89-91

პირველი ნაწილი

წინა საუბრებში ჩვენ შევეხეთ წმინდა კლიმენტი რომაელის ცხოვრებას და მოღვაწეობას. ამჯერად კი კონკრეტულად ვისაუბრებთ მის ლიტერატურულ მემკვიდრეობაზე, რითაც ეს მოღვაწე ჩვენთვის განსაკუთრებით ფასუეულია.

უკვე ავღნიშნეთ, რომ მრავალი შრომის ავტორობა მიეკუთვნება წმინდა კლიმენტის, რომელთაგან ბევრი აპოკრიფულია, მაგრამ ის რაც აბსოლუტურად უეჭველია და ყოველმხრივ დასაბუთებული ეს გახლავთ უეჭველი ფაქტი კლიმენტი რომაელის ავტორობისა ისეთი ცნობილი ძეგლის მხრივ, რაც “კორინთელთა მიმართ ეპისტოლე” გახლავთ. ჩვენამდე მოღწეულია უადრესი პერიოდიდანვე თხზულება “კორინთელთა მიმართ ეპისტოლე”, რომელსაც დღეისათვის მეცნიერულ კვლევაში უწოდებენ “კორინთელთა მიმართ I ეპისტოლეს”, იმიტომ, რომ არსებობს და გამოვლენილია II ეპისტოლეც კორინთელთა მიმართ. ეს ცალკეულ შემთხვევებში პრობლემას ქმნის, მაგრამ მეცნიერულ ლიტერატურაში ამგვარად არის ის წოდებული და ამის ფონზე იმ ძეგლს, რომელსაც ჩვენ განზოგადებულად შეგვიძლია ვუწოდოთ “ეპისტოლე კორინთელთა მიმართ”, მეცნიერულ კვლევაში პირობითად ეწოდება “I ეპისტოლე კორიონთელთა მიმართ”, რომ გავმიჯნოთ იგი ე.წ. II ეპისტოლისგან, ასევე კორინთელთა მიმართ.
ეს ეპისტოლე ორი უძველესი წყაროთია დაცული, ერთი V ს-ის ხელნაწერით, რაც საკმაოდ იშვიათი მოვლენაა ადრეულ საეკლესიო ძეგლთან დაკავშირებით, და მეორე იმ ხელნაწერითაც, რომელმაც აგრეთვე “დიდაქე” შემოგვინახა, ე.ი. 1056 წლის ხელნაწერით. შესაბამისად ტექსტი მთლიანობაში ჩვენთვის ხელმისაწვდომია, ბერძნული ორიგინალის ტექსტი გამოცემულიც გახლავთ რამდენჯერმე. ძალიან ბევრი გამოკვლევა მიეძღვნა ამ ძეგლს, აბსოლუტურად უეჭველად ყველა მკვლევრისგან გაზიარებულია აზრი, რომ ეს ძეგლი I ს-შია დაწერილია და დაწერილია სწორედ წმინდა კლიმენტი რომაელის მიერ. უფრო ზედმიწევნით წელსაც უთითებენ, იგი დაწერილი უნდა იყოს 94-95 წლებში, როდესაც კორინთოში ადგილი ჰქონდ არეულობას. და აი ასეთი ძველი ძეგლი, გარდა იმისა, რომ უდიდესი მოძღვარია მისი ავტორი, თავისთავად როგორც უწმინდესი ეპოქის უწმინდესი დოკუმენტი, ჩვენს წინაშე აცოცხლებს პირველ საუკუნეს, ჩვენ საშუალებას გვაძლევს გადავიდეთ სამოციქულო ეპოქაში და ამიტომ ყველა მსმენელს ვურჩევთ, რომ ეს ძეგლი დიდი გულისყურით წაიკითხოს. აქვე ავღნიშნავთ, რომ ის ახალქართულად თარგმნილი გახლავთ მღვდელ გიორგი ზვიადაძის მიერ, გამოცემულიც არის სათანადო შესავლითა და კომენტარებით და ასე რომ ხელმსიაწვდომია.

აღნიშნული ძეგლი ყოველთვის პირველ რიგში სახელდება როდესაც კლიმენტი რომაელს ვეხებით. ამ ეპისტოლეში მრავალი უაღრესად საყურადღებო დამოძღვრაა გადმოცეული. ჩვენ, რა თქმა უნდა, არ გვაქვს შესაძლებლობა რადიო საუბარში ძალიან დეტალურად შევეხოთ ამ ძეგლს, რომელიც საკმაოდ მოცულობითია. ავღნიშნავთ მხოლოდ, რომ რამდენიმე კუთხით აქვს განსაკუთრებული მნიშვნელობა ამ ძეგლს: ლიტურგიკული თვალსაზრისით, დოგმატური ასპექტით, საეკლესი ისტორიის კუთხით, საკუთრივ დამოძღვრითი, შეგონებითი თვისებითაც, სტილის თვალსაზრისით და ა.შ.

ეს შრომა – “ეპისტოლე კორინთელთა მიმართ”, როგორც სათაურიც ცხადყოფს, კორინთოს ეკლესიას მიემართება და კონკრეტულ მოვლენას გულისხმობს. გულისხმობს მოვლენას იმის შესახებ, რომ 94-95 წლებში კორინთოში მოხდა გარკვეული არეულობა, როდესაც საეკლესიო იერარქიას დაუპირისპირდა მრევლი და მღვდელმსახურნი ტაძრებიდან გამოაძევეს. საკუთარი ნებით მათვე (ე.ი. საერო პირებმა ) აკურთხეს, უფრო ზუსტად განაწესეს მღვდელმსახურებად გარკვეული პირები და, რა თქმა უნდა, ეს ყოველივე უდიდესი უწესრიგობის შემომტანად წარმოჩნდა კორინთოს ეკლესიაში. ამბავმა ამგვარი არეულობის შესახებ რომამდე მიაღწია და რომის მწყემსმთავარს, ცხადია, პასუხისმგებლობის გრძნობით ნაკარნახევი დამოძღვრა და ვითარების მოგვარების მცდელობა აუცილებლად უნდა გამოევლინა. არის საუბარი იმაზეც, თუ რა გზით უნდა მიეღწია რომში ცნობას კორინთოში არეულობის შესახებ. ვარაუდობენ ორ გზას: პირველი გზა ამგვარი გახლავთ, რომ ამბავი არეულობის შესახებ თვით კორინთოს ეკლესიის ღირსეულმა წევრებმა, ე.ი. მრევლის ღირსეულმა წევრებმა ჩაიტანეს რომში, რომლებიც ვერ შეეგუენ ამ მართლაც შეუგუებელ ფაქტს. რაც შეეხება მეორე ვარაუდს, იგი ამგვარი სახისაა: რომის მოქალაქეებმა, რომლებიც კორინთოში იმყოფებოდნენ იმ ჟამს, ჩაიტანეს ეს ამბავი რომში. ამას, რა თქმა უნდა, არავითარი გადამწყვეტი მნიშვნელობა არა აქვს ამ შემთხვევაში, ჩვენთვის განსაკუთრებით ძვირფასი ისაა, რომ მეზობელი ქალაქის ეკლესიის არეულობა ისევე გულშემატკივრულად იქნა აღქმული რომის ეპისკოპოსის მიერ, როგორც ეს საკუთარ ქალაქში ეკლესიის მდგომარეობა იქნებოდა. ამგვარი ძმური ურთიერთმოყვრული დამოკიდებულება, რაც საზოგადოდ ნიშანდობლივი იყო და ნიშნადოვლივია ჭეშმარიტი ეკლესიისთვის. სამწუხაროდ ზოგჯერ მეცნიერულ კვლევა-ძიებაში მცდარად წარმოჩნდება ფაქტი იმის შესახებ, რომ კლიმენტი რომაელი თავისი კაცთმოყვარული და ძმური სიყვარულით ცდილობს კორინთოს ეკლესიაში ვითარების მოწესრიგებას. აი ეს ფატი გაგებულ იქნა როგორც, თითქოსდა უძველესი დროიდანვე დამადასტურებელი ერთ-ერთი კათოლიკური ე.წ.  დოგმატისა რომის პაპის, ძველ ქართულად რომ ვთქვათ, უფროსობის შესახებ (როგორც ამას ანტონ კათალიკოსი ამბობს), რომ თითქოს რომის პაპი უცთომელია და რომ მისი უცთომელობა თვით მსოფლიო კრებასაც კი აღემატება, ე.ი. მსოფლიო კრებაზე უფრო მაღლა კათოლიკური დოგმატით რომის პაპია დაყენებული. კათოლიკე მკვლევრები კლიმენტი რომაელის აღნიშნული ეპისტოლის ფაქტითაც ამის დადასტურებას ხედავენ, რომ თითქოს რადგანაც კლიმენტი რომაელი უგზავნის სწორედ ეპისტოლეს და ღონისძიებას მიმართავს კორინთოს ეკლესიაში ვითარების დაწყნარების შესახებ, ე.ი. ის თავის თავს მსოფლიო ეკლესიის მესაჭედ თვლის, ყველაზე მაღლა მდგომად. რა თქმა უნდა, ესაა აბსოლუტურად უნიადაგო აზრი, მხოლოდ გარეგანი, მხოლოდ ფორმობრივი და გათვლილია უეჭველად ისეთ მკითხველზე, რომელიც ძეგლს არ იცნობს. საკმარისია ჩვენ ეს თხზულება ზედაპირულად მაინც გადავიკითხოთ, რომ ამგვარი არგუმენტის უსუსურობაში ნათლად დავრწმუნდეთ. მართლაც არაფერი იმპერატიული, ბრძანებითი ამ ეპისტოლეში არ გახლავთ. არადა სწორედ ასეთია რომის პაპთა ეპისტოლარული მიმართვები მოგვიანო პერიოდში, როდესაც ისინი კათოლიკურ ეკლესიას მთელ თავიანთ იურისდიქციას უქვემდებარებენ XI ს-ის შუა წლებიდან. ამ გვიანდელ ვითარებაზე, რა თქმა უნდა, ეს აზრი სავსებით ცხადი იქნებოდა, როცა მათი (პაპების) იმპერატიულობა სავსებით გამჭვირვალეა. აღნიშნული ეპისტოლე კი სწორედ იმას გვიდასტურებს, რასაც ოდიდგანვე მართლმადიდებლობა აფუძნებდა და ამკვიდრებდა კაცობრიობაში – ურთიერთის ტვირთი რომ უნდა ავზიდოთ, ურთიერთის სიყვარული რომ უნდა გვქონდეს და მაშინ გამოვჩნდებით ქრისტეს მოწაფეებად. ეს ეპისტოლე თავიდან ბოლომდე შთაგონებულია უაღრესად თბილი, ძმათმოყვარული განწყობილებით, ოდნავადაც არ შეიგრძნობა არც ერთ სიტყვაში, არც ერთ ფრაზაში აწევა ტონისა, აწევა ხმისა, რაღაც მბრძანებლურობის თუნდაც უმცირესი გამოკრთომა. ამგვარი დამრიგებლური, შემგონებლობითი ეპისტოლეები, ერთი მწყემსთავრისგან სხვა რეგიონისადმი მიმართული, აურაცხელია ეკლესიის ისტორიაში და თავისთავად ცხადია ამგვარ ფაქტებზე დაყრდნობით რომელიმე ეკლესიის მღვდელთმთავრის უზენაესობისა და განსაკუთრებული უცდომელობის მტკიცება ღიმილის მომგვრელი გახლავთ. მაგრამ ეს ფაქტი მაინც უნდა აღგვენიშნა იმიტომ, რომ შესაძლოა მსმენელთაგანი ვინმე წააწყდეს გარკვეულ სპეციფიკურ ლიტერატურას, სადაც ეს აზრი, რაც უკვე ვთქვით, კათოლიკე მკვლევართა, უაღრესად მკვეთრადაა გამოთქმული, რომ თითქოს აღნიშნული ეპისტოლე დადასტურებაა იმისა, რომ უძველესი დროიდანვე რომის პაპი განსაზღვრავდა მთელ საეკლესიო ცხოვრებას და წესს უდგენდა მას. კვლავ ავღნიშნავთ, რომ ესაა მხოლოდ დამრიგებლური, მხოლოდ შეგონებითი, მხოლოდ ძმათმოყვარული, თავმდაბლურზე უფრო თავმდაბლური ეპისტოლე, მაცხოვრისეულ თავმდაბლობას მიმსგავსებული. ამგვარი შინაარსის და ამგვარი განწყობაც კი ეპისტოლისა საკმარისია მისი სამოციქულო წარმომავლობის და უწმინდესი საეკლესიო წარმომავლობის დასამტკიცებლად, რომ ამ ეპისტოლეში აპოკრიფული არაფერია და რომ ეპისტოლე ჭეშმარიტად თავიდან ბოლომდე კლიმენტი რომაელის ნაშრომი გახლავთ.

რა თქმა უნდა, საყურადღებოა თვით ეპისტოლის სათაურიც, სადაც ერთგან გამჟღავნებულია ბერძნულ დასახელებაში ტერმინი “პაროიკუსა”. ე.ი. ქართულად რომ ვთარგმნოთ (გამოცემაშიც ასე გახლავთ) ეს ძეგლი ასეა წოდებული: “წმინდა კლიმენტი, რომის ეპისკოპოსი, კორინთელთა მიმართ ეპისტოლე”. შემდეგ მას ახლავს იქვე სათაური: “ღვთის ეკლესია, რომელიც მკვიდრობს რომში, ღვთის ეკლესიას კორინთოში მკვიდრს (დავუკვირდეთ როგორი თანაბრობაა, აბსოლუტურად გამომრიცხავი ერთის აღმატებისა მეორესთან მიმართებით), მოწოდებულთ, განწმენდილთ ღვთის ნებით ჩვენი უფლის იესო ქრისტეს მიერ! მადლი თქვენ და მშვიდობა ყოვლისმპყრობელი ღვთისა. იესო ქრისტეს მიერ გამრავლდეს!” აი ამ ქვესათაურში განსაკუთრებით ჩვენ ყურადღებას მივაქცევთ ფრაზას “ღვთის ეკლესია, რომელიც მკვიდრობს რომში”. სიტყვა “მკვიდრობს” ამ შემთხვევაში გადმომცემია ბერძნული ტერმინისა “პაროიკუსა”. ბერძნულში არსებობს ორი სინონიმური ტერმინი “პარ ოიკია” და “კატ ოიკია”, რომლებიც ძალიან ხშირად ერთიმეორის მნიშვნელობას ფარავენ, მაგრამ ზოგჯერ იმიჯნებიან იმ გაგებით, რომ “კატ ოიკია” ერთ ადგილზე მკვიდრობას გულისხმობს, ხოლო “პაროიკიე” ერთი ადგილიდან მეორე ადგილზე გადასახლებას. ამიტომაა, რომ ძველ წყაროებში საკმაოდ ხშირია შემთხვევები, როცა “პაროიკუსა” მიმღეობა ანდა ზმნა “პაროიკეო” გადმოიცემა ტერმინებით “მწირობს”, “მსხემობს”, “მოსაგრეობს”, “ექსორიობს” და სხვა. აქედან გამომდინარე, რა თქმა უნდა, შეიძლებოდა აღნიშნულ ტექსტში ყოფილიყო არა მხოლოდ ზმნა “მკვიდრობს”, არამედ აგრეთვე “მწირობს”, ანდა “მსხემობს”, ე.ი. “ღვთის ეკლესია, რომელიც მსხემობს რომში”. “მსხემობა” და “მწირობა” იმგვარი მოვლენაა, რაც ჩვენს წინაშე წარმოაჩენს ეკლესიის არაამქვეყნიურობას, არაამქვეყნიურ წარმომავლობას. საზოგადოდ “მსხემი”, “მწირი” ის პირია, რომელიც თავის მშობლიურ კერას მოშორებულია და დროებით სხვაგან მყოფობს. მაგრამ აქვე ავღნიშნავთ, რომ ჩვენ “პაროიკუსა” ქართულად რომ ვთარგმნოთ როგორც “მკვიდრობს”, ესეც სავსებით გამართლებულია, აბსოლუტურად მართებული თარგმანი გახლავთ.

შეიძლება რომელიმე მსმენელს თავის დროზე ყურადღება ჰქონდეს მიქცეული იმაზე, რომ ამასთან დაკავშირებით ჩვენ გვქონდა გარკვეული წერილობითი პაექრობა. გვისაბუთებდნენ, რომ ამ შემთხვევაში ტერმინი “მკვიდრობს” შეუსაბამოა, იმიტომ, რომ ეკლესია არ არის ამ ქვეყნის მკვიდრი და რომ ის ზეციურია და ამქვეყნად მხოლოდ დროებითაა. მაგრამ ჩვენ ამაზე ძალიან დაწვრილებითი რამდენიმე პასუხი გვქონდა და კვლავ გავიმეორებთ, რომ სხვა არის ტერმინი “მკვიდრი” და სხვა არის ტერმინი “მკვიდრობს”. “მკვიდრობს” ნიშნავს “მყოფობს”, “არსებობს” და “მყარად მკვიდრობს”. “მკვიდრობს” არ ნიშნავს, რომ ის რაც მკვიდრობს ანდა ის ვინც მკვიდრობს, აუცილებლად იქაური წარმომავლობისაა, სადაც მკვიდრობს. “მკვიდრობა” ითქმის ისეთ ადამიანზეც, ანდა ისეთ მოვლენაზეც, რაც ან ვინც შეიძლება არ იყოს იმ ადგილისა, სადაც ის მოცემულ მომენტშია, მაგრამ თუ იქ მყარად არის, აი აქ მყარად მყოფობას ჩვეულებრივ საეკლესიო ტერმინოლოგიაში ეწოდება “მკვიდრობა”. აურაცხელი ნიმუში მოვიტანეთ კიდეც და ყველა მსმენელმა იცის, რა თქმა უნდა, რომ მაგალითად როდესაც მეუდაბნოენი უდაბნოში მოღვაწეობენ, მათი ცხოვრების, მათი მოღვაწეობის ამსახველ ტექსტებში ყოველ ნაბიჯზე გვხვდება აღნიშნული ტერმინი, რომ “მკვიდრობს”, “მკვიდრობდა უდაბნოსა შინა”, “დაემკვიდრა უდაბნოსა შინა”, “დამკვიდრებულ არს უდაბნოსა შინა” და სხვა. გრიგოლ ხანძთელზეც, სერაპიონ ზარზმელზეც, სხვა ქართველ მოღვაწეებზე, ანდა მსოფლიო მეუდაბნოეებზე, იქნება ეს საბა განწმენდილი, ექვთიმე დიდი, ილარიონი, გერასიმე თუ სხვები, მათი მოღვაწეობის ამსახველი ტექსტები გადავსებულია ამგვარი ტერმინებით, რომ “გამოვიდა სოფლით და დაემკვიდრა ქვაბსა რასმე”, “დაემკვიდრა ნაპრალსა რასმე”, “დაემკვიდრა პარეხსა”, “დაემკვიდრა უდაბნოსა” და სხვა. აქ “დაემკვიდრა” არავითარ შემთხვევაში არ ნიშნავს, რომ ეს პიროვნება უდაბნოში დაიბადა და უდაბნოს მკვიდრია. “მკვიდრი” მართლაც ადგილობრივს ნიშნავს, მაგრამ “მკვიდრობს” არ ნიშნავს ადგილობრივს, “მკვიდრობს” ნიშნავს “მყარად მყოფობს”. ძველქართულ თარგმანებშიც წმინდა გიორგი მთაწმინდელისგან, რომელიც ასევე იმავე ზმნას “პაროიკუსას” ზუსტად ასევე თარგმნის, ოღონდ ამ შემთხვევაში წმინდა ეგნატი ანტიოქიელის ეპისტოლესთან დაკავშირებით, რომ “ეკლესიაი იგი, რომელი მკვიდ არს ანტიოქიასა შინა”. ამრიგად, “მკვიდრობს” იგივეა, რაც “მყარად მყოფობს”. ეკლესია მართალია არ არის ამქვეყნიური წარმომავლობისა, ამქვეყნად ჯერ დაფუძნებულ ღვთის ეკლესიას, ზეციურს თავისი წარმომავლობით, ნამდვილად მკვიდრობა აქვს ამქვეყნად, რომ ეს დაფუძნება გახლავთ უმტკიცესი, უმყარესი და მეორედ მოსვლამდე შეუძრავი. “მკვიდრობს” იმ შემთხვევაში შეიძლებოდა ყოფილიყო მცირედით მაინც მართებულობას მოკლებული, თუ ამქვეყნად დაფუძნებული ეკლესია წამიერი იქნებოდა, უაღრესად დროებითი და მალე ისევ ზეცას დაუბრუნდებოდა, ხოლო ეს სოფელი კვლავ სოფლად დარჩებოდა. რამდენადაც ღვთის ეკლესია როდესაც სოფელს დაუკავშირდა, უკვე მარადიულად დაუკავშირდა ამქვეყნიური ჟამით, ე.ი. მთელი ამქვეყნიური ჟამის მანძილზე ის უკვე განუყრელია ამა სოფლისგან და ამასოფლის მაცხოვნებელია და შემამტკიცებელია, შესაბამისად აბსოლუტური და ერთადერთი ჭეშმარიტება ესაა ის, რომ ეკლესიაზე, ამქვეყნად მყოფზე, ჩვენ ვთქვათ, რომ ის მკვიდრობს. არათუ მკვიდრია ამ სოფლისა, ე.ი. არათუ ადგილობრივია ამ სოფლისა, არამედ ზეციური წარმომავლობისაა, მაგრამ აქ ის დამკვიდრებულია, აქ ის დაფუძნებულია უმყარესად, შეუძრავად, ვიდრე უკუნითი უკუნისამდე.

საკუთრივ ეკლესიის მიმართ სხვა წყაროებში, საგალობლებში ეს ტერმინი ძალიან ხშირია და შესაბამისად როდესაც ზოგჯერ ხსენებულ თარგმანს, რომელიც ჩვენ ვახსენეთ, წმინდა კლიმენტი რომაელის ეპისტოლე კორინთელთა მიმართ, ამ სიტყვის გამო გარკვეულ ხარვეზს უძებნიან, რომ თითქოს არ უნდა ყოფილიყო გამოყენებული ეკლესიასთან მიმართებით ტერმინი “მკვიდრობს”, არამედ უნდა ყოფილიყო “მწირობს”, ანდა “მწყემსობს”, ეს თავისთავად მართლაც შეიძლებოდა, მაგრამ ის რომ თითქოს “მკვიდრობს” სწორი არაა, საკუთრივ ეს აზრია ცთომილება. კვლავ ავღნიშნავთ, რომ ეკლესია, რომელიც მწირობს ამქვეყნად, ის ამავე დროს შეუძრავად მკვიდრობს, იმიტომ, რომ ვერავინ და თვით ჯოჯოხეთის ბჭენიც კი ვერ მოერევიან მას.

აღნიშნულ ეპისტოლეში, როგორც ავღნიშნეთ, აურაცხელი რამ არის უაღრესად მნიშვნელოვანი, უაღრესად ფასეული. თუნდაც განსაკუთრებული ხაზგასმა სამოციქულო ხელთდასხმულობის, უფლისგან მომდინარე ხელთდასმხულობის უწყვეტობის შესახებ, რა სწავლებაც ამ ძეგლშია პირველად მთელი სისრულით გადმოცემული. თუნდაც ეს ნაწილი აღნიშნული ძეგლისა, მის განსაკუთრებულ საღვთისმეტყველო დანიშნულებას ჩვენს წინაშე ცხადად წარმოაჩენს. მართლაც დღეისათვისაც კი ბევრისთვის გაუგებარია და ბევრს უჭირს გაგება იმისა, თუ რა განსხვავებაა სამოციქულო ხელთდასხმასა და დავუშვათ იმგვარ ხელთდასხმას შორის, რომელსაც ჩვენ თვითნებურად შევასრულებთ, რატომ არ შეგვიძლია ჩვენ თვითონ დავნიშნოთ სამღვდელონი, რატომ არ შეგვიძლია ჩვენ თვითონ დავნიშნოთ საეკლესიო იერარქიის წარმომადგენლები? საქმე ის გახლავთ, რომ ერთადერთი, ჭეშმარიტი და მადლმოსილებას დაქვემდებარებული და მადლმოსილების მქონე საეკლესიო სწავლების მიხედვით და კონკრეტულად ამ ძეგლის მიხედვით ესაა მხოლოდ ის ხელდასხმა, ის კურთხევა, რაც უშუალოდ მაცხოვრისგან მომდინარეობს, გადაცემულია მოციქულებზე, მოციქულთაგან პირველსამღვდელოებზე და მათგან ტრადიციის უწყვეტობით სამომავლო კანონიზებულ ეკლესიის მსახურზე. ხელდასხმითი წესი ეს ერთ-ერთი უაღმატებულესი წესია. ჩვენ გვქონდა შემთხვევა წინარე საუბრებში, როდესაც კურთხევანს განვიხილავდით, დეტალურად შევხებოდით ამ საკითხსაც, ხელთდასხმადთა კურთხევის საკითხს, ამჯერად მხოლოდ იმას ავღნიშნავთ, რომ ეკლესიური სწავლებით ერთადერთი ის ხელდასხმაა მნიშვნელოვანი, საღვთო და მადლმოსილების მქონე და ქმედითი, ცხოველმყოფელი, რაც უწყვეტი ჯაჭვით მაცხოვრისგან და მოციქულთაგან მომდინარე ხელდასხმას უკავშირდება. ესაა სწავლება სამოციქულო მოსაყდრეობის, სამოციქულო მონაცვლეობის შესახებ, რომ მოციქულთაგან მომდინარე კურთხევითი ღვაწლი უწყვეტად გადაეცემა თაობიდან თაობაზე სამღვდელოთა კანონიკურად კურთხეულ პირებს და დღემდე მომდინარეობს. ამიტომ, დღესაც რომ ამ უწყვეტი ხაზის ქვეშ იკურთხება ვინმე, ისიც სამოციქულო კურთხევის ქვეშაა, რა თქმა უნდა. სამოცქიულო კურთხევა ჟამიერებას არ ექვემდებარება. თვით ეკლესიაც, რომელიც იკურთხება დღეს XX ს-ში, იმავე სამოციქულო ხელდასხმისაა, თუ ამ ხელდასხმას მიდევნებული ტრადიციის ქვეშ იკურთხება ისიც. ამიტომ, ერთია ეკლესიაზე თქმა, რომ ის სამოციუქლო ეკლესიაა, ისტორიული გაგებით როცა ვამბობთ და ამ მხრივ მხოლოდ იმ ეკლესიებზე ითქმის, რომ ისინი სამოცქულონი არიან, რომლებიც მოიქცნენ უშუალოდ მოციქულთაგან (მათ შორის საქართველოს ეკლესია), მაგრამ სულიერი გაგებით ყველა მართლმადიებლურად კურთხეული ეკლესია სამოციქულოა. იმიტომ, რომ სამოციქულო კურთხევის ქვეშაა. ორი გაგება აქვს სამოციქულოობას, ერთი ისტორიული გაგება, რომ მოციქულთაგან მოქცეულობას ნიშნავს, უშუალოდ მოციქულმა რომ მოაქცია და აკურთხა ამა თუ იმ ქვეყნის, ამა თუ იმ ერის ეკლესია და მეორე სულიერი, ღრმა და არსებითი, რომ ყველა მართლმადიდებელი ეკლესია ყველა დროში, თუნდაც XX ს-ში ნაკურთხი, ისევე სამოცქულოა, და აქ არარსებობს მეტობა და ნაკლებობა, როგორც I ს-ის ეკლესია.

აი ეს სწავლებაა გამოკვეთილი კლიმენტი რომაელის აღნიშნულ ეპისტოლეში და როგორც ავღნიშნეთ ამ სწავლებით უძველეს დროშივე დაედო მკვეთრი მიჯნა იმის განყოფას, თუ რომელია ჭეშმარიტი საეკლესიო მართლმადიებლური ტრადიცია და რომელია ცრუ, არამართლმადიდებლური, მისგან განყოფილი და განშორებული.

89–ე რადიო საუბარი ქრისტიანული ლიტერატურის შესახებ

ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე

აუდიო ვერსია იხ: https://www.youtube.com/watch?v=hGpeVcABdcQ

წმინდა კლიმენტი რომაელის I ეპისტოლე კორინთელთა მიმართ (მეორე ნაწილი). მართლმადიდებლური სწავლება გარდაცვალების შემდეგ სულთა მდგომარეობის შესახებ

ჩვენს წინა საუბარში განვიხილავდით ერთ-ერთი უადრესი ავტორის წმინდა კლიმენტი რომაელის შრომას “კორინთელთა მიმართ I ეპისტოლეს”. ყველაზე უფრო არსებითი, რა მიზანდასახულობითაც ეს ეპისტოლოე დაიწერა, რომ წმინდა კლიმენტიმ კორინთელებს ამ ეპისტოლით მიმართა, გახლდათ დამტკიცება იმ საეკლესიო ლიტურგიკული დოგმატისა, რომ მხოლოდ მაცხოვრისგან და მოციქულთაგან მომდინარე ხელთდასხმის ქვეშ მყოფი სამღვდელონი არიან მადლმოსილნი და ისინი შეადგენენ ერთადერთ ჭეშმარიტ იერარქიას. რომ თვითნებურად მრევლისგან მათი გაძევება და ასევე ამავე მრევლისგან ვინმეს ხელდასმა, რა თქმა უნდა, მოკლებულია ღვთიურ მადლმოსილებას და ჭეშმარიტ ეპისკოპოსებად, ჭეშმარიტ მღვდლებად ისინი არ შეიძლება იწოდებოდნენ.

ეს საკითხი, სამოციქულო მოსაყდრეობის უწყვეტობის შესახებ, საფუძველია, როგორც ავღნიშნეთ, აღნიშნული ძეგლის დაწერისა, თუმცა მხოლოდ ამით არ შემოიფარგლება ის საღვთისმეტყველო ღირებულება, რაც ხსენებულ ეპისტოლეს უკავშირდება. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი, ღვთისმეტყველური თვალსაზრისით, გახლავთ აღნიშნულ ძეგლში არაერთგზისი მითითება კაცობრიობის სამომავლო მკვდრეთით აღდგინების გარდაუვალობის შესახებ.

ჩვენ ავღნიშნავთ, რომ აღნიშნული საკითხი ყოველთვის პრობლემური იყო ეკლესიის ისტორიაში, რამდენადაც მორმწუნეთა გარკვეული ნაცილიც, რომლებიც ყველა სხვა მხრივ მათივე თქმით იღებდნენ სარწმუნოებას, იღებდნენ მოძღვრებას, ასევე მათივე აღიარებით დაეჭვებულნი იყვნენ სწორედ ამ მხრივ – სამომავლო მკვდრეთით აღდგომის შესაძლებლობაში. არა მხოლოდ ამ უადრეს ეპოქაში, როდესაც მრევლი ჯერ კდიევ ღრმად განსწავლული, რა თქმა უნდა, ვერ იქნებოდა მოძღვრებაში, არამედ უფრო გვიანდელ ეპოქაშიც კი (II ს-ში) ისეთი დიდი მოძღვარი, როგორიც იყო წმინდა ათენაგორა ათენელი, ასევე აღნიშნულ საკითხს მნიშვნელოვან ყურადღებას უთმობს და მისი სახელგანთქმული შრომა “კაცობრიობის მკვდრეთით აღდგინების შესახებ” სწორედ ამ საკითხის საღვთისმეტყველო დასაბუთებას წარმოადგენს. მიუხედავად ამისა უფრო გვიანდელ ეპოქაშიც შესამჩნევია აუცილებლობა კაცობრიობის მომავალი აღდგინების კვლავ დასაბუთებისა. IV ს-ში უკვე ისეთი დიდი ღვთისმეტყველი და ფილოსოფოსი, როგორიც იყო წმინდა გრიგოლ ნოსელი, ათენაგორას მსგავსად ცალკე შრომას უძღვნის აღნიშნულ საკითხს. ეს შრომა გახლავთ მისი სახელგანთქმული თხზულება “სულისა და აღდგომის შესახებ”, რაც დიალოგის ფორმითაა დაწერილი და დიალოგის მხრივ ერთ მხარეს დგას მისი და, ბრძენი ქალწული წმინდა მაკრინა და მეორე მხარეს თავად წმინდა გრიგოლ ნოსელი, რომელიც (გრიგოლი) ამ შემთხვევაში საკუთარ თავს ჩააყენებს დაეჭვებულის მდგომარეობაში და ყოველი ის ეჭვი, რაც მის გარშემო ტრიალებდა და რაც მას უშუალოდ სმენოდა, გამოითქმის მისგან სრული უშუალობით, გამოითქმის მაკრინასადმი, რომელიც პასუხს სცემს ღრმად ღვთისმეტყველურს, ღრმად დასაბუთებულს და დამარწმუნებელს კაცობრიობის მკვდრეთით აღდგინების გარდაუვალობაში. მოგვიანებით მერვე საუკუნეში წმინდა იოანე დამასკელი თავის ნაშრომს “მართლმადიდებლური სარწმუნოების ზედმიწევნითი გადმოცემა” სწორედ ამ საკითხის განხილვითა და ამ საკითხის აუცილებელი გარდუვალობით ასაბუთებს, აბოლოვებს: მკვდრეთით აღდგინება თუ არ არსებობს, მაშინ არც მაცხოვარი იესო ქრისტე აღდგომილა და თუ არ არის აღდგომა მაშინ საერთოდ ჭეშმარიტება არ არსებობს. მაგრამ არის აღდგომა უფლისა და შესაბამისად გაგვიხსნა რა მან გზა აღდგომისკენ, ყველა ჩვენთაგანი ასევე აღვდგებით მეორედ მოსვლის ჟამს.

ეს ჩვენ ავღნიშნეთ ფუნდამენტური და მიმართულების მიმცემი ძეგლები, მაგრამ ყველა სხვა ძეგლი, ყველა სხვა შრომა ეკლესიის მამებისა, მთელი საეკლესიო მოძღვრება, რა თქმა უნდა, ამის დასაბუთებისკენაა გამზერილი, რომ კაცობრიობის მკვდრეთით აღდგინება არის გარდაუვალი. რამდენადაც სწორედ ესაა სასოება, სწორედ ესაა იმედი, სწორედ ამის გამოა მოძღვრება, ამის გამოა ნათლისღება, საეკლესიო საიდუმლონი, რომ ადამიანი ხორციელად მოკვდავი, ხორციელად კვდომადი, რა თქმა უნდა, მომავალში კვლავ განახლდება, კვლავ შეიმოსავს ხორციელებას, თუმცა კი ეს იქნება ხორციელება უკვე უხრწნელი, უკვდავი, ანდა, როგორც პავლე მოციქული ამბობს, ეს იქნება სულიერი ხორცი: დაითესვის ხორცი მშვინვიერი, - ამბობს იგი, აღდგების ხორცი სულიერი. ანუ ხორცი იმგვარად შეწყობილი სულთან, იმგვარად მორჩილ იარაღად სულისა ქცეული, რომ აბსოლუტურად არანაირ წინააღმდეგობას მასთან ურთიერთობაში იგი აღარ შქმნის.

ასეთია ამ საკითხის ისტორია პერსპექტივაში, საკითხის განხილვის სათავეში კი დგას წმინდა კლიმენტი რომაელი აღნიშნული ეპისტოლით, სადაც როგორც ავღნიშნეთ აღდგომის თემა ერთ-ერთი ძირითადი გახლავთ. როგორც ჩანს მაშინაც ურწმუნოება ამ მხრივ მკვეთრად იყო გამოხატული და ამ კუთხით დარწმუნება მრევლისა, ეპისტოლის მკითხველებისა აუცილებელი ჩანდა. რამდენიმე ნიმუშს იშველიებს კლიმენტი რომაელი იმის დასამტკიცებლად, რომ აღდგომა გარდუვალია და რომ კვდომა და აღდგომა თვით ამ ყოფით ცხოვრებაშიც სახეობრივად, სიმბოლურად ყოველ ნაბიჯზე გვხვდება და ვლინდება. ასე ამბობს იგი: “დავუკვირდეთ, საყვარელნო, თუ როგორ გამუდმებით გვიჩვენებს მეუფე, რომ იქნება სამომავლო აღდგომა, რომლის სათავედ მან ჰყო ის სასწაული, რაც მაცხოვარმა აღასრულა, აღადგინა რა მკვდრეთით ადამიანი”. იგულისხმება, რა თქმა უნდა,  ლაზარე, რომელიც მაცხოვარმა ოთხი დღის მკვდარი აღადგინა. ეს აღდგინება ლაზარესი მაცხოვრისგან ზოგჯერ საკმაოდ მცდარად მიჩნეულია ჩვენი სამომავლო ვითარების უშუალო აღსრულებად, რომ ამ შემთხვევაში ლაზარე ჩვენთვის ნიმუშია იმისა, თუ როგორნი ვიქნებით ჩვენ მომავალში მკვდრეთით აღდგომილნი. ეს ასე არ გახლავთ. ლაზარეს აღდგინება მაცხოვრისგან ისეთივე სახეობრივი მინიშნებაა, ისეთივე სიმბოლოა სამომავლო ვითარებაზე, როგორც მრავალი სხვა რამ მოვლენა ქვემოთ რომ ავღნიშნავთ. საქმე ის გახლავთ, რომ მართალია მაცხოვარმა ლაზარე აღადგინა, მაგრამ აღადგინა არა იმ მდგომარეობაში რა მდგომარეობაშიც ყველა ჩვენთაგანი აღდგება მეორედ მოსვლის ჟამს, არამედ ჩვეულებრივ ყოფით მდგომარეობაში, იმავე დაცემული სხეულითა და დაცემული ბუნებით აღდგა ლაზარე, რაც მას სიკვდილამდეც ჰქონდა. შემდეგ ცნობილია, რომ ლაზარე კვლავ მოკვდა ბუნებრივი სიკვდილით, ბუნებრივად გაეყარა მისი სული სხეულს (ზოგჯერ ის მოწამედ არის წარმოჩნეილი). სიკვდილი არის ხრწნადი სხეულის გაყრა სულისგან და ლაზარე რომ მაცხოვარს აღედგინა იმ მდგომარეობაში, რა მდგომარეობაშიც ჩვენ მეორედ მოსვლის ჟამს აღვდგებით და რა მდგომარეობითაც, სხეულებრივი თვალსაზრისით, თვითვე აღდგა (ე.ი. უხრწნელი მდგომარეობით), რა თქმა უნდა, უკვე ლაზარე სიკვდილს აღარ დაექვემდებარებოდა. ამრიგად ლაზარეს აღდგინება ჩვენ იმას კი არ გვასწავლის, ე.ი. ლაზარე იმ სახით კი არ აღდგენილა რა სახითაც ჩვენ სამომავლოდ აღვდგებით, არამედ ლაზარეს აღდგინებით მაცხოვარმა გვიჩვენა, რომ სიკვიდლი არ არის მარადიული გაქრობა, რომ სიკვიდლიდან აღდგინება შესაძლებელია, კვლავ აღდგენა შესაძლებელია. თუმცა რამდენადაც ამ შემთხვევაში ლაზარე ამქვეყნიურ ყოფაში აღდგა, ის აღდგა იმავე სხეულებრივი ბუნებით, რაც მას სიკვდილამდეც ჰქონდა, არა უხრწნელი სულიერი ხორცით, არამედ კვლავ მშვინვიერ მდგომარეობაში. ასე რომ, აქ კლიმენტისგან ხსენებული ლაზარეს აღდგინება მაცხოვრისგან ისევე ერთ-ერთი სახეობრივი ნიმუშია კვდომა-აღდგინების გამოვლინებისა ყოფით ცხოვრებაში, როგორც სხვები. თუმცა ეს გახლავთ ყველაზე დიადი ნიმუში მაინც, იმიტომ, რომ აქაა უშუალო თვალხილული აღდგინება არა უბრალოდ გარდაცვლილისა, არამედ გარდაცვლილისა და გახრწნილისა, როგორც ეკლესიის მამები მიუთითებენ.

კლიმენტი რომაელი სხვა ნიმუშსსაც იშველიებს და ამბობს: “ვნახოთ, საყვარელნო, ჟამი-ჟამ ქმნილი აღდგომა: დღე და ღამე გვიცხადებს ჩვენ აღდგომას, იძინებს ღამე, აღდგება დღე, გადავა დღე, მოიწევა ღამე”. დღე-ღამის მონაცვლეობაც კლიმენტის კვდომა-აღდგომის მონაცვლეობის სახეობრივ გამოვლიენებად წარმოუჩნდება, მაგრამ უფრო მკვეთრი მაგალითი მაიც მომდევნოა, რაც მარცვალთანაა დაკავშირებული.

კლიმენტი ასე ამბობს: “თუნდაც ნაყოფი ავიღოთ. როგორ და რა სახით ხდება თესვა: გამოვიდა მთესველი და მიმოყარა მიწაზე ყოველი თესლი. ხოლო ეს თესლნი, გამხმარნი და შიშველნი, მიწაზე დაცემისას იშლებიან. შემდეგ კი უფლის წინაგანგების სიდიადე დაშლილობისაგან აღადგენს მათ და ერთისგან მრავალ ნაყოფს აღმოაცენებს და გამოიღებს. ამ მონაკვეთში ძეგლისა უაღრესად ღრმა სწავლებაა გამოთქმული იმასთან დაკავშირებით (როგორც ეს სახარებისეული სწავლებაცაა), რომ თუ მარცვალი მიწაში არ ჩავარდა, არ დალპა, ისე მისგან სიცოცხლე არ აღმოცენდება. ასე რომ, ყველა ჩვენთაგანი ვკვდებით და კვლავ აღვდგებით საუკუნო სიცოცხლეში.

სამწეუხაროდ ეს აზრი ზოგჯერ მცდარად დაკავშირბეულია საკუთრივ მაცხოვართან, რომ თითქოს მაცხოვრის სხეულებრივი აღსრულება, სიკვდილი, აუცილებელი იყო სწორედ იმ გაგებით, რომ ჯერ კვდომა უნდა განეცადა მას და შემდეგ უნდა მოენიჭებინა ჩვენთვის აღდგომა. ეს ასე არ გახლავთ. მაცხოვარი მოკვდა არა იმიტომ, რომ კვდომაში შემდეგ სიცოცხლე აღმოეცენებინა, როგორც ეს დავუშვათ თესლთან დაკავშირებითაა, არამედ კაცობრივად მოკვდა მხოლოდ და მხოლოდ იმ მიზანდასახულობით, რომ მისი კაცობრივი სული ჯოჯოხეთში ჩასულიყო და იქაც ექადაგა მას ჭეშმარიტება. აი ესაა უმთავრესი საფუძველი მაცხოვრის კაცობრივი სიკვდილისა. თავისთავად ცხადია, როდესაც მან კაცობრიობის ცოდვები აზიდა, ამ ცოდვათა გამომსყიდველი ღვაწლი საკუთარი ჯვარცმით აღასრულა. ჯვარცმას შედეგად მოჰყვა სიკვდილი, უფალი ჭეშმარიტად მოკვდა როგორც კაცი და აქ იგულისხმება ის, რომ მისი კაცობრივი სული განეყო მის კაცობრივ სხეულს, მაგრამ ყველა ჩვენთაგანის სიკვდილისგან განსხვავებით მისი კაცობრივი სხეული საფლავში არ გახრწნილა, არ დაშლილა სტიქიონებად. ესაა ერთადერთი განმასხვავებელი ნიშანი მაცხოვრის კაცობრივი სიკვდილისა. სხვა ყველაფრით კაცობრივი ბუნების მიხედვით, სავსებით იგივეობრივი წესით მოკვდა ჯვარცმული მაცხოვარი, ჭეშმარიტად მოკვდა, მოკვდა მხოლოდ და მხოლოდ კაცობრივად, მაგრამ განსხვავებით სხვა ადამიანთა კვდომისგან, მისი კაცობრივი სხეული არანაირად არ გახრწნილა, საფლავში არანაირად არ დაშლილა სტიქიონებად. ჯვარცმა მსხვერპლად გაღებაა საკუთარი თავისა კაცობრიობის გამოსახნსელად, ეს ერთი, არსებითი და უმნიშვნელოვანესი ღვაწლი, რომლის გარეშეც ჩვენი ცხონება მოუპოვებელი იქნებოდა, მაგრამ ის არ ეცმის ჯვარს და არ კვდება იმიტომ, რომ თესლის მსგავსად კვდომა განიცადოს, რათა სიცოცხლე აღმოაცენოს. ეს მხოლოდ ქმნილებაზე ითქმის, კვლავ ავღნიშნავთ, მაცხოვარმა საკუთრი ჯვარცმით გამოისყიდა კაცობრიობის ცოდვები, კაცობრიობის დანაშაული და როდესაც ის ჭეშმარიტად მოკვდა როგორც კაცი, იმ მიზანდასახულობით მოკვდა, რომ მისი კაცობრივი სული ჯოჯოხეთში ჩასულიყო და იქ ექადაგა.

ამასთან დაკავშირებით აუცილებლად ისიც უნდა ავღნიშნოთ, რომ როდესაც ვამბობთ მისი კაცობრივი სხეული არ გახრწნილა, ზოგჯერ ესეც ძალიან მცდარად გაიგება და უხრწნელებას განუკუთვნებენ მის კაცობრივ სხეულს. ჩვენ ამაზე სხვა შემთხვევაშიც ძალიან დეტალურად გვქონდა წერილობითი მსჯელობა, როდესაც გამოითქვა ერთ-ერთ ერეტიკული თვალსაზრისი, სამწუხაროდ ძალიან მკვეთრად  და გამოთქმული თითქოს მართლმადიდბელური დოგმატიკის ნიღბით. ეს თვალსაზისი ასეთი გახლდათ, რომ თითქოს მაცხოვარს უხრწნელი სხეული ემოსა, რომ მაცხოვრის კაცობრივი ბუნება უხრწნელი იყო. ამგვარი უკეთური აზრი გახლავთ იმდენად მწვალებლური, რომ საერთოდ აუფასურებს მთელ საეკლესიო მოძღვრებას. თუ მაცხოვრის კაცობრივი ბუნება უხრწნელი იყო დაბადებითვე, ე.ი. ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლისგან შობიდანვე, მაშ მას არც ჯვარცმა განუცდია, არც სიკვდილი და არც ტკივილი, იმიტომ, რომ უხრწნელი სხეული ტკივილს არ ექვემდებარება, უხრწნელი სხეული სიკვდილს არ ექვემდებარება და უხრწნელი სხეული არავითარ ბიოლოგიურ ხრწნადობას არ ექვემდებარება. მაშინ როცა მთელი სახარებისეული თხრობა ჩვენ საპირისპიროს გვიმტკიცებს, გვიმტკიცებს, რომ ვიდრე ჯვაცმამდე და აღდგომამდე მაცხოვრის სხეული აბსოლუტურად ჩვენებრ ბიოლოგიურად მოკვდავი, ბიოლოგიურად ხრწნადი გახლდათ და ეს საეკლესიო დოგმატია. ამას ადასტურებს მაცხოვრისგან სხეულებრივად დაღლა, შიმშილი, წყურვილი, რომ მის სხეულს დაღლის უნარი ჰქონდა, შიმშილის, წყურვილის განცდის უნარი ჰქონდა, გამონადენი ჰქონდა ცრემლისა, ოფლისა, სისხლისა და სხვა. ყოველივე ეს კი მხოლოდ და მხოლოდ ბიოლოგიუურად ხრწნადი სხეულის თვისებებია. ამიტომ განაჩინებს საეკლესიო მოძღვრება დიდი მამის ევტიქი კონსტანტინოპოლელის პირით, რომ ნამდვილად ხრწნილება და ცოდვით დაცემაა იმის თქმა, რომ მაცხოვრის კაცობრივი ბუნება, ვიდრე აღდგომამდე, ბიოლოგიურად უხრწნელი იყო. სამწუხაროდ ჩვენთან მოხდა სწორედ, რომ ეს უკეთური მოძღვრება მართლმადიდებლური დოგმატიკის ნიღბით ძალიან ფართოდ გაავრცელა ამ თვალსაზრისის ავტორმა საქართველოს ეკლესიაში. ამიტომ ჩავთვალეთ მაშინ საჭიროდ, რომ წერილობითად ეს აზრი გვემხილებინა საჯაროდ. ეს თვალსაზრისი ერთ-ერთ საფუძვლად იმასაც გულისხმობდა, როგორც ავღნიშნეთ, რომ მაცხოვრის კაცობრივი სხეული საფლავში დადებული არ გახრწნილა. კვლავ ავღნიშნავთ, რომ მაცხოვარი  ყოვლითურთ ყველანაირი ნიშნით იმავე წესით აღესრულა და ისევე ჭეშმარიტად მოკვდა, როგორც თითოეული ჩვენთაგანი, მაგრამ მისი კაცობრივი სხეული საფლავში დადებული იმიტომ კი არ დარჩა გაუხრწნელი, რომ ბუნებითად უხრწნელებას ფლობდა, ის ბუნებითად ისევე დაშლადი იყო, როგორც ყველა ჩვენთაგანის სხეულია, არამედ მხოლოდ და მხოლოდ იმის გამო, რომ ეს კაცობრივი სხეული შეერთებული იყო ღმერთპიროვნებასთან, ღმერთის სხეული იყო ის, ღმერთჰიპოსტასის, ღმერთპიროვნების სხეული გახლდათ და ღმერთპიროვნების სხეული ამ ღმერთობის ძალით დაუშლელი დარჩა. ამრიგად ჩვენ როცა მაცხოვრის კაცობრივ აღსრულებაზე ვსაუბრობთ, კარგად უნდა ვაცნობიერებდეთ, რომ აღსრულება ჭეშმარიტად მოხდა და ამ ჭეშმარიტებას ის მოასწავებს, რომ მისი კაცობრივი სული ჭეშმარიტად განეყო მის კაცობრივ სხეულს. ადამიანური ბუნების მიხედვით სიკვდილი სწორედ ეს არის, როდესაც სული სხეულს ნამდვილად განშორდება. მაცხოვრის კაცობრივ ბუნებაში სწორედ ეს მოხდა: მისი კაცობრივი სული კაცობრივ სხეულს განშორდა. ამიტომ ვამბობთ, რომ ის კაცობრივად ჭეშმარიტად მოკვდა. ურთიერთგანშორებულმა კაცობრივმა სულმა და კაცობრივმა სხეულმა სხვადასხვა გზა ჰპოვეს. კაცობრივი სხეული, კვლავ ავღნიშნავთ, საფლავში დარჩა, მაცხოვრის კაცობრივი სული კი ჯოჯოხეთში ჩავიდა. მაგრამ ორივე მათგანი – კაცობრივი სულიც მაცხოვრისა და კაცობრივი სხეულიც კვლავ განუყრელად დაკავშირებული იყო ღმერთპიროვნებასთან, ღმერთჰოპოსტასთან. განკაცებული ღვთის კაცობრივი სული იყო ის, რომელიც ჯოჯოხეთში ჩავიდა და განკაცებული ღვთის კაცობრივი სხეული იყოს ის, რომელიც საფლავში დაიდო. ამიტომ, მიუხედავად სხეულისა და სულის ურთიერთგანყოფისა, არც სხეული გახრწნილა საფლავში და არც სული დაბრკოლებულა იმ მხრივ, რომ ჯოჯოხეთში ჩასულიყო და იქ ჭეშმარიტება ექადაგა და ჯოჯოხეთით შეპყრობილიყო. მაცხოვრიოს კაცობრივი სული რომ სიკვდილის ჟამს არა მხოლოდ სხეულს განშორებოდა, არამედ თვით ღმერთჰიპოსტასსაც, ღმერთპიროვნებასაც განშორებოდა, მაშინ ის ისევე დატყვევდებოდა ჯოჯოხეთით, როგორც ყველა სხვა ადამიანის სული. მაგრამ სწორედ იმ საღვთო ძლიერებით, რაც მაცხოვრის კაცობრივ სულს ამავე მაცხოვრის ღმერთპიროვნებასთან კავშირი უქმნიდა, ამ ძლიერებით წარმოსტყვევნა მან ჯოჯოხეთი, ანუ გაძარცვა და გაანადგურა მან ჯოჯოხეთი. გაძარცვა იმ გაგებით, რომ მართალთა სულები იქიდან გამოიყვანა. ხოლო კაცობრივი სხეული სწორედ ამავე საღვთო სიდიადით, ღმერთპიროვნებასთან შეერთებულობის წყალობით, მიუხედავად საკუთარი ბუნებითი დაშლადობის თვისებისა, ყოვლადდაუშლელი და განუხრწნელი დარჩა საფლავში. ამიტომ ჯოჯოხეთიდან ამოსული კაცობრივი სული მაცხოვრისა სხეულებრივად მესამე დღეს აღდგა. ოღონდ ეს სხეული თუ აქამდე ბიოლოგიურად  ხრწნადი იყო, ყოვლითურთ ჩვენებრი იყო მაცხოვრის კაცობრივი სხეული (ჩვენებრი ვამბობთ რა სხეულიც ჩვენ გვაქვს ამ დაცემულ მდგომარეობაში), აღდგომისას მაცხოვარმა თავისი კაცობრივი ბუნება აღადგინა იმგვარივე უხრწნელობაში, იმგვარსავე უცოდველობაში, რაც ადამიანსაც ჰქონდა ცოდვით დაცემამდე თავის უცოდველობაში.

ამრიგად ჭეშმარიტი აზრით, ჭეშმარიტი გაგებით და არა სახეობრივად, არა ტიპობრივად, ნამდვილი ნიმუში ჩვენთვის მკვდრეთით აღდგინებისა, ეს თავად მაცხოვრის მიერ საკუთარი კაცობრივი ბუნების აღდგენაა. აბსოლუტურად იმავე სახით აღვდგებით ჩვენ და იმავე სახით ვიყავით ცოდვამდე შემოსილნი კაცობრივი სხეულით, რომ ეს იყო უხრწნელი ანუ სულიერი ხორცი. აქ სულიერი არ ნიშნავს რაღაც ზმანებითს, მოჩვენებითს, არამედ ყოვლად ცხოველყოფილს, საღვთო მადლით ცხოველქმნილს, რომელსაც უკვე ბიოლოგიური დაშლადობა, ბიოლოგიური ხრწნადობა აღარ ახასიათებს და რომელიც მოკვდავობას აღარ ექვემდებარება. ამგვარად უკავშირდება მაცხოვარს სიკვდილი და აღდგომა და ამასთან, რა თქმა უნდა, ნაკლებ კავშირშია ის, რაც მთესველთან დაკავშირებით კლიმენტი რომაელისგან არის ნაუწყები. კლიმენტი რომაელი ამ შემთხვევაში ეხება ადამიანთა ვითარებას, რომ როდესაც ჩვენ მოვკვდებით (სხვათაშორის ამ საკითხზე სპეციალური შრომა აქვს გამოქვეყნებული მოგვიანებით წმინდა გრიგოლ ნოსელს სახელწოდებით “მკვდართა შესახებ”), ჩვენი დასნეულებული სხეულებრივი მდგომარეობა როდესაც კვდება, სხეულს შემსჭვალული ვნებებისგან სიწმინდეს მაძიებელი სული მეტნაკლებად თავისუფლდება. თუ ის იმდენად განწმენდილი ჯერ კიდევ არ არის, რომ მყისიერად ცხონება დაიმკვიდროს, გარკვეულ შემოწმებას, გარკვეულ ჟამს გადის იმისას, რომ თუ ექვემდებარება ცოდვით განწმენდას, ამ ცოდვების განწმენდა უფლის გულმოწყალებით მხოლოდ და სხვა არანაირი გზით, როგორც ამას წმინდა მარკოზ ეფესელი ამბობს, აღსრულდეს მასზე და შემდგომ ასეთი ადამიანის სულიც კვლავ სიცოცხლეში ანუ სასუფეველში მკვიდრდება.

საზოგადოდ, რამდენადაც კლიმენტი რომაელი ამ ადგილას გარდაცვალებას, კვდომას ეხება, ჩვენ ავღნიშნავთ და შევეხებით ორიოდე სიტყვით საკითხს იმის შესახებ, თუ როგორია საეკლესიო სწავლება გარდაცვალებასთან დაკავშირებით. ეკლესიის მამები და ეკლესიის მამათა სწავლება ამ შემთხვევაში ყველაზე უფრო გამოკვეთილად შეაჯამა წმინდა მარკოზ ეფესელმა, რომლის მთელი ტექსტი ჩვენ გამოვაქვეყნთ კიდეც (უაღრესად საყურადღებო და მნიშვენლოვანი ტექსტი), აი ამ სწავლებათა მიხედვით როდესაც ადამიანი გარდაიცვლება და სხეულებრივი მხარე, სხეულებრივი დაბრკოლება სცილდება მას, ეს ნიშნავს სწორედ იმას, რომ კვდომაში სიცოხცლე აღმოცენდება. ე.ი. სული თავისუფლდება ამ სხეულებრივი ბიოლოგიური ხრწნადობისგან, ბიოლოგიური დაშლადობისგან. და თუ ეს სული ცხოვრებაშივე წმინდა იყო, სიწმინდის მაძიებელი იყო და მას სიკვდილის ჟამს რაიმე მძიმე ცოდვა ანდა რაიმე დამაბრკოლებელი ცოდვა თან არ გაჰყოლია, თუ უცოდველობის საზომშია, ის უცოდველობის სამყოფელშიც მყისიერად მკვიდრდება, სასუფეველშიც მკვიდრდება. როგორც მაგალითად არიან მართალთა სულები, მარტვილთა სულები, წმინდანთა სულები, რომლებმაც სიცხოლეშივე სიწმინდე მოიპოვეს და დაიმკვიდრეს. ასე რომ, ზოგადი გაგებით გარდაცვლილი ადამიანებისგან ნაწილი მიდის აუცილებლად სასუფველში განწმენდილნი, ნაწილი მიდის ჯოჯოხეთში. მაგრამ მხოლოდ ეს ორი დაყოფა ადამიანთა სულებისა ეკლესიის მიერ არ არის დაშვებული. არსებობს მესამე კატეგორიაც სულებისა, რომელთა ხვედრზე გამოცალკევებით ცალკე მსჯელობენ მამები. რომელია ეს მესამე კატეგორია სულბისა? კვლავ ავღნიშნავთ, რომ დაუყონებლივ ცხონებაში მიდიან ისინი, რომლებიც განწმენდილნი არიან და რაიმე ცოდვისმიერი ბიწი და დაბრკოლება მათ არა აქვთ. სასუფეველში ოდნავი ცოდვისმიერებაც კი ვერ შეაღწევს, ისაა აბსოლუტური თავისუფლება ცოდვილიანობისგან. თვით ამ აბსოლუტურ თავისუფლებაში, ცხონებაში არის ხარისხობრივი მეტ-ნაკლებობა, მაგრამ ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ზეციურ სამყაროში ცხონებულობის ნიშნით ვინც ქვემოთაა, ის თითქოს რაღაც ცოდვილიანობას ფლობდეს. სასუფეველი არის ცოდვილიანობისგან სრული თავისუფლება, იქააა მხოლოდ ცხონებულთა ანუ ცოდვისგან მთლიანად განწმენდილთა სამყოფელი. მაგრამ შემდგომ მოღვაწეობითი ნიშნით ანუ ცხონებაშივე ხარისხებით ისინი ერთიმეორისგან იმიჯნებიან. ეს ერთი კატეგორიაა გარდაცვლილთა სულებისა. მეორე კატეგორია ესაა ის სულები, რომლებიც უკვე იმდენად დამძიმებულნი არიან ცოდვილიანობით, რომ მათი სამყოფელი ჯოჯოხეთია, მარადიული წარწყმედაა და მყისვე ისინი მართლაც ჯოჯოხეთში მიდიან. მაგრამ არის კატეგორია სულებისა, რომლებიც არც იმდენად წმინდანნი არიან, რომ საუფეველში დამკვიდრდნენ, მაგრამ არც იმდენად დამამძიმებელი ცოდვები აქვთ, რომ საუკუნოდ წარწყმდნენ. აი ეს მესამე კატეგორია სულებისა შინაგანადაც ხარისხდდება, რაზეც ჩვენ ორიოდეს სიტყვით აღვნიშნავთ. ეს კატეგორია იმ ნაწილს გულისხმობ კაცობრიობისას, რომლებმაც აღსარება წარმოთქვეს და სინანულის საიდუმლო შეასრულეს, მაგრამ არ უჩვენებიათ ნაყოფი სინანულისა. სინანულის საიდუმლო გახლავთ სამნაწილედი: პირველი ნაწილი სინანულის საიდუმლოსი ეს გახლავთ პირადი შენანება, ძლიერი დანაშაულის გრძნობა, მძაფრი განცდა იმისა, რომ ადამიანმა შესცოდა, ბრალი საკუთარ თავს განუკუთვნა მან. სინანულის დასაწყისი აუცილებლად ესაა, თუ ადამიანს პიროვნული განცდა დანაშაულის გრძნობისა არა აქვს, მან რაც არ უნდა ფორმალურად აღსარება თქვას, მას არავითარი ცოდვა არ მიეტევება. პირუკუ, თუკი ის იმდენად გულწრფელია და იმდენად მხურვალეა სინანულში, რომ მთელი არსებით ამ სინანულს ექვემდებარება, თუნდაც რომ უმძიმესი დანაშაული ჰქონდეს მას და ეს უმძიმესი დანაშაული ეკლესიური კანონიკით ძალიან ხანგრძლივ პერიოდს გულისხმობდეს, მოძღვარს შეუძლია უაღრესად შეამოკლოს ჟამი ეპიტიმიისა, ჟამი სასჯელისა, გამომდინარე ამ პიროვნების გულმხურვალე სინანულისმიერი განცდისგან. ამრიგად, პირველი ნაწილი სინანულის საიდუმლოსი ეს არის ადამიანის პირადი შეგნება დანაშაულისა, პირადი სინანულის განცდა. მეორე და არსებითი ნაწილი გახლავთ აღსარება ღვთის წინაშე მოძღვართან წარდგომილი მონანული ადამიანისა და მოძღვრისგან, იგივე ღვთისგან შენდობის მიღება, ანდა, თუ ჯერ შენდობის ჟამი არაა, ეპიტიმიის მიღება, რაც იგივე შენდობისკენ გადადგმული აუცილებელი ნაბიჯია. ამრიგად, სინანულის არსებითი ნაწილი გახლავთ ლიტურგიკული ნაწილი. პირადი განცდა სინანულისა ლიტურგიკული ნაწილი, ე.ი. საღვთისმსახურო ნაწილი არ გახლავთ, ესაა საკუთრივ პირადი განცდა დანაშაულისა, რაც წინ უძღვის საკუთრივ საეკლესიო საიდუმლოს, როდესაც ადამიანი ტაძარში მიდის და მღვდლის მიმართ ღვთის წინაშე აღიარებს თავის შეცოდებებს და მთელი გულით მოინანიებს ამ შეცოდბებეს. თუ სინანული გულწრფელია და შეიძლება მიტევება, მოძღვარი მიუტევებს მას (ეს იგივე ღვთისგან მიტევებაა) და ტაძრიდან ადამიანი გამოდის ცოდვათაგან თავისუფალი. მაგრამ სინანულის საიდუმლო ამითაც არ მთავრდება, ამის შემდგომ არის საასპარეზო ჟამი, რომ ადამიანმა აჩვენოს საყოფი სინანულისა. მას მიეცა ცოდვათმიტევება, მაგრამ მან უნდა დაადასტუროს საკუთარი მოღვაწეობით, რომ ის ღირსი იყო ამგვარი მიტევებისა, ამგვარი შენდობისა. კვლავ იგივე საცდურნი რომ შეხვდება მას, ხელახლა იმავე ცოდვილიანობას აღარ უნდა დაუბრუნდეს და ეს იქნება სწორედ მიტევება. თუ კვლავ მოხდა ისე, რომ ის ცოდვებში ჩავარდა, ხელახლა უნდ აღსრულდეს მასზე, რა თქმა უნდა, სინანულის საიდუმლო და მიმტევებლობა ღვთისგან. ღმერთი, როგორც ყოვლად გულმოწყალე, იმდენივეჯერ მიუტევებს ადამიანს, რამდენჯერაც ადამიანი გულწრფელ სინანულს გამოავლენს მისდამი. მაგრამ, როგორც ავღნიშნეთ, მხოლოდ მიტევება, როგორც ვხედავთ, საკმარისი არ არის. ჩვენს ცხოვრებაში, ყველა ჩვენთაგანს, ძალიან ბევრჯერ ჰქონია მდგომარეობა იმისა, რომ სინანულის საიდუმლოს აღსრულების შემდგომ ჩვენ არათუ იგივე, არამედ უფრო მძიმე ცოდვებიც ჩაგვიდენია, მიუხედავად იმისა, რომ იმ მომენტში, როდესაც შეგვენდო ჩვენი შეცოდებები სინანულის საიდუმლოს გზით, ეს შეცოდებები მართლაც შენდობილი იყო. ამრიგად, მხოლოდ შენდობა საკმარისი არ არის პიროვნების გამოცდისთვის, იმიტომ, რომ პიროვნება ნამდვილად განთავისუფლებული ცოდვებისგან და განწმენდილი ისაა, რომელიც სინანულის საიდუმლოს გზით მიღებულ ცოდვათშენდობას შემდგომ ღვაწლში გამოცდის და თავის თავსაც დაუდასტურებს და ღვთის წინაშეც დაადასტურებს, რომ ის ამ შენდობის, ამ პატიების ღირსი იყო, რომ კვლავ იმავე საცთურთ ის აღარ მიეცემა, პირუკუ ვნებების წინააღმდეგ ამხედრდება და ახოვნად იღვაწებს მათ დასამარცხებლად. ამრიგად, მესამე ნაწილი სინანულისა, ეს გახლვთ სამოღვაწეო ჟამი, სამოღვაწეო ასპარეზი, როდესაც ადამიანმა უნდა აჩვენოს ნაყოფი სინანულისა, ვნებათა წინააღმდეგ ამხედრება, საცთურთა მოკვეთა და აუცილებელი სათნოებითი მოღვაწეობა, ქველმოქმედება, პატიება სხვათა მიმართ, განუკითხველობა სხვებისა, ურისხველობა, ძვირუხსენებლობა და სხვა სათნოებანი, რომელთაგან აღვსებული სული, სათნოებითად უფალს მიმსგავსებული, რა თქმა უნდა განწმენდილი წარდგება ღვთის წინაშე.

მაგრამ როდესაც ხდება იმგვარი რამ, რომ ადამიანზე აღესრულა სინანულის საიდუმლო, მიეცა მას ცოდვათ შენდობა, მაგრამ აღარ დარჩა შემდგომი ჟამი ასპარეზობისა, სინანულის ნაყოფის გამოვლენისა, რომ ვთქვათ აღესრულა მაშინ, აი ასეთი ადამიანები უკვე შუალედურ მდგომარეობაში არიან. იმ გაგებით, რომ მიუხედავად ცოდვათმიტევებისა მათ, რამდენადაც ნაყოფი სინანულისა ვერ აჩვენეს, მტკიცენი უცოდველობაში არ არიან, არ არიან განმტკიცებულნი (ეს განმტკიცება, კვლავ ავღნიშნავთ, როგორც ღვთის წინაშეა საჭირო ისე საკუთარი თავის წინაშეც კი), გარკვეული მცირე ცოდვები მათ თან ახლავთ და აი ასეთი პირები, რა თქმა უნდა, დაუყონებლივ სასუფეველში ვერ დამკვიდრდებიან, მცირედ ცოდვილიანობაც კი მათი განაპირობებს სასუფევლისგან მათ განშორებას. მაგრამ ეს მცირედ ცოდვილიანობა არც იმის საფუძველს იძლევა, რომ ისინი მარადიულად წარწყმდნენ. აი ამგვარ ვითარებაში წმინდა მარკოზ ეფესელი და სხვა მოძღვარნი შემდეგ ხარისხებს გამოჰყოფენ: თუკი ადამიანებს გარდაცვალების, უშუალოდ სიკვდილის მომენტში სრულიად უმსუბუქესი და უმნიშვნელოვანესი ცოდვა ახლავთ თან, საკუთრივ სიკვდილის მოვლენა განწმენდს მათ ამ ცოდვათაგან. სიკვდილი კი არ არის განმწმენდელი, არამედ სიკვდილის ჟამს ადამიანის პირადი განცდები. ადამიანი, რომელიც ღვთის წინაშე უნდა წარდგეს და შიში და კრძალვა ძლიერდება მასში, აი ამგვარი მდგომარეობა მისი ყველაზე უფრო უმსუბუქესი ცოდვებისგან მისი განმწმენდელია. ამიტომ ასეთი ადამიანისთვის საკუთრივ სიკვდილის მოვლენაა საკმარისი, რომ თუნდაც უშუალოდ სიკვდილის წინ მას უმცირესზე უმცირესი ცოდვილიანობა ახლდეს, სიკვდილის შემდეგ, როდესაც ის აღესრულა და მისი სული სხეულს განშორდა, მას ეს ცოდვილიანობა უკვე აღარ აქვს, ამ ჟამს უშუალოდ სიკვდილის განცდის შიშით განიწმინდა იგი. და ასეთი ადამიანი პირდაპირ სასუფეველში მიდის. ეს გახლავთ ამ შუალედურ მდგომარეობაში მყოფთა ყველაზე უფრო რჩეული ნაწილი, რომელთაც უმცირესზე უმცირესი ცოდვები ჰქონდათ და ამ ცოდვათა განსაწმენდად საკუთრივ სიკვდილის ჟამს მათგან განცდილი აღმოჩნდა მათი განმწმენდელი.

წმინდა მარკოზი განაგრძობს, რომ თუკი ადამიანი შედარებით უფრო მძიმედ ცოდვილია და საკუთრივ სიკვდილის პროცესი არ აღმოჩნდა მისთვის საკმარისი, რომ განწმენდილიყო იგი, ამგვარი ადამიანი, ჯერ კიდევ დედამიწაზე ყოფნის ჟამს, ე.ი. ვიდრე საბოლოო ხვედრი განეჩინება მას, თუ სად დამკვიდრდეს, ამ პერიოდში, როდესაც უაღრესად გამჭვირვალედ ხედავს თავის ცოდვებს და სხვა, სინდისის ქენჯნითა და ღვთის გულმოწყალებით, თუ ეს ცოდვები უმცირესზე უმცირესია, ამ ქვეყნადვე განიწმინდებიან. ამქვეყნადვე ასეთი სულების ყოფნის ჟამი, ვიდრე საბოლოო ხვედრი მიეგებოდეთ, საკმარისია მათი განწმენდისთვის და საბოლოო ხვედრად მათაც სასუფეველი მიეგებათ.

მაგრამ თუ ადამიანები კიდევ უფრო მძიმედ არიან ცოდვილნი და უკვე სიკვდილის შემდეგ არც ამქვეყნად მათი დროებითი ყოფნის ჟამი აღმოჩნდა საკმარისი, რომ ისინი განწმენდილიყვნენ, აი ასეთი ნაწილი, შუალედურ მდგომარეობაში მყოფი ადამიანებისა, უკვე ჯოჯოხეთში მიდის. ჯოჯოხეთში მიდიან, მაგრამ ესენიც ორი კატეგორიისანი არიან. ერთნი ისინი არიან, რომლებიც ასევე შეადარებით ამ ნაწილის ადამიანთა შორის ნაკლებ არიან ცოდვილნი, ე.ი. ჯოჯოხეთში ჩასულთაგან ყველაზე ნაკლებ ცოდვილნი ვინც არიან, ისინი მეორედ მოსვლამდე განიწმინდებიან ღვთის გულმოწყალებით. ესაა არსებითი და გადამწყვეტი ყოველთვის ყველა შემთხვევაში ცოდვათაგან განწმენდისა და თვით ის ჯოჯოხეთისეული უმძიმესი მდგომარეობა, საკუთარი სინდისის ქენჯნა, რაც (ყველაფერი ეს) ექვემდებარება მხოლოდ და მხოლოდ ღვთის გულმოწყალებას, ჟამთა ვითარებაში, ვიდრე მეორედ მოსვლამდე, საკმარისი აღმოჩნდება მათი განწმენდისთვის და სასუფეველში მათ დასამკვიდრებლად. ხოლო უფრო ძლიერ ცოდვილნი შედარებით, რომლებიც იმდენად ცოდვილნი მაინც არ არიან, რომ მყისიერად მარადიულ წარწყმედაში წასულიყვნენ, აი უფრო მძიმედ ცოდვილნი მათ შორის ელოდებიან ჟამს მეორედ მოსვლისას. ყველაზე მძიმე მათთვის არის ის, რომ მათ აქვთ გაურკვევლობა მომავლისა, ისინი გრძნობენ საკუთარ ცოდვილიანობას და მსაჯულის წინაშე წარდგომას შიშით ეკრძალვიან, იმიტომ, რომ ხვედრი მათთვის უცნობია. ეს შეუცნობლობა მომავლისა, გაურკველობა მომავლისა ამ მხრივ სასიკეთო მხარეცაა, რადგან ეს დადასტურებაა იმისა, რომ მათთვის საბოლოო ხვედრი ჯერ კიდევ გადაწყვეტილი არ არის. მარადიულ წარწყმედაში მყოფებმა საკუთარი ხვედრი იციან, არავითარი გაურკვევლობა მათ არა აქვთ, ისევე როგორც მარადიულ ცხონებაში მყოფებმა. როდესაც ამ მძიმე მდგომარეობაში, მაგრამ მაინც საბოლოო ხვედრის გარეშე მყოფ სულებს გაურკვევლობა აქვთ მომავლისა, ეს გაურკველობა ადასტურებს იმას, რომ მათი ხვედრი ჯერ განჩინებული არ არის და მხოლოდ მეორედ მოსვლის ჟამს განეჩინებათ მათ ხვედრი უფლის მიერ.

აი ამგვარ ხარისხებს გამოჰყოფს წმინდა მარკოზ ეფესელი, შუალედურ მდგომარეობაში მყოფი ადამიანებისა, რომლებმაც ერთის მხრივ ნაყოფი სინანულისა ვერ აჩვენეს და  მყისიერად სასუფევლის ღირსნი არ არიან, მაგრამ მეორე მხრივაც იმდენად ცოდვილნი არ არიან, რომ მარადიულ სატანჯველში და მარადიულ წარწყმედაში დამკვიდრდნენ. ამგვარი თანდათანობითობა ყველგან ყოველთვის დამყარებულია ღვთის გულმოწყალებაზე.

ავღნიშნავთ იმასაც, რომ ორი მცდარი აზრია ამასთან დაკავშირებით, კერძოდ თუ ჯოჯოხეთში მყოფი ანდა შუალედურ მდგომარეობაში მყოფი  ადამიანები როგორ უნდა ცხონდნენ. ერთი ეს გახლავთ, რაც უკვე გამოკვეთილად მცდარი აზრია და ერეტიკული სწავლებაა, კათოლიკური ეკლესიისა, რომ თითქოს შუალედურ მდგომარეობაში მყოფი ადამიანები, რომლებიც ჯოჯოხეთში მიდიან, რომლებიც სასუფეველში არ მიდიან, თითქოს მიდიან ე.წ. განსაწმენდელში. მათი აზრით მარადიულ ჯოჯოხეთსა და სამოთხეს შორის არსებობს მესამე ადგილი, ე.წ. განსაწმენდელი, პურგატორიუმი, სადაც სულები ცეცხლით განიწმინდებიან, არამატერიალური ცეცხლით მოხდება თითქოს მათი განწმენდა და იმ ცოდვების ამოწვა მათგან, რაც მათ ამქვეყნიდან გაჰყვათ. ეს სწავლება ეკლესიისთვის სრულიად უცხოა, იმიტომ, რომ პიროვნულ ნებელობას გამორიცხვას და ცხონებას მექანიკურ პროცესად წარმოაჩენს, რომ ე.ი. შუალედურ მდგომარეობაში მოხვედრილი სულები, როგორც არ უნდა იყოს, ობიექტურად თითქოს იმ ცეცხლის ზემოქმედების შედეგად განიწმინდებიან და მათ უნდათ თუ არა აუცილებლად ცხონებაში მკვიდრდებიან. ეკლესიური სწავლებით, ხაზს გავუსვამთ, არა მხოლოდ შუალედურ მდგომარეობაში მყოფი პირების, არამედ თუნდაც იმათ, ვინც მყისიერად სამოთხეში მკვიდრდებიან, ყველა მათგანის ცხონების საფუძველი არის მხოლოდ უფლისმიერი გულმოწყალება. თუ ჩვენ ეს დებულება მართლაც დებულებად არ გვაქვს შეთვისებული ბევრ ცდომილებამდე შეიძლება მივიდეთ და ეს არც ერთ წამს არ უნდა დაგვავიწყდეს: უფლის გულმოწყალება არის ყოველთვის ყველანაირი სახით ცხონების საფუძველი. და იმ შემთხვევაშიც როდესაც ჯოჯოხეთში მყოფობენ ადამიანები, რომლებიც მარადიული წარწყმედის ღირსნი არ არიან, იმიტომ, რომ არ არიან ასე მძიმედ ცოდვილნი, მათი გამოხსნაც ხდება არა რაღაც ობიექტური ცეცხლით, ე.ი. მათ გარეთ არსებული რაღაც მოვლენით, რომელიც თითქოს მათზე ზემოქმედებს, არა ე.წ. განმწმენდელი ცეცხლით, არამედ მხოლოდ და მხოლოდ უფლის გულმოწყალებით, რასაც განაპირობებს ამ ადამიანთა პირადი სინდისის ქენჯნა და საკუთარი ცოდვილიანობის მკვეთრად გაცნობიერება (სწორედ ესაა სინდისის ქენჯნა). მაგრამ სინდისის ქენჯნა ცხონებას არასოდეს არ აღასრულებს რეალურად, ცხონების აღმსრულებელი მხოლოდ და მხოლოდ უფლის გულმოწყალებაა, ოღონდ უფლის გულმოწყალება გამოვლენილი მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც უფლისგან განჭვრეტილია იმ პირის, რომელიც გამოხსნილი უნდა იქნეს, შინაგანი სულიერი განწყობილება. ყოველთვის წყარო უფლის გულმოწყალებისა არის მოაზროვნე ქმნილების სულიერი განწყობილება. თუ სულიერი განწყობილება ღვთისკენაა, საღვთო გულმოწყალებაც არასოდეს არ დააყოვნებს.

ამრიგად ჩვენ ერთი მცდარი თვალსაზრისი შუალედურ მდგომარეობაში მყოფ პირთა გამოხსნის შესახებ უკვე ავღნიშნეთ. როდესაც ვამბობთ, რომ შუალედურ მდგომარეობაში იმყოფებიან ადამიანები, აქ მდგომარეობაში რაღაც ადგილს კი არ ვგულისხმობთ, ანდა რაღაც მოვლენას, არამედ თვითონ ამ ადამიანთა სულიერ ვითარებას, რომ ისინი არც აბსოლუტურად განწმენდილები არიან, რომ ცხონებაში დამკვიდრდნენ და არც იმდენად მძიმედ ცოდვილნი, რომ წარწყმედას მიეცნენ. აი ეს ქმნის მათ შუალედურობას და აქ შუალედურობა არანაირად არ უიგივდება რაღაც შუალედური ადგილის არსებობას, სადაც თითქოს განმწმენდელი ცეცხლი ამოშანთავს მათგან ამ ცოდვებს და ისინი ობიექტურად, მათი ნებისგან დამოუკიდებლად, თითქოს ცხონდებიან. შუალედური ნაწილი კაცობრიობისა არ ქმნის იმის საფუძველს, რომ ჩვენ თითქოს შუალედური ადგილიც ვიგულვოთ. ადგილი, კვლავ ავღნიშნავთ, მხოლოდ ორია ეკლესიური სწავლებით, ესაა სასუფეველი – ცხონების წიაღი და ჯოჯოხეთი – წარწყმედის ადგილი. სხვა რამ ადგილი არ არსებობს, მაგრამ ორი ადგილი არ ნიშნავს იმას, რომ კაცობრიობაც გარდაცვალების ჟამს მიყისიერად ორად განიყოფება, კაცობრიობა მყისიერად და მარადიულად ორად განიყოფება. ორად განყოფაც არსებობს, რა თქმა უნდა, როგორც ავღნიშნეთ, სადაც ხვედრი უკვე გარკვეულია, მაგრამ არის შუალედური ნაწილი ადამიანებისა, რომლებიც არც ერთი ადგილის განკუთვნილნი არიან მყისვე და არც მეორისა და გარკვეული ჟამის და ვითარების შემდეგ ისინი კვლავ ცხონებაში მკვიდრდებიან. დროებით, თუ მათი სიკვდილის ჟამს მყისიერი განწმენდა არ მოხდა დედამიწაზე მყოფობის ჟამს, ჯოჯოხეთში მიდიან და არა სადმე რამ განსაწმენდელში და ამ ჯოჯოხეთიდან ხდება შემდეგ მათი, ღვთის გულმოწყალების საფუძველზე, ცხონება.

რაც შეეხება მეორე მცდარ აზრს, ეს გახლავთ სწავლება იმის შესახებ, რომ ჯოჯოხეთში მყოფ სულებს, რომლებიც მარადიული წარწყმედის ღირსნი არ არიან, თითქოს ჯოჯოხეთისგან გამოიხსნის ამქვეყნად მათ სახელზე შესრულებული ეკლესიური მსახურება, ჩვენი ქველმოქმედება და სხვა. ესეც უაღრესად მცდარი აზრი გახლავთ. მართალია ის, რომ როდესაც ჯოჯოხეთში მყოფობს ჩვენი ახლობელი, ჩვენთვის საგულშემატკივრო პირი, ეკლესიური მსახურება უდიდესი ზემოქმედებისა და უდიდესი მნიშვნელობისაა. საერთოდ გარდაცვლილისადმი შესაძლებელია შესრულდეს სამი მსახურება: ჩვენი პირადი ლოცვები, ქველმოქმედება და სათნოებითი მოღვაწეობა მათ სახელზე, ასე ვთქვათ მათთვის განკუთვნილად და საკუთრივ ლიტურგიკული მსახურება, პანაშვიდი, წესის აგება და განსაკუთრებით ჟამისწირვა ანუ ლიტურგია. ეს სამივე სახეობა ერთმთლიანობაში არის ჩვენი ზრუნვა გარდაცლილზე. მაგრამ ეს გახლავთ მხოლოდ ზრუნვა და არა მისი გამოხსნა. არც ერთ საეკლესიო მსახურებას, თვით უწმინდეს მსახურებასაც კი ჟამისწირვისას გამოხსნა არ შეუძლია არავისი. გამომხსნელი, კვლავ ავღნიშნავთ, არის მხოლოდ უფალი და მხოლოდ უფლისმიერი გულმოწყალება. რაც შეეხება ჩვენს მირ მიცვალებულისადმი გაწეულ ღვაწლს – მსახურებას, ამ მსახურების დანიშნულება ერთადერთია, რომ შვება მისცეს მძიმე მდგომარეობაში მყოფს. ისევე როგორც საპატიმროში მყოფი ადამიანი, თუკი მას ჩვენ მოვინახულებთ და გარკვეულ ძღვენს მივართმევთ, ის შვებას იგრძნობს, გვერდით ყოფნა ჩვენი მასთან ძალიან შეუმსუბუქებს საპატიმროში ყოფნას, მაგრამ ჩვენ მისი გამოხსნა და გათავისუფლება არ შეგვიძლია, მსაჯულია მისი გამათავისუფლებელი. ვიდრე გათავისუფლების ჟამი არ დადგება, ის, თუნდაც რომ იცოდეს მალე გათავისუფლდება, თავისთავად იქ ყოფნით მძიმე მდგომარეობაშია, უმძიმეს ვითარებაშია და ნუგეშს საჭიროებს. აი ამგვარი ცხოველი ნუგეში, მდგომარეობის შემსუბუქება და მდგომარეობის გაადვილება გახლავთ ყველა ის მსახურება, რასაც ჩვენ ამქვეყნიდან მიცვალებულთათვის აღვასრულებთ. ასე რომ, მსახურებანი გარდაცვლილისადმი არის ერთადერთი დანიშნულებისა და ეს დანიშნულება თავისთავად უდიდესია, რომ სულიერად გვერდით ვიყოთ მძიმე მდგომარეობაში, საპატიმროში მყოფთა, შევუმსუბუქოთ მათ უმძიმესი ხვედრი და ამავე დროს იმედიანი მოლოდინით დაველოდოთ ჟამს ამ პატიმრობიდან მისი გათავისულებისა, იმ ჟამს, რომელიც მხოლოდ მსაჯულმა უწყის და რომლის გულმოწყალებაც გახლავთ ერთადერთი საფუძველი გამოხსნისა. წმინდა მარკოზ ეფესელი ამგვარად ამბობს: “ამგვარ პირთა გამოხსნის ერთადერთი საფუძველია მხოლოდ ღვთის გულმოწყალება, რომელთანაც (გულმოწყალებასთან) თანამსრბოლია (ბერძნ. “სიუნდრომოს”) ჩვენეული ლოცვები, ქველმოქმედება, მღვდელმსახურება”. ე.ი. ეს ყოველივე მასთან არის თანამსრბოლი და საღვთო გულმოწყალების გარეშე და საღვთო მსაჯულობითი მოღვაწეობის გარეშე, დამოუკიდებლად საეკლესიო მოქმედებას არანაირი გამომხსნელობითი მოქმედების აღსრულება არ შეუძლია. იმიტომ, რომ წარწყმედაც და გამოხსნაც პიროვნული ნებისაა და ამ პიროვნული ნების საფუძველზე ღვთის გულმოწყალების შედეგია. როდესაც ადამიანის ნებას ჭვრეტს ღვთიურობა და ეს ნება შეგნებულად ღვთის საწინააღმდეგოა, რა თქმა უნდა, გულმოწყალების გამოვლენა ფუჭია, იმიტომ, რომ ასეთი ადამიანები არ შეიწყნარებენ ამ გულმოწყალებას, რამდენადაც ნებაყოფლობითად განდრეკილნი არიან ღვთისგან. მაგრამ თუ ნება ადამიანისა ღვთისკენაა, საღვთო გულმოწყალებაც, კვლავ ავღნიშნავთ, არ დააყოვნებს. კონკრეტულად ჟამი გამოხსნისა მხოლოდ მსაჯულმა უწყის, მაგრამ ის კი ვიცით, რომ ეს ჟამი აბსოლუტურად ადეკვატურია პიროვნების სულიერი მდგომარეობისა. ხოლო ამ გულმოწყალების ვლენასთან თანამსრბოლია ჩვენი ამქვეყნიური ღვაწლი, ჩვენი ამქვეყნიური მოქმედება გარდაცვლილთა სულებისათვის.

აი ამგვარია ეკლესიური სწავლება შუალედური ნაწილის შესახებ, ე.ი. იმ ნაწილის შესახებ კაცობრიობისა, რომლებიც მყისიერად არც ცხონებას ექვემდებარება და მყისიერად არც საუკუნო წარწყმედას და ისნიც, როგორც ვხედავთ, შინაგანად ხარისხობრივად იყოფებიან. ყოველივე ეს ჩვენ ამ შემთხვევაში კლიმენტი რომაელის ეპისტოლის შესაბამის ნაწილთან დაკავშირებით გადმოვეცით, რაც კვდომას, აღდგინებას და განახლებას უკავშირდება. სხვა შრომები წმინდა კლიმენტი რომაელისა  ამ კუთხით დეტალურ სწავლებას ამ საკითხზე არ გვაწვდიან და ამიტომ კლიმენტისეულ სიტყვებს, რაც ჩვენ ციტატის სახით მოვიტანეთ, მხოლოდ როგორც პირველ მონახაზს და მტკიცე საფუძველს აღნიშნული უკვე ჩამოყალიბებული სწავლებისას ამგვარად ვხედავთ. ასეთ საყრდენზეა დაფუძნებული გვიანდელ მოძღვართა სწავლებანი გარდაცვალებისა და ადამიანთა საიქიო ხვედრის შესახებ. და თუ კლიმენტი რომაელი საფუძველდამდებად ამგვარი სწავლების ღვთისმეტყველური გადმოცემისა შეგვიძლია მივიჩნიოთ, დამაბოლოებლად და გვირგვინად წმინდა მარკოზ ეფესელი უნდა დავსახოთ.

90–ე რადიო საუბარი ქრისტიანული ლიტერატურის შესახებ

ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე

აუდიო ვერსია იხ: https://www.youtube.com/watch?v=t1IZebA45hw

წმინდა კლიმენტი რომაელის “I ეპისტოლე კორინთელთა მიმართ” (მესამე ნაწილი)

ჩვენს წინა საუბარში განვიხილავდით წმინდა კლიმენტი რომაელის სწავლებას კაცობრიობის სამომავლო მკვდრეთით აღდგინების გარდაუვალობის შესახებ. წარმოვადგინეთ რამდენიმე ადგილი, მონაკვეთი მისი შრომიდან, სადაც კლიმენტი სამომავლო აღდგინების სახეობრივ გამოვლიენებას ამ ყოფისეულ ჩვენი ცხოვრების ცალკეულ მოვლენებშიც განჭვრეტს. ეს გახლავთ დღე-ღამის მონაცვლეობა და განსაკუთრებით თესვის და თესლის ამბავი, რაც სახარებისეული მომდინარეობისაა და რასაც წმინდა კლიმენტი რომაელი გვთავაზობს სამომავლო აღგომის ერთ-ერთ ნიმუშად. ამასთან დაკავშირებით ჩვენს წინა საუბარში, რამდენადაც შეგვეძლო, დეტალურად შევეხეთ ზოგადად საეკლესიო სწავლებას ადამიანთა გარდაცვალებისა და საიქიო ხვედრის შესახებ.

მაგრამ კლიმენტის შრომაში, გარდა იმ სახეობრივი პარალელებისა, რაზეც უკვე ვისაუბრეთ, აღდგომასთან დაკავშირებით მოტანილია კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი პარალელი, კიდევ ერთი სახეობრივი დადასტურება აღდგომის შესაძლებლობისა. ეს ნაწილი აღნიშნულ ეპისტოლეში, რაც XXV თავად იგულისხმება, უკავშირდება ცნობილ გადმოცემას მითიური ფრინველის ფენიქსის შესახებ.

დღეისათვის კარგადაა ცნობილი და ეს გარკვეულია, რომ ფენიქსის შესახებ თხრობა საეკლესიო ლიტერატურაში, როგორც ჩანს, სწორედ კლიმენტიმ შემოიტანა. ეს თემა მომდევნო ეპოქებში უფრო პოპულარული ხდება. იგივე თხრობა ჩვენ გვხვდება მაგალითად “ფიზიოლოგში” ანუ “სახისმეტყველში”, ძველ ქართულად უძველეს პერიოდში ტარგმნილ ძეგლში, სადაც X თავად სწორედ ფენიქსის შესახებ თხრობა გვაქვს მოცემული. შემდგომშიც, გარდა ცალკეული ძეგლებისა, ფენიქსის შესახებ თხრობა თავს იჩენს უკვე საკლესიო ხელოვნებაში, ძალიან განივრცობა ამ მხრივ და ძალიან ხშირი გამოვლინება, საკუთრივ ხელოვნებითი თვალსაზრისით, ფენიქსის შესახებ გადმოცემას აქვს და ეს შესამჩნევია. საფუძველი კი ყოველივე ამისა გახლავთ კლიმენტი რომაელის ხსენებული ეპისტოლე. პირველად აქ არის ხსენებული ფენიქსი, ფენიქსის შესახებ თხრობა დეტალურად აქ გახლავთ გადმოცემული. ხოლო ეს თხრობა კლიმენტის მოაქვს აღდგომის ერთ-ერთ სახეობრივ ნიმუშად, რომ აღდგომა თუნდაც ამ ყოფითი მოვლენით, ამ გადმოცემის მიხედვით შესაძლებელია. საკუთრივ გადმოცემა ასეთი სახისაა: “ვნახოთ აღმოსავლეთის, - ამბობს კლიმენტი, ე.ი. არაბეთის მხარეებში ქმნილი საკვირველი ნიშანი. არის ფრინველი, რომელსაც ფენიქსი ეწოდება. იგი ერთადერთი იშვება და ცხოვრობს 500 წელი. შემდეგ კი როდესაც კვდომას უახლოვდება, თვით იკეთებს სამარეს საკმეველისგან, მირონისა და სხვა ნელსაცხებლებისგან. ეს ფრინველი სადაც მივა იქ კვდება, როდესაც აღსრულდება მისი ჟამი (ე.ი. როდესაც 500 წელი გავა). როდესაც ხორცი დალპება, იშვება რაღაც მატლი, რომელიც საზრდოობს მომკვდარი ფრინველის სინოტივით, ფრთიანდება, შემდეგ კი მომძლავრებული აიღებს იმ სამარეს, სადაც მისი წინამორბედის ძვლებია, აზიდავს მას და არაბეთის ქვეყნიდან გადადის ეგვიპტეში, ე.წ. ჰელიოპოლისში (ჰელიოპოლისი გახლავთ ქალაქი, რომელიც ქართულად ითარგმნება როგორც მზის ქალაქი) და დღისით, ყველას თვალწინ მზის სამსხვერპლოზე აფრინდება. იქ დააწყობს ძვლებს და ასე უკან გაეშურება. ქურუმები გასინჯავენ ჟამთა აღწერილობებს და აღმოაჩენენ, რომ 500 წლის თავზე მოსულა იგი”. ე.ი. ყოველ 500 წლიანი ციკლით ფენიქსის კვდომა-აღდგინება კლიმენტისგან მოტანილია, როგორც ვთქვით, აღდგომის საიდუმლოს ერთ-ერთ სახეობრივ პარალელად.

ავღნიშნეთ, რომ ქრისტიანულ მწერლობაში ესაა პირველი დამოწმება ფენიქსის ლეგენდისა. საერთოდ ეს ლეგენდა იყო მეტად გავრცელებული. ანტიკურ პერიოდში მაგალითად იგი გვხვდება ჰეროდოტესთან, პლინიუს უფროსთანაც და სხვა ავტორებთან. შემდეგ მიიჩნევენ მკვლევარები, რომ ელინიზებულმა ებრაელებმა შეიტანეს თავიანთ ისტორიაში ფენიქსის ლეგენდა, ხოლო საკუთრივ საეკლესიო ლიტერატურაში, როგორც ავღნიშნეთ, სრული სახით ეს ლეგენდა სახელგანთქმულ ძეგლში “ფიზიოლოგში” ანუ “სახისმეტყველშია”, ძველ ქართულად “მხეცთათვის სახისა სიტყუაი”, წარმოდგენილი. სხვათაშორის ამ ლეგენდას იმოწმებს II-III ს-ის ავტორი ტერტულიანეც თავის შრომაში “აღდგომის შესახებ”, რამდენადაც ამ შრომაში ტერტულიან ერთგან იმოწმებს 91-ე ფსალმუნის 13- მუხლს: “მართალი, ვითარცა ფინიკი აყვავდეს”. ტერტულიანე სიტყვა “ფინიკს”, რომელიც ფონეტიკურად “ფენიქსს” გავს ფენიქსსთან აკავშირებს. უფრო გვიანდელი ლათინურენოვანი ავტორია ლაქტანციუსი, რომელიც მიიჩნევს, რომ სახელწოდეება თვითონ “ფინიკი” ამ მცენარეს ეწოდა ფენიქსისგან. მისი განმარტებით ეს სახელწოდება იმიტომ ეწოდა, რომ ამ ხის წვერზე თითქოს ფენიქსი ჯდებოდა. ამრიგად, ამ თხრობის გავცრობა საეკლესიო ლიტერატურაში, ეკლესიის ისტორიაში სრულიად თვალსაჩინოა და ამ თვალსაზრისით, რა თქმა უნდა, კლიმენტისეული შრომა ჩვენს გარკვეულ ყურადღებას იქცევს.

რა თქმა უნდა, ეს შრომა (კლიმენტისეული თხზულება), მიუხედავად იმისა, რომ მასში საღვთისმეტყველო სწავლებანი მრავალია, არსებითად სათნოებითი დანიშნულებისაა, ზნეობრივი დანიშნულებისაა. მთელი შრომა არის დაუცხრომელი და დაუღალავი მოწოდება სათნოებაში სრულყოფისკენ, სხვადასხვა სათნოების აღსრულებისკენ და განსაკუთრებით მოწოდება იქეთკენ, რომ უფალთან სულის სიწმინდით მივიდეთ, ანუ როგორც კლიმენტი ამბობს: “წმინდა და განწმენდილი ხელები მისკენ აღვაპყროთ. და გვიყვარდეს ჩვენი კეთილი და გულმოწყალე მამა, ვინც თავისი რჩეულობის ნაწილად გვყო ჩვენ”. აქ კლიმენტისეულ სიტყვებში “რჩეულობა” და “რჩეულობის ნაწილად გვყო ჩვენ” კვლავ ეხმიანება იმას, რასაც ჩვენ ერთ-ერთ საუბარში შევეხეთ, როდესაც განვმარტავდით “სეფისკვერს”, რომ “სეფისკვერი”, როგორც რჩეულის კვერი ორგვარად შეიძლება განიმარტოს და ეს ორივე მნიშვნელობა ერთმთლიანობაა. რომ ერთის მხრივ ქრისტეს კვერი, მაცხოვრის კვერი რჩეულია, იმიტომ, რომ ლიტურგიკული პურია ასეთია, ტარიგია, ხოლო მეორე მხრივ ყველა ქრისტიანი რჩეულია, ბუნებითი რჩეულის კვალს შედგომილია. აი ამ რჩეულობაზე საუბრობს სწორედ კლიმენტი, რომ მაცხოვარია თვითონ რჩეული, რჩეულობის მქონე და ჩვენ ამ რჩეულობის მონაწილენი ანუ ჩვენ მადლისმიერად, რა თქმა უნდა, რჩეულნი ვართ.

სიწმინდის მოპოვება კლიმენტისთვის  ყველა უკეთური საქმისგან თავის არიდებაა. შესაძლოა აქ რაიმე სიახლე ამ შემთხვევაში ჩვენთვის მკვეთრი არ იყოს, მაგრამ საკუთრივ დამოძღვრითი ტონი ისეთი გულშემატკივრულია, ისეთი მამობრივია, რომ ეჭვი არ გვეპარება თავის დროზეც მსმენელები ამ ეპისტოლისა ძალიან დიდ მადლს მიიღებდნენ და ყველა დროში და დღესაც იგივე მადლი ამ ეპისტოლის კითხვისას აუცილებლად გადადის მკითხველზე. სხვათაშორის ამასთან დაკავშირებით ავღნიშნავთ, რომ ხსენებული ეპისტოლე მართლაც იკითხებოდა ტაძრებში, როგორც ამაზე ჩვენ მოგვიანებით დიონისე კორინთელი გვაუწყებს, საკუთრივ კორინთოს ეკლესიაში. კორინთოს ეკლესიაში მან (ეპისტოლემ) თავისი ღვაწლი აღასრულა იმ გაგებით, რომ მოწესრიგდა იქ არეული ვითარება და შემდგომში ეს ეპისტოლე კორინთოს არქივში დარჩა და იკითხებოდა იქ დღესასწაულებზე. შემდგომში II ეპისტოლეც იკითხებოდა და სწორედ ამგვარმა პოპულარობამ თუ ამგვარმა გავრცელებულობამ განაპირობა ალბათ კიდეც ის, რომ ტექსტობრივად ჩვენ ეს ეპისტოლე შემოგვენახა. და ეს დამოძღვრანი, რაც აღმოიკითხებოდა, როგორც ჩანს, ქადაგების ჟამს აუცილებლად, მრევლს სიწმინდისაკენ მოუწოდებდა. ეს სიწმინდისკენ მოწოდება მრევლისა, ქრისტიანებისა კლიმენტისთვის იმავე საფუძველს ეყრდნობა, რაზეც ჩვენ ადრეც ვსაუბრობდით წმინდა გრიგოლ ნოსელთან დაკავშირებით, რომლის სწავლებითაც გვეწოდება რა ქრისტიანი, უკვე დიდი პასუხისმგებლობა გვაქვს. იმიტომ, რომ ასეთი სიწმინდის სახელს ვატარებთ და ჩვენი უღირსებით ეს სიწმინდე არ უნდა შევურაცხყოთ. ამიტომ კლიმენტი ამბობს, რომ როდესაც მაცხოვარმა თავისი რჩეულობის ნაწილად წარმოგვაჩინა ჩვენ და ვართ რა ჩვენც უკვე წმინდა ნაწილი, ყველაფერი სიწმინდის შესაფერისი უნდა ვაკეთოთ. ანუ რა? “გავექცეთ ბოროტსიტყვაობას, ბილწ და არაწმინდა კავშირებს, ლოთობას, არეულობას, ქვენა სურვილებს, მრუშობას, ამპარტავნებას და სხვა და შევუერთდეთ იმათ, რომლებსაც ღვთისგან მიეცათ მადლი. შევიმოსთ ერთსულოვნება, ვიყოთ მდაბალნი, თავშეკავებულნი, ყოველგვარი ჭორისა და ბოროტსიტყვაობისაგან შორს დავიჭიროთ თავი და საქმეებით გავმართლდეთ და არა სიტყვით, რომ ჩვენი ქება ღვთისგან იყოს და არა თავად ჩვენგან. რადგან ღმერთს სძულს ისინი, რომლებიც საკუთარ თავს იქებენ”. ეს სწავლება, რომ ქება ჩვენ აუცილებლად ღვთისგან უნდა მოგვეცეს და არა საკუთარი თავისგან, მოგვიანო საუკუნეებში არა მხოლოდ ზნეობრივი, არამედ დოგმატური თვალსაზრისით არის ყურადღებული ისეთი დიდი მოძღვრისგან, როგორიც იყო წმინდა კირილე ალექსანდრიელი. როდესაც კირილე ალექსანდრიელი ყურადღებას აქცევს იოანე ღვთისმეტყველის სახარების დასაწყისს, სადაც იოანე ღვთისმეტყველი ჭეშმარიტ სინათლედ და ჭეშმარიტ ღმერთად წარმოგვიჩენს მხოლოდშობილს, ღვთის სიტყვას, ძეს, იქვე დასძენს, რომ მიუხედავად იმისა, რომ თვით იოანე ღვთისმეტყველი უსაჩინოესი პიროვნება იყო, მან კარგად იცოდა რჯული და იცოდა, რომ ორი ან სამი მოწმის მიერ უნდა დამტკიცდეს სიტყვათა ჭეშმარიტება. ამიტომ მარტო თავის თავს არ დაენდო ის და მკითხველთა დასარწმუნებლად სხვა მოწმე შემოიყვანა (კერძოდ აქ იგულისხმება წმინდა იოანე ნათლისმცმელი). და შემოჰყავს რა წმინდა იოანე ნათლისმცმელი, მას განუკუთვნებს ღირსებას, რომ ღვთისგან იყო იგი მოვლინებული. რა თქმა უნდა, ვინც ღვთისგან იყო მოვლინებული, ის უწარჩინებულესი მოღვაწეა. თვითონაც ამგვარადვე იყო, - ამბობს კირილე, მაგრამ საკუთარი თავის ქება-დიდებას ის ვერ შეუდგებოდა, რადგანაც სმენოდა, რომ უფალს სძაგს საკუთარი თავის მაქებელნი, მაშინ როდესაც ღვთისგან უნდა მივიღოთ ქება. აი ამ სათნოებით ღირსებას, რომ ღვთისგან ვიყოთ ქებულნი და არა საკუთარი თავისგან, დოგმატური ღირებულებაც აქვს, კიდევ ერთი დადასტურებაა იმისა, რაც ჩვენ არაერთგზის გვითქვამს, რომ საეკლესიო მოძღვრებაში ყველა ასპექტი, ყველა თვისება განუყოფელია, რომ არ დგას იქ ცალკე სათნოება, არ დგას იქ ცალკე დოგმატი, რომ ეს ერთი მთლიანობაა, ერთი განუყოფლობაა, ერთი მოძღვრებაა და თუ რაიმეს დოგმატური საფუძველი აქვს მას აუცილებლად სათნოებითი საფუძველიც აქვს. ისეთ უაღმატებულეს საკითხსაც კი, რაც არის სამყაროს შექმნა, საერთოდ ქმნილების დაბადება ღვთისგან, არა მხოლოდ საღვთისმეტყველო დოგმატური საფუძველი აქვს, არამედ უპირველეს ყოვლისა სათნოებითი, ზნეობრივი. როცა დაისმის კითხვა თუ რატომ შექმნა ღმერთმა მთელი ქმნილება (აქ მარტო ხილული შესაქმე არ იგულისხმება, არამედ თვით ანგელოზებიც კი, უპირველს ყოვლისა მოაზროვნე ქმნილებები, იმიტომ, რომ ზეციურ სამყაროში მხოლოდ მოაზროვნე ქმნილებებია, ხოლო ამქვეყნად მთელი ეს ხილული სამყარო ადამიანისთვისაა შექმნილი. რომ არა ადამიანი, არც ცხოველები შეიქმნებოდა, არც მცენარეები, არც მატერია და სხვა. ასე რომ, ნამდვილი ქმნილებები, თუ შეგვიძლია ასე ვთქვათ, თვით მათდამი სიყვარულით რომ შექმნა უფალმა და არანაირი გამოყენებითი თვალსაზრისით, ესაა სწორედ მოაზროვნე, თავისუფალი ნების მქონე ქმნილებები) აქ პასუხი ცალსახაა: მათი შექმნის საფუძველი, როგორც ამას წმინდა გრიგოლ ღვთისმეტყველი, ისევე როგორც ყველა სხვა წმინდა მოძღვარი, ამბობს, გახლდათ ის, რომ “ღმერთი შურსა ზედა დგას”, რომ ის შურზე აღმატებულია. ერთი შეხედვით თითქოს პირდაპირი კავშირის დანახვა ძნელია იმისა, თუ შურზე აღმატებულება რატომ ხდება შესაქმის საფუძველი. მაგრამ აქ ამგვარი ვითარებაა: შურზე აღმატებულება ნიშნავს იმას, რომ თუ ვინმეს რამ ღირსებანი აქვს, ეს ღირსებანი მარტო საკუთარი თავისთვის არ ემეტება. ვინც მოშურნეა, თუ რაიმეს ფლობს იმას სხვისთვის არ გაიმეტებს, მაგრამ ვინც უშურველია, ის მთელი არსებით მოწადინეა იმისა, რომ საკუთარი სიკეთე სხვათაგან გაზიარებული იყოს. და ბუნებითი უშურველობა, ბუნებითი შურზე აღმატებულობა სწორედ უფალს აქვს და მას რომ სამყარო არ შეექმნა, მაშინ ის შურით შეზღუდული უნდა ყოფილიყო. უფალი რომ ყოველი სიკეთისა და ყოველი ნეტარების საუნჯეა და თვითონაა ყოვლადი სიკეთე და ყოვლადი ნეტარება, ეს უეჭველია. და თუკი უფალი ყოვლად ნეტარება და სიკეთეა და ამ სიკეთესა და ნეტარებას არავისთვის არ იმეტებს და მარტო საკუთარი თავისთვის დაიუნჯებს, ის არ ყოფილა შურზე აღმატებული. თუ შურზე აღმატებული არ ყოფილა, მაშინ მოშურნე ყოფილა, მოშურნე შემოზღუდულია, შემოზღუდული კი არ შეიძლება კეთილი იყოს და ა.შ. ასე რომ, უფლის, როგორც ბუნებითი სიკეთის, მიმართ ჩვენ მხოლოდ ეს შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ის “შურსა ზედა აღმატებულია” და ჭეშმარიტად არის შურსა ზედა აღმატებული, აბსოლუტური უშურველობით მან მთელი თავისი სიკეთე სხვათათვის საზიაროდ უნდა აუცილებლად გამოაფინოს და მიჰფინოს. მაგრამ თუ არ შეიქმნა მოზიარენი, მაშ ვისდამი მიჰფენს ის ამ სიკეთეს? ამიტომ ქმნის უფალი საკუთარი ყოვლადცხოველი ნებით, რომელიც მყისვე მოქმედებაა, ქმნის მისი სიკეთის მოზიარეობისა და აღქმის შემძლებელთ: ზეციურ ძალებს, ადამიანს, რომ ისინი ეზიარონ მის ამ უშურველ სიკეთეს, რომ ეს სიკეთე მხოლოდ მასში არ იყოს დატევნილი. ვერც იქნება დატევნილი ბუნებითად, იმოტომ, რო,მ კვლავ ავღნიშნავთ, ბუნებითად უფალი შურზე აღმატებულია. თუ მასშია მხოლოდ დატევნილი ეს სიკეთე, მაშინ ის შურზე აღმატებული არ ყოფილა. აი თითქოს ასეთი, ერთი მხრივ ნაკლებ საღვთისმეტყველო თეზისი, რომ შურზე აღმატებულება ძირითადი და არსებითია ღვთის ბუნებაში, ეს თითქოს ზნეობრივი დებულება, როგორც ვხედავთ არის დოგმატურ-საღვთისმეტყველო, რამდენადაც ამას ეფუძნება მთელი შესაქმის აღსრულება, როგორც ეს წმინდა გრიგოლ ღვთისმეტყველმა შესანიშნავად გადმოსცა თავის შობისადმი მიძღვნილ ცნობილ ჰომილიაში. ამიტომ ავღნიშნავთ, რომ ჭეშმარიტ საეკლესიო სწავლებაში განუყოფლობაა სათნოებისა, განუყოფლობაა დოგმატისა და ეს განუყოფლობა ყველა მუხლში, ყველა წინადადებაში გამჭვირვალეა იმ ძეგლში, რომელსაც ჩვენ განვიხილავთ, კლიმენტი რომაელის ხსენებულ ეპისტოლეში. იმიტომ, რომ ზნეობრივი სწავლებანი გადაჯაჭვულია და შეერთებულია დოგმატურ სწავლებებთან და პირუკუ დოგმატური სწავლებანი ასევე გამყარებულია სათნოებითი შეგონებებით.

რა თქმა უნდა, ყოფითი დანიშნულებაც ამ ნაშრომისა სახეზეა, როცა ის კონკრეტულად თავის ადრესატებს მიმართავს და მოუწოდებს მათ, რომ მშფოთვარებას განერიდონ, იმიტომ, რომ მშფოთვარება უკიდურეს გაუკუღმართებებს განაპირობებს. ამიტომაც არის, რომ 57- თავში კლიმენტი საგანგებოდ მიმართავს კორინთელებს და ასე ეუბნება მათ: “თქვენ, რომლებმაც საფუძველი მოუმზადეთ მშფოთვარებას (ე.ი. მრევლის წევრები არიან აქ ადრესატები, რომლებმაც ეს მშფოთვარება შექმნეს), აწ დამორჩილდით ხუცესებს და სინანულში განისწავლეთ თქვენი გულის მუხლთადრეკით”. ჩვენის აზურით ეს უიშვიათესი სახეობის გამონათქვამია საეკლესიო მოძღვრებისა და საეკლესიო შეგონებისა სინანულის შესახებ, რომ გულის მუხლნი უნდა მოვიდრიკოთ ჩვენ და არა ნამდვილად მუხლნი, რომ სინანულის საიდუმლოს ეკლესიურ აღსრულებას, მოძღვრის წინაშე წარმოთქმას გულმხურვალედ შეცოდბებისა აუცილებლად გულისმიერი მუხლთადრეკა, გულისმიერი განცდა დანაშაულისა და ღვთის წინაშე მოდრეკილობა უნდა უძღოდეს წინ. რასაც აუცილებლად გულისხმობს სხვა სათნოებათა დაუფლებაც. კლიმენტი შეაგონებს აქვე კორინთელებს, რომ “ისწავლეთ მორჩილება და განიშორეთ თქვენი ქედმაღალი და ამპარტავნული თავმოთნეობა, რადგან უმჯობესია თქვენთვის, რომ მცირედნი იყოთ ქრისტეს სამწყსოში, მაგრამ შერაცხილნი, ვიდრე ის, რომ აღმატებული ჩანდეთ, მაგრამ განგდებულ იქნეთ მისი სასოებისგან”. სხვათაშორის აქ იგავთა წიგნის 123-ე თავიდანაა მოტანილი უაღრესად საგულისხმო სწავლება, სადაც ამგვარი რამ არის თქმული: “გამოვავლენ თქვენზე ჩემი მობერვის სიტყვებს (უფლისმიერი მობერვა ყოველთვის სულიწმინდისეული მადლის მონიჭებას ნიშნავს) და გასწავლით თქვენ ჩემს სიტყვას, რადგანაც მოგიწოდეთ და არ ისმინეთ, გაწვდიდით სიტყვებს და ყურად არ იღებდით, არამედ აუქმებდით ჩემს რჩევებს, ხოლო ჩემს მხილებებს არ ერწმუნეთ. ამიტომ მეც გავიცინებ, გავიხარებ კი რაჟამს განადგურება გეწევათ ან როცა მოიწევა თქვენზე უეცრად მშფოთვარება და მოვა დამხობა, მსგავსი გრიგალისა, მაშინ მომიწოდებთ მე”. ამ სიტყვების შემდეგ კლიმენტი განაგრძობს: “ამრიგად დავემორჩილოთ მის ყოვლადწმინდა და დიდებულ სახელს. განვერიდოთ იმ მუქარას ურჩთათვის რომ თქვა წინდაწინ სიბრძნემ და შევიწყნაროთ მისი რჩევა, რადგან ცხოველ არს ღმერთი და ცხოველ არს უფალი იესო ქრისტე და სულიწმინდა, რწმენა და იმედი რჩეულთა (კვლავ მეორდება იგივე სიტყვები, დასადასტურებლად იმისა, რომ ყველა ქრისტიანი თავისი სახელწოდებითაც და პასუხისმგებლობით, რა თქმა უნდა, რჩეულია), რადგანაც ვინც სინანულის გარეშე მუდმივი ლმობიერებით მდაბლად აღასრულა ღვთისგან მოცემული სიმართლენი და ბრძანებანი, სინანულით, გულისმიერ მუხლთა მოდრეკით ცხონებულთა რიცხვს შეერთვის და შეირაცხება იესო ქრისტეში, რომლის წიაღ არის მისი დიდება უკუნითი უკუნისამდე”.

ეს დაბოლოება “უკუნითი უკუნისამდე” ამ შემთხვევაში არ ნიშნავს თხზულების დამთავრებას. ძველად თავებსაც აბოლოებდა ეს გამოთქმა, რომლის ნიმუში სწორედ ეს გახლავთ.

ჩვენ თითქმის ყველა თავი ამ ძეგლისა შეგვეძლო განგვეხილა კომენტირებულად, იმიტომ, რომ ყველა მათგანი, ღრმად საღვთისმეტყველო სწავლებით დატვირთული, სამომავლო გაშლას გვიანდელ ავტორებთან იძენს. ეს საეკლესიო მოძღვრების გამოთქმისა და ჩამოყალიბების ერთ-ერთი აუცილებელი წინაპირობაა, რომ არა მხოლოდ მოციქულთა სწავლებებს ვეყრდნობოდეთ, არამედ მოციქულთა სწავლებებს კვალს მიდევნებულ საეკლესიო მამებს, რომლებმაც პირველგანმარტებანი და პირველგადმოცემანი გამოცხადებითი მოძღვრებისა ჩვენ დაგვიტოვა. ამ დანატოვარში, რა თქმა უნდა, დღემდე და ყოველთვის ერთი უპირველესი წმინდა კლიმენტი რომაელის აღნიშნული ეპისტოლეა.

91–ე რადიო საუბარი ქრისტიანული ლიტერატურის შესახებ

ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე

აუდიო ვერსია იხ: https://www.youtube.com/watch?v=nN9h6cS36Fs

ავტორი: ფილოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორი ედიშერ ჭელიძე

კავებით ([]) აღნიშნულია წუთობრივი მონაკვეთები

შეცდომის აღმოჩენის შემთხვევაში (წერილობით ვერსიაში) გთხოვთ მოგვწეროთ