ­დნენ მართლმა­დი­დებ­ლურ დოგ­მა­ტურ შე­ხე­დუ­ლე­ბებს) ან ეთი­კურ სფე­რო­ებ­ში (ერე­ტი­კო­სე­ბის­თვის და­მა­ხა­სი­ა­თე­ბე­ლი იყო მკაც­რი ას­კე­ტიზ­მი), რამ­დე­ნა­დაც სა­ეკ­ლე­სიო დის­ციპ­ლი­ნის სფე­რო­ში. "ახა­ლი წი­ნას­წარ­მეტ­ყვე­ლე­ბა", რო­მელ­საც ქა­და­გებ­დნენ მონ­ტა­ნი და მი­სი მიმ­დევ­რე­ბი, უარ­ყოფ­და ეპის­კო­პოს­თა სა­ეკ­ლე­სიო ავ­ტო­რი­ტეტ­სა და ძა­ლა­უფ­ლე­ბას. მონ­ტა­ნის­ტებ­ზე გა­მარ­ჯვე­ბა ნიშ­ნავ­და სა­ეკ­ლე­სიო დის­ციპ­ლი­ნის გა­მარ­ჯვე­ბას. მონ­ტა­ნის­ტე­ბი, რომ­ლე­ბიც გან­ხეთ­ქი­ლე­ბა­ში წა­ვიდ­ნენ და თა­ვი­სი ეკ­ლე­სია და იე­რარ­ქია ჩა­მო­ა­ყა­ლი­ბეს, არ­სე­ბობ­დნენ VIII ს‑მდე. მათ შო­რის იყო ბევ­რი მო­წა­მე და აღ­მსა­რე­ბე­ლი, გან­სა­კუთ­რე­ბით იმ­პე­რა­ტორ დე­კი­უ­სის დევ­ნლე­ბის დროს. მონ­ტა­ნის­ტე­ბის მხა­რე­ზე გა­და­ვი­და ტერ­ტუ­ლი­ანე, რო­მელ­მაც მი­იმ­ხრო ჩრდ. აფ­რი­კის მრევ­ლის უმ­რავ­ლე­სო­ბა, - ისი­ნი კა­თო­ლი­კე ეკ­ლე­სი­ის წი­აღ­ში დაბ­რუნ­დნენ მხო­ლო ნეტ. ავ­გუს­ტი­ა­ნეს დროს.

[74] - ენ­კრა­ტი­ტე­ბი, რო­გორც ჩანს, არ შე­ად­გენ­დნენ ცალ­კე სექ­ტას, მაგ­რამ სხვა ქრის­ტი­ა­ნე­ბი­სა­გან განსხვავ­დე­ბოდ­ნენ გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი ას­კე­ტიზ­მით, რო­მე­ლიც მი­დი­ო­და ერე­ტი­კულ უკი­დუ­რე­სო­ბამ­დე. უარს ამ­ბობ­დნენ ღვი­ნის მი­ღე­ბა­ზე, ენ­კრა­ტი­ტე­ბი თვით ევ­ქა­რის­ტი­ა­საც წყლით აღას­რუ­ლებ­დნენ. გად­მო­ცე­მით, თავ­და­პირ­ვე­ლად ენ­კრა­ტი­ტე­ბის წი­ნამ­ძღო­ლი იყო ტა­ტი­ანე.

[75] - ტა­ტი­ა­ნე (გარდ. და­ახ. 175 წ.) - წმ. იუს­ტი­ნეს მო­წა­ფე, ავ­ტო­რი თხზუ­ლე­ბი­სა "სიტ­ყვა ელინ­თა წი­ნა­აღ­მდეგ", რო­მე­ლიც და­წე­რი­ლია და­ახ. 170 წ. გნოს­ტი­კუ­რი ერე­სის­კენ გა­და­ი­ხა­რა.

[76] - მწვა­ლებ­ლო­ბე­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ, I, 28, 1.

[77] - სე­ვე­რო­სი - ერთ-ერ­თი გად­მო­ცე­მით, ტა­ტი­ა­ნეს მო­წა­ფე, რო­მე­ლიც მის შემ­დეგ გახ­და ენ­კრა­ტი­ტე­ბის წი­ნამ­ძღო­ლი, ამი­ტომ მათ ეწო­დათ სე­ვე­რი­ა­ნე­ლე­ბი. მაგ­რამ ეპი­ფა­ნე კვიპ­რე­ლი მას მარ­კი­ო­ნის მო­წა­ფეს უწო­დებს.

[78] - ბარ­დე­სა­ნი (154‑223 წწ.) - სი­რი­ე­ლი სწავ­ლუ­ლი, ას­ტრო­ნო­მი, მა­თე­მა­ტი­კო­სი და პო­ეტი. ეკუთ­ვნო­და უმაღ­ლეს არის­ტოკ­რა­ტი­ას, იყო ედე­სის მე­ფის, ავ­გა­როზ IX‑ის პი­რა­დი მე­გო­ბა­რი. ავ­ტო­რი 150 ფსალ­მუ­ნი­სა, რომ­ლე­ბიც გა­მო­ი­ყე­ნე­ბო­და ჯერ კი­დევ ეფ­რემ ასუ­რის დროს. ის­ტო­რი­ა­ში შე­ვი­და რო­გორც ვა­ლენ­ტი­ნეს გნოს­ტი­კუ­რი ერე­სის მიმ­დე­ვა­რი და მარ­კი­ო­ნის ერეს­თან შე­უ­პო­ვა­რი მებ­რძო­ლი.

 

ძველი ბერძნულიდან თარგმნა და შენიშვნები დაურთო ზურაბ ჯაშმა

საეკლესიო ბიბლიოთეკა, VII ტ. 2007 თბილისი