Georgian (Georgia)English (United Kingdom)
წიგნიდან "ადამიანი ღვთის წინაშე"

ტექსტი ქვეყნდება გამომცემლობა "სიესტას" ნებართვით

siestabooks.blogspot.com

www.facebook.com/SiestaBooks

 

მე მთხოვეს, რაღაც მეთქვა სიკვდილის შესახებ, სიკვდილისთვის მზადების შესახებ - როგორც ჩემი, ისე სხვა ადამიანებისა; და მე გეტყვით იმას, რისი ლაპარაკიც ყოველ წელიწადს მიხდება ამ თემაზე ლონდონის სამედიცინო ფაკულტეტზე ექიმების, სტუდენტების, მოწყალების დებისთვის.

დასაწყისისათვის ამ თემას გავაფართოვებ ორი მოგონებით, რათა თქვენ გაიგოთ, რით ვიწყებდი, რა შემემთხვა, რატომ არის ჩემი დამოკიდებულება სიკვდილისადმი ისეთი, როგორიც არის. პირველი ჩემი შთაბეჭდილება სიკვდილზე ასეთი გახლავთ. მაშინ ექვსიოდე წლის ბიჭი ვიყავი, ჩვენ ვცხოვრობდით სპარსეთში, დღევანდელ ირანში, და თეირანში იყო ერთი ძალიან ცნობილი ბაღი, განთქმული ვარდნარი, რომელიც ადგილობრივ მცხოვრებს ეკუთვნოდა. მაშინდელი წეს-ჩვეულებების მიხედვით, შეიძლებოდა მისულიყავი კაცთან და გეთქვა: ჩვენ გავიგეთ, რომ თქვენ გასაოცარი ბაღი გქონიათ; შეიძლება, დავათვალიეროთ? ასეც ვქენით, ჩვენ დავათვალიერეთ ეს ბაღი, შემდეგ წამოვედით, და მხოლოდ მეორე დღეს შევიტყვეთ, რომ სანამ მასპინძელი თავისი ვარდებით გვატკბობდა და შარბათით გვიმასპინძლდებოდა, სახლის ერთ-ერთ ოთახში, თურმე, ეწვა ვაჟი, რომლისთვისაც იქამდე ცოტა ხნით ადრე დანით გამოეჭრათ ყელი გზაზე. მაგრამ მამამ მიიჩნია, რომ სტუმართმოყვარეობა მის საკუთარ გრძნობებზე უფრო მაღლა დგას, და ისე მიგვიღო, ვითომ არაფერი არ შემთხვევია. ეს იყო ჩემი პირველი შთაბეჭდილება იმაზე, თუ როგორ შეიძლება კაცი აღმოჩნდეს სიკვდილთან პირისპირ და დაამარცხოს თავისი თავზარდაცემა, თავისი ტკივილი სიყვარულის გულისთვის ან, როგორც თავად იტყოდა, ჩვეულებრივი სტუმართმოყვარეობის გულისათვის: "სხვაგვარად ხალხი არ იქცევაო".

სიკვდილთან დაკავშრებული მეორე შთაბეჭდილება გახლავთ საუბარი მამაჩემთან. ერთხელ საზაფხულო საყმაწვილო ბანაკიდან დავბრუნდი და მამამ მითხრა: რა შეგემთხვა? მე ისეთი გრძნობა მქონდა, რომ შენ რაღაც ცუდი დაგემართა... მე ღიმილით ვუთხარი (მაშინ თხუთმეტი წლისა ვიყავი): ნუთუ შენ გგონია, რომ მე ფეხი ან კისერი მოვიტეხე? და მამამ, რომელსაც ძალიან ვუყვარდი, უაღრესად სერიოზულად შემომხედა და თქვა: არა, ეს არ იქნებოდა მნიშვნელოვანი; მე მეშინოდა, ზნეობრივი მთლიანობა ხომ არ დაკარგა-მეთქი... მერე კი დასძინა: დაიხსომე, რომ ცოცხალი ხარ თუ არა - ეს არ უნდა იყოს მნიშვნელოვანი არც შენთვის, არც სხვებისთვის; მნიშვნელობა აქვს ერთ რამეს: რისი გულისთვის ცხოვრობ და რისი გულისთვის ხარ მზად, გაწირო შენი სიცოცხლე...

აი, ეს სიტყვები და ის ბავშვობის მოგონება დამრჩა ძალზე მკაფიო მოგონებად, რომელიც უკავშირდება აზრს სიკვდილის შესახებ. შემდეგ ძალიან ხშირად მიწევდა სიკვდილთან შეხვედრა, რომ არაფერი ვთქვა ოჯახურ ტრაგედიებზე, რომლებიც არ გვაკლდა; მე თქუმთმეტ წელიწადს ვიმუშავე ექიმად, აქედან ხუთ წელიწადს - ომში და ორმოცი წელიწადია, ეკლესიაში ვარ, ასე რომ, რა თქმა უნდა, მრავალი სიკვდილი მინახავს და განმიცდია. ამიტომ გელაპარაკებით სიკვდილზე, როგორც არა რაღაც ისეთზე, რაზეც თეორიული წარმოდგენა მაქვს, თითქოს, რაღაც წიგნებში ამომიკითხავს, - ჩემი საუბარი ძალზე პირადი იქნება. შეიძლება მას არ ექნეს უნივერსალური მნიშვნელობა, მაგრამ ეს იქნება საუბარი იმის შესახებ, თუ როგორ ვრეაგირებ მე სიკვდილზე, რას ნიშნავს იგი ჩემთვის.

ადამიანი უკვდავებისთვის არის შექმნილი, ეს ნათლად ჩანს წმინდა წიგნიდან. და სწორედ ადამიანის დაცემამ, ანუ იმან, რომ კაცმა ზურგი შეაქცია ღმერთს და დაიწყო თავისი გზების ძებნა, გამოიწვია სიკვდილიანობა და კვდომა. დაბადების წიგნის III თავში არის ერთი ძალზე დამაფიქრებელი ადგილი. მას შემდეგ, რაც ადამი დაეცა, ღმერთმა თქვა: აჰა, გახდა ადამი როგორც ერთი ჩვენთაგანი, შემცნობელი კეთილისა და ბოროტისა. არ გაიწოდოს ახლა ხელი და არ მოწყვიტოს სიცოცხლის ხის ნაყოფიც, არ შეჭამოს და მარადიულად არ იცოცხლოს (დაბ. 3.22). ხშირად ამ ადგილს განმარტავენ როგორც სასტიკ, უგულო, უღირს დაცინვას. მაგრამ მე მგონია, რომ ეს არის არა დაცინვა, არამედ ღრმად ტრაგიკული სიტუაციის აღიარება. ადამიანს შეეძლო, მთლიანი ყოფილიყო მხოლოდ ცოლ-ქმრის ერთიანობისა და ღმერთთან ამ წყვილის ერთიანობის მეშვეობით; და იმ მომენტში, როდესაც ეს წყვილი გაცალკევდა, დაიმსხვრა და გაწყდა ღმერთთან კავშირი, ამ ინდივიდთაგან თითოეული - ადამი, ევა, თუმცა უფლის ხატად და მსგავსად იყო შექმნილი, მაგრამ მოკლებული აღმოჩნდა იმ მთლიანობას, რომელიც შეიძლებოდა მარადისობა ყოფილიყო. ვიღაც - არა წმინდა მამა, არამედ რომელიღაც გვიანდელი მწერალი - ამბობდა რომ, სანამ ადამ და ევა ერთად იყვნენ, მათ რომ სარკეში ეცქირათ, დაინახავდნენ თავიანთ თავს წყვილად და ერთიმეორის ანარეკლად. როდესაც დაცემა მოხდა, სარკე დაიმსხვრა; შეიძლებოდა, გაგერჩია იგივე სახეები, მაგრამ ისინი უკვე აღარ შეადგენდნენ ერთ მთლიანს, და ცხოვრება უკვე ვეღარ გაგრძელდებოდა სამარადისოდ, ისევე, როგორც აღარც სარკე იყო მთელი.

როდესაც თქუთმეტი წლისამ პირველად წავიკითე წმიდა წერილი, მე გამაოცა პავლე მოციქულის მოწმობამ: ვინაიდან ჩემი სიცოცხლე ქრისტეა და სიკვდილი - მონაგები, იმიტომ რომ, სანამ დამკვიდრებული ვართ სხეულში, განშორებულნი ვართ უფლისგან (ფილიპ. 1.21; 1 კორ. 5.6). მეორეგან იგი ამბობს: ჩემთვის სიკვდილი სულაც არ ნიშნავს დროებითი ცხოვრების შეწყვეტას, ანუ მის დაკარგვას, არამედ ეს არის მარადისობის მონიჭება, ანუ შესვლა მარადისობაში უკვე იმ ზომით, რა ზომითაც მას ვერ განიცდი სხეულში ყოფნისას. და ყოველივე ეს ჩვენ ვიცით ჩანასახოვანი თვალსაზრისით. ვთქვათ, ჩვენ გვინდა ვილოცოთ, სული უფლისკენ მიიწევს, არადა, გერევა სულის დაღლა, გძლევს სხეულის დაქანცვა, და როგორც ტალღა, კლდეს რომ ეხეთქება - შემდეგ ზემოთ ავარდება ხოლმე და კვლავ ეცემა, ეს შემართება უკვე დამთავრებულია. ჩვენ ყველამ ვიცით გამოცდილებით, რამდენჯერ დამსხვრეულა ყველაზე ღრმა, ძლიერი განცდები კლდედ გადაღობილ ისეთ უბრალო საგნებზე, როგორიც არის ხორციელი დაღლა ან რაღაც ამგვარი. პირდაპირ, გული მოგიკვდება: აი, ვთქვათ, ზიხარ ავადმყოფთან, მომაკვდავ კაცთან, რომელიც თქვენ მთელი არსებით გიყვარდათ, და უცებ აღმოაჩენთ, რომ ჩაგძინებიათ. გეკადრება?! კაცი კვდება, და მე დამეძინა - სხეულმა გაიმარჯვა. სული კიდევ იფხიზლებდა, მაგრამ სხეულმა ვერ ივარგა; ასე რომ, ამ მხრივ პავლე მოციქული რაღაც ძალიან გასაგებს გამოხატავდა, როცა ამბობდა: ვინ გამათავისუფლებს ამ სხეულის ხრწნისაგან, სხეულისა, რომელიც ქვემოთ მეწევა? - არა იმიტომ, რომ სხეულია ცუდი, არამედ იმიტომ რომ იგი არ არის გამსჭვალული მარადიული ცხოვრებით, და ამიტომ მე ვერ დამტოვებს მარადიული ცხოვრების დონეზე.

და აი, როდესაც ჩვენ სიკვდილზე ვფიქრობთ, ჩვენსაზე თუ სხვისაზე, მგონია, ჩვენ უნდა გვახსოვდეს, რომ ვერც საკუთარ თავს და ვერც სხვას ვერ მოვამზადებთ სიკვდილისთვის როგორც წესი და რიგია, ისევე როგორც კაცს ვერ ასწავლი იმას, რაც შენ თითონ არ გისწავლია. არც ერთ ჩვენგანს არ გააჩნია სიკვდილის გამოცდილება. შეიძლება ჩვენთაგან ზოგიერთი, როდესაც მძიმედ ავადმყოფობდა, სიკვდილის პირას მისულა, მაგრამ დაბრუნებულა; და ამიტომ ჩვენ შეგვიძლია ვილაპარაკოთ თანდათანობით კვდომაზე, ყოველ შემთხვევაში, იმას, ვისაც ეს პროცესი გამოვლილი აქვთ; იმაზე, რომ სიკვდილს ჩახედა თალებში, ლაპარაკი შეუძლიათ იმ ადამიანებს, ვინც ომში ყოფილან ან ავტოკატასტროფაში მოხვედრილან; მაგრამ თვით სიკვდილზე ვერც ერთი ჩვენგანი ვერაფერს იტყვის; ერთადერთი, ვისაც შეეძლო, ამაზე ეთქვა, არის გაცოცხლებული ლაზარე ან ჩვენი მაცხოვარი ქრისტე. რაზე შეგიძლია მაშინ ლაპარაკი? როგორ შეგვიძლია მოვამზადოთ საკუთარი თავი ან სხვა ადამიანი ამ იდუმალი გადასვლის, გარდაცვალებისათვის? მე მგონია, რომ ერთდერთი, რაც ჩვენ შეიძლება დაგვეხმაროს, არის პავლე მოციქულის ის სიტყვები, რომ მისთვის სიკვდილი მარადისობით შემოსვაა. რაც შეგვიძლია გავაკეთოთ ჩვენთვის და გარკვეულწილად სხვებისათვის - ეს ის არის, რომ დავეხმაროთ მათ, იზარდონ მარადიული ცხოვრების გამოცდილების რაღაც ზომით, რომელიც ხსნის დროებითი კვდომის შიშს.

და აქ მინდა მოგცეთ მაგალითი, რომელმაც დიდად განმაცვიფრა თავის დროზე. ჩვენ ლონდონში გვყავდა მამასახლისი, ჩემზე უფროსი, რომელსაც ძალზე მძიმე ცხოვრება ჰქონდა გადატანილი. ცხრამეტი წლისა იყო, როდესაც სოლოვკის ბანაკში მოხვდა, იქ ფეხი დაკარგა, თავის დროზე დააბრუნეს კონტინენტზე (მაშინ ეს შესაძლებელი იყო), გამოისყიდეს, და ინგლისში ჩამოვიდა. ერთხელ სიყვითლე შეეყარა. იგი საავადმყოფიში დააწვინეს და ნახეს, რომ უკურნებელი კიბო ჰქონია. ეს მას არ უთხრეს, მაგრამ აცნობეს მის დას და მითხრეს მე... და როდესაც საავადმყოფიში ვნახე (იგი ცალკე ოთახში იწვა იმიტომ, რომ ძალიან ცუდად იყო, და საერთოში ვერ დააწვენდნენ), მან მითხრა: რა მოსაწყენია; კიდევ იმდენი რამ მაქვს ცხოვრებაში გასაკეთებელი, მე კი აქ უსაქმოდ ვწევარ და ექიმები ვერც კი მეუბნებიან, რამდენ ხანს გასტანს ეს... მაშინ მას ვუთხარი: არტემ, თქვენ ხომ ბევრჯერ გითქვამთ ჩემთვის: ნეტავ შევძლოო დროის გაჩერება და ერთხანს უბრალოდ ვიყო ნაცვლად იმისა, რომ ვაკეთო. თქვენ ეს არასდროს გიქნიათ. ახლა ღმერთი გაძლევთ ასეთ შესაძლებლობას: იყავით, ანუ ჩაუღრმავდით საკუთარ თავს, შედით მარადისობის იმ ნაწილში, რომელიც თქვენ უკვე იცით და თავი ანებეთ კეთებაზე ფიქრს, იმიტომ რომ, თუ გამოჯანმრთელდებით, თვენ შეძლებთ ამის გაკეთებას, ხოლო თუ ვერა, - მაშინ არც ამის კეთებაა საჭირო. იგი ჩაფიქრდა და მიპასუხა: მართალია, მაგრამ მე მთელი ჩემი სიცოცხლე ვაკეთებდი, და არ ვიცი, რას ნიშნავს უბრალოდ ვიყო... და მაშინ ჩვენ დავიწყეთ მთელი პროცესი, რომელიც გრძელდებოდა რამდენიმე თვეს, მის სიკვდილამდე. მე ვურჩიე, გაეაზრებინა თავისი ცხოვრება, მოცემული მომენტიდან დაწყებული, და თანდათან აეხსნა იგი. ახლა თქვენ ლოგინში წევხართ, დაფიქრდით, რა ურთიერთობა გაქვთ გარშემო მყოფ ადამიანებთან - არა მარტო აქ, საავადმყოფიში, არამედ იმ ცხოვრებაშიც, რომელსაც თქვენ ეწეოდით, - და გამოასწორეთ ყველაფერი - რაც არ მოგწონთ. უნდა აღმოეფხვრა მთელი სიმწარე, გამოესწორებინა ყველა უსიამოვნება, განეკურნა ყოველივე ავი და ასე შემდეგ. ამას კვირიდან კვირამდე აკეთებდა. თავდაპირველად დაიწყო ურთიერთობით თავის დასთან, მეგობრებთან, რომლებსაც გამუდმებით ეჩხუბებოდა, შემდეგ უფრო შორს წავიდა, ირგვლივ მყოფები გაიხსენა და აწმყო მიმოიხილა. როდესაც ეს გააკეთა, ჩვენ წარსულში გადავედით. ხომ იცით, როგორ ჩიჩქნის მიწას არქეოლოგი: თავდაპირველად იპოვის რაღაც ზედაპირულს, ანუ არაშორეულს, მერე და მერე, თხრას რომ განაგრძობს, პოულობს უფრო ძველს, ოდინდელს; აი ასე, თანდათან შევდიოდით სიღრმეში. მეტი რა გზა ჰქონდა, შეურიგდა თავის წარსულს, ადამიანებს, რომლებსაც ოდესღაც იცნობდა, მაგრამ რომლებიც ან უკვე გარდაიცვალნენ, ან ისე შორს იყვნენ, რომ შეუძლებელი იყო მათთვის პატიების თხოვნა ან შერიგება, მაგრამ რომლებსაც შეეძლო, შინაგანად შერიგებოდა; შეეძლო ფიქრით მიემართა და გულში ეთქვა: მაპატიე! - სადაც არ უნდა ყოფილიყო ის, ცოცხალი იყო თუ მკვდარი. მახსოვს, მისი სიცოცხლის მიწურულში, როცა ისე გახდა, ისე დასუსტდა, რომ პირთან კოვზი ვერ მიჰქონდა, და დაქანცულ სახეზე მხოლოდ დიდი გასხივოსნებული თვალები მოუჩანდა, მითხრა: მამა ანტონ, სხეულით უკვე თითქმის მოვკვდი, მაგრამ არასდროს არ მიგვრძნია თავი ასე ინტენსიურად ცოცხლად, როგორც ახლა, იმიტომ რომ, ყველაფერი, რაც სულს მიკლავდა: წყენა, სიმწარე, სიძულვილი, - წავიდა და სულში აღარაფერი აღარ დამრჩა სიცოცხლის გარდა; მაგრამ არა იმ სიცოცხლისა, რომელსაც სხეული აძლებინებს, - ის უკვე დაილია, არამედ სიცოცხლისა, რომელსაც ვერავინ წაგართმევს: ცოცხალ ღმერთთან მობაასე ცოცხალი სული.

მინდა, მოგცეთ მეორე მაგალითიც, რომელიც, ვიმედოვნებ, სადღაც მიგიყვანეთ. არტემის ერთ-ერთი პრობლემა ის იყო, რომ ბევრი იმათგანი, ვისთანაც ნაჩხუბარი იყო, ან მარადისობაში იყვნენ გადასულნი, ან ძალიან შორს იმყოფებოდნენ. რა უნდა გვექნა? ჩვენ მაშინ ვლაპარაკობდით, იგი შინაგანად შეურიგდა მათ, და ფიქრით მიმართავდა ხოლმე; მაგრამ მოგვიანებით მქონდა მეორე შემთხვევა, უფრო მკვეთრი მაგალითი ამ მხრივ... ჩემთან დადიოდა ერთი ოთხმოცდაექვსი წლის ბერიკაცი. როგორღაც აღსარების შემდეგ მითხრა: მამა ანტონ, მინდა დაგელაპარაკოთ. მე მაქვს პრობლემა, რომელიც აღსარებას არ ეხება და სწორედ ამიტომ არ მიხსენებია, მაგრამ ეს ჩემი ცხოვრების ტრაგედიაა. როცა ოცი წლისა ვიყავი, ვიბრძოდი თეთრ გვარდიაში... ჩვენ რაზმში იყო ახალგაზრდა მოწყალების და, ჩვენ ერთმანეთი გვიყვარდა მთელი გულით, და გადაწყვეტილი გვქონდა, დავქორწინებულიყავით, როგორც კი ეს გახდებოდა შესაძლებელი. რომელიღაც ბრძოლის დროს, როდესაც ჩვენ ვისროდით, მან ფანჯარაში გამოყო თავი და ჩემი საკუთარი თოფის ტყვიის მსხვერპლი გახდა. სხვას რომ მოეკლა, კიდევ რაღაცნაირად შევურიგდებოდი ბედს,- მაგრამ მე მოვკალი, მე დავღუპე ახალგაზრდა სიცოცხლე, მოვკალი გოგონა, რომელსაც ვუყვარდი, რომელიც საკუთარ თავს მერჩივნა... მას შემდეგ 60 წელიწადზე მეტი გავიდა და დღესაც ვერ მოვსულვარ გონს, ვერ შევრიგებივარ იმას, რაც მოხდა, იმიტომ, რომ ამდენი ხანია, სატრფოს ვერ შევურიგდი. ვიყავი აღსარებაზე, ყველაფერი ვუთხარი მოძღვარს: მღვდელი შენდობის ლოცვას მიკითხავდა როგორც მკვლელს, მაგრამ ეს ქალიშვილს არ ეხებოდა, ეს მეხებოდა მხოლოდ მე. მე ვიყავი მკვლელი, ვინანიებდი, იგი ქრისტეს სახელით შემინდობდა, ვეზიარებოდი აღსარების შემდეგ, მაგრამ მოსვენებას ვერ ვპოულობდი. გავცემდი მოწყალებას და ვთქოვდი სხვა ადამინებს, ელოცათ ჩემი ცოდვის მოტევებისათვის, მაგრამ ესეც ხომ მხოლოდ მე მეხებოდა... მე ვუთხარი მოხუცს (ზოგჯერ, ხდება ხოლმე, უეცრად მოგივა თავში რაღაც აზრი, რომელიც არაფრის დიდებით არ მოგივიდოდა, გარკვეული სიტუაცია რომ არა): იცით რა, თქვენ პატიებას სთხოვდით ღმერთს, რომელიც თქვენ არ მოგიკლავთ, ვისაც შეუძლია, გაპატიოთ, ეს არის სატრფო, რომელიც თქვენ შემოგაკვდათ. რატომ არ დაელაპარაკებით მას? - როგორ დაველაპარაკო, ის ხომ მოკვდა? - თქვენ გწამთ თუ არ გწამთ, რომ ღმერთი არის არა მკვდრების, არამედ ცოცხლების ღმერთი, რომ ქრისტეში ის გოგონა ცოცხალია? თუ თქვენ ეს არ გწამთ, მაშინ სალაპარკოც არაფერია: გოგონა აღარ არის და ვერ გაპატიებთ, მეორე მხრივ, ვერც შემოგწყრებათ; მაგრამ თქვენ თუ გწამთ, რომ იგი ქრისტეში ცოცხლობს, დაელაპარაკეთ. უთხარით: ილოცეო ჩემზე და, შენ თუ მაპატიე, სთხოვე ქრისტეს, მოსვენება მომცესო... მახსოვს, ის მაშინ დამთანხმდა, მეორე დღეს კი დამირეკა ტელეფონით და მიამბო: მწუხრის ლოცვის შემდეგ დავჯექი და მაშას ყველაფერი ვუთხარი, გადავუშალე მთელი ჩემი სული და გული, მთელი ტკივილი, მთელი საშინელება, რაც პერეკოპში განვიცადე, როცა უეცრად აღმოვაჩინე, რომ საკუთარი ხელით მოვკალი და როდესაც მაშასთან ლაპარაკით გული ვიჯერე, სულ სხვა სამყარო გადმოეფინა: ახლა ჩემს სულში უკვე აღარ არის ეს საშინელება.

აი, მეორე მაგალითი იმისა, თუ როგორ შეიძლება შეურიგდე შენს სინდისს, მაგრამ ასევე უნდა შეგეძლოს სხვასთან შერიგება. შენ არ შეგიძლია აპატიო საკუთარ თავს, ღმერთს შეუძლია; მაგრამ ღმერთს არ შეუძლია, გაპატიოს, რაც შენ მეორე ადამიანს გაუკეთე, უიმისოდ, რომ ამ ადამიანმა მიიღოს მონაწილეობა პატიებაში. ვიმეორებ: ღმერთი არის ცოცხლების ღმერთი, და არა მკვდრებისა, და ამიტომ ეს შესაძლებელია, მაგრამ ამას ანგარიში უნდა გავუწიოთ. ის, რაც მაშინ იმ მოხუცს ვუთხარი და რაც, შეიძლება ცოტა უაზროდ ჟღერდეს: "რატომ მიმართავ ღმერთს, რომელიც შენ არ მოგიკლავს და მოძღვარს, რომლისთვისაც არაფერი დაგიშავებია?" - ჩემთვის ძალზე რეალურია. უნდა მიმართო მსხვერპლს.

ჩვენ ვფიქრობთ, როგორ მოვემზადოთ თვითონ ან როგორ მოვამზადოთ სხვები სიკვდილისათვის, როდესაც ისინი სიკვდილის წინაშე არიან, ანუ როდესაც კაცი მძიმედ არის ავად ან დაჭრილია. მე ხუთ წელიწადს ვხედავდი ადამიანებს ომში, სადაც ისინი შეიძლებოდა ნებისმიერ წუთს დაღუპულიყვნენ; როცა ჯარისკაცი ომშა, ეს შეიძლება ნებისმიერ მომენტში მოკვდეს. ჩვენ ყველანი ვდგავართ სიკვდილის, როგორც ასეთის, წინაშე. ჩვენ ამას ვერ ვაცნობიერებთ, იმიტომ, რომ ცხოვრება გრძელდება, არაფერი არ შეგვახსენებს შესაძლო სიკვდილს გაზეთების გარდა, რომლებიც იუწყებიან უბედური შემთხვევების, კატასტროფების შესახებ და ა.შ. მაგრამ ეკლესიის მამები ძველად ამბობდნენ: გახსოვდეს სიკვდილი. და როცა ამას ეუბნები თანამედროვე ადამიანს, რეაქცია ასეთია: ნუთუ შენ გინდა რომ ყოველი ჩემი სიხარული მოწამლული იყოს იმ აზრით, რომ იგი თვალის დახამხამებაში შეიძლება განადგურდეს? ნუთუ მთელმა ჩემმა ცხოვრებამ უნდა ჩაიაროს სიკვდილის საშინელების ნიშნით, რომელმაც შეიძლება მოულოდნელად, უეცრად მომცელოს?.. მე მგონია (და თეორიულად არ ვლაპარაკობ), რომ საქმე ეხება სულ სხვას. თუ ჩვენ არ შეგვიძლია ვიცხოვროთ სიკვდილის შემყურეებმა, სიკვდილის ერთგვარი "ხმალში გამოწვევით", მაშინ ჩვენ ვიცხოვრებთ ქვემძრომებად, ხოხვა-ხოხვით. იცით, ერთი ფრანგი მწერალი თავის რომელიღაც წერილში ამბობს: მე მზად ვარ, დავიცვა ჩემი მრწამსი, მაგრამ მხოლოდ ჩამოხრჩობამდეო... ეს ნიშნავს, რომ იგი არ ყოფილა მზად ბოლომდე დაიცვას თავისი მრწამსი. როგორც კი ძალიან დაცხება, იგი განზე გადგება და იტყვის, რა თქმა უნდა, ასეა, მაგრამ... და ასეა თითოეული ჩვენგანის სიცოცხლესთან დაკავშირებით. თუ ჩვენ არა ვართ მზად, დავიცვათ ჩვენი მრწამსი რადაც უნდა დაგვიჯდეს, ან არა ვართ მზად იმისათვის, რომ ჩვენმა საქციელმა სიკვდილამდე მიგვიყვანოს, ეს ნიშნავს, რომ ჩვენ ვცხოვრობთ ფეხაკრეფით, დალეული გულით, ჩვენს არსებაში ჩაბუდებული შიშით - ასე ცხოვრება კი არ შეიძლება, თუ ჩვენ შემოქმედებითად გვინდა ვიცხოვროთ (მე მოგახსენებთ არა ისეთ შემოქმედებაზე, როგორიც არის საინჟინრო საქმე ან ხელოვნება და ა.შ., არამედ მე ვგულისხმობ შემოქმედებას, რომელსაც ძალუძს თითოეული ჩვენგანი განახორციელოს ადამიანად, ქრისტეს მსგავსად, რათა ჩვენ ვიზარდოთ ქრისტეს სრული ასაკის ზომამდე, როგორ პავლე მოციქული ამბობდა).

ამისათვის კი უნდა შევეჩვიოთ სიკვდილზე ფიქრს ადრევე, როდესაც სიკვდილი არ გვემუქრება, იმიტომ, რომ როდესაც ვგრძნობთ, რომ სიკვდილი უკვე ტანში გვივლის, გაცილებით უფრო ძნელია, გაუსწორო მას თალი. ახალგაზრდობაში წავიკითე წიგნი, რომლის ავტორიც ამბობდა, ჩვენ სიკვდილზე გაცილებით მეტი ვიცით, ვიდრე გვგონიაო, ყოველ საღამოს ვწვები ლოგინში, ყოველ საღამოს, შეიძლება ითქვას, ვეძლევი სრულ თავდავიწყებას, სრულ უმწეობას, ეს - ფსიქოლოგიურად, აღქმის თვალსაზრისით, ეს იგივე სიკვდილია და მასზე მეტიც კი, იმიტომ რომ, როდესაც მოვკვდები და გადავალ იმ სფეროში, სადაც უფრო ინტენსიური ცნობიერება და ინტენსიური ცხოვრება მექნება, ხოლო როდესაც მძინავს, თითქოს კომაში ვარო, ვერ ვფლობ საკუთარ თავს, ვერაფერს ვიღონებ თავის დასაცავად; მაგრამ მაინც ყოველ საღამოს ვწვები ლოგინში. არის საყმაწვილო მოთხრობა იმის შესახებ, თუ როგორ კამათობდნენ მეზღვაური და გლეხი. გლეხი ეუბნება: როგორ არ გეშინია, შენი სიცოცხლე ოკეანის ტალღებს მიანდო? - რატომ უნდა მეშინოდეს? - ზღვაში დაიხრჩო. - და ამის შემდეგ შენ მაინც გადიხარ ზღვაში?! მეზღვაური კი გლეხს ეუბნება: მამაშენი სადღა გარდაიცვალა? - მშვიდად განუტევა სული თავის ლოგინში. - პაპაშენი? - ისიც ლოგინში გარდაიცვალა. - და ამის შემდეგ შენ ყოველ საღამოს ლოგინში წვები?! ამაში არის რაღაც რეალობა, იმიტომ რომ ჩვენ სიკვდილს ტრაგიკულად აღვიქვამთ, და არ ვუფიქრდებით იმას, რაც ასე კარგად ვიცით ამ მდგომარეობაზე გამოცდილებით.

და კიდევ. როდესაც ვიზრდებით, როდესაც ერთი ასაკიდან მეორეში გადავდივართ, ჩვენ უბრალოდ ტანს კი არ ვიყრით; ჩვენ ვიზრდებით ერთი ასაკიდან და უკან უნდა მოვიტოვოთ ყველა ის მახასიათებელი, რომლებიც წინა ასაკს ეკუთვნოდა. ბავშვობის ზოგიერთი თვისება ჩვენში უნდა მოკვდეს იმისათვის, რომ ყმაწვილებად ვიქცეთ; ყმაწვილის ზოგიერთი თვისება ასევე უნდა მოკვდეს ჩვენში იმისათვის, რომ ჭაბუკი თუ ქალიშვილი გავხდეთ. და, ის კი არა, რომ ჩვენ უფრო დიდები ვხვდებით - ზოგიერთი რამ უნდა გაქრეს, იმიტომ, რომ ისინი თუ არ გაქრა, ვერ დავკაცდებით. ჭაბუკი, რომელსაც შერჩენილი აქვს ბავშვური თვისებები, ჯერ არ არის ჭაბუკი: მოწიფული კაცი, რომელსაც ჯერ კიდევ აქვს ჭაბუკური თვისებები, არ არის მოწიფეული კაცი; და ამიტომ თითოეულმა ჩენგანმა გამოცდილებით იცის: რაღაც კვდება ჩვენში ყოველი გადასვლის დროს. ჩვენ ამაზე არ ვფიქრობთ, ჩვენ ამით ვამაყობთ კიდეც: მე უკვე ბავშვი აღარ ვარ! როდესაც ამას ვამბობთ, ეს ნიშნავს, რომ ჩვენში კიდევ ბევრი რამ დარჩა ბავშვური, მაგრამ ყოველი გადასვლის დროს რაღაც გვიქრება. და ეს ჩვენ არ გვაშინებს, რადგან ვხედავთ რომ დაგვიდგა რაღაც სხვა, ჩვენთვის გაცილებით უფრო ფასეული და მნიშვნელოვანი მდგომარეობა. დიდობა ყმაწვილისათვის უფრო სახარბიელოა, ვიდრე პატარა ბიჭობა, ამიტომ, არ წყდება გული; რატომ არ ვეკიდებით იმ ამბავს ისე, რომ შეგვიძლია დროებითი მდგომარეობიდან მარადისობის მდგომარეობაში გადავიდეთ? და მარადისობა აქ უნდა აღვიქვათ არა როგორც რაღაც მომენტი, რომელიც მოვა ოდესღც მერე, მას შემდეგ რაც კუბოში ჩამაწვენენ, არამედ პირიქით, როგორც სისავსე სიცოცხლისა, რომელზეც ქრისტე ლაპარაკობს და რომელიც შეიძლება ჩვენ გვეკუთვნოდეს ახლა, რომელიც მოგვიხსნის დროებით სიკვდილის შიშს იმიტომ, რომ ჩვენ უკვე მარადიულ ცხოვრებაში გვაქვს გადგმული ფესვი. აი, როგორც არტემი, რომელსაც უკვე აღარ ეშინოდა სიკვდილისა, ვინაიდან იცოდა, რომ მასში არის რაღაც უკვდავი, რაღაც ისეთი, რასაც ვერავინ ვერ წაართმევს, რომ მისი სხეული შეიძლება მოკვდეს, ძვლებიც არ დარჩეს, ის კი ცოცხალია, როგორც არასდროს ყოფილა სიცოცხლეში. სანამ არტემს ეს სხეული აცოცხლებდა, იგი სანახევროდ ცხოვრობდა, როდესაც ეს სხეული გამჭვირვალე გახდა, მასში მარადისობამ იხარა, იგი უეცრად უკვდავი აღმოჩნდა თავისი საკუთარ წარმოსახვაში. და ეს ძალზე მნიშვნელოვანია.

მნიშვნელოვანია მეორე გარემოებაც: ის თამაშები თუ წიგნის კითხვა, რომლებიც ბიჭუნას (თუ გოგონას) სიკვდილ-სიცოცხლის საკითხის წინაშე აყენებს - არა ტრაგიკული, მახინჯი გაგებით, არამედ გმირული თვალსაზრისით, - მათი მეშვეობით ეჩვევი, სიკვდილს უყურო როგორც სიცოცხლის უკუგებას, როგორც საქციელს, რომელსაც აქვს აზრი, და არა ისეთს, რომელიც შენ ყველაფერს გართმევს. ვთქვათ, როდესაც ბავშვები ომობანას თამაშობენ, რაღაც მომენტში ბიჭს ესვრიან: ბახ-ბახ! - და ეუბნებიან: შენ უკვე მოკვდი, დაწექი! იგი "კვდება", წვება. მისი სულის რაღაც ნაწილმა იცის, რომ იგი მოკლულია, ხოლო მეორემ იცის, რომ ის ცოცხალია, და ამიტომ შეუძლია გადაიტანოს თავისი სიკვდილი უშიშრად, შეეგუოს აზრს: დიახ, მე სიკვდილისთვის თალებში ჩამიხედავს, მე ვიცი, როგორ კვდებიან; მე ვეცემი, ვწევარ, რაღაც მომენტში კი დავიძახებ: მე მომბეზრდა მკვდრობა, ახლა შენი ჯერია!.. ეს გახლავთ სიკვდილისა და აღდგომის თავისებური ბავშვური, ძალზე ბავშვური სურათი. დიახ, დროა, მე კუბოდან წამოვდგე, დროა გავცოცხლდე, დროა დავტოვო ჩემი სხეული კუბოში, მაგრამ სულით შევიფრთხიალო და გავფრინდე მაღლა ცაში.

მე არ ვიცი, როგორ არის რუსეთში, მგონია, რომ იქ უფრო საღი მიდგომაა, - მაგრამ, მაგალითად, ინგლისში ბოლო ათწლეულებამდე სიკვდილზე ვერ ილაპარაკებდი, ეს იყო ტაბუ, კაცს ვერაფერს ეტყოდი სიკვდილზე. მე მახსოვს, როგორ გარდაიცვალა კემბრიჯში მოხუცი ქალი, რომელზეც შვილიშვილებს მზე და მთვარე ამოსდიოდათ. იგი მრავალ წელიწადს იწვა ლოგინში, ართრიტი სჭირდა და იტანჯებოდა. მე დამირეკეს, გამომიძახეს. ჩავედი; ვხედავ, მისი ვაჟი მეუღლითურთ მგლოვიარე გამომეტყველებით დამჯდარა, ბავშვები არსად ჩანან. ვეკითდები, ბავშვები რა იქნენ-მეთქი? - ჩვენ აღარ დავტოვეთ სახლში! როგორ უნდა დაგვეტოვებინა ბინაში, სადაც მიცვალებულია?! - რატომ არ უნდა დაგეტოვებინათ? - მათ ხომ იციან, რა არის სიკვდილი... მე დავინტერესდი: მე არ ვიცოდი, ამ შვიდი წლის ბიჭუნამ და რვა თუ ცხრა წლის გოგონამ კი იცოდნენ? რა საინტერესოა! ვეუბნები: რა იციან მათ სიკვდილზე? მეც მინდა, ცოტა გავნათლდე!.. მოხუცის რძალი მიხსნის: ამ რამდენიმე დღის წინ ბავშებმა ბაღში იპოვეს ბოცვერი, რომელიც კატებს დაეგლიჯათ. - სულ ეს არის, რაც მათ იციან სიკვდილზე? თქვენ გინდათ, მათ მთელი ცხორება ატარონ დაგლეჯილი ბოცვრის ეს სურათი, ეს ენით აუწერელი საშინელება? და იმისათვის, რომ ყოველ ჯერზე, როცა მათ ეტყვიან, ესა და ეს კაცი, რომელსაც თქვენ პატივს სცემდით, გიყვარდათ და რომლის დიდი ხათრი გქონდათ, გარდაიცვალაო, ეს სურათი წარმოუდგეთ თვალწინ? ყოველ ჯერზე, როდესაც ისინი დაკრძალვაზე წავლენ, სწორედ ეს სურათი გაახსენდებათ? ეს ხომ საშინელებაა! მშობლები თავიდან წამეკამათნენ, მერე კი ყველაფერი იმით დამთავრდა, რომ მითხრეს: ბავშვებმა რომ ნახონ თავიანთი მიცვალებული ბებია, მერე მთელი ცხოვრება აშლილი ფსიქიკა ექნებათ: თუ შენ იკისრებ და მოიყვან ბავშვებს, ამისათვის პასუხისმგებელიც შენ იყავიო. მე ვეუბნები: რა თქმა უნდა, ვიქნები, ოღონდ ბავშვები დააბრუნეთ-მეთქი.

ბავშები მოვიდნენ, მე ვეუბნები: აი, ბებიათქვენი გარდაიცვალა. ერთი მათგანი მეკითხება: ეს რას ნიშნავს? - აი, რას ნიშნავს. იგი წლების მანძილზე ამბობდა, როგორ მინდა, მოვკვდე, რომ კვლავ შევხვდეო ბაბუას, რომელიც ასე მიყვარდა და რომელმაც ასე დიდი ხნის წინ დამტოვაო... მაშასადამე ბებო ახლა უფრო ბედნიერია, ვიდრე იყო? - დიახ. გინდათ, ნახოთ? - გვინდა... წავედით. ოთახში იმ სიჩუმეს დაესადგურებინა, რომელიც სიკვდილს სდევს ხოლმე თან, ანუ ეს იყო არა სიჩუმე შიშისა, არამედ რაღაც უზენაესი განსვენებისა. და პირველი, რაც გოგონამ თქვა: რა სიჩუმეა! და ეს არის სიკვდილი?.. ბიჭმა ბებიას შეხედა და აღმოხდა: რა ლამაზია! მაშასადამე, ამას ჰქვია მიცვალებული?.. განა ეს უფრო ჯანსაღი განცდა არ არის, ვიდრე ის, რომელიც მათ ჰქონდათ კატებისაგან დაგლეჯილი ბოცვრის ნახვისას? ისინი იდგნენ და ტკბებოდნენ თავიანთი ბებიის შემკულობით, რომლის სახეც წლების მანძილზე ტანჯვას გამოხატავდა: ახლა კი ისეთი სიმშვიდე, მოსვენება და სიხარული ეწერა...

მეც იგივე განვიცადე თავის დროზე. მამაჩემი გარდაიცვალა ბრწყინვალე ორშაბათის დამდეგს, მარტო, უეცრად, გულის შეტევით. მე გამომიძახეს (მაშინ 23 წლის ვიყავი და საავადმყოფოში ვმუშაობდი). შევედი, მივიხურე კარი და ვდგავარ; ისეთ სიჩუმე, როგორიც ამ ოთახში დამხვდა, არსად არ განმიცდია, ეკლესიის გარდა. მახსოვს, მაშინ ვთქვი (უკვე დამავიწყდა, ხმამაღლა თუ გულში): და ამის მერე იტყვიან, რომ სიკვდილი არსებობსო. რა სიცრუეა! არსებობს სიცოცხლის გამარჯვება... ეს როდი ნიშნავს, რომ მე არ მესმოდა, რომ მამაჩემი გარდაიცვალა; მე უკვე პატარა ბიჭი კი არა, მესამე კურსის მედიკოსი სტუდენტი ვიყავი, ასე რომ ყოველივე ეს ძალზე ცხადი იყო ჩემთვის; მაგრამ ეს სიჩუმე, ის, რაც ვნახე და შევიგრძენი, - იყო სიცოცხლე, სიცოცხლე, რომელიც ჩემი შესაძლებლობების ფარგლებს სცილდებოდა. მე ვერ შევდიოდი ამ სიცოცხლეში; შემეძლო, მხოლოდ მეფიქრა მასზე და ვზიარებოდი მას, მაგრამ ჯერ კიდევ ვერ მივაღწიე, ვერც მაშინ, ვერც ახლა მარადიული ცხოვრების ამ მდგომარეობას, რომელიც მაშინ განვიცადე.

და ყოველივე ეს ადრეული წლებიდან, როგორც უკვე ვთქვი, მაჩვევს იმას, რომ სიკვდილს უშიშრად ვუყურო. როცა 16 წელი შემისრულდა, მამამ მითხრა: ისწავლე, ისე იცხოვრო, რომ სიკვდილი ისეთვე სანატრელი იყოს შენთვის, როგორც ჭაბუკს ენატრება თავისი სატრფო; უნდა ელოდო, როდის მოვა იგი, ყური უგდო ყოველგვარ ჩქამს, უმცირეს ნიშანს იმის შესახებ რომ აი, ახლა მოვა საპატარძლო, მოვა სატრფო, ის, ვისაც სამუდადმოდ უნდა დაუკავშირო შენი ბედი... და ეს გრძნობა ბოლომდე დამრჩა (ამას იმიტომ კი არ გეუბნებით, რომ ჩემი გრძნობებით მოვიწონო თავი, ეს გიამბეთ მამაჩემის ნათქვამისა და იმის გულისათვის, რასაც მამის სიტყვები ნიშნავდა ჩემთვის).

არის კიდევ ერთი კითხვა: რა ვქნათ, როდესაც ვიგებთ, რომ კვდება კაცი, რომელთანაც ძალიან ახლოს იყავი: შეიძლება არა დღეს, არამედ გარკვეული, ცოტა ან დიდი ხნის შემდეგ: რა ვქნათ, როგორ მოვეკიდოთ ამ ფაქტს და როგორ მოვიქცეთ ამ ადამიანის მიმართ?

ახლა ისევ ძალიან პირად ამბავზე უნდა ვილაპარაკო. დედაჩემს ახალგაზრდობაში გადატანილი ჰქონდა ოპერაცია ერთ-ერთ სანერწყვე ჯირკვლის კიბოსთან დაკავშრებით. ოპერაცია საშუალო იყო, დარჩა შიში, რომ ავადმყოფობა ოდესმე კვლავ განახლდებოდა; თხუთმე წელიწადი მოველოდი ამას, თხუთმეტ წელიწადს ვებრძოდი აზრს: აი, ახლა დარევს ხელს და მაშინ ყველაფერი დამთავრდებაო. ვლოცულობდი, ვევედრებოდი უფალს, უფრო გრძელი დღე მიეცა მისთის; მე გაუბედავად გადავეცი დედა უფლის ხელში. თქვენ იცით, რას ნიშნავს, ისე მიენდო ღმერთს, რომ შეგეძლოს თქვა: შენ გაბარებ ამ საყვარელ ადამიანს და უკვე შემიძლია დამშვიდებული ვიყო, იმიტომ, რომ შენ უკეთ იცი - ეს, შეიძლება ითქვას, ყოველი კაცის ძალას აღემატება. მეტწილად, როდესაც მეკითხებიან, როგორ ვისწავლოთ ეს, მე ვპასუხობ: როცა ნამდვილად წუხხარ ვიღაცაზე, გადაეცი იგი უფლის ხელში თხუთმეტი წუთით, და უთხარი: უფალო, შენდამი ნდობა ამ თხუთმეტ წუთს მეყოფა, მერე კი ჩემს წუხილს უკან გამოგართმევ, იმიტომ, რომ მეტი ხნით - ვერა, ვერ შევძლებ. და აი, თხუთმეტ წელიწადს ვებრძოდი ამას, ხან მეტი, ხან ნაკლები დროით ვანდობდი უფალს, და ვამბობდი: არა, ისევ მირჩევნია, მე თვითონ ვიზრუნო; მე ვილოცებ შენზე, მაგრამ თავად ვიზრუნებ, მე მივხედავ დედაჩემს. შენ, რა თქმა უნდა, ასევე აკეთე შენი საქმე, მაგრამ ჩემსას - მე გავაკეთებ მეთქი... მახსოვს, რაღაც დღეს (მაშნ 42-43 წლის ვიქნებოდი) ავტობუსით მივდიოდი და დედაზე ვფიქრობდი; უეცრად ჩემთვის სრულიად ცხადი გახდა, რომ შემიძლია ვთქვა: უფალო, მოიქეცი ისე, როგორც შენ გსურს, რათა დედაჩემმა იციცხლოს, მიეცი მას სიცოცხლე... და ორიოდ კვირის შემდეგ დედას გაეხსნა კიბო, როგორც აღმოჩნდა ამჯერად უკურნებელი, და დაიწყო კვდომა, რამაც სამ წელიწადს გასტანა. ექიმმა, რომელმაც დედას ოპერაცია გაუკეთა დამირეკა და მითხრა: ოპერაციამ ვერ უშველა, დედათქვენი უსათუოდ დაიღუპება; როდის - ვერ გეტყვით; მაგრამ, ბუნებრივია, თქვენ ამის შესახებ დედასთან არ ილაპარაკებთ. მე ვუპასუხე: რა თქმა უნდა, ახლა არაფერს ვეტყვი. ექიმი მეუბნება: ასეთ შემთხვევაში მე ნუღარ მომმართავთ, ეძებეთ სხვა ექიმი, იმიტომ, რომ მე ამას თავს ვერ გავართმევო... (რაც ასევე გასაკვირია, იმიტომ, რომ საერთოდ, ექიმმა უნდა შეძლოს თავის გართმევა).

ავედი დედასთან და ვეუბნები: ექიმმა დარეკა, - ოპერაციამ ვერ უშველაო. - ესე იგი, მოვკვდები? - ჰო. - როდის? - არავინ იცის... და მაშინ ჩვენ ერთად დავრჩით ჩვენს საერთო მწუხარებაში - იმიტომ რომ, რა თქმა უნდა, მწუხარება ძალიან დიდი იყო ორივე მხრივ. დედაჩემისთვის ეს ნიშნავდა სიცოცხლესთან განშორებას, რომელიც მთელი არსებით უყვარდა, ჩემთვის - დედასთან განშორებას. ჩვენ დიდხანს მდუმარედ ვისხედით ერთად. დედა ლოგინში იყო წამომჯდარი, მე - იატაკზე ვიჯექი, და ჩენ უბრალოდ ერთად ვიყავით; არაფერს ვაკეთებდით, უბრალოდ ერთად ვიყავით მთელი ტკივილით, მთელი ჩენი სიყვარულით. არ ვიცი, რამდენ ხანს ვისხედით ასე; ასეთ შემთხვევაში წამი შეიძლება მარადიულად გაგრძელდეს, და მარადისობამ ერთ წამი გასტანოს. მაგრამ დადგა რაღაც განმუხტვის მომენტი და ჩვენ დავიწყეთ ლაპარაკი მის სიკვდილსა და იმაზე, თუ რა მოხდებოდა.

რა გამოვიდა აქედან? აქედან გამოვიდა შესანიშნავი რამ. ჯერ ერთი, დედა არასოდეს არ იყო მარტო. იცით, ხშირად ადამიანს არ ეუბნებიან, რომ იგი სიკვდილის პირას არის და ცოტა ხნის შემდეგ გარდაიცვლება. იგი ამას გრძნობს, იცის, როგორ გამოდის მისი სხეულიდან სიცოცხლე, იცის, რომ ცოტა ხნის შემდეგ აღარ იქნება, მაგრამ იღიმება, ისე იჭერს თავს, თითქოს არ იცოდეს, იმიტომ, რომ ვერ ეტყვის გარშემო მყოფთ, ახლობლებს: მოეშვით ამ სიცრუეს: თქვენ იცით, რომ მე ვკვდები, რატომ ჩერდებით კარს მიღმა და ცდილობთ, გაღიმებული იყოთ, რათა ღიმილით და მხნე გამომეტყველებით შემოხვიდეთ? რა საჭიროა ტყუილი? სად არის სიყვარული, სად არის ჩვენი ერთობა? ... და აი, ეს დედაჩემს არ დამართნია, იმიტომ, რომ არ ყოფილა მომენტი, როცა ჩვენ არ შეგვეძლო, გვეურთიერთა და გაგვეზიარებინა ჩვენი მდგომარეობის ტრაგიზმი. იყო მომენტები, დედა მეძახდა, მე მივდიოდი, და მეუბნებოდა: სევდა მაწვება, გულს მტკენს იმის ფიქრი, რომ შენ უნდა დაგტოვო... და მეც დედასთან ვრჩებოდი, ჩვენ ვლაპარაკობდით ამის შესახებ, რამდენიც საჭირო იყო, ხან დიდხანს, ხან ცოტა ხანს - არა აქვს მნიშვნელობა... მთავარია, რამდენად ღრმა საუბარი გამოგივა. ზოგჯერ ჩემთის უბრალოდ აუტანელი იყო მემუშავა ერთი სართულით დაბლა, და რაღაც მომენტში უბრალოდ ვეუბნები ავადმყოფს: ცოტა ხნით დაგტოვებთ, დედასთან უნდა ავიდე, მეტი არ შემიძლია... და მაშინ დედა მანუგეშებდა თავის მომავალ სიკვდილთან დაკავშირებით.

აღმოვაჩნე მეორე რამეც (ამას იმიტომ გიამბობთ, რომ წეღან სიკვდილის ხსომებაზე ვილაპარაკე): სწორედ იმიტომ, რომ ჩვენ ვიცოდით სიკვდილის მოახლოების ამბავი, უეცრად აღმოვაჩინეთ, რომ ამ ქვეყანაზე არ არსებობს არაფერი მეორეხარისხოვანი, არ არის მსხვილმანი და წვრილმანი, არ არის საგნები, რომლებიც ძალიან დიდია, და საგნები, რომლებიც არ ღირან ჩვენს ყურადღებად. შეიძლება, მთელი შენი სიხარული გამოხატო იმით, თუ როგორ დადგამ ლანგარზე ფინჯან ჩაის. თქვენ შეგიძლიათ, ეს ჩაიანი ლანგარი გადააქციოთ სიყვარულისა და შემკულობის, მზრუნველობის სიმბოლოდ; თქვენ შეგიძლიათ, მთელი სიყვარული ჩააქსოვოთ იმას, თუ როგორ გაუსწორებთ ზურგს უკან ამოდებულ ბალიშს ავადმყოფს, შეგიძლიათ, მთელი თქვენი სიყვარული გამოხატოთ ხმით, რომლითც ლაპარაკობთ საყვარელ ადამიანთან, რათა არც ერთი სიტყვა არ დაიკარგოს, მან ყველაფერი გაიგონოს და გაიგოს. მაშინ ჩემთვის გასაგები გახდა ინგლისში მოღვაწე ჩვენი ახალგაზრდა მართლმადიდებელი ღვთისმეტყველის სიტყვები იმის თაობაზე, რომ ყველაფერი, უკლებლივ, საღთო სიყვარულია; ზოგჯერ ეს საღვთო სიყვარული შეჭამადი ხდება - და ეს არის საზრდო, ხოლო ზოგჯერ ეს საღვთო სიყვარული ხდება სიტყვა ან მოძრაობა - მაგრამ ეს ყოველთვის საღვთო სიყვარულია, თუკი თქვენ დაანებებთ სიყვარულს, იმოქმედოს თქვენში უფრო მეტად, ვიდრე თავად შეგიძლიათ იმოქმედოთ.

ასე გავატარეთ სამი წელიწადი, ხოლო სიკვდილის წინ დედამ მითხრა: აი, ხომ ასე ვიტანჯები, მაგრამ კიდევ ას წელიწადს დავიტანჯებოდი, ოღონდ მეტხანს მეცოცხლაო... ამასთანავე, იგი მორწმუნე იყო, და ეს "მეტხანს სიცოცხლე" არ ნიშნავდა, რომ იგი არ ცნობდა მარადიულ სიცოცხლეს, მაგრამ მას სიცოცხლე უყვარდა. იგი წითელ პარასკევს საღამოს კვდებოდა. იყო გაზაფხული, ზურმუხტოვანი ზეცა, ჩიტების გალობა, იყო სიმწვანე, იყო ჰაერი, და ყოველივე ეს მისთვის ძვირფასი იყო; ეს იყო მისი საყვარელი დედამიწა და იგი გრძნობდა, რომ ეთხოვება მას, მეთხოვება მე და რამდენიმე მეგობარს. მეორე მხრივ კი, დაუნანებლად კვდებოდა. თქვენ იცით, როგორი მსახურებებია წითელ პარასკევს. მე მაშინ ერთადერთი მართლმადიდებელი მღვდელი ვიყავი მთელ ინგლისში. ამიტომ ლაპარაკიც არ შეიძლება იმაზე, რომ ვინმეს შევეცვალე. დილით ერთ უცხოელ ქალს შევუთანხმდი, რომ მართლმადიდებლად მოვნათლავდი, და ერთ პირობა გადავწყვიტე, მისთვის უარი მეთქვა. დედამ მითხრა: არა, მონათლე მართლმადიდებლად და ყველა ის საათი, რასაც შენ მოანდომებ ნათლობას, დაე, ჩემი სიკვდილისწინა საჩუქარი იყოსო მისთვის... მერე ტაძარში წავედი, დაახლოებით შუაღამისას დავბრუნდი და არ ვიცოდი, ცოცხალი დამხვდებოდა თუ არა. მე ძალიან დაღლილი ვიყავი, დედას უკვე ლაპარაკის თავი არ ჰქონდა, ჩვენ ერთხანს ვისხედით, მერე კი ვუთხარი: რამდენიმე წუთით მივწვები, ცუდად ვარ-მეთქი... წამოვწექი, ავიღე სახარება, რომელიც სწორედ იმ ადგილზე გადამეშალა, რომელსაც ჩვენ აღდგომის დამდეგს ვკითხულობთ, - იოანეს სახარების დასაწყისზე. მაშინ ვერ მოვისაზრე, ვერ გავიგე და დავფიქრდი, რატომ მომცა-მეთქი უფალმა ხელში ეს სახარება? მაშინვე წამოვდექი, და სწორედ ამ დროს გარდაიცვალა დედა, გარდაიცვალა უჩემოდ, თითქოს სიკვდილის წინ მოინდომაო განმარტოება; და მე არ მყოფნის სამადლობელი სიტყვები უფლისადმი იმისთვის, რაც დედას ვუთხარი სიკვდილის შესახებ, იმისათვის, რომ სიკვდილი არ დაძრწოდა ჩვენს შორის როგორც ქურდი, როგორც სულთამხუთავი, რომელსაც შეუძლია, ყველაფერი მოსრას, მათ შორის ადამიანური ურთიერთობა; სიკვდილი ჩვენ თვალწინ იდგა - და ყველაფერი ისე გაიზარდა, რომ მარადისობის ზომას მიაღწია. არ ყოფილა სიტყვა ან მოძრაობა, ანდა მოქმედება, რომელსაც ეს მასშტაბი არ ექნებოდა.

რა თქმა უნდა, ყველას ვერ ეტყვი ასე ჯიქურ; არიან ადამიანები, რომლებიც წინასწარ უნდა შეამზადო; მაგრამ ყოველთის უნდა გვახსოვდეს: ადამიანი როცა კვდება, იცის, რომ არავითარი აზრი არა აქვს თავის მოკატუნებას და მისთვის იმის დამალვას, რაც უკვე უშენოდაც იცის. ომის დროს მე ბევრი შემთხვევა მქონდა. ფრონტის საავადმყოფო პუნქტში ვიყავი, და ჩვენთან განუწყვეტლივ მოჰყავდათ დაჭრილები. ჩემს გარდა მგონი, არც იყო სხვა მორწმუნე ექიმი, ამიტომ სწორედ მე ვიჯექი სასთუმალთან უკანასკნელ ღამეს მომაკვდავებს, რათა ვიღაც მაინც ყოფილიყო მათ გვერდით. მახსოვს მთლად ყმაწვილი ჯარისკაცი. მივედი ჯარისკაცთან და ვეკითხები: აბა, დღეს როგორ ხარ? - მე ამაღამ მოვკვდები...- გეშინია? - არა, სიკვდილის არ მეშინია, მაგრამ გული მტკივა, რომ მეტს ვეღარ ვნახავ ჩემს ახალგაზრდა ცოლს, შვილს, ჩემს სოფელს. და კიდევ შიშს მგვრის იმის გაფიქრება, რომ სიმარტოვეში უნდა მოვკვდე. - შენ მარტო არ იქნები, მე დავრჩები. - თქვენ შეგიძლიათ, მთელ ღამეს დარჩეთ? - შემიძლია... ერთხანს იფიქრა და მერე მითხრა: კარგია, სანამ გონებაზე ვარ, მეცოდინება, მერე კი მარტოობა ამიტანს. - არა, არ აგიტანს. აი, ჩვენ რას გავაკეთებთ. მე გვერდით დაგიჯდები, ჩვენ ვისაუბრებთ, სანამ შენ შეგიძლია ილაპარაკო შენს სოფელზე, შენს ცოლზე, სიცოცხლეზე, რომელსაც იცავდი და ასე გიყვარდა; მერე, რაღაც მომენტში შენ ეს დაგქანცავს, მე ავიღებ შენს ხელს და შენ ცოტა ხნით ჩაგეძინება; დროდადრო გამოგეღვიძება ხოლმე, გაახელ თალს და დაინახავ, რომ მე აქ ვზივარ, მერე ცოტა დასუსტდები და თვალს ვეღარ გაახელ, მაგრამ შეგეძლება, იგრძნო ჩემი ხელი, რომ ის აქ არის. მე ხელზე ხელს მოგიჭერ, რომ შენ იცოდე, ასე გავატარებთ ღამეს, და რაღაც მომენტში შენ მოკვდები, მაგრამ უკანასკნელ მომენტამდე გეცოდინება, რომ ჩემი ხელი გიკავია... აი, განთიადამდე ვისხედით ასე, სანამ მამალი იყივლებდა; დროდადრო იგი ხელზე ხელს მიჭერდა - სულ უფრო სუსტად; მერე ხელი გაუცივდა - იგი მკვდარი იყო; მაგრამ მარტოობაში არ დაულევია სული.

და კიდევ ერთ რამეს გეტყვით ისევ ამასთან დაკავშირებით: მომაკვდავის თანდასწრებით, მაშინაც კი, როდესაც ის უგონოდ არის, არასდროს თქვათ არაფერი ისეთი, რაც მან არ უნდა გაიგონოს. ჩემი პირველი შთაბეჭდილება, სტუდენტობისას ასეთი იყო: ჩვენ პალატის შემოვლა გვქონდა, ერთ საწოლზე რუსი კაზაკი იწვა, და გვერდით რომ ჩავუარეთ, ექიმმა თქვა: აქ გაჩერება არ ღირს - ის დღეს მოკვდებაო... - და გადავიდა მეორე საწოლთან. კაზაკი არ მომკვდარა - იგი გონს მოვიდა და მერე მითხრა: შენ ჯერ ყმაწვილი ექიმი ხარ, ასე რომ, ყურადღებით მომისმინე და დაიხსომე; მე ყველაფერი გავიგონე, რასაც ის ამბობდა, და გული მომიკვდა, როცა გავიგონე, აქ არ ღირს გაჩერებაო, იმიტომ, რომ თავისი ჭკუით, უკვე მიმაბარა მიწას... დიახ, ის თავის დროს მოკვდა, მაგრამ იმ მომენტში ექიმის სიტყვები თავზარდამცემი იყო მისთვის. ეს უნდა გვახსოვდეს, და უნდა ვიცოდეთ, რომ ზოგჯერ (მე ვიტყოდი: მუდამჟამს, მაგრამ მაინც ფრთხილად ვიტყვი - ზოგჯერ) ადამიანი იქამდე მიდის, რომ აღარაფერზე არ შეუძლია რეაგირება. ომის ამავე პერიოდიდან მახსოვს ერთი ელზასელი ჯარისკაცი, რომელიც საფრანგეთის არმიაში იყო, მაგრამ იმ დროს იზრდებოდა, როცა ელზასი გერმანიას ეკუთვნოდა; მისი ენა იყო გერმანული, უფრო სწორად, ელზასური კილოკავი, რომელიც უფრო ახლოს არის გერმანულთან, ვიდრე ფრანგულთან. მასთან რამდენიმე დღეს დადიოდა ახალგაზრდა პასტორი (პროტესტანტი), მერე ეს ჯარისკაცი ბურანში გაეხვია. პასტორი ძალზე ახალგაზრდა იყო (ჩვენ ახალგაზრდები ვიყავით, მე - 25 წლისა, ხოლო ის - კიდევ უფრო ახალგაზრდა), იგი პალატიდან თვალცრემლიანი გამოვიდა და მეუბნება: რა საშინელებაა, - ჩვენ ვეღარ შევძლებთ ურთიერთობას - საუბარს, მაშასადამე, მისთვის უკვე ვეღარაფერს გავაკეთებ!.. იმიტომ, რომ საეკლესიო საიდუმლოებანი, როგორიც ჩვენ გვაქვს, მას არ ჰქონდა. ჩვენ შეგვეძლო, ზეთი გვეცხო, გვეზიარებინა, საერთოდ, ბევრი რამ შეგვეძლო გაგვეკეთებინა, მას კი ხელში არაფერი ჰქონდა. მე ვუთხარი: ნუ სულელობ, დაბრუნდი, აიღე სახარება, დაუჯექი და საათობით უკითხე, დაიწყე ლაზარეს აღდგინებით. იგი სამ დღეს კითხულობდა - რა თქმა უნდა, არა დღედაღამ, ხანგამოშვებით. სიკვდილის წინ ჯარისკაცი გონს მოვიდა და მითხრა: გმადლობთ, რომ თქვენ აიძულეთ, ჩემთვის სახარება ეკითხა. მე არანაირად არ შემეძლო, მომეცა ნიშანი, რომ ყველაფერი მესმის და აღვიქვამ, მაგრამ თითოეული სიტყვა მესმოდა და ამან შთამბერა ძალა... იცით, თქვა ასე სიკვდილამდე რამდენიმე წუთით ადრე - ეს ნიშნავს, რომ მას რაღაც შეემთხვა.

აი, ყოველივე, რაც შემიძლია, გითხრათ; შეიძლებოდა კიდევ მომეყოლა სხვა მაგალითები, მაგრამ არსი ის არის, რომ მორწმუნისთვის (მე ვიტყოდი, აგრეთვე, არამორწმუნისათვის, ოღონდ, მორწმუნემ ეს იცის, არამორწმუნემ კი არ იცის) სიკვდილი - ეს არის შეღებული კარი და სიკვდილის მეშვეობით ხდება პირისპირ შეხვედრა ცოცხალ ღმერთთან, ანუ ყოვლისმძლეველ სიყვარულთან. და როდესაც ჩვენ ახლობლების სიკვდილზე ვფიქრობთ (ჩვენს სიკვდილზე შეიძლება სხვადასხვანაირად ვიფიქროთ), უნდა გვახსოვდეს, რომ ჩვენთის ეს მწუხარებაა, რომელიც გულს გვიკლავს, მაგრამ მომაკვდავისათვის - ეს არის გრანდიოზული შეხვედრა, ეს არის ის, რისი გულისთვისაც ცხოვრობს კაცი, ის, რასაც ეძებს, ზოგჯერ არ იცის, ან თითქოს გუმანით გრძნობს. თეოფანე დაყუდებული ერთ-ერთ თავის მიცვალებულისადმი მიძღვნილ გამოსათხოვარ ქადაგებაში ამბობს: ძმანო, ერთად ვიტიროთ; მაგრამ ვიტიროთ როგორც ქრისტიანებმა: ვიცოდეთ, რომ ეს განშორება ჩვენთვის ზოგჯერ ლამის აუტანელი ტკივილია, მაგრამ მომაკვდავისათვის ეს არის რაღაც სასწაული...

იცით, საჭიროა ნამდვილად ძალიან მტკიცე რწმენა იმისათვის, რომ წესის აგება დაიწყო სიტყვებით - კურთხეულია უფალი ჩვენი, უნდა მოიკრიბო მთელი სულიერი ძალები, რათა მღვდელთან ერთდ მიიღო თანამონაწილეობა ამ ღვთისმსახურებაში იმ მომენტში, როდესაც ღმერთმა წაგართვა (დაე, თავისი უსაზღვრო სიბრძნით, დაე, თავისი სიყვარულით - ასეთ მომენტებში ჩვენ ეს არ გვახსოვს) საყვარელი ადამიანი. ეს - პირველი. მეორე: ფსალმუნებში, რომლებსაც გალობენ, არის ერთი ფრაზა, რომელიც თითქოს კუბოდან გვესმის განსვენებულისგან ჩვენდა სანუგეშოდ: ცხონდეს სული ჩემი და გაქებდეს შენ (ფს. 118.175)... ჩემი სული ცოცხალია და იცოცხლებს, და განგადიდებს შენ, უფალო! აი, გარდაცვლილის მოწმობა - ცოცხლებს, რომლებსაც იგი ტოვებს. და ეკლესია შემდეგ განაგრძობს: ნეტარ არს გზა ეგე, რომელსა წარმართებულ ხარ შენ  დღეს, რამეთუ ადგილი განსასვენებელი მიგელის შენ (ეს ფრაგმენტი მიტროპოლიტ ანტონს მოჰყავს გარდაცვლილის წესის აგებისას მღვდლის მიერ წარმოთქმული ლოცვებიდან, მთარგ. შენ).

ნეტარ ხარ, არა უბედური. შენ ნეტარი ხარ. ჩვენი ხვედრია განვაგრძოთ სიცოცხლე სააქაოში შენთან განშორებულებმა, საყვარეულ ადამიანებთან განშორებულებმა. და გარკვეულწილად ქრისტესაგან განშორებულებმა: რომელ ჩვენგანს შეუძლია თქვას, რომ ახლა ისეა შეერთებული ქრისტესთან, როგორც ჩვენ ვიქნებით შეერთებულნი მასთან მარადისობაში?

და ხშირად ჩვენ წინაშე დგება საკითხი: გარდაიცვალა კაცი; იგი იყო ან ძალზე ჩვეულებრივი კაცი, როგორც ყველანი, მაგრამ ჩვენ ყველას გვიყვარდა, მან აღანთო ჩვენს გულებში რაღაც სიხარული, რაღაც ალერსი; ანდა იყო ძალზე ნიჭიერი, გამორჩეული, საჭირო - მას შეეძლო, ყოფილიყო ინჟინერი ან ექიმი, დიდი მხატვარი ან კომპოზიტორი: როგორ გაძლებს დედამიწა უმისოდ? და პასუხი, რომელიც მე სწორად მეჩვენება, ის გახლავთ, რომ ყოველმა კაცმა, რომელმაც დაასრულა სიცოცხლის გზა, დარჩენილთა ცხოვრებაში დატოვა მაგალითი, არა სიტყვებით, არამედ მთელი თავისი პიროვნებით და მთელი თავისი სიცოცხლით, და იგი ჩვენ გვეუბნება: თუ მარცვალი არ ჩავარდა მიწაში და არ მოკვდა, იგი ნაყოფს ვერ გამოიტანს... მარცვალი მე ვარ, ჩავარდი მიწაში და მოვკვდი, ახლა კი თქვენი რიგია, გამოიღოთ ნაყოფი. თითოეულმა თქვენგანმა ჩემში რაღაც დაიჭირა. ერთმა დაიჭირა სიმტკიცე, მეორემ - ჭკუა, მესამემ - ერთგულება, ადამიანში ბევრი რამ შეიძლება დაიჭირო. თითოეულმა იცხოვრე იმით, რაც ჩემგან გისწავლია, და მაშინ ჩემი სიცოცხლე, რომელიც ერთი პაწაწკინტელა მარცვალი იყო, აყვავდება და გადაიქცევა ათ სიცოცხლედ, რომელთაგან თითოეული გამოიტანს ნაწილობრივ ნაყოფს ამ ჩემი ცხოვრების რთულ, მდიდარ ნაყოფს. იყავით ჩემი გამაგრძელებელნი.

და როდესაც ჩვენ პანაშვიდზე ან წესის აგებისას ვლოცულობთ მავანი და მავანი უფლის მონის სულის განსვენებისათვის, და სანთლებით ხელში ვდგავართ, როგორც აღდგომა ღამეს, ჩვენ ვმოწმობთ აღდგომის რწმენას; მაგრამ, მეორე მხრივ, ანთებული სანთლებით ვმოწმობთ, რომ ეს კაცი იყო თუნდაც მცირე სანთელი, მცირე სინათლე ამ ქვეყანაზე; რომ ის იყო სინათლე, რომ მისი ცხოვრების წყალობით წყვდიადის რაღაც ნაწილი გაიფანტა - მასში, ჩვენში, მის გარემოცვაში და რომ, როდესაც ჩვენ უფალს ვევედრებით, მიიღოს იგი წმინდანთა დასში, ჩვენ არ ვამბობთ: უფალო, შენ იცი, რომ იგი სცოდავდა როგორც ყველა სხვა ადამიანი, მაგრამ, გემუდარები, მიიღე იგი, მე და შენ ხომ მეგობრები ვართ, შენ არ შეგიძლია, დაგმო ან შენი სიყვარულიდან ამოაგდო ჩემი ახლობელი... არა, ჩვენ ვლაპარაკობთ იმაზე, რომ ეს კაცი ჩემს ცხოვრებაში იყო სინათლე, ჩემს ცხოვრებაში იყო სიმართლის გამოცხადება, ჩემს ცხოვრებაში შემოიტანა სიყვარული, შემკულება, სიბრძნე, და იმის გულისათვის, რაც მან ჩემგან, ჩვენგან გააკეთა, მიიღე ჩვენი სიცოცხლე, ჩვენი მომავალი სიკვდილის ჩათვლით, თითქოს ეს იყოს მისი სიცოცხლე, და დაე, ჩემი სიცოცხლე, მისი სიცოცხლე, ჩვენი სიცოცხლე უფლის დიდებად იქცეს... აი, მაშინ შეგვიძლია ავიტანოთ სიკვდილის სატანჯველი და ვთქვათ: დიახ, მე ვაგრძელებ მის სიცოცხლეს, რათა დედამიწამ არაფერი დაჰკარგოს მისი სიკვდილის შედეგად და რათა ჩემი სიცოცხლე იყოს იმის მოწმობა, რომ ამ კაცს ამაოდ არ უცხოვრია, რომ მან შექმნა ნაყოფი დედამიწაზე.

 

"ადამიანი ღვთის წინაშე", გამომცემლობა სიესტა, თბილისი 2009 წ.

რუსულიდან თარგმნა ნ. გურბანიძე-ქადაგიძემ (დ. ბოკერიას, ა. ჟვანიას, გ. ჟვანიას, ნ. დოლიძის და მ. წულუკიძის თანამონაწილეობით)

AddThis Social Bookmark Button

Last Updated (Thursday, 07 September 2017 18:06)