Georgian (Georgia)English (United Kingdom)
158–168

ზოგადი მიმოხილვა

ჩვენ დღეისათვის შევეხებით წინა საუბრებში არაერთგზის ხსენებულ მოღვაწეს, არა მხოლოდ თავისი დროის, არამედ ყველა დროის უდიდეს ღვთისმეტყველს - წმ. ირინეოს ლიონელს, იგივე წმ. ირინეოს ლუგდუნელს, რომლის საღვთისმეტყველო სწავლებანი და საღვთისმეტყველო მიღწევები, შემდგომი ეპოქებისთვის ჭეშმარიტად უმნიშვნელოვანესი აღმოჩნდა, რასაც შთამბეჭდავად ადასტურებს ის აურაცხელი ციტირებანი გვიანდელ ღვთისმეტყველთა შრომებში, რაც სრულიად აშკარაა და სახეზეა.

მთავარი ფაქტი წმ. ირინეოს ლიონელის ბიოგრაფიასთან დაკავშირებით გახლავთ ის, რომ იგი იყო ჩვენს მიერ ადრე ხსენებული, სამოციქულო ეპოქის მოღვაწის წმ. პოლიკარპე სმირნელის მოწაფე, ისტორიული მნიშვნელობით ნამდვილად დამოწაფებული მასთან, მის მოძღვრებას, მის ქადაგებას დაწაფებული, შედგომილი მის კვალს. ამ ფაქტს თვით ირინეოსიც ერთ-ერთ თავის გვიანდელ, თავისი სიჭაბუკის მეგობრისადმი გაგზავნილ ეპისტოლეში, რომლის ფრაგმენტი ჩვენამდე მოღწეულია, უდიდეს მნიშვნელობას ანიჭებს საკუთარი ცხოვრებისათვის. იგი მიმართავს თავისი სიყრმის მეგობარს, რომელიც ასევე თანამოწაფე იყო მასთან პოლიკარპესი, ახსენებს მას იმ ჟამს და ეუბნება: “რაც კი დრო გადის უფრო და უფრო ხშირად ვიხსენებ გარდასულ დღეებს და კვლავ და კვლავ ვიცოცხლებ ხსოვნაში ყოველ მოვლენას, აღვიდგენ რა თუ როგორ შემოდიოდა პოლიკარპე ჩვენთან, როგორი იყო მოძრაობა მისი ხელისა, რა ხმით გადმოგვცემდა იგი მოძღვრებას და კვლავ და კვლავ მეორდება რა ჩემში ეს ყოველივე, უფრო და უფრო მეტად შევემეცნები იმას, რაც სიჭაბუკეში მომენიჭა”. ე.ი. პოლიკარპესადმი მისი მოწაფეობა, კვლავ აღვნიშნავთ, წმ. ირინეოსს წარმოუჩნდება ყველაზე უფრო მნიშვნელოვან მოვლენად თავის ცხოვრებაში, არა მხოლოდ იმიტომ, რომ თვით პოლიკარპე უაღრესად ღირსეული მწყემსი იყო სმირნის ეკლესიისა და მოძღვრების სამოციქულო წესით და სამოციქულო სულიერებით გადმომცემი, არამედ იმ მეორე უმნიშვნელოვანესი ასპექტითაც, რაც თვით ირინეოსისგანაა ხაზგასმული, რომ პოლიკარპე საკუთრივ, თავის მხრივ, როგორც ეს ადრე აღგვინიშნავს, გახლდათ ისტორიული მოწაფე იოანე ღვთისმტყველისა. ეს ფაქტი დასაბუთებულია და ნებისმიერ მეცნიერულ გამოკვლევაში პოლიკარპეს შესახებ აღნიშნული მონაცემი მკვეთრადაა ხაზგასმული, რომ პოლიკარპე იყო იოანე ღვთისმეტყველის მოწაფე. ამას ადასტურებს თვით ირინეოსიც ზემოთ ხსენებული ეპისტოლის ფრაგმენტში, სადაც ის ფლორინუსს ახსენებს პოლიკარპეს მოძღვრობას მათდამი, თუ როგორ ესაუბრებოდა მათ პოლიკარპე და განსაკუთრებით ხაზს უსვამს იმას თუ როგორ გადასცემდა პოლიკარპე მათ საკუთარ ხსოვნაში შემონახულ ხატებას იოანე ღვთისმეტყველისას. სხვაგვარად რომ ვთქვათ ირინეოსისთვის პოლიკარპე ერთი მხრივ უშუალოდ მოძღვარი იყო, მაგრამ მეორე მხრივ გამტარი, დამაკავშირებელი ხიდი და ჭეშმარიტად, ღვთივსულიერად და ცხოველსმყოფელობითად მართლაც დამაკავშირებელი ხიდი სამოციქულო ეპოქასთან, მოციქულთა ჟამთან და კონკრეტულად იოანე ღვთისმეტყველთან. აი ეს გახლავთ ყველაზე არსებითი იმ მოღვაწის ცხოვრებაში, რომელიც ირინეოს ლიონელის სახელითაა ცნობილი, რომელიც III ს-ის დამდეგს აღესრულა (202-203 წლებში) და რომელიც ბერძნულენოვანი აპოლოგეტიკის გვირგვინად მიიჩნევა.

რა თქმა უნდა, ამგვარი შეფასება ირინეოსის ღვაწლისა დღესაც არაერთგზის შეგვიძლია დავადასტუროთ, თუ მის შრომას, ყველაზე მნიშვნელოვანს მის თხზულებათა შორის, კვლავაც გადავიკითხავთ, კვლავაც შევისწავლით. და თუ ირინეოსისთვის პოლიკარპე იყო საშუალება და ღვთივსულიერი ხიდი სამოციქულო ეპოქასთან დაკავშირებისა, ჩვენ უკვე საკუთრივ ირინეოსის შესახებ შეგვიძლია ვთქვათ იგივე, რომ ირინეოსი დღეისათვის ჩვენთვის არის მართლაც ცხოველმყოფელობითი, ღვთივმიმადლებული თვისებებით შემკული ხიდი, გადამყვანი პირველ რიგში პოლიკარპესკენ, ხოლო პოლიკარპეს გზით სამოციქულო ეპოქისაკენ, დამაკავშირებელი სამოციქულო ჟამთან. დამაკავშირებელი არა მხოლოდ განწყობილებით, არა მხოლოდ იმით, რომ ცხოვლადაა მის შრომაში შემონახული და ჯერ კიდევ არ გარდასულა ჟამთა მდინარების შესაბამისად ის ცოცხალი, სამოციქულო მახარებლური განწყობილება, მოციქულთა სუნთქვა აშკარად შეიგრძნობა მის ყოველ სიტყვასა თუ ფრაზაში, ე.ი. არა მხოლოდ ამ განწყობილებით, არამედ საკუთრივ საღვთისმეტყველო მოძღვრების, საღვთისმეტყველო მეცნიერების, ღვთისმცოდნეობის ანუ როგორც ბერძნულად მას ეწოდება თეოგნოსიის უღრმესი და უზუსტესი გადმოცემის მხრივაც.

ეს მხარე და ეს სიღრმე სამოციქულო მოძღვრების გადმოცემისა მკვეთრად გახლავთ წარმოდგენილი მის ცნობილ და ცენტრალურ შრომაში სახელწოდებით “მხილება და დამხობა ცრუ ცოდნისა”. ეს თხზულება ხუთ წიგნად დაიწერა ირინეოსის მიერ. ჩვენ თავის დროზე, როდესაც წმ. იუსტინე მარტვილის მოძღვრებას და მის შრომებს განვიხილავდით, აღვნიშნავდით, რომ ერთ-ერთი დიდი დანაკარგი და დანაკლისი ჩვენთვის იუსტინეს შრომებიდან გახლავთ ის, რომ არ შემონახულა მისი უმთავრესი, კაპიტალური და მონუმენტური ანტიერეტიკული თხზულება სახელწოდებით “ერესების წინააღმდეგ”. მაგრამ მაშინვე აღვნიშნავდით, რომ მნიშვნელოვანი სწავლებანი ამ ძეგლისა, რა თქმა უნდა, დაკარგული არ არის, გვიანდელ საეკლესიო ტრადიციაში ან უშუალოდ ციტირებებით და იუსტინეზე მითითებით, ანდა მითითების გარეშე, მთლიანად განფენილია უდიდეს მოძღვართა ანტიერეტიკულ შრომებში და ამ კუთხით, რა თქმა უნდა, ჩვენ ვერ ვიტყვით, რომ იუსტინე მარტვილის ხსენებული ძეგლი დაკარგულია. ამასთან ამ გვიანდელ ავტორთა შორის პირველ რიგში მაშინვე მივუთითებდით წმ. ირინეოს ლიონელზე. მართლაც ირინეოსის ხსენებული ანტიერეტიკული შრომა ეფუძნება იუსტინეს ზემო ხსენებულ ძეგლს და ამავე დროს უშუალო მოპაექრეა რა ერეტიკოსებთან, უშუალოდ განმაქიქებელია რა ერეტიკული მოძღვრებებისა, იუსტინეს შრომებიდან მიღებულ სიკეთესთან ერთად, საკუთრივ თავისეული, პიროვნული გამოცდილებიდან გამომდინარე, ირინეოსი ჭეშმარიტად განუკიცხველად და შემოუპასუხებლად ამხობს ერეტიკულ სწავლებათა სიცრუეს და ეს მხარე და მძლეობა მწვალებლობებზე მას, როგორც ვხედავთ, სათაურშივე აქვს გატანილი, სათაურშივე უკვე მოცემულია მიმართულება წიგნისა, რომ იგი დამამხობელია ცრუ ცოდნისა.

ჩვენ ადრე განვიხილავდით გნოსტიციზმს, რომლის წიაღში შემავალი სექტებიც სწორედ ჭეშმარიტ ცოდნაზე აცხადებდნენ პრეტენზიას. მაგრამ ეკლესიამ, მართლმადიდებლობამ მათი ეს პრეტენზიები უარყო, მათი ე.წ. ცოდნა ნატყუარ ცოდნად ანუ ცრუ ცოდნად შერაცხა, მათი თითქოსდა ქრისტიანული მოძღვრება ცრუ ქრისტიანულ ანუ, ძველ ქართულ ტერმინს თუ მოვიშველიებთ, ქრისტე მტყუარ მოძღვრებად შერაცხა და ამ უარყოფის ჟამს, რა თქმა უნდა, თუ რომელია ჭეშმარიტი ცოდნა, რა არის ქრისტიანობა, როგორც მართლმადიდებლური გნოზისი, მართლმადიდებლური მცოდნეობა, მართლმადიდებლური მეცნიერება, ეს ჩამოაყალიბა და ეს დაგვისაბუთა. და ამ დამსაბუთებელთა შორის ერთ-ერთი უდიდესი სწორედ წმ. ირინეოსი გახლავთ.

მაგრამ ვმსჯელობთ რა ირინეოსზე, ამ ზოგადი შთაბეჭდილების შემდეგ, რა თქმა უნდა, გამართლებული იქნება კონკრეტულად შევეხოთ აღნიშნული შრომის ყველაზე არსებით თეოლოგიურ საკითხს. რა თქმა უნდა, ეს შრომა, როგორც მოცულობითაც ძალიან დიდი, ასეთ საუბრებში დეტალურად ვერ წარმოჩნდება, მაგრამ არსებითი რაც არის შეძლებისდაგვარად შემოკლებულად, მაგრამ იმ წესით, რომ რაობა ირინეოსის უძირითადესი საღვთისმეტყველო სწავლებისა ცხადად გამოჩნდეს, აი ეს მოსახერხებელი უნდა იყოს და ჩვენს წინამდებარე საუბარში და ალბათ მომდევნოშიც შევეცდებით, რომ ირინეოსის საღვთისმეტყველო სწავლების შეჯამება წარმოვადგინოთ ყველაზე უფრო მთავარ საკითხზე. მაგრამ ჯერ ის გვინდა აღვნიშნოთ, რომ როდესაც საეკლესიო ტრადიციაში გამოვყოფთ ღვთისმეტყველთა დიდ კრებულს ხოლო ამ კრებულში შემავალნი დიდი ღვთისმეტყველნი არიან, რა თქმა უნდა, მათი სიდიდე ღვთისმეტყველებაში აუცილებელი ნაყოფით, მათი მოღვაწეობის სრულიად გამჭირვალე შედეგით არის განპირობებული და ნაკარნახევი. ყველა ღვთისმეტყველი რაღაც კუთხით, მოძღვრებაში რომელიმე ასპექტის, რომელიმე საკითხის განსაკუთრებით გაღრმავებული განმარტებით არის ცნობილი და ამით არის ის დიდი ღვთისმეტყველი. ათანასე ალექსანდრიელმა მოგეხსენებათ არიანული ერესის საპირისპიროდ ძე ღმერთის, ბუნებითი ძეობის შესაბამისად, ნამდვილი ღმერთობის, ბუნებითი ღმერთობის დოგმატი დაასაბუთა და ამით არის ის განსაკუთრებულად ცნობილი საეკლესიო ტრადიციაში. კირილე ალექსანდრიელმა განკაცებული ღმერთის ერთპიროვნულობა დაასაბუთა, რომ ერთი პირი და ერთი გვამოვნებაა იესო ქრისტე და ეს ერთი პირი და ერთი გვამოვნება არის ღმერთ ჰიპოსტასი, კაცობრივ ბუნება მიღებული, და არა ისე, როგორც ნესტორი მოძღვრობდა, რომ თითქოს ღმერთი პიროვნეაბა ადამიან პიროვნებას შეუერთდა, რისი უარმყოფელიც კირილეს მთელი საღვთისმეტყველო მოღვაწეობაა და რითაც არის კიდეც იგი ცნობილი, როგორც დიდი ღვთისმეტყველი. ისევე როგორც თუნდაც თეოდორიტე კვირელი, რომელიც განსაკუთრებით იმით გამოირჩევა, რომ განკაცებული ღვთის ორბუნებითობა დაასაბუთა მონოფიზიტთა წინაშე. ვთქვათ მაქსიმე აღმსარებელი გამოკვეთილად იმით არის ცნობილი, რომ ერთნებიანთა ერესი უარყო და განკაცებული ღვთის - იესო ქრისტეს ორნებიანობა და ორი მოქმედება დაასაბუთა. უფრო მოგვიანო ავტორები, იქნება ეს წმ. იოანე დამასკელი, წმ. თეოდორე სტუდიელი, წმ. ნიკიფორე აღმსარებელი, რომელნიც განსაკუთრებით იმით არიან ცნობილნი, რომ ხატმებრძოლთა უსჯულო ერესი დაამხეს და ხატთაყვანისცემის საღვთო სწავლება დაასაბუთეს და დააფუძნეს, კვლავაც განამტკიცეს, და ასე შემდეგ.

ამრიგად ყველა ღვთისმეტყველს, რომელსაც ეპითეტი დიდი მიემართება, გამოარჩევს ამა თუ იმ საღვთისმეტყველო საკითხის გაღრმავებულად განხილვა და გაღრმავებულად შესწავლა. აქვე ისიც უნდა დავაზუსტოთ, რომ თუკი ვამბობთ ამა თუ იმ ღვთისმეტყველმა ესა თუ ის საკითხი შეისწავლა განსაკუთრებით ღრმად, ეს არ ნიშნავს ცხადია იმას, რომ იგივე ღვთისმეტყველი სხვა საკითხს ვერ შეისწავლიდა. განაწილება იმისა თუ რომელმა ღვთისმეტყველმა რომელი საკითხი, რომელი სამოძღვრო ნაწილი დაამუშავა, რომელი დოგმატი დაასაბუთა, ღვთივდადგენილია, ღვთის განგების ქვეშაა და აქ იგულისხმება შემდეგი: რომელ ღვთისმეტყველსაც რომელი დოგმატის გაუკუღმართების ჟამსაც მოუხდა ცხოვრება, შესაბამისად იმ დოგმატის დასაბუთება და იმ დოგმატის განმტკიცება და გაღრმავებული განმარტება ითავა. სხვა დოგმატს რომ შექმნოდა საფრთხე თუნდაც იმავე ეპოქაში, უთუოდ იმ სხვა დოგმატის დამსაბუთებლად მოგვევლინებოდა იგი. ათანასეს დროს საფრთხე შეეხო სწორედ ძე ღმერთის ბუნებითი ღმერთობის დოგმატს და ამიტომ აღნიშნული დოგმატის დასაბუთება და გაღრმავებული განმარტება გახდა საჭირო. კირილეს დროს პირუკუ ნესტორიანობა გამოვლინდა, რომელიც განკაცებული ღვთის ორპიროვნულობას მოძღვრობდა და შესაბამისად კირილეს ვალად ხვდა, რომ განკაცებული ღვთის ერთპიროვნულობა, ღმერთპიროვნულობა დაესაბუთებინა და ასე შემდეგ ყველა სხვა შემთხვევაში.

როდესაც ჩვენ წმ. ირინეოს ლიონელზე ვმსჯელობთ, რა თქმა უნდა, აქაც გამოიკვეთება საღვთისმეტყველო საკითხი, რომელიც ხსენებულმა მოღვაწემ განსაკუთრებით ღრმად დაამუშავა და სწორედ ამ კუთხით არის ირინეოსი შერაცხილი დიდ ღვთისმეტყველთა შორის. ეს გახლავთ საღვთისმეტყველო საკითხი განკაცებული ღვთის მიერ თავის კაცობრივ ბუნებაში მთელი კაცობრიობის შემოკრების შესახებ. მოძღვრება შემოკრების შესახებ არის ის ცენტრალური საღვთისმეტყველო სწავლება, რაც წითელ ზოლად გასდევს ირინეოსის ყოველ საღვთისმეტყველო სწავლებას, ყოველ გამონათქვამს, ყოველ ფრაზას და ყოველ თემას. ამიტომ ვამბობთ, რომ ამ კუთხით არის გამორჩეული ირინეოსის ღვთისმეტყველება და ეს კუთხე, ეს თემა და ეს საკითხი გახლავთ მოძღვრება შემოკრების შესახებ. შესაბამისად ვსაუბრობთ რა ირინეოსზე, ვფიქრობთ სწორედ ამ მოძღვრების ყველაზე უფრო არსებითი ელემენტები, უმთავრესი თვისებები უნდა გადმოვცეთ და წარმოვადგინოთ, რითაც ირინეოსის საღვთისმეტყველო პროფილი ჩვენს წინაშე კიდევ უფრო ნათლად წარმოჩნდება. აქ უმთავრესი გახლავთ შემდეგი: ირინეოსის შრომის დიდი ნაწილი ბერძნულ ორიგინალში არ შემონახულა, დაკარგული გახლავთ, მაგრამ საბედნიეროდ ეს შრომა ზედმიწევნითი, პირდაპირ კალკირებული თარგმანით შემონახული გახლავთ ლათინურში. ლათინურს ბერძნული ტექსტი გადააქვს იმდენად ერთგულად, რომ არ ტოვებს არც სუფიქსებს, არც პრეფიქსებს, არც ცალკეულ კავშირ ნაწილაკებსაც და ალბათ ამით გახდა შესაძლებელი, რომ უკანასკნელ ხანებში განხორციელდა ლათინურის საშუალებით ბერძნული ტექსტის უკუ აღდგენა, რეკონსტრუქცია და ამგვარად აღდგენილი ბერძნული ტექსტი გამოცემული გახლავთ, მაგრამ საკუთრივ თვით ავტორის კალმით დაწერილი ტექსტიდან ორიგინალი ბერძნული მცირედით შემორჩა ჩვენამდე. ამ ფაქტზე იმიტომ ვამახვილებთ ყურადღებას, რომ მოძღვრება შემოკრების შესახებ დადასტურებულია უდიდესწილად იმ ნაწილებში, რომლებიც ბერძნულ ორიგინალში თითქმის არ შემონახულა. ამიტომ ისმის რა კითხვა თუ რა ტერმინით აღნიშნავდა ირინეოსი თავის ამ მოძღვრებას, პირველ რიგში ყურადღებას მივაქცევთ ლათინურს, სადაც არაერთგზის აღნიშნული მოძღვრების გადმოსაცემად გამოყენებული გახლავთ ლათინური ტერმინი “რე კაპიტულაციო”, რაც ნიშნავს თავმოყრას, შეჯამებას. რამდენიმე შემთხვევაა, სადაც ლათინურის პარალელურად ჩვენადმე ბერძნული ტექსტიცაა შემონახული და ლათინური “რე კაპიტულაციო” ორიგინალში წარმოდგენილია ბერძნული ტერმინით “ანაკეფალაიოსის”, რაც ზედმიწევნით იმავე შინაარსისაა ლათინურ ტერმინთან დაკავშირებით რომ აღვნიშნეთ, კერძოდ ბერძნულში “თავი” გახლავთ “კეფალე” და “ანაკეფალაიოსის” იმავეს ნიშნავს, რასაც ლათინური “რე კაპიტულაციო”, ანუ შეჯამებას, თავმოყრას. როდესაც მიზნად ვისახავთ ირინეოსის მოძღვრების განხილვას აღნიშნულ საკითხთან დაკავშირებით, რა თქმა უნდა, ჯერ მოძღვრების განმსაზღვრელი ტერმინი უნდა შევიმუშაოთ საკუთრივ ქართულ ენაზე. ჩვენ ცხადია “რე კაპიტულაციო”-ს და “ანაკეფალაიოსი”-ს ვერ ვთარგმნით როგორც შეჯამება, როგორც თავმოყრა, ერთად მოგროვება და სხვა, იმიტომ, რომ აქ საკითხი ეხება მაცხოვრის კაცობრივ ბუნებაში მთელი კაცობრიობის გამთლიანებას. ამიტომ ერთადერთ მართებულ შესატყვისად გვესახება ქართული ტერმინი “შემოკრება” და შესაბამისად ირინეოსის სწავლებას აღნიშნულ საკითხთან დაკავშირებით განვსაზღვრავთ როგორც მოძღვრებას შემოკრების შესახებ. აქედან გამომდინარე გამოვიყენებთ რა ამ ტერმინს მსმენელმა ყოველთვის უნდა იგულვოს მასში სწორედ ის შინაარსი, რაც ზემორე ლათინურ-ბერძნულ ტერმინებს აქვთ, ანუ გამამთლიანებელი თავმოყრა, რომ მაცხოვარმა განკაცებისას თავის კაცობრივ ბუნებაში შემოკრიბა მთელი კაცობრიობა. ხოლო უფრო გაშლითად თუ რა უნდა ვიგულისხმოთ ამგვარ შემოკრებაში და რას გულისხმობს საკუთრივ ირინეოსი, ამას ჩვენს შემდგომ საუბრებში შევეხებით.

 

 

158–ე რადიო საუბარი ქრისტიანული ლიტერატურის შესახებ

ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე

აუდიო ვერსია იხ: https://www.youtube.com/watch?v=a_SLnGFISzQ


ირინეოს ლიონელის სწავლება შემოკრების შესახებ

მსმენელს შევახსენებთ, რომ ჩვენი საუბრის დასასრულს გამოვკვეთეთ ის გეზი, რითაც უნდა შევეხოთ ირინეოსის ღვთისმეტყველებას და გამოვყავით ის უმთავრესი საკითხი და სწავლება, რითაც ირინეოსი დიდ ღვთისმეტყველად არის ცნობილი, ეს გახლავთ მისი მოძღვრება შემოკრების შესახებ. წარმოვადგინეთ წინასწარი დებულებაც, რომ ირინეოსის განმარტებით, რაც მთელი ეკლესიისა და მართლმადიდებლობის განმარტებაა, მაცხოვარმა განკაცებისას თავის კაცობრივ ბუნებაში შემოკრიბა კაცობრიობა, შემოკრიბა ყოველი ადამიანი, ადამიანური ბუნების მქონე ყოველი ქმნილება, გარდასული, აწმყოში მყოფი და სამომავლონიც.

რა შინაარსი ჩაიდება ირინეოსისგან აღნიშნულ შემოკრებაში? ვიდრე ჩვენ ამ მოძღვრების არსს ჩავწვდებოდეთ, ჯერ უნდა გავიხსენოთ ის, რომ პავლე მოციქულმა მაცხოვრის განკაცების შესახებ მოძღვრების გადმოცემისას მაცხოვარს უწოდა მეორე ადამი. პირველი ადამი გასაგებია, რომ არის ბიბლიური ადამი, ისტორიული ადამი, ხოლო მაცხოვარს ეწოდა მეორე ადამი და ამგვარი სახელი მას ეწოდა საეკლესიო ღვთისმეტყველებაში კარგად ცნობილი მსჯელობითი ხერხის - ანტიპარალელიზმის გამოყენებით. ჩვენ ერთგზის გვქონდა შესაძლებლობა განგვემარტა ეს ტერმინი და ამჯერადაც განვმარტავთ, რომ ანტიპარალელიზმი გახლავთ ისეთი განხილვა, ისეთი სწავლება ანდა ისეთი აზრი, როდესაც ორი მოვლენა გარკვეული მსგავსი თვისებებით წარმოჩნდება და ეს მსგავსი თვისებები ორ მოვლენასთან დაკავშირებით წარმოდგენილია, მაგრამ ამავე დროს, მიუხედავად ცალკეული მსგავსებებისა, აღნიშნული მოვლენები შედეგით დიამეტრულად განსხვავებულნი არიან. ანტიპარალელური სწორედ ის მოვლენები გახლავთ და ის რეალობანი, რომლებიც გარკვეულწილად, გარკვეული გარეგანი მონაცემებით ერთი მეორეს ემსგავსებიან, მაგრამ შინაგანად, არსებითად ანუ შედეგითა და ნაყოფით და მოქმედებით, ერთიმეორეს დიამეტრულად ემიჯნებიან. რატომ არის მაცხოვარი მეორე ადამი? იმიტომ, რომ, როგორც პირველი ადამი თავის თავში მთელ კაცობრიობას ფლობდა, შესაბამისად მაცხოვარიც, განკაცებული ღმერთი, თავის კაცობრივ ბუნებაში გახდა დამტევნელი ასევე მთელი კაცობრიობისა. ესაა გარეგანი მსგავსება პირველ ადამსა და მეორე ადამს შორის. მაგრამ არსებითი განსხვავება და შედეგის სხვადასხვაობა იმას გულისხმობს, რომ ადამმა, თავის თავში მომცველმა მთელი კაცობრიობისა, კრებსითად და ზიარად წარწყმედა განუკუთვნა ყველას, დაეცა რა თვითონ, ყველას დაცემულობა მისცა, წარწყმედაში და ცოდვის ტყვეობაში ჩაიგდო რა თავი, მთელი კაცობრიობა ადამისგან შობილი, ასევე ცოდვისა და ჯოჯოხეთის უკეთურების ბორკილებში აღმოჩნდა. ამრიგად, ადამმა, კაცობრიობის მომცველმა თავის თავში, კაცობრიობას წარწყმედა, ბორკილი და დაცემულობა განუკუთვნა. ხოლო მაცხოვარმა, ადამისებრ მთელი კაცობრიობის მომცველმა თავის კაცობრივ ბუნებაში, ასევე კრებსითად, ასევე ზიარად, მთელ კაცობრიობას ცხონება დაუმკვიდრა, ცხონება მიჰმადლა და მიანიჭა. აი ესაა სწორედ ანტიპარალელიზმი, მაგრამ ეს ანტიპარალელიზმი უკვე თავის თავში გულისხმობს იმ მოძღვრებას გამოკვეთილად, რაც ასე განმარტებითადაა ირინეოსისგან გადმოცემული. თუ მაცხოვარი მეორე ადამია, უეჭველია, რომ ისიც თავის კაცობრივ ბუნებაში მთელ კაცობრიობას მოიცავს, იმიტომ, რომ სწორედ ამ ნიშნით ემსგავსება ის ადამს და სწორედ ამ თვისების მიხედვით შეიძლება მას ეწოდოს მეორე ადამი. მაგრამ საყურადღებო ის გახლავთ, რომ ირინეოსთან მოძღვრება შემოკრების შესახებ იწყება არა საკუთრივ მაცხოვრის შესახებ მსჯელობით, არამედ ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლის შესახებ მსჯელობით, სადაც ირინეოსი პავლე მოციქულის აღნიშნულ ანტიპარალელიზმს ავრცობს (ეს უფრო ადრეც, იუსტინე მარტვილთანაც გვხვდება ჩვენ) კონკრეტულად ევასა და ყოვლადწმინდა მარიამის შესახებ საღვთისმეტყველო სწავლების გადმოცემით. ირინეოსი ამბობს: “ქალწული იყო ევა სამოთხეში, როდესაც მას ქმრად ჰყავდა ადამი, და ევამ შეიწყნარა რა გველის სიტყვა (ჩვენ აქ ქართულ ენაში შეიძლება ვერ დავტიოთ ზედმიწევნით ის, რაც ბერძნულ სიტყვათა ურთიერთმიმართებაში განიჭვრიტება. კერძოდ ბერძნულში დაორსულება და მიღება ერთიდაიგივე სიტყვით აღინიშნება, რომ მაგა. “ლამბანო” ბერძნულად არის მიღება, მაგრამ ამ “ლამბანო”-ს როდესაც დაერთვის წინდებული “თანა”, ანუ ბერძნულად “სიუნ”, ეს უკვე ამავე დროს კონკრეტულად ნიშნავს დაორსულებას, ანუ ძველ ქართულად მუცლადღებას. ამიტომ საუბრობს რა აქ გველის სიტყვის მიღებაზე ირინეოსი, ბერძნული ტერმინი პარალელურად ნიშნავს აგრეთვე დაორსულებასაც, რაც უფრო მეტად ხაზგასმულია ირინეოსისგან, იმიტომ, რომ ამით მეტი გარეგანი პარალელიზმი იკვეთება ევასა და ყოვლადწმინდა მარიამს შორის), წარწყმედა და ცოდვა უშვა კაცობრიობას”. ანტიპარალელიზმით ქალწული იყო აგრეთვე ყოვლადწმინდა მარიამიც, რომელსაც ქმრად ჰყავდა იოსები და მან, უკვე განსხვავებით ევასგან, თუ პირველმა გველის სიტყვა მუცლად-იღო, ყოვლადწმინდა მარიამმა ღვთის სიტყვა მუცლად-იღო და შესაბამისად ცხონება და გამოხსნა უშვა კაცობრიობას ანუ მაცხოვარი, მხსნელი მოგვანიჭა ჩვენ. და რამდენადაც მაცხოვარი თავის კაცობრივ ბუნებაში მთელ კაცობრიობას იტევს, შესაბამისად მთელი კაცობრიობის დამტევნელი და შემომკრებელი სწორედ ყოვლადწმინდა ღვთისმშობელმა მოგვანიჭა ჩვენ და ამ კუთხით მოძღვრება შემოკრების შესახებ, რა თქმა უნდა, დედა ღვთისმშობლის შესახებ სწავლებაშიც გამოიკვეთება ირინეოსთან ანუ გამოიკვეთება მის მოძღვრებაში მარიოლოგიის შესახებ (მარიოლოგია ჩვენ ადრეც აღვნიშნავდით, გახლავთ თემატური მნიშვნელობის ტერმინი და აღნიშნავს ყოვლადწმინდა მარიამის შესახებ ღვთისმეტყველებას). ასე რომ მოძღვრება შემოკრების შესახებ ირინეოსთან უკავშირდება არა მხოლოდ ქრისტოლოგიას, არამედ აგრეთვე მარიოლოგიას, სათავეს აქედან იღებს, იმიტომ, რომ მაცხოვარი, ქრისტე, კაცობრიობის შემომკრებელი თავის თავში, სწორედ ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლისგან მოგვენიჭა ჩვენ. რატომ მოგვენიჭა ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლისგან? ირინეოსი განმარტავს: “პირველ დედამ, ევამ, როდესაც მან გველის სიტყვა მუცლად იღო (ანუ გველს დაუჯერა) ამით ცოდვის პირველი ნასკვი შეკრა. პირველ ნასკვი ცოდვისა ევასგან მომდინარეობს, ამ პირველ ნასკვს ამყარებს და ამჭიდროებს ადამი და ორივენი არიან პირველცოდვის ნასკვად შემკვრელნი, რამაც მათი დაცემა განაპირობა. მაგრამ ამ დაცემულობაში ადამისა და ევასგან შობილმა კაცობრიობამ სხვადასხვა თაობაში იმ პირველ ცოდვის ნასკვს მრავალი სხვა ნასკვი მიუმატა და ასე კაცობრიობის ისტორია დახუნძლული შეცოდებებით მივიდა იმ ეპოქამდე, როცა მაცხოვარი უნდა შობილიყო”. ჩვენ ამჯერად არ ვეხებით საკითხს თუ რატომ იშვა აუცილებლად ამ ეპოქაში მაცხოვარი, ეს უდიდესი და საღვთო სწავლებაა, რომ სწორედ მოცემულ ისტორიულ მომენტში უნდა შობილიყო ქრისტე, არც უფრო ადრე და არც უფრო გვიან. ირინეოსთან ამაზე ასევე გახლავთ მინიშნებანი, ისევე როგორც სხვა ღვთისმეტყველებთან, თუმცა ჩამოყალიბებულ სწავლებად ეს ყოველივე გამოკვეთილია მოგვიანებით წმ. გრიგოლ ნოსელთან. ჩვენ ამ შემთხვევაში მხოლოდ დასკვნას აღვნიშნავთ ამ მოძღვრებისას, რომ მაცხოვარი იშვა მაშინ, როდესაც ბოროტების მომგონმა ძალამ, ბოროტების გამომგონებლობითი უნარი ამოწურა (ბოროტების მომგონი ძალის ღწვა, რა თქმა უნდა, ფსევდო და ცრუ ღწვაა), მონდომება, მოქმედება დამცხრალი გახდა, როდესაც ამოიწურა ყოველგვარი სახეობა ბოროტების გამოვლენისა. ჭეშმარიტი მკურნალი მაშინ იწყებს სნეულის მკურნალობას, როდესაც სენი მთლიანად გამოვლინდება და არა მანამდე, როცა ერთი სიმპტომია სახეზე. იმიტომ, რომ სიმპტომატური მკურნალობა არსობრივ აღმოფხვრას სნეულებისას არ იწვევს და ამიტომ, როგორც უზენაესი მკურნალი, თავად ღმერთი, უფალი იესო ქრისტე, მოვიდა სწორედ მაშინ, როდესაც ბოროტება მთლიანად გამოვლინდა. ბოროტების მთლიანად გამოვლინებაში იგულისხმება ის, რომ უკლებლივ ყველა სახეობა ბოროტებისა უკვე რომ წარმოჩნდა. ეს არ ნიშნავს, რა თქმა უნდა, იმას, რომ მაცხოვრის განკაცების შემდგომ ბოროტება აღარ ვლინდება. ბოროტებანი კიდევ უფრო გამძაფრებულად და გამძვინვარებულად ვლინდება, რაზეც მცირედს მოგვიანებით აღვნიშნავთ, მაგრამ საკუთრივ ახალი სახეობა ბოროტებისა აღარ ვლინდება, იმიტომ, რომ სახეობათა მომგონი ძალა მივიდა რა უკიდურეს წერტილამდე თავისი ბოროტებათა გამოგონებებისა, შემუსვრილ იქნა განკაცებული ღმრთისგან, ანუ ბოროტება არსობრივად განიგმირა. როცა ბოროტების მომგონი ძალა განგმირულია, ეს იმას ნიშნავს, რომ ახალი სახეობა ბოროტებისა უკვე აღარ გამოვლინდება, ხოლო ძველ სახეობათა კვლავ და კვლავ ბოგინობა დედამიწაზე განწირულია აუცილებლად სიკვდილისათვის, სასიკვდილოდ განგმირულია, რადგან მისი თავი გაჭეჭყილი და შემუსრვილია. ისევე როგოც მცენარე, თუ მოეკვეთება ძირისგან და ეს მცენარე კვლავაც სახილველია, როგორც ცოცხალი, რომ მას ფოთლებიც აქვს და ნაყოფიც შეიძლება კარგა ხანს ქონდეს, მაგრამ ამის მიუხედავად ის გარდაუვალად განგმირულია, გარდაუვალად შემუსრვილია და სასიკვდილოდაა განწირული, ამგვარადვე ბოროტებას, რომელსაც ყოველგვარი ფესვი ამქვეყნად არსებობისა, ყოველგვარი ძლიერებისა და, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, სახეობათა გამოგონების სათავე დაეშრიტა და მოესპო, იგი განგმირულია, მისი გული შემუსრვილია. გრიგოლ ნოსელი ასეთ მაგალითს იშველიებს: ისევე როგორც ქვეწარმავალი, როდესაც მას თავი გაეჭეჭყება და ის უკვე მკვდარია, თავისი კუდით კვლავაც ირხევა და უფრო ძლიერად ირხევა, ამგვარადვე ბოროტებაც, რომლის თავიც ასევე განგმირულია განკაცებული ღვთისგან, თავისი კუდით კიდევ უფრო ძლიერად ირხევა, იმიტომ, რომ ის აგონიაშია, მაგრამ ეს რხევა არის უკვე სასიკვდილოდ განგმირულის რხევა და ეს რხევა თანდათანობით უეჭველად დაცხრება.

აი ასე განიმარტება ეკლესიის მამათაგან მაცხოვრის მოსვლის ისტორიული ჟამი, რომ სწორედ იმ დროს მოვიდა ის, როდესაც ბოროტების მომგონმა ძალამ გამოავლინა მთელი თავისი ბოროტებანი, ყოველი სახობანი ბოროტებისა გამოვლინდა, შეიმუსრა ეს თავი და დაშთენილია მხოლოდ კუდი, რომელიც უფრო ძალუმად ირხევა. მაგრამ გარდაუვალად დაცხრება და სასიკვდილოდ გაქვავდება.

ჩვენ ეს ყოველივე იმიტომ გავიხსენეთ, რომ მაცხოვრის განკაცებისას კაცობრიობის ისტორიის ცოდვათა ჯაჭვი აურაცხელი ნასკვით იყო უკვე გამოვლენილი და მთავარი პირველნასკვის გახსნა, რომლის გარეშეც ადამიანი ტყვეობიდან ვერ გათავისუფლდებოდა, შეუძლებელი იყო სხვა ნასკვთა ასევე გახსნისა და განგმირვის გარეშე. როგორც, რომ წარმოვიდგინოთ, ჩვეულებრივი ჯაჭვი ანდა ჩვეულებრივი ნასკვების ასხმულა, ყოველი ზემორე ნასკვი ისე ვერ გაიხსნება თუ მასზე მთლად ბოლო არ გავხსენით ჯერ, შემდგომ იმის მომდევნო, კიდევ უფრო იმის მომდევნო და ასე ვიდრე იმ პირველ ნასკვამდე არ ავალთ, რომლის გახსნითაც მთელი ხვეულა და მთელი ასხმულა უკვე გაშლილია. მაცხოვარმაც, წმ. ირინეოსის განმარტებით, უკუწრებრუნვით თავისი განკაცების ჟამს თავის თავში შემოკრიბა რა მთელი კაცობრიობა, ყველა ცოდვისმიერი ნასკვის გახსნით ის დასაბამიერი ნასკვიც შეჰმუსრა და ადამიანთა მოდგმა გაათავისუფლა ბოროტებისა და წყევლის ტყვეობისგან. ეს გათავისუფლება გულისხმობს იმას, რომ მაცხოვრის განკაცებით დადგა ჟამი ცხონებისა, ანუ მაცხოვრის განკაცებამდე კაცობრიობის ისტორიაში, ცოდვით დაცემის შემდეგ, იყო საყოველთაოობა წარწყმედისა (ჩვენ სამწუხაროდ უფრო მარტივ სიტყვას ვერ მოვუხმობთ, იმიტომ, რომ ეს ერთადერთი სიტყვაა რაც ამ მოძღვრებას გადმოსცემს), რაც იმას ნიშნავს, რომ ადამიანს რაც არ უნდა კეთილი ღვაწლი აღესრულებინა, რაც არ უნდა სათნოებითი მოღვაწეობა მარადიული თანამგზავრი გამხდარიყო მისი ცხოვრებისა, რაც არ უნდა მარხვა-ლოცვა გამოევლინა და სათნოების მწვერვალზეც რომ ასულიყო, ის მაინც წარწყმედაში მიდიოდა და ჯოჯოხეთში იმკვიდრებდა ადგილს, იმიტომ, რომ კარიბჭე ცხონებისა ჯერ გახსნილი არ იყო. მაგრამ როდესაც მაცხოვარმა გახსნა კარიბჭე ცხონებისა, ამის შემდგომ მყარდება ეპოქა, რომელსაც ეწოდება საყოველთაოობა ცხონებისა, ცხონების საყოველთაოობა ჩვენ მოგვიტანა სწორედ მაცხოვარმა. რა თქმა უნდა, ეს იმას არ ნიშნავს, რომ პიროვნულად ყველა ადამიანი მაცხოვრის მოსვლის შემდეგ, უნდათ თუ არ უნდათ მათ, ყველანი ცხონებულნი არიან, არამედ საყოველთაოობა ცხონებისა ნიშნავს იმას, რომ კაცობრივი ბუნებისთვის ცხონების გზა და კარიბჭე გახსნილია და ამიტომ ამ ბუნების მქონე ყველა ადამიანს შესაძლებლობა აქვს, რომ ხსენებულ კარიბჭეში შევიდეს, თუკი ინებებს და იღვაწებს ამისთვის. აი ესაა საყოველთაოობა ცხონებისა, რომ ყველას ეძლევა შესაძლებლობა ცხონდეს. თუკი მაცხოვრის მოსვლამდე არავის არ ჰქონდა შესაძლებლობა ცხონებისა, განურჩევლად იმისა ის სათნო იყო, უსათნოესი თუ უბოროტესი, მაცხოვრის მოსვლის შემდეგ ხორცში მყოფ ყველა ადამიანს, უბოროტესიც რომ იყოს ის, კვლავ და კვლავ აქვს შესაძლებლობა, ვიდრე ამ ქვეყნიდან წასვლამდე (გარდაცვალებამდე), ცხონებისა. ხოლო ის თუ რატომ არ მოხდა ღვთის განკაცებით ყველა ჩვენთაგანის მყისიერი ცხონება, პიროვნულად რატომ არ ვართ ჩვენც გამოხსნილნი და რატომ გვჭირდება მისთვის არჩევა და სხვა, ეს უკავშირდება უდიდეს და უმნიშვნელოვანეს საღვთისმეტყველო საკითხს საკუთრივ ადამიანის შექმნასთან დაკავშირებით. ადამიანი შეიქმნა ხატად და მსგავსად ღვთისა, ხოლო ხატება უპირველესად გულისხმობს თავისუფალ არჩევანს ადამიანისას საკუთარი აზროვნების კვალობაზე. მოაზროვნეობის თვისება და თავისუფალი ნება, რაზეც ჩვენ უკვე აღვნიშნავდით, აბსოლუტურად ერთი და იგივეა და ეს ქმნის სწორედ ადამიანის ხატებას ღვთისადმი. ყველაზე აღმატებული საბოძვარი, რაც კი ადამიანმა ღვთისგან მიიღო ესაა ღვთისადმი მადლით ადამიანის მიმსგავსება და ადამიანისაც კი ღმერთად წოდება პირობითად, იმდენად საღვთოა ეს თვისება. ესაა ადამიანის ჭეშმარიტად განმაღმრთობელი თვისება. ამიტომ თუ ოდესმე უფალი ამ თვისებას შეჰმუსრავს ადამიანში ანუ მის თავისუფალ ნებას რაიმეთი შეზღუდავს იმ საკითხებთან დაკავშირებით, რაც უშუალოდ მასზეა (ადამიანზე) დამოკიდებული და რაც ადამიანმა უნდა აირჩიოს, თუ საკუთარ არჩევანში ადამიანი აღარ იქნება თავისუფალი, შესაბამისად ის უკვე აღარ იქნება ხატი და მსგავსება ღვთისა და არ იქნება საკუთრივ ის ქმნილება, რასაც ადამიანი ეწოდება. ადამიანი ეწოდება იმ ქმნილებას, რომელიც შეიქმნა უფლის ხატად და მსგავსად. ესაა არსებითი, ადამიანის პიროვნების საფუძველდამდები თვისება და თუ საფუძველი შეიმუსრება, ადამიანიც, როგორც ქმნილება, გაუკუღმართდება და ასეთი ადამიანის არც ცხონება და არც სათნოების მწვერვალზე ყოფნა უკვე არანაირი მნიშვნელობისა არაა. უფრო მეტიც შეგვიძლია ვთქვათ, რომ თავისუფალი ნების და მოაზროვნების არ მქონე ადამიანის ცხონება აბსოლუტურად იგივეა, რაც ამავე ადამიანის წარწყმედა, უკეთ რომ ვთქვათ არანაირი მნიშვნელობა არა აქვს ის ცხონებულია თუ წარწყმედილია, იმიტომ, რომ ეს მისი არჩევანი არაა, მისი დამსახურება არაა და ამის განცდა უკვე მას არ შეუძლია. ამიტომ ეკლესია ურყევად ასწავლის, როგორც ეს გრიგოლ ნოსელის ერთ-ერთ შრომაშია, გიორგი მთაწმინდელის თარგმანით, “იძულებით ქმნილსა არაოდეს ვიტყვით სათნოებად”. სათნოება მხოლოდ ისაა, რასაც პიროვნულად აღირჩევს ადამიანი. ესაა ადამიანის გადამრჩენელი, მისთვის მარადიული ცხოვრების დამამკვიდრებელი და ამიტომაა, რომ ჩვენ არ ვსაუბრობთ თავისუფალი ნებისა და აზროვნების არ მქონე ქმნილებებზე, როგორც მარადიულ არსებებზე. ჩვენ არ ვსაუბრობთ ცხოველებზე და მცენარეებზე, როგორც სასუფეველში აღდგენილებზე და იქ მარადიული ცხოვრებით დამტკბარ ქმნილებებზე. წარწყმდება ის ვინც თავისუფალი ნებით წარწყმდება. თუ უფალს სურს, რომ ჩვენი თავისუფალი ნება შეზღუდოს, უმალ მაშინ შეზღუდავდა, როცა წარწყმედის საკითხი დგება, მაგრამ ეს უკვე გამოიწვევდა იმას, რომ საკუთრივ ადამიანური ბუნების ყველაზე არსებითი თვისება შემუსრვილიყო. შეუძლებელია, რომ ერთი და იმავე ბუნების მქონე ერთ პიროვნებას, რომელიც წარწყმედისკენ მიდის, შეუმუსრო არსებითი თვისება, ხოლო სხვებში დატოვო ეს თვისება, რადგან ეს ბუნებითი თვისებაა და თუ ბუნებითი თვისება ერთ ადამიანში შეიმუსვრება, უკლებლივ ყველა ადამიანში იგივე თვისება უკვე შემუსრვილია. ამიტომ არჩევანი ადამიანის წინაშეა და არჩევანის უფლება ესაა ყველაზე უფრო საღვთო თვისება მასში და არასოდეს ეს ღვთისგან, კვლავ აღვნიშნავთ, არ იზღუდება იმ შემთხვევაში და იმ საკითხებში, რაც უშუალოდ ადამიანზეა დამოკიდებული. საკუთარი ცხონება, რა თქმა უნდა, ადამიანზეა დამოკიდებული და ამიტომ, თუმცა უფალმა გახსნა კარიბჭე ცხონებისა და ეს ვლინდება იმით, რომ უკვე ყველა ჩვენთაგანს გვაქვს ცხონების შესაძლებლობა, მაგრამ ამავე დროს არანაირად არ იზღუდება ჩვენი პიროვნული ნება, ჩვენი პიროვნული არჩევანის უფლება. თუკი ავირჩევთ და ვიღვაწებთ ვცხონდებით, თუ არ ავირჩევთ და არ შევალთ იმ კარიბჭეში, რა თქმა უნდა, არ ვცხონდებით, მაგრამ შესაძლებლობა ცხონებისა ყველა ადამიანს ექმნება უფლისგან და ესაა სწორედ საყოველთაოობა ცხონებისა მაცხოვრის განკაცების შემდეგ.

 

159–ე რადიო საუბარი ქრისტიანული ლიტერატურის შესახებ

ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე

აუდიო ვერსია იხ: https://www.youtube.com/watch?v=ejWkDNYR8QU

 

ირინეოს ლიონელის ბიოგრაფია და მისი შრომის, “მხილება და დამხობა ცრუ ცოდნისა”, მოკლე მიმოხილვა

ჩვენ კვლავ წმ. ირინეოსის შესახებ წარმოვადგენთ განხილვას. ეს ცენტრალური ღვთისმეტყველი II საუკუნისა და საერთოდ ეკლესიის ისტორიაში, რა თქმა უნდა, შეძლებისდაგვარად დაწვრილებით შესწავლას მოითხოვს და პასუხისმგებლობაც დიდია, იმიტომ, რომ ჭეშმარიტად განსაკუთრებულ მოღვაწესთან გვაქვს საქმე. ჩვენ ზოგადად აღვნიშნავდით მისი ცხოვრების შესახებ, იმ განსაკუთრებული მოვლენის შესახებ, რომ ირინეოსი იყო მოწაფე წმ. პოლიკარპე სმირნელისა, ხოლო თავად პოლიკარპეს გზით, რამდენადაც იგი იოანე ღვთისმეტყველის უშუალო მოწაფე გახლდათ, ხიდი გაიდებოდა ირინეოსის თაობის ქრისტიანებსა და სამოციქულო ეპოქას შორის, რასაც თვით ირინეოსი ანიჭებდა ძალიან დიდ მნიშვნელობას. ამ ფაქტზე ჩვენ ნაწილობრივ უკვე ვისაუბრეთ, მაგრამ რამდენადაც გამოითქვა გარკვეული სურვილი მსმენელთაგან, რომ თვით ის ტექსტი, რომელიც მაშინ ვახსენეთ, ანუ ირინეოსის ეპისტოლის ფრაგმენტი მიმართული ფლორინუსისადმი, მისი სიყრმის მეგობრისადმი, უფრო ტექსტობრივად წარმოგვედგინა, ამჯერად ვრცელ და ამომწურავ ციტატას მოვიტანთ, სადაც ირინეოსი ფლორინუსს სწორედ იმ სიჭაბუკის წლების შესახებ ახსენებს, როდესაც ორივენი დამოწაფებულნი იყვნენ პოლიკარპეს. ეს ციტატა ეყრდნობა ხშირად ხსენებული ევსები კესარიელის შრომის “საეკლესიო ისტორია” მე-5 წიგნის მე-20 ქვეთავის 5-7 მუხლებს, სადაც ვკითხულობთ: “მე გიცნობდით თქვენ (ირინეოსი მიმართავს ფლორინუსს) ჯერ კიდევ ბავშვი მცირე აზიაში, პოლიკარპეს ახლოს. თქვენ მაშინ უკვე ღისშესანიშნავი პირი იყავით საიმპერიო კარზე. მე უკეთ მახსოვს მაშინდელი მოვლენები, ვიდრე ეხლანდელი ამბები. შემიძლია ვთქვა თუ სად ჯდებოდა ნეტარი პოლიკარპე, რომ ექადაგა ჩვენთვის, ანდა როგორ შემოდიოდა და გადიოდა იგი, როგორი იყო წესი მისი ცხოვრებისა, სახე მისი სხეულისა, საუბრები ხალხის წინაშე, ან თუ როგორ მოგვითხრობდა იგი იოანესთან (იოანე ღვთისმეტყველი) და უფლის სხვა თვითმხილველებთან თავის საკუთარ თანამყოფობაზე. როგორ წარმოთქვამდა იგი მათ სიტყვებს, ანდა როგორ გადმოგვცემდა ყველაფერს იმას, რაც მას ესწავლა მათი პირიდან უფლის შესახებ, უფლის სასწაულთა და სწავლებთა თაობაზე, ან კიდევ როგორ უთანხმებდა პოლიკარპე ყველაფერს მთლიანად საღვთო წერილს, რომელიც ესწავლა მას მისი ცხოვრების სიტყვის თვითმხილველთაგან. იმ დროიდან უფლისმიერი წყალობით ხარბად ვისმენდი ამგვარ ამბებს დავიწერდი მათ არა ქაღალდზე, არამედ ჩემს გულში, რომლებსაც ღვთის მადლით მადაჟამს ერთგულად ვიმეცნებ”.

როდესაც ამ წერილს გზავნიდა ირინეოსი, ფლორინუსი უკვე მღვდელი იყო და შესაბამისად ეს პიროვნებაც, როგორც ირინეოს ლიონელის ბიოგრაფიის შემადგენელი ნაწილი, თუნდაც ამ ეპისტოლით ჩვენთვის ცნობილი, რა თქმა უნდა, აღნიშვნის ღირსი გახლავთ. ამ ეპისტოლეზე და ამ ფაქტზე, რომ ირინეოსი დამოწაფებული იყო პოლიკარპე სმირნელთან, რაიმე უფრო ხელშესახები ისტორიული სხვა წყარო ჩვენ არ მოგვეპოვება და ამიტომ აღნიშნულ საკითხზე ამჯერად ამით დავკმაყოფილდებით. თუმცა დავძენთ ირინეოსის ბიოგრაფიასთან დაკავშირებით იმასაც, რომ წმ. ირინეოსი, რომელიც 177-178 წლებში, როგორც ეს კარგადაა ცნობილი პატროლოგიის მკვლევართათვის, გაიგზავნა რომში პაპ ელევთერიუსთან, უფრო სწორად წარგზავნილი იქნა ლიონის ქალაქის მართლმადიდებელ მოღვაწეთა მიერ. ეს ისტორიული ფაქტიც თვით ირინეოსის პიროვნების, უკვე ამ სიჭაბუკეში, განსაკუთრებულობის შესახებ ვფიქრობთ მრავლის მეტყველია. თვით ეს ხსოვნაში შემონახული მონაცემი ძალიან ძვირფასი ფაქტი გახლავთ, რომ ლიონის მოღვაწეები სხვათაგან მარტვილებად იწოდებოდნენ, მუხედავად იმისა, რომ ჩვენ ვიცით მარტვილი ეს უკვე აღსრულებული, მაცხოვრისათვის თავდადებული, მსხვერპლშეწირვითი გზით მოწამეობრივად აღსრულებული პირია. უძველეს პერიოდში მარტვილსა და აღმსარებელს ხშირად აიგივებდნენ. აღმსარებელს ჩვენ ვუწოდებთ იმ პირს, რომელიც იტანჯა მაცხოვრის სარწმუნოებისთვის, მაგრამ უშუალოდ ტანჯვის ჟამს არ აღსრულებულა. მრავალი ტანჯვა-განსაცდელი ვინც დაითმინა ისაა აღმსარებელი, მაგრამ ვინც უშუალოდ აღესრულა ტანჯვისას, ვინც ეწამა და ამ წამების ჟამს, რა თქმა უნდა, უფლის დამადასტურებელი, დამმოწმებელი ანუ მარტვილი გახდა საკუთარი ამქვეყნიური აღსასრულის ჟამს, ისინი არიან საეკლესიო ტრადიციით მარტვილებად წოდებულნი. თუმცა უადრეს პერიოდში, როგორც ეს იმავე ევსები კესარიელის საეკლესიო ისტორიიდან ხდება ცნობილი, მარტვილებს იმათაც უწოდებდნენ, რომელნიც ჯერ კიდევ ხორცში მყოფნი მრავალგანსაცდელ გავლილნი იყვნენ, ანუ იმ პირებს, რომლებსაც ჩვენ ჩვეულებრივ აღმსარებლებს ვეძახით. აი ამგვარნი მოღვაწენი, გამორჩეულნი, ირჩევენ სწორედ წმ. ირინეოსს დაახლოებით 177-178 წლებში და გზავნიან მას ლიონიდან რომში პაპ ელევთერიუსთან. ეს მივლინება ირინეოსისა კონკრეტულ მიზანდასახულობას გულისხმობს და ამავე დროს კონკრეტულ საკითხსაც ეხება, ეს გახლავთ კერძოდ მონტანიზმის საკითხი. ჩვენ მოგვიანებით ამ საკითხს უფრო ვრცლად შევეხებით, განსაკუთრებით როცა ტერტულიანეზე გვექნება საუბარი, ამჯერად კი მხოლოდ მოკლედ აღვნიშნავთ, რომ ეს ერთ-ერთი გვიანდელი (გვიანდელი იმ გაგებით, რომ იგი სამოციქულო ეპოქის ერთ-ერთი გვიანდელი გამოვლინებაა ერესისა II ს-ის II ნახევრიდან წარმოჩენილი და III ს-ის I ნახევარში აქტივიზებული, რომლის ლიდერი გახლდათ სწორედ მონტანი, რის გამოც ეს ერესი მონტანის სახელსაც ატარებს, თუმცა ამავე დროს ჩვენ მას შეგვიძლია ე.წ. ქარიზმატული ანუ ფსევდოქარიზმატული ცთომილება და მწვალებლობა ვუწოდოთ, რაც სხვათაშორის დღესაც არაიშვიათია) ერეტიკოსი მიიჩნევდა, რომ თვით გახლდათ სულიწმინდის ინკარნაცია, რომ სულიწმინდა იყო თვით განკაცებული. ისევე როგორც მაცხოვარი განკაცდა ადამიანად, ასევე თითქოს სულიწმინდა განკაცდა მონტანად. სწორედ ამ საკითხთან დაკავშირებით გაიგზავნა ირინეოსი რომში და მან თან წაიღო ზემოთ ხსენებულ მარტვილთა ეპისტოლე (რაც სხვათაშორის მთლიანადაა მოტანილი ევსები კესარიელის საეკლესიო ისტორიაში), სადაც მარტვილნი რომის პაპთან გარკვეულ წარდგინებას უკეთებენ ირინეოსს და ასეთი სიტყვებით მიმართავან ზემოთ ხსენებულ ელევთერიუსს: “ჩვენ ვთხოვეთ ჩვენს ძმასა და თანამდგომს ირინეოსს გადმოგცეთ თქვენ ეს წერილი. გევედრებით, რომ ღირსეულად მიიღოთ იგი, რამეთუ ეშურება იგი ქრისტეს აღთქმას. ყოველთა უწინარეს სწორედ მას წარმოგიდგენთ ლიონის ეკლესიისათვის მღვდლად”. იგულისხმება, რომ ამ დროისათვის წინა მღვდელი უკვე აღსრულებულია მარტვილურად და რომის პაპისგან ნებართვასა და კურთხევას მღვდლობაზე სწორედ ირინეოსი იღებს. ჩვენ სხვაგვარადაც შეგვიძლია ეს მომენტი წარმოვაჩინოთ. კონკრეტულად იმ მომენტში როდესაც ირინეოსი რომში იგზავნება, ის მღვდელი ლიონისა, რომელსაც შემდეგ შეცვლის ირინეოსი, ჯერ კიდევ ცოცხალი ჩანს, მაგრამ მარტვილთა წინა ჭვრეტით, როგორც ჩანს ღვთის განგებით, განისაზღვრებოდა და  შეიცნობოდა ის, რომ ირინეოსის დაბრუნების ჟამს ეს მღვდელი უკვე აღსრულებული იქნებოდა და ამიტომ არის, რომ ეპისტოლეში თითქოსდა წინდაწინაა გაცხადებული რომის პაპის წინაშე თხოვნა, რომ მისი კურთხევაც იყოს ირინეოსის მღვდლობისა ქალაქ ლიონისათვის. მართლაც, როდესაც ირინეოსი რომიდან გამოემგზავრა, ლიონის მღვდელი მოწამეობრივად უკვე აღსრულებული გახლდათ და სწორედ ირინეოსმა შეცვალა იგი. ირინეოსს შემდეგშიც ქონდა რომის პაპებთან ურთიერთობა. აქ იგულისხმება კერძოდ პაპი ვიქტორ I, რომელმაც განკვეთა ე.წ. აზიატები პასკალური დაპირისპირების, ე.წ. პასქალური კონტროვერსიების მიზეზით, აღდგომის აღნიშვნასთან დაკავშირებული გარკვეული უთანხმოებების საფუძველზე. ირინეოსი ამჯერად რომში არ წასულა, მაგრამ მან ეპისტოლეები გაუგზავნა ზოგ ეპისკოპოსს, თვით ვიქტორ პირველსაც, სადაც ყველა მათგანს სიმშვიდისა და თანხმობისკენ მოუწოდებდა. ამიტომ ევსების უწყებით, და საფიქრებელია, რომ ეს ევსების უშუალო აზრი არ არის, არამედ საერთოდ ეკლესიის აზრია, რომელიც ევსებიმ გაიმეორა, ყოველშემთხვევაში ამ უკანასკნელის უწყებით ირინეოსმა სწორედ მაშინ გაამართლა თავისი სახელი, ანუ როდესაც მშვიდობისმოყვარეობა დათესა განხეთქილთა შორის, რადგანაც მისი სახელი ბერძნული ფორმით ეირენაიოს, ანდა ეირენოპოიოს ნიშნავს შესაბამისად მშვიდობიანს და მშვიდობისმყოფელს. ეკლესიურ ტრადიციაში, რამდენადაც სახელს ყოველთვის ყურადღება ექცეოდა, ცხადია, რომ ირინეოსის ეს სახელწოდება მისი მოღვაწეობის მიზანდასახულობა გახდა და მან თავის ღვაწლში ჭეშმარიტად სწამა, რომ ამ სახელის ღირსი იყო, რამდენადაც მშვიდობისმყოფელობის მისია იტვირთა დაპისირპირებულთა შორის.

აღნიშნული მოვლენების შემდეგ ირინეოსის შესახებ ჩვენ არაფერი არ ვიცით. მოგვიანო ცნობით იგი მოწამეობრივად აღესრულა და შესაბამისად მღვდელმოწამე გახლავთ. თუმცა აქ ალბათ რაღაც უცნაურობაა, რომ ამ მოვლენის და ამ ფაქტის შესახებ (მისი მოწამეობრივად აღსრულების შესახებ) არაფერია თქმული ზემოხსენებული ევსები კესარიელის საეკლესიო ისტორიაში.

აი ამ მონაცემებით შეგვიძლია ის ბიოგრაფიული მხარე ირინეოსისა შევავსოთ, რაზეც ჩვენ ნაწილობრივ წინა საუბრებშიც აღვნიშნავდით და ყოველივე ამის შემდეგ დავუბრუნდებით იმ შრომას, რომელიც არსებითია ჩვენთვის ირინეოსის შესახებ გარკვეული დასკვნების გაკეთებისას, ირინეოსის მოძღვრების შეფასებისას. ეს გახლავთ მისი ცენტრალური თხზულება სახელწოდებით “მხილება და დამხობა ცრუ ცოდნისა”. ჩვენ ამ ძეგლის შესახებაც ასევე გავაკეთეთ მინიშნებანი, მაგრამ რამდენადაც გამოითქვა დაინტერესება, რომ ამ წიგნის მთლიანი მოცულობა შესავალის სახით, ცალკეული წიგნების მიხედვით, შედარებით უფრო დეტალურად აღგვეწერა და გადმოგვეცა, შესაბამისად ვიდრე საკუთრივ მოძღვრებას დავუბრუნდებოდეთ, მოძღვრებას შემოკრების შესახებ, რაც გახლავთ სწორედ ცენტრალური თეოლოგიური სწავლება ირინეოსისა, რამდენიმე სიტყვით ამ წიგნის შედგენილობას და ცალკეულ წიგნებში გამოხატულ და განხილულ თემატიკას შევეხებით.

ეს შრომა, კვლავ გავიმეორებთ, გახლავთ ხუთწიგნედი და იგი ორ მიზანს ისახავს: 1) მწვალებლურ მოძღვრებათა არსის გამოაშკარავებას და მათი შინაარსის წარმოჩენას და 2) მათ უარყოფას. თვით ეს ფორმა, ეს ორნაწილედობა და ამ ნაწილთა ამგვარი მიმდევრობა მკვეთრად ასაჩინოებს, რომ წმ. ირინეოსი ჭეშმარიტად აპოლოგეტია თავისი წერილობითი მოღვაწეობით მისი ამ შრომის ჟანრობრივი სახით, იმიტომ, რომ როგორც აღვნიშნავდით, აპოლოგეტიკის ურყევი პრინციპი იყო აპოლოგეტურ შრომაში პირველ ნაწილად ჯერ იმის უარყოფა, რასთანაც დაპირისპირება არსებობდა, იმ მოძღვრების უარყოფა რომელსაც ფლობდა ესა თუ ის ადრესატი აპოლოგეტური შრომისა და როდესაც ამოიძირკვებოდა და გაცხადდებოდა ცთომილება ამა თუ იმ წინასწარ უკვე თითქოსდა მიღებული და გამყარებული რაიმე მოძღვრებისა, რომელსაც ესა თუ ის პირი ფლობდა და რომელთანაც იყო სწორედ პაექრობა, აი ამის მხილების შემდეგ უკვე იწყებოდა მოძღვრების სისტემური წესით (რამდენადაც ეს მაშინ შესაძლებელი იყო) გადმოცემა. ამიტომ ირინეოსის შრომის ეს ორი ნაწილი ამ ძეგლის ჟანრობრივად აპოლოგეტურობას მკვეთრად უსვამს ხაზს.

ირინეოსი განხილვას იწყებს ვალენტინელთა მოძღვრების დეტალური გადმოცემით, როგორც ეს ხშირად არის სპეციალურ ლიტერატურაში აღნიშნული. თუმცა ამ ბოლო დროს გამოიკვეთა, რომ ამგვარი შეფასება მთლად სწორი არ უნდა იყოს, რადგან თვით ირინეოსი თავისი ამ წიგნის პირველი თავის მეორე პარაგრაფში ხაზგასმით მიუთითებს, რომ იგი უპირველესად შეეხება და განიხილავს არა საკუთრივ ვალენტინუსის და ვალენტინელთა სწავლებას, არამედ ვალენტინელთა სექტისგან აღმოცენებულ, ანუ როგორც თვით ირინეოსი ამბობს, თუ მის სიტყვა-სიტყვით გადმოვიტანთ ქართულად, ვალენტინოსის სექტის გამოყვავილებას (ბერძნ. “აპანთისმა”), ანუ პტოლემაიოსის, სხვა გნოსტიკოსის, და მისი მიმდევრების, ე.წ. პტოლემეელების, ერეტიკულ სწავლებას. პირდაპირი მითითებით ირინეოსი ამბობს, რომ იგი განიხილავს სწორედ პტოლემაიოსის მიმდევართა გნოსტიკურ მოძღვრებას. ასე რომ შრომა იწყება არა საკუთრივ ვალენტინელთა მოძღვრების, არამედ პტოლემაიოსის მოძღვრების განხილვით.

ვალენტინუსი ყველაზე ცნობილი გახლდათ II ს-ის გნოსტიკოსთა შორის, თუმცა პტოლემაიოსიც საკმაოდ ცნობილი პიროვნება უნდა ყოფილიყო. ყოველშემთხვევაში მისი შრომა “ეპისტოლე ფლორასადმი” ჩვენამდე თითქმის მთლიანად გახლავთ მოღწეული (მისი ბერძნული ტექსტი დიდი ხნის წინ გამოიცა კიდეც. ჩვენ ხელთ გვქონდა მეორე გამოცემა ამ ეპისტოლისა 1966 წელს განხორციელებული, გნოსტიკური ტექსტების ცნობილი მკვლევრის ქვისპელის მიერ), სადაც ცხადად გახლავთ ნაჩვენები, რომ მართლაც ირინეოსი რასაც განიხილავს თავისი წიგნის პირველ ნაწილში, ეს საკუთრივ გნოსტიკოს პტოლემაიოსის მოძღვრება უნდა იყოს. მაგრამ აქ ჩვენ, რა თქმა უნდა, ისიც უნდა აღვნიშნოთ, რომ რამდენადაც პტოლემაიოსის სწავლება ვალენტინუსის მოძღვრებიდან არის აღმოცენებული, მათ შორის ცხადია მკვეთრი სხვაობა არ არის, ეს არსებითად ერთი და იგივე მოძღვრებაა, და ამ კუთხით შეიძლება ითქვას, რომ ვალენტინელთა მოძღვრებას განიხილავს ირინეოსი. მხოლოდ შემდეგ ეხება იგი გნოსტიციზმის სათავეებს და გვაუწყებს ვთქვათ სვიმეონ მოგვის შესახებ (რომელიც ახალ აღთქმაშიც გამჟღავნებულია, თუ რა დაპირისპირება ქონდა მას პეტრე მოციქულთან), აგრეთვე მენანდრეს შესახებ, რომელმაც დააფუძნა მენადრიტების სექტა და სხვა.

ეს ყოველივე ხდება პირველ წიგნში, მაგრამ პირველი წიგნი ამით არ ბოლოვდება და ზემორე საკითხთა შემდეგ ირინეოსს მოაქვს ციტატები სხვადასხვა გნოსტიკური სკოლების წინამძღვართა შრომებიდან და ეს ციტირებანი არის გარკვეული თანამიმდევრობით დალაგებული. იმ გნოსტიკოსთა თანამიმდევრობა კი, რომელთა სიტყვების ციტირებასაც ახდენს ირინეოსი, ამგვარი გახლავთ, რომ პირველად არის დასახელებული სატორნილი, თავისი დროის საკმაოდ ცნობილი გნოსტიკოსი, ბასილიდე, კარპოკრატე, რომელსაც უკავშირდება კარპოკრატელთა სექტის დაფუძნება და რომელთან დაკავშირებითაც ყურადღებას იქცევს ერთი ფაქტი (რასაც შემდეგ ჩვენ ალბათ უფრო ვრცლად განვიხილავთ, როდესაც აპოკრიფებზე გვექნება მსჯელობა), რომ ბოლო ხანებში (70-იანი წლები) იერუსალიმის საპატრიარქო ბიბლიოთეკაში აღმოჩნდა ერთი ფურცელი ერთ-ერთი აპოკრიფისა, რომელსაც ეწოდება “მარკოზის საიდუმლო სახარება”. ინგლისელმა მეცნიერმა სმიტმა ვრცლად შეისწავლა ეს ფრაგმენტი და დიდი (დაახლ. 500 გვ.) მონოგრაფია მიუძღვნა ამ საკითხს, სადაც განხილულია ე.წ. საიდუმლო სახარების რაობა, თუ რა ძეგლი უნდა ყოფილიყო იგი, და თვით იმ შემორჩენილი ტექსტის, რომელშიც სწორედ ამის შესახებაა უწყება, ფრაგმენტი. ამ წიგნის გამოსვლით უფრო ცნობილი გახდა კარპოკრატე და კარპოკრატიანელები, იმიტომ, რომ სწორედ მათ სექტას დაუკავშირდა ეს აპოკრიფი, ანუ მოღწეული და გადარჩენილი ფრაგმენტიდან ცხადი გახდა, რომ კარპოკრატელთა სექტას ხელთ ჰქონია ხსენებული აპოკრიფი, რაც მათ ალექსანდრიის ბიბლიოთეკიდან, ამ ბიბლიოთეკის მცველის, ერთ-ერთი მღვდლის, მოსყიდვის შედეგად, მიუტაციათ და დაუმახინჯებიათ, როგორც ამას დასძენს ჩვენამდე მოღწეული პატარა ფრაგმენტის უცნობი ავტორი. თუმცა თვით მკვლევარი სმიტი ვარაუდობს, რომ ავტორი ამ ეპისტოლისა ნამდვილად კლიმენტი ალექსანდრიელი უნდა ყოფილიყო. თუმცა ეს სხვა საკითხია და როდესაც ჩვენ აპოკრიფების შესახებ გვექნება მსჯელობა ამ საკითხს ალბათ კვლავ დავუბრუნდებით და იმ შემორჩენილი ფრაგმენტის ტექსტსაც დეტალურად მოვიტანთ, იმიტომ, რომ ფილოლოგიური კუთხით ძალიან საყურადღებოა. მაგრამ ამჯერად დავუბრუნდებით იმ მიმდევრობას გნოსტიკოსებისას, როგორადაც ისინი წარმოდგენილნი არიან ირინეოს ლიონელის შრომაში, ესენი გახლავთ, კვლავ აღვნიშნავთ, სატორნილი, ბასილიდე, კარპოკრატე, კერინთუსი, რომელმაც ცნობილი ერეტიკული სახარება დაწერა და ასევე კერინთელების სექტა დააფუძნა, ებიონიტები, ებიონის მიმდევრები, ნიკოლაიტები, ახალ აღთქმაში მოხსენიებული შვიდი დიაკონიდან ერთ-ერთის - ნიკოლას მიმდევრები, შემდეგ კერდონი, მარკიონი, ძალიან ცნობილი გნოსტიკოსი, ტატიანე სირიელი (რომლის განხილვასაც ჩვენ არაერთი საუბარი მივუძღვენით) და ენკრატიტები, რომლებიც, რა თქმა უნდა, ტატიანესთან ერთიანდებიან, იმიტომ, რომ მათი მოძღვრებით ხორცის მჭამელობა ეს ცოდვა და ღვთის გმობაა. აი ეს გნოსტიკოსებია ჩამოთვლილი, განხილული და ციტირებული ირინეოსის მიერ. თუმცა იგივე ირინეოსი აღნიშნავს იმასაც, რომ მხოლოდ ეს სახელები არ ამოწურავს ჭეშმარიტების მოწინააღმდეგეთა სიას.

აი ესაა ის ძირითადი პრობლემატიკა და განხილული საკითხები, რაც შეადგენს ირინეოსის ხსენებული შრომის პირველ წიგნს. ჩვენ დროებით აქ შევჩერდებით და დანარჩენი ოთხი წიგნის შესახებ ცნობებს შემდგომ საუბარში მოგაწვდით.

 

160–ე რადიო საუბარი ქრისტიანული ლიტერატურის შესახებ

ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე

აუდიო ვერსია იხ: https://www.youtube.com/watch?v=GCIRvuJzJQo


ირინეოს ლიონელის შრომათა მიმოხილვა

ჩვენ კვლავ წმ. ირინეოსის შესახებ წარმოვადგენთ განხილვას. შეგახსენებთ, რომ წინა საუბარში უშუალოდ შევეხეთ მისი ცენტრალური შრომის, ხუთწიგნედის, პირველ წიგნს და იმ თემატიკას რაც ამ პირველ წიგნში განიხილებოდა ავტორის მიერ. როგორც დასასრულს აღვნიშნეთ დანარჩენი წიგნების შესახებაც ასეთ ზოგად ცნობებს ჩვენ შემდგომ საუბარში მოგაწვდიდით და ეს საუბარი ამჟამად მიმდინარეობს.

ხსენებული შრომის მეორე წიგნი უკვე არის უარყოფა ვალენტინელთა და მარკიონიტთა გნოსტიკური წვალებისა. ანუ თუ წინა წიგნში ჩვეულებრივ ციტირება და გადმოცემა იყო მათი ცრუ მოძღვრებისა, მეორე წიგნში უკვე იწყება ამ მოძღვრებათა და ამ ციტატების უარყოფანი არგუმენტირების გზით, როგორც ეს საერთოდ აპოლოგეტებს სჩვეოდათ. ამიტომ ეს მეორე წიგნი გახლავთ ანტიერეტიკული ღვთისმეტყველების ერთ-ერთი გამორჩეული ნიმუში, რაც, რა თქმა უნდა, თავისი ღირსებით იმსახურებს იმას, რომ დღესაც ითარგმნოს და მკითხველს და მსმენელს მიეწოდოს.

რაც შეეხება მესამე წიგნს, იგი კვლავაც იმავე მწვალებლობებს უარყოფს უკვე საკუთრივ საეკლესიო ანუ მართლმადიდებლური ღვთისმეტყველების და ამ ღვთისმეტყველებაში განსაკუთრებით ქრისტოლოგიის გზით. თუ როგორია წმ. ირინეოსის ქრისტოლოგია და ცენტრალური საკითხი ქრისტოლოგიაში მისთვის რა არის, ამაზე ჩვენ მოგვიანებით ვისაუბრებთ.

მეოთხე წიგნშიც კვლავ იგივე ერესებია უარყოფილი, ოღონდ ამჯერად საკუთრივ მაცხოვრის სიტყვათა გზით, და აგვირგვინებს ამ განხილვებს მეხუთე წიგნი, რაც ეხება კონკრეტულად ხორციელ აღდგომას, რასაც ყველა გნოსტიკოსი უარყოფდა და რაც თვით გნოსტიკური მოძღვრების საფუძველშივე იდო. შეუძლებელია, რომ მათ თავიანთი მოძღვრების ერთგულთ, ჰქონოდათ ოდესმე სასოება და რწმენა იმისა, რომ ისინი სასუფეველში დამკვიდრდებოდნენ და მარადიულად იცოცხლებდნენ. თუმცა ამით არ სრულდება ეს მეხუთე წიგნი, ბოლოს ირინეოსი საუბრობს ე.წ. მილენარიზმის შესახებ, რაც ჩვენ წმ. იუსტინე მარტვილთან დაკავშირებითაც განვიხილეთ და რაც II საუკუნეში ზოგჯერ გაკრთება ეკლესიის მამებთან, ღვთისმეტყველებთან. თუმცა მას შემდეგ, რაც მილენარიზმის არსი გამოიკვეთა და მხილებულ იქნა III ს-ის შუა წლებიდან, ეკლესიის მამების შრომებში, რა თქმა უნდა, არანაირი კვალი მისი გამოვლინებისა უკვე აღარ შეიმჩნევა.

როდესაც ირინეოსი ყოველივე ზემოთქმულს განიხილავს და უარყოფს სისტემური წესით გნოსტიკურ მოძღვრებას, გნოსტიკოსთა შრომებს და ათასგვარ ერეტიკულ განშტობებეს, ცხადია მისთვის უმთავრესი წყაროები ამ მხილებათა ჟამს საკუთრივ გნოსტიკოსთა შრომები გახლავთ, რომლებსაც იგი დაწვრილებით აანალიზებს და ამხილებს, როცა მხილების აუცილებლობა დგება. მაგრამ მხილების ჟამს ირინეოსი, ცხადია, ეყრდნობა წინარე საეკლესიო ანტიერეტიკულ ტრადიციას. მართალია ამ ტრადიციის უდიდესი ნაწილი დღეს დაკარგული გახლავთ, მაგრამ, რა თქმა უნდა, ეს ტრადიცია უაღრესად ხელშესახები იყო თავის დროზე. კერძოდ მაგალითად დაკარგულია ირინეოსის მიერ მითითებული პაპიას ჰიერაპოლელის სიტყვები. პაპიას ჰიერაპოლელი მოციქულთა მოწაფე გახლდათ, რომელსაც დაწერილი ჰქონდა წიგნი “საუფლო სიტყვათა განმარტება”, რომლიდანაც მხოლოდ რამდენიმე მცირე ფრაგმენტია შემონახული ევსები კესარიელის საეკლესიო ისტორიაში. ირინეოსი ასევე უთითებს ანტიერეტიკულ ლიტერატურაში მცირე აზიის მოხუცებულთა სიტყვებს. ძნელია ამ ძეგლის რაობის დადგენა, თუმცა უაღრესად საყურადღებო ჩანს. რა თქმა უნდა, ძირითადი წყაროები მისთვის უნდა ყოფილიყო წმ. იუსტინე მარტვილის მონუმენტური “ერესების უარყოფა” და კონკრეტულად მარკიონის მწვალებლობის წინააღმდეგ მიმართული შრომა ამავე სათაურით. მაგრამ ზემორე და კიდევ სხვა წყაროებიც ირინეოსისგან ყოველ ნაბიჯზეა გათვალისწინებული და საერთოდ მისი უდიდესი ერუდიცია, როგორც ეს ერთსულოვნად არის აღიარებული ძველი ავტორების მიერაც და თანამედროვე მკვლევართა მიერაც, რა თქმა უნდა, ყოველთვის არ მოგვცემს საშუალებას ჩვენ, რომ მთლიანად გავისიგრძეგანოთ თუ რა მასშტაბის ერუდიცია ვლინდება მწიგნობრული თვალსაზრისით მის ზემოხსენებულ შრომაში.

ერთ-ერთი მკვლევარი სხვათაშორის ირინეოსის უმთავრეს წყაროდ მიიჩნევს ჩვენს მიერ ადრე განხილული თეოფილე ანტიოქიელის შრომას “ავტოლიკესადმი”, მაგრამ განსაკუთრებით ამ თეოფილე ანტიოქიელის დაკარგულ შრომებს, რომლებიც ჩვენამდე არ მოღწეულა. ეს შრომები გახლავთ ანტიერეტიკული ძეგლები “ჰერმოგენეს წინააღმდეგ” და “მარკიონის წინააღმდეგ”, რომლებიც დღეისათვის დაკარგულია. დავძენთ, რომ ამ შრომათა სახელწოდებანი ჩვენთვის ცნობილია ევსები კესარიელისგან. რაც შეეხება თეოფილეს ჩვენამდე მოღწეული შრომის, რომელიც თავში ვახსენეთ, მიმართებას წმ. ირინეოსის შრომასთან, მკველვართა აღიარებით ნაცნობობა და გათვალისწინება შეიძლებოდა სახეზე ყოფილიყო, მაგრამ მაინც მკვეთრი პარალელი მათ შორის ნაკლებად შეიმჩნევა. უფრო ხაზგასასმელია სწორედ ანტიერეტიკული თხზულებების გამოყენება, იქნებოდა ეს ანტიერეტიკული თხზულებები დაწერილი თეოფილესგან, ანდა წმ. იუსტინესგან თუ სხვა რომელიმე საეკლესიო მამისგან.

ირინეოსის ამ შრომის დაცულობაზეც გვქონდა ჩვენ საუბარი, მაგრამ უფრო დეტალურად ამჯერად აღვნიშნავთ, რომ იგი სრული ლათინური თარგმანითაა ჩვენამდე მოღწეული რამდენიმე ხელნაწერში და როგორც ასევე ერთსულოვნადაა მკვლევართაგან მიღებული, ეს თარგმანი უძველესია. ზოგი მკვლევარი უფრო წლების მიხედვითაც შემოსაზღვრავს თარგმანს და მიუთითებენ, რომ ეს თარგმანი შესრულებული უნდა იყოს ჩრდ. აფრიკაში 370-420 წლებში. თუმცა არის განსხვავებული შეხედულებაც, ისეთი დიდი ავტორიტეტის, როგორიც გერმანელი მკვლევარი ჰუგო კოხი გახლავთ (სხვათაშორის ეს ის მკვლევარია, რომელიც მეორე ცნობილ მკველვართან – შტიგლმაიერთან ერთად ასაბუთებდა არეოპაგეტული შრომების გვიანდელობას და მასზე პროკლე დიადოხოსის თხზულებათა გავლენას), ვინც სხვა თარიღს გვაწვდის ირინეოსის თხზულების ლათინური თარგმანისას, მისი აზრით ეს თარგმანი 250 წლამდეა შესრულებული. არგუმენტი არის ძალიან სოლიდური, მანამდეც ცნობილი, მაგრამ ნაკლებად ყურადღება მიქცეული, კერძოდ ის რომ ამ ლათინურ თარგმანს ირინეოსის შრომისას უკვე იმოწმებს წმ. კვიპრიანე კართაგანელი, რომელიც მოგეხსენებათ 50-იან წლებში აღესრულება მარტვილურად და შესაბამისად მისგან ნასარგბლევი ძეგლი უფრო ადრე დაწერილი უნდა ყოფილიყო. არიან მკვლევარნი, რომლებიც ლათინურ თარგმანს კიდევ უფრო აძველებენ და დაახლოებით 200 წლით ათარიღებენ, ფაქტობრივად ირინეოსის სიცოხლის მიწურულით, იმიტომ, რომ ირინეოსი დაახლოებით 203 წელს აღესრულა. რაც შეეხება ბერძნულ ორიგინალს, მისი მრავალრიცხოვანი ფრაგმენტები მეტნაკლებადაა შემორჩენილი და ეს ფრაგმენეტები ჩვენ გვხვდება წმ. იპოლიტე რომაელის, იმავე ევსები კესარიელის და განსაკუთრებით წმ. ეპიფანე კვიპრელის ანტიერეტიკულ შრომებში. საყურადღებოა ისიც, რომ ამ შრომის ზოგი ფრაგმენტი შემონახულია პაპირუსის გრაგნილებში. დავძენთ აგრეთვე იმასაც, რომ გარდა ლათინური, ზედმიწევნითი და სრული თარგმანისა, ჩვენამდე მოღწეულია ბოლო ორი წიგნის (ე.ი. მეოთხე და მეხუთე წიგნების) სომხური თარგმანი და მიიჩნევა, რომ ეს სომხური თარგმანი არის ზედმიწევნითი. აქვე ვახსენებთ სირიულ თარგმანსაც, რადგან სირიულად ცნობილია დაახლოებით 33 ფრაგმენტი ამ შრომისა და შესაბამისად მიიჩნევა, რომ ეს ძეგლი სირიულადაც უნდა ყოფილიყო თარგმნილი. თუმცა ასეთ დროს საფიქრებელია, რომ სომხურის ზედმიწევნითობა ბერძნულ ორიგინალთან საეჭვოა და ამ შემთხვევაშიც, ისევე როგორც თავისი ლიტერატურული მემკვიდრეობის უდიდეს ნაწილში, სომხური ეყრდნობა სირიულს.

ჩვენ რამდენადაც სრულად გვსურს რომ წარმოვიდგინოთ ირინეოსის მოღვაწეობა და ღვთისმეტყველებას, რომელიც ნაწილობრივ დაწყებული გვაქვს, შემდეგ დავუთმოთ ყურადღება, ბარემ აქვე შევეხებით ირინეოსის მეორე შრომასაც, რომელიც ამგვარ სათაურს ატარებს “გაცხადება სამოციქულო სწავლებისა”. ეს გახლავთ ერთ-ერთი უდიდესი მნიშვნელობის ძეგლი, რომლის პუბლიკაციაც რამდენიმე გზის შესრულდა. ძირითადად ის ასევე ლათინური ტექსტითაა მოღწეული, თუმცა რამდენიმე გზის განხორციელდა თარგმანიც. შედარებით ბოლო ხანებში მაგალითად გამოიცა და ჩვენ თვითონაც გვაქვს ინგლისურად შესრულებული თარგმანი, ორიგინალის პარალელურად, აურაცხელი კომენტარებით, და მთელი ეს სისავსე მეცნიერული ლიტერატურისა ამ ძეგლის შესახებ და კვლევის ინტენსივობა უეჭველად სწამებს და ისედაც სათაურიდანვე გამჭირვალეა, რომ განსაკუთრებული ღირებულების ძეგლი უნდა ყოფილიყო იგი, უნდა ყოფილიყო, რადგან  მთლიანი სახით ორიგინალურ ანუ ბერძნულ ენაზე იგი შემონახული არ გახლავთ და მეტიც, დიდი ხნის მანძილზე საერთოდ ამ შრომის მხოლოდ სათაური იყო ცნობილი ევსები კესარიელის საეკლესიო ისტორიიდან. არის იქ ერთგან ხსენებული ეს შრომა მე-5 წიგნის 26 თავში და მხოლოდ ეს იყო მკვლევართათვის ხელმისაწვდომი, სანამ 1904 წელს აღმოჩნდებოდა ამ თხზულების სრული სომხური თარგმანი, რომელიც მცირე ხნის შემდეგ, დაახლოებით 1907 წელს, ცნობილმა ტერ მიკირტიჩიანმა გამოაქვეყნა. ამ თარგმანის საფუძველზე ცხადი ხდება, რომ ხსენებული ძეგლი, “გაცხადება სამოციქულო სწავლებისა” არის აპოლოგეტური ხასიათისა და შედგება ორი ნაწილისგან. პირველი ნაწილი გადმოგვცემს ქრისტიანული სარწმუნოების არსს, ეს გახლავთ კერძოდ 4-42 თავები, და ამავე ნაწილში ჩვენ გვაქვს ღვთისმეტყველება ღვთის სამპიროვნების შესახებ, შესაქმის, ცოდვით დაცემის, მაცხოვრის განკაცების, გამოსყიდვის შესახებ და სხვა. ალბათ ისიც უნდა აღვნიშნოთ, რომ ამავე ნაწილში წარმოჩენილია ღვთის განსაკუთრებული ზედამხედველობა კაცობრიობის ისტორიაზე ადამიდან იესო ქრისტემდე. ესაა პირველი ნაწილი ამ შრომისა სახელწოდებით “სამოციქუო სწავლების გაცხადება”. რაც შეეხება მეორე ნაწილს, რომელიც მოიცავს თავებს 42-97, ეს ნაწილი მკითხველის წინაშე წარმოადგენს ძველი აღთქმის საწინასწარმეტყველო სიტყვებს, რომლებიც სწამებენ ქრისტეს მიერ ჭეშმარიტებას. თვით ირინეოსის შემაჯამებელი სიტყვები, რაც ჩვენ ციტატის სახით შეგვიძლია მოვიტანოთ, ამგვარი გახლავთ: “თუკი წინასწარმეტყველებმა იწინასწარმეტყველეს, რომ ქვეყნად მოვლინებული ძე ღვთისა ჭეშმარიტად გამოიხსნის კაცთა მოდგმას, თუკი მათ გვაუწყეს ისიც, ქვეყნის რომელ ადგილას, როგორ და რა სახით მოივლინებოდა უფალი, თუკი მაცხოვარმა თვითვე აღასრულა ყველა ეს წინამორბედი მინიშნებანი მის შესახებ, შესაბამისად ჩვენც მისდამი (უფლისადმი) ჩვენი რწმენა ურყევ საფუძველზე უნდა დავაშენოთ და ეს ურყევი საფუძველი არის სწორედ ის, რომ რაც აქამდე ახდა ასევე ნაწინასწარმეტყველები იყო. შესაბამისად თუ ეს ნაწინასწარმეტყველები განმართლდნენ ჩვენ რამ უნდა დაგვაბრკოლოს, რომ მათდამი რწმენა ოდნავ მაინც შეგვერყეს. რაც გამართლდა ესაა სწორედ ყველაზე უფრო საიმედო საფუძველი ჩვენთვის, რომ ისინიც ასევე განმართლდება, რაც უფრო გვიანდელი ეპოქისათვის არის მათგან ნაწინასწარმეტყველები. ასე რომ მართებული უნდა იყოს ის, რაც სწამეს მოციქულებმა, რომლებიც უფლის მიერ მიმოიგზავნენ მთელ ქვეყანაზე და რომლებმაც იქადაგეს, რომ მოვიდა ძე ღვთისა, რათა დაეთმინა მას ვნება, ხოლო ვნების დათმენით გაეუქმებინა სიკვდილი და გამოვესყიდეთ ჩვენ”.

ამ ძეგლის დასასრულს ირინეოსი მკითვხელებს მოუწოდებს რწმენასთან შეთანხმებული ცხოვრებისაკენ და ამავე დროს, რა თქმა უნდა, გამოვლენილია გულმოდგინება, რომ მკითხველი და მსმენელი მწვალებლური უღვთოებისგან განარიდოს.

ეს შრომაც ვფიქრობთ დიდი ინტერესის გამომწვევი იქნება და მისი პუბლიკაცია და თარგმნა ქართულ ენაზე ჩვენი აზრით ასევე უსათუოდ უნდა მოხდეს, იმიტომ, რომ უადრესი ეპოქის სამოციქულო სწავლების შემცველი თხზულება გახლავთ. დაახლოებით იმ რანგის ძეგლია ეს, როგორიც გახლავთ იპოლიტე რომაელის ავტორობით ცნობილი მოციქულთა გადმოცემა ანუ მოციქულთა ტრადიცია.

რაც შეეხება ირინეოსის სხვა შრომებს, მათგან მხოლოდ უმნიშვნელო ფრაგმენეტები გახლავთ მოღწეული. ჩვენ შეგვიძლია ეს ფრაგმენტები ჩამოვთვალოთ, პირველ რიგში თავისთავად ცხადია ის რაც უკვე წაკითხული იყო ჩვენგან, კერძოდ ირინეოსის ეპისტოლე ფლორინუსისადმი, რომელსაც თავისი სათაურიც აქვს, სადაც ეპისტოლეში განხილული საკითხი განსაზღვრულია, ეს გახლავთ საკითხი ერთმთავრობის შესახებ, ანუ იმის შესახებ, რომ ღმერთი არ არის მიზეზი ბოროტისა. ასევე ფლორინუსისადმი გაგზავნილი შრომა ოგდოადის შესახებ, რომლის ბოლო სიტყვები ციტირებულია ევსები კესარიელის მიერ. მცირე ფრაგმენტი ირინეოსის სხა ეპისტოლისა დაცულია იმავე ევსებისთან, რაც მას გაუგზავნია რომში მცხოვრები პირისადმი სახელად ბლასტუსი, რომელიც ფლორინუსის მსგავსად მომხრე იყო საეკლესიო ტრადიციაში და წეს-ჩვეულებაში სიახლეთა შემოტანისა ანუ ინოვაციებისა, რასაც, რა თქმა უნდა, ირინეოსი მკაცრად ეწინააღმდეგება. ამ ეპისტოლეს ეწოდება “განხეთქილების შესახებ” და ეს სათაური სწორედ ევსებისგან არის დამოწმებული მის საეკლესიო ისტორიის მე-5 წიგნის მე-20 თავის პირველ ქვეთავში.

სირიულად არის შემორჩენილი ფრაგმენტი ირინეოსის ერთი ეპისტოლისა პაპი ვიქტორისადმი, სადაც ირინეოსი ურჩევს პაპს, რომ წინ აღუდგეს ფლორინუსს და ხელი შეუშალოს მისი ნაწერების გავრცელებას.

ასევე ევსები გვაწვდის ფრაგმენტებს ირინეოსის წერილიდან პაპი ვიქტორისადმი აღდგმის დღის საკითხებზე და ეს ფრაგმენტები გახლავთ ძალიან საყურადღებო. ესაა ასევე ევსების საეკლესიო ისტორიის მე-5 წიგნის 23-24 თავებში, რომელთა თარგმნას დღესაც ქართულად უდიდესი მნიშვნელობა აქვს, იმიტომ, რომ ვფიქრობთ დღესაც არ დაუკარგავთ მათ ღირებულება.

და ბოლო ფრაგმენტი, რაც ჩვენთვის ცნობილია უკავშირდება ირინეოსის შრომას “შემეცნების შესახებ”, რა თქმა უნდა, დაკარგულს და სხვადასხვა მსჯელობათა მოკლე წიგნს, სადაც სხვათაშორის დამოწმებულია ეპისტოლე ებრაელთა მიმართ. ამას ხაზს ვუსვამთ იმიტომ, რომ ირინეოსი ჩვეულებრივ მიიჩნევა, როგორც უარმყოფელი ამ ეპისტოლის პავლესეულობისა, და არის ასეთი აზრიც მკვლევართაგან, რომ ეს მოკლე წიგნი შესაძლოა საერთოდ ქადაგებთა კრებულსაც კი გულისხმობდეს ირინეოსისას. შესაბამისად ეს კრებული რომ ჩვენამდე მოღწეულიყო, უძველესი კრებული ქადაგებებისა სახეზე გვექნებოდა.

აი ესაა დაახლოებით ის ყველაფერი, რაც ირინეოსის მოღვაწეობაზე, მის ბიოგრაფიაზე, მისი შრომების ფრაგმენტებზე შეგვეძლო გვეთქვა. ამჯერად ამით დავასრულებთ და შემდგომი საუბრიდან უკვე მართლაც მეტი დეტალურობით, იმ ცალკეული მინიშნებების უფრო გახსნით, რაც ადრე გვქონდა, ვისაუბრებთ წმ. ირინეოსის ღვთისმეტყველებაზე.

 

161–ე რადიო საუბარი ქრისტიანული ლიტერატურის შესახებ

ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე

აუდიო ვერსია იხ: https://www.youtube.com/watch?v=X__I7KOGOYc

 

ირინეოს ლიონელი, როგორც ღვთისმეტყველი. მისი სწავლება ყოვლადწმინდა სამების და განკაცებული ძე ღმერთის მიერ კაცობრივი ბუნების მიღების შესახებ

ჩვენი წინა ორი საუბარი, მოგეხსენებათ, დაეთმო II ს-ის უდიდესი ღვთისმეტყველის - წმ. ირინეოს ლიონელის, ცხოვრება-მოღვაწეობას, მისი შრომების ზოგად მიმოხილვას და როგორც ამ საუბრებში არაერთგზის ხაზს ვუსვამდით და აღვნიშნავდით, განსაკუთრებულ ყურადღებას, ამ ზოგად მიმოხილვათა შემდეგ, გავამახვილებდით მის ღვთისმეტყველებაზე, საღვთისმეტყველო მოძღვრებაზე, რადგანაც აღნიშნული მოძღვრის განსაკუთრებული ავტორიტეტი საეკლესიო ისტორიაში სწორედ მისი ღვთისმეტყველური სწავლებების სიღრმით არის განპირობებული. რა თქმა უნდა, ეს მხარე, მისი საღვთისმეტყველო სწავლებანი, თავისთავად უაღრესად მოცულობითია და ცალკეული, მკვეთრად ნიშანდობლივი, ციტატების მოხმობით ჩვენ შევეცდებით იმ უარსებითესის, უმთავრესის შეძლებისდაგვარი სისრულით წარმოჩენას, რაც ირინეოსის ღვთისმეტყველების და მისი როგორც ღვთისმეტყველის სპეციფიკასა და პროფილის ქმნის.

უპირველსად აღვნიშნავთ იმას, რომ წმ. ირინეოსის, როგორც ღვთისმეტყველის, განსაკუთრებული მნიშვნელობა აუცილებლად ორი ასპექტით განისაზღვრება: 1) მან გამოააშკარავა გნოსტიციზმის, II საუკუნის ამ ყველაზე მკვეთრად გამოხატული ერესის, უფრო ზუსტად თუ ვიტყვით, ერეტიკულ მიმდინარეობათა კრებულის და ნაკრების, ფსევდოქრისტიანული არსი, მაშინ როცა ე.წ. ქრისტიანი გნოსტიკოსები სწორედ ჭეშმარიტ ქრისტიანობას იჩემებდნენ. ამრიგად ირინეოსის ანტიერეტიკული მოღვაწეობა ეს გახლავთ პირველადი, მისი როგორც ღვთისმეტყველის, მნიშვნელობის წარმოსაჩენად. რა თქმა უნდა, გნოსტიციზმის წინააღმდეგ ცხადია მხოლოდ ირინეოსი არ იბრძოდა, ის სხვა თანამოღვაწე მამებთან ერთად უპირისპირდებოდა II ს-ის ამ საშინელებას. მაგრამ ამ ანტიგნოსტიკოს საეკლესიო მამათა შორის მისი ღვაწლი მაინც განსაკუთრებულია და ალბათ ეს ღვაწლი ირინეოსისა, კონკრეტულად გნოსტიციზმის წინააღმდეგ, და მისი როგორც ანტიერეტიკოსის ჭეშმარიტად გამორჩეული სახე, ზოგადსაეკლესიო ანტიერეტიკულ ისტორიაში, უფრო მკვეთრი, გაცხადებული იქნება და ნათელი იქნება ქართველი მკითხველისათვის, თუკი მოხერხდება მისი უმთავრესი შრომის, ჩვენს მიერ ადრე ხსენებულის და საზოგადოდ ხშირად ხსენებულის, ხუთწიგნედის “მხილება და დამხობა ცრუ ცოდნისა”, თუ მთლიანობაში არა დიდწილად მაინც ქართულად თარგმნა. ეს სამუშაო მიმდინარეობს და დარწმუნებული ვართ, რომ ღვთის მადლით ალბათ განსრულდება კიდეც. 2) მეორე მხარე, რაც ასევე ირინეოსის, როგორც ღვთისმეტყველის,  მნიშვნელობას გვიცნობიერებს, ეს გახლავთ ის, რომ მწვალებლობათა განქიქების ჟამს მან დაიცვა ჭეშმარიტება ქრისტიანული მოძღვრების ისეთი დოგმატებისა, რომლებიც უარყოფილი ან დამახინჯებული იყო გნოსტიკოსთა მიერ. ძველთაგანვე დამკვიდრებული ტრადიციით სწორედ ამის გამო იმსახურებს წმ. ირინეოსი ქრისტიანული ღვთისმეტყველების ერთ-ერთი დიდი მესაფუძვლის სახელს. ამგვარი მესაფუძვლეობა (თავისთავად ცხადია ამას არც სჭირდება სპეციალური განმარტება, მაგრამ მაინც გავუსვამთ ხაზს) არანაირად არ გულისხმობს რაიმე ახლის აღმოჩენას, რა ვითარებაც საზოგადოდ გვაქვს ნებისმიერ სხვა მოძღვრების ისტორიაში ამა თუ იმ პიროვნებასთან დაკავშირებით. ანუ სხვა მოძღვრებებში პიროვნება ჩვეულებრივ, ან რომელიმე მოძღვრების ისტორია, ანდა ზოგადად ლიტერატურის ისტორია, ფასდება რაღაც ორიგინალობით, მხოლოდ მისგან შემოტანილი, მისეული, თავისთავადი თვალსაზრისების თუ მსოფლმხედველობრივ-სახეობრივი სისტემის მიხედვით და თუ ეს არის განმსაზღვრელი ნებისმიერ სხვა ტრადიციაში, საეკლესიო მოძღვრების ისტორიაში ორიგინალობა, მოძღვრებაში სიახლის შემოტანა არათუ ღირსებად მიიჩნევა, არამედ უკიდურეს უღირსებად, რაც ანათემას ექვემდებარება. ამიტომ როდესაც ვამბობთ, რომ ირინეოსი ქრისტიანული ღვთისმეტყველების ერთ-ერთი დიდი მესაფუძვლეა, აქ მესაფუძვლეობაში, რა თქმა უნდა, ვგულისხმობთ არა რაიმე ახლის წარმოჩენას, არამედ პირიქით, ყოველივე სამოძღვრო სიახლის უარყოფას და მხოლოდ ძველი, თავდაპირველი ანუ სამოციქულო გადმოცემის განმარტება-დასაბუთებას.

წმ. ირინეოსის მოღვაწეობის სახე ჩვენი აზრით მაინც მისვე სიტყვებში ვლინდება ზედმიწევნით და ეს სიტყვები, რაც მისი ზემოხსენებული ნაშრომის II წიგნის 26-ე თავშია, ქართულად შეგვიძლია ასე გადმოვიტანოთ: “უმჯობესია და უფრო სასარგებლო, რომ უმეცარნი ან მცირედ სწავლულნი ვიყოთ და სიყვარულის გზით მახლობელნი გავხდეთ ღვთისა, ვიდრე მრავალსწავლულებად და გამოცდილებად წარმოვაჩინოთ თავი, ჩვენს უფალს კი ცილს ვსწამებდეთ”. უფლისადმი ცილისწამებაში ჩვეულებრივ იგულისხმება პირადი მოძღვრებების შემოტანა საუფლო გამოცხადებით სიბრძნეში და საკუთარი თვალსაზრისებისამებრ გადათარგმნა ანუ განმარტება, ცხადია დამახინჯებულად განმარტება, და საკუთარ აზრებზე მორგება გამოცხადებითი მოძღვრებისა. პირდაპირ შეგვიძლია ჩვენ ვთქვათ, რომ ირინეოსი არის ერთ-ერთი უდასაბამიერესი, ადრეული, უადრესი, საეკლესიო ავტორი, რომელმაც სწორედ ცნებითი ენით, დოგმატური ტერმინებით გამოთქვა მთელი ქრისტიანული მოძღვრება, არა მხოლოდ ერთი ნაწილი, არამედ, რამდენადაც აუცილებლობა იყო მის წინაშე ამისა, რა თქმა უნდა, ყველა ასპექტის სპეციალური დაზუსტების გარეშე, მაგრამ მაინც მთლიანად ქრისტიანული მოძღვრების გამოთქმა ტერმინოლოგიურად სწორედ ამ მოღვაწემ აღასრულა. შესაბამისად განვიხილავთ რა მის ღვთისმეტყველებას, ისევე როგორც ნებისმიერი სხვა მოღვაწის ღვთისმეტყველებას, ყველაზე უფრო მართებული გახლავთ თემატური მიმდევრობით გადმოვცეთ ის საღვთისმეტყველო ნააზრევი, რაც ამ შემთხვევაში წმ. ირინეოსმა დაგვიტოვა. ეს თემატური მიმდევრობა, თავისთავად ცხადია, უპირველესად გულისხმობს სწავლებას წმ. სამების შესახებ.

აქ ჯერ ის უნდა აღვნიშნოთ, რომ მიუხედავად ირინეოსის და ჩვენს მიერ შემდგომ უფრო დეტალურად განსახილველი მოღვაწის - წმ. თეოფილე ანტიოქიელის (ნაწილობრივ ამ მოღვაწეზე ჩვენ უკვე გვქონდა საუბარი) თანადროულობისა, ე.ი. მიუხედავად იმისა, რომ ისინი თითქმის ერთდროულად მოღვაწეობდნენ (მცირედით უწინარესია თეოფილე), თეოფილემ, როგორც აღვნიშნავდით, პირველმა შემოტანა სწორედ ტერმინი სამება, ანუ “ტრიას” და შესაბამისად ირინეოსის დროისთვის ეს ტერმინი უკვე დაფიქსირებულია. ამისდა მიუხედავად საკუთრივ ირინეოსთან ეს ტერმინი ჩვენ არ გვხვდება, არ გვხვდება არც იმ ბერძნულ ფრაგმენტებში, რაც ჩვენამდე მოღწეულია, არც იმ ლათინურ თარგმანში, რაც მთლიანად მოიცავს მის შრომას და შესაბამისად შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ირინეოსის მიერ ჯერ კიდევ ამ ტერმინის გაზიარებულობა გამოკვეთილი არ გახლავთ. ესეც ალბათ ერთ-ერთი თვალსაჩინო ნიმუშია იმისა, რომ არათუ მოძღვრებითად, ამ მოძღვრების ტერმინოლოგიური გამოთქმითაც კი ირინეოსი ერიდება სიახლეს, თუ ეს სიახლე საუკუნეთა მანძილზე არ დადასტურდება. აღვნიშნავთ აგრეთვე, რომ გნოსტიკოსებთან კამათის დროს ირინეოსი ჩვეულებრივ ამჯობინებს, რომ განსაკუთრებული ყურადღება გაამახვილოს ძველი და ახალი აღთქმის ღმერთის იგივეობაზე.

ჩვენ ადრე გნოსტიციზმთან დაკავშირებით საგანგებოდ მივუთითებდით, რომ ერთ-ერთი ტიპიური ნიშანი, ნიშანდობლივი თვისება გნოსტიციზმისა, ეს გახლავთ მკვეთრი გამიჯვნა ძველი აღთქმის ღმერთისა და ახალი აღთქმის ღმერთისა. ისინი თვლიდნენ, რომ ძველ აღთქმაში გამჟღავნებული ღმერთი ესაა ამ სამყაროს ბოროტი დემიურგი, მოშურნე, უკეთური ძალა, ხოლო ახალი აღთქმის ღმერთი ესაა ზეცით მოვლენილი გამომხსნელი, რომელმაც უნდა სძლიოს თითქოსდა იმ ძველი აღთქმის ღმერთს. ამიტომ როდესაც გნოსტიკოსებთან პაექრობას აწარმოებს ირინეოსი, რა თქა უნდა, პირველ რიგში იგი ძველი და ახალი აღთქმის საღვთისმეტყველო განუყოფლობას და ღვთის შესახებ სწავლების იგივეობას წარმოაჩენს, რომ ძველი აღთქმითაც და ახალი აღთქმითაც ერთი და იგივე ღმერთი ცხადდება ჩვენს წინაშე. სამყაროს შემოქმედი და მამა სიტყვისა, ანუ ლოგოსისა, არის ყოვლადწმინდა სამების წიაღში მშობელი ძისა და გამომავლინებელი სულისა და ესაა ერთღმრთეება, მამა, ძე და სული, იმ პიროვნული თვითმდგომობით, რომ მამა უშობელია და მიზეზია, ხოლო ძე შობლია, სული კი გამოვალია და ორივე მიზეზისაგანნი არიან, მამისაგან ნამიზეზევნი, ანდა მამისაგან მიზეზოვანნი. ეს ერთღმრთეება ყოვლადწმინდა სამებისა გაცხადებულია ძველ აღთქმაშიც და ახალ აღთქმაშიც. ირინეოსი სრულიად აშკარად გამოთქვამს იმ აზრს, რომ მამა, ძე და სული მარადარსებულია. დღეისათვის თითქოს ეს ჩვენთვის იმდენად ცხადი და დადგენილი სწავლებაა, რომ ამაზე რა ყურადღება უნდა ყოფილიყო გამახვილებული. მაგრამ II ს-ის ვითარება ამგვარი არ გახლავთ, ჩვენ მივუთითებდით კიდეც ადრე, რომ მრავალი ღვთისმეტყველი, თვით არაგნოსტიკოსი, მართლმადიდებელ მამათა შორის მყოფი, ვერ ასხვავებდა ერთიმეორისგან ძე ღმერთისა და სულიწმინდის ჰიპოსტასს და საერთოდ ჰიპოსტასურობის საკითხი ყოვლადწმინდა სამებაში ბევრისთვის გაურკვეველი და ბუნდოვანი იყო, ანდა ზოგის აზრით ძე ჰიპოსტასურ არსებობას იწყებდა მხოლოდ სამყაროს შექმნისას, როცა ის თითქოსდა მამისგან იშვა. ამიტომ ასეთ ვითარებაში ირინეოსის ღვაწლი მამის, ძისა და სულიწმინდის მარადმყოფობის შესახებ, ყოვლადწმინდა სამების ბუნებით ღმერთობას ასაბუთებდა. ირინოსი როდესაც მამის, ძისა და სულის, მარადარსებულობას წარმოაჩენს, მკვეთრად მიუთითებს, რომ ისინი არსებობდნენ სამყაროს შექმნამდე, რადგან მისი განმარტებით, ვთქვათ შესაქმის სიტყვები “ვქმნეთ კაცი სახედ და ხატად (ანდა ხატად და მსგავსად) ჩუენდა”, მიმართულია ჰიპოსტასურად მამის მიერ ჰიპოსტასურად ძისა და სულისადმი. ძესა და სულს ირინეოსი სიმბოლურად უწოდებს ხელებს ღვთისას, რომ მამა ღმერთის ხელნი არიან ძე და სული. აქ ის აზრია გამჟღავნებული, რაც მრავალგზის თქმულა სხვა მოძღვართაგანაც, რომ აზრი შესაქმის შესახებ მამისგან აღმოცენდება, ძის მიერ საქმედ იქცევა და სულიწმინდაში დასრულდება ანუ განსრულდება. ერთმოქმედებითობას ყოვლადწმინდა სამებისას, შესაქმის მიმართ ერთნებიანობას და ამ ერთი ნების სამივესგანვე აღსრულებას ირინეოსი არაერთგზის უსვამს ხაზს და კონკრეტულად სულიწმინდასთან დაკავშირებითაც, იმიტომ, რომ სულიწმინდის ჰიპოსტასურობა ამ დროისათვის ყველაზე პრობლემური გახლდათ, იგი არაერთგზის იმეორებს, რომ სწორედ სულიწმინდაა წინასწარმეტყველთა მობერვა, ანუ შთაგონება და რომ მამა, ძე და სული, როგორც ერთი ღვთის სამი პირი, სრულად ცხადდება გამოსყიდვის წინაგანგებაში და ეს იგივე სამპიროვანი ერთარსება ღვთის განცხადებაა.

აქვე აღვნიშნავთ, რომ ყოვლადწმინდა სამების დოგმატზე ირინეოსთან შედარებით ნაკლები მსჯელბა გვხვდება. უფრო აქცენტირებულია მასთან მეორე საკითხი, ძე ღმერთის განკაცების დოგმატი და ფაქტობრივად ის ცენტრალური სწავლება, რაც ყოველ ნაბიჯზე, ყოველ სიტყვაში, ყოველ ფრაზაში ვლინდება ირინეოსთან, ანუ სწავლება შემოკრების შესახებ (იმის შესახებ თუ რას გულისხმობს ტერმინი შემოკრება თავისი საღვთისმეტყველო აზრით შემდგომ ვისაუბრებთ). მაგრამ ჯერ იმას აღვნიშნავთ, რომ საკუთრივ მამა ღმერთისა და ძე ღმერთის ჰიპოსტასური ურთიერთობის შესახებ ირინეოსის სწავლება გამოკვეთილად ჩამოყალიბებულია და იგი სრულიად აშკარად ამბობს შემდეგს: “თუკი ვინმე გვეტყვის ჩვენ, როგორ არის რომ ძე გამომდინარეობს მამისაგან? ვეტყვით მას, რომ ეს გამომდინარეობა თუ წარმოშობა, ანუ წარმოთქმა, ანდა გახსნა (ეს ყველა სიმბოლური და ეპითეტური სახელები გახლავთ), ან კიდევ სხვა რამ სახელი, რითაც შეიძლება იწოდოს მისი გამოუთქმელი შობა, აი ეს არავინ უწყის, არც ვალენტინუსმა, არც მარკიონმა, არც სატურნილმა, არც ბასილიდემ, არც ანგელოზებმა, არამედ მხოლოდ მისმა მშობელმა მამამ და თვით მან, შობილმა ძემ, რადგანაც გამოუთქმელია მისი შობა და ვინც კი ცდილობს გამოთქვას მისი შობა, მას დაკარგული აქვს გონება, რადგანაც გამოუთქმელის გამოთქმას ესწრაფვის იგი”. ამ სიტყვებში და კიდევ სხვა მონაკვეთებშიც ირინეოსის მითითება იმაზე, რომ ადამიანური ენით გამოთქმა ღვთის წიაღისა შეუძლებელია და მხოლოდ გარკვეულ დონეზეა საწვდომი, აი ეს მდგომარეობა მამისა და ძის ურთიერთობისა ყოვლადწმინდა სამების წიაღში, რამდენადაც ამას ადამიანური გამოთქმა დაიტევს, ირინეოსისგან ასეა გადმოცემული: “ამგვარად ძის მიერ, რომელიც არის მამაში და რომელსაც აქვს თავის თავში მამა, ცხადდება ის, რომელიც არის ღმერთი”.

ირინეოსის ქრისტოლოგია, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ეფუძნება მოძღვრებას შემოკრების ანუ ლათინურად რეკაპიტულაციის შესახებ. აქ აღვნიშნავთ ასეთ რამეს, რომ პავლე მოციქულთან გვხვდება ტერმინი “ანაკეფალაიოსის”, რაც ლათინურად ითარგმნება სწორედ “რეკაპიტულაციო” და რამდენადაც ირინეოსის ნაშრომის უდიდესი ნაწილი სწორედ ლათინურადაა მოღწეული, შესაბამისად ეს ლათინური ტერმინი ჩვენგან ყურადღება მისაქცევია. “ანაკეფალაიოსის” ნიშნავს ერთად თავმოყრას, საიდანაც “კეფალე” გახლავთ თავი, ისევე როგორც “რეკაპიტულაციო”-ში “კაპიტუმ” არის თავი და აქაც თავმოყრას ნიშნავს ეს ტერმინი. რამდენადაც ამ მოძღვრებაში აქცენტია ძე ღმერთის მიერ, განკაცების ჟამს და განკაცების აღსრულებისას, თავის კაცობრივ ბუნებაში მთელი კაცობრივი ბუნების თავმოყრის შესახებ, საკუთრივ ტერმინი “თავმოყრა” ნაკლებად მისადაგებული გვეჩვენება და აბსოლუტურად დამტევი ბერძნულ-ლათინური ზემოხსენებული ტერმინებისა და ირინეოსის მოძღვრებისა გახლავთ ქართული სიტყვა “შემოკრება”. ამიტომ ამ ტერმინს ვამჯობინებთ ირინეოსის მოძღვრების ქართულად გამოთქმის ჟამს და კვლავ ხაზგასმით მივუთითებთ, რომ ცენტრალური საღვთისმეტყველო სწავლება მის აღნიშნულ შრომაში, ესაა სწავლება შემოკრების შესახებ, რაც გულისხმობს მაცხოვრის, იესო ქრისტეს, კაცობრივ ბუნებაში მთელი კაცობრიობის შემოკრებას, გაერთიანებას, თავმოყრას. სხვაგვარად რომ ვთქვათ ეს შემოკრება ნიშნავს იმას, რომ ქრისტეში შემოკრებილია ყოველივე დასაბამიდან განკაცებამდე. აი ირინეოსის სიტყვები: “როდესაც ხორცი შეისხა სიტყვამ და კაცი გახდა, თავის თავში შემოკრიბა ადამიანთა ხანგრძლივი სერია და კრებსითად მოგვმადლა ხსნა, რამეთუ რაც დავკარგეთ ადამის მიერ, კერძოდ ღვთის ხატად და მსგავსებად ყოფნა, შევიძენთ ქრისტეში”. აქედანაც და სხვა გამონათქვამებიდანაც აშკარად ჩანს, რომ ირინეოსის სწავლებით დაცემული ადამიანის გამოსახსნელად ღმერთი შემოკრებს მთელ კაცობრიობას დასაბამიდან, რომ განაახლოს, აღადგინოს და გარდაქმნას იგი განკაცებულ იესო ქრისტეს კაცობრივი ბუნებისგან განგებულებითი ღვაწლის შედეგად. მაცხოვარი ირინეოსის მიხედვით გახლავთ მეორე ადამი, მთელი კაცობრიობის თავის თავში მომცველი. და როგორც ადამმა, კაცობრიობის მომცველმა თავისი დაცემით, ყველა მომდევნო ადამიანის ცოდვილობა და დაცემული მდგომარეობა მოიტანა, ასევე ქრისტემ, მომცველმა მთელი კაცობრიობისა თავის კაცობრივ ბუნებაში, თავისი ღმრთული აღდგომით, როდესაც მისმა ღმრთეებამ ანუ საღვთო ბუნებამ აღადგინა მისი კაცება, გამოიხსნა მთელი კაცობრიობა. მთელი კაცობრიობის გამოხსნა, როგორც ადრეც აღგვინიშნავს, გულისხმობს კაცობრივი ბუნების გამოხსნას, ანუ ადამიანთათვის გახსნას ცხონების გზისას. ამას ქვია მრავალგზის გამოთქმული ფრაზა - მთელი კაცობრიობის გამოხსნა, სადაც იგულისხმება არა პიროვნულად ყველა ადამიანის, მისი ნების გარეშე, მყისიერად ცხონება, არამედ ყველა მათგანისათვის ცხონების შესაძლებლობის მიცემა. თუ მაცხოვრის განკაცებამდე არცერთი ადამიანისთვის არ არსებობდა შესაძლებლობა ცხონებისა, მაცხოვრის განკაცების შემდეგ აბსოლუტურად ყველა ადამიანისთვის შესაძლებელი გახდა ცხონება, ყველა იმ ადამიანისთვის, ვინც ინებებს და იღვაწებს ცხონებისთვის. ადრე ეს შესაძლებლობა დახშული იყო, რადგანაც  პირველცოდვა და პირველცოდვას მოდევნებული აურაცხელი პირადი ცოდვანი კაცობრიობას ცოდვის ბორკილებში ატყვევებდა. მაცხოვარმა გახსნა რა ცოდვათა ნასკვი, შემუსრა პირველცოდვა და დასაბამიერი გველი განგმირა, ამის შემდგომ ყველა ადამიანს პიროვნულად გზა გაეხსნა ცხონებისკენ. ირინეოსი გვაუწყებს: “ქრისტემ შეაერთა ადამიანი ღმერთთან, რადგანაც თუკი ადამიანივე არ დაძლევდა ადამიანის მოწინააღმდეგეს, მაშინ სამართლიანად ვერ იძლეოდა მტერი”. აქ იგულისხმება ის, რომ ადამიანის გამოხსნა ორ აუცილებელ ასპექტს გულისხმობდა: ადამის შეცოდების გამომსყიდველი ისევ ადამის შთამომავლობითი ხაზის მემკვიდრე უნდა ყოფილიყო, იმიტომ, რომ ადამიანის ცოდვას მხოლოდ ადამიანი თუ გამოიხსნიდა და არ იქნებოდა სამართლიანი, რომ ერთის ცოდვა მეორე არსს გამოეხსნა, ვთქვათ ადამიანის ცოდვა ანგელოზს გამოეხსნა. მაგრამ რამდენადაც ადამის შთამომავლობაში მისგან ქმნილი პირველცოდვით დატყვევებული იყო, თვით ჩასახვის თანავე, უკლებლივ ყველა შთამომავალი, შესაბამისად ადამის გენეტიკურ ხაზში შეუძლებელი იყო აღმოჩენილიყო ვინმე იმგვარი, ვინც პირველმამის ცოდვას გამოიხსნიდა, რადგანაც თვით ისიც ჩასახვითვე აი ამ ცოდვით იყო ბორკილდადებული. შესაბამისად ადამის ცოდვის გამომსყიდველი ადამიანური ბუნებისა უნდა ყოფილიყო, მაგრამ ყოვლად უცოდველი. ამიტომ ხდება ამგვარი სასწაული, რომ ადამიანი ხდება ღმერთი.

ჩვენ როდესაც ვამბობთ გამონათქვამს “ადამიანი ხდება ღმერთი”, თუ ამაში ყოველთვის არ ჩავდებთ იმ შინაარსს, რომ ადამიანი აქ ადამიანურ ბუნებას გულისხმობს და არა პიროვნულად ადამიანს, მაშინ ნესტორიანიზმის გაუკუღართებამდე მივალთ. როცა ვამბობთ, რომ მაცხოვარი ადამიანი გახდა, ეს სხვას არაფერს ნიშნავს თუ არა იმას, რომ ღმერთჰიპოსტასმა, ღმერთპიროვნებამ, ძე ღმერთმა, რომელსაც განკაცებამდე მხოლოდ საღვთო ბუნება ჰქონდა, მიიღო აგრეთვე ადამიანური ბუნება. ადამიანური ბუნების მიღება მაცხოვრის მიერ საეკლესიო ღვთისმეტყველთა მიერ ძალიან ხშირად გამოითქმის ამგვარად, რომ ღმერთმა ადამიანი მიიღო, ადამიანობა მიიღო, ადამიანი გახდა, და ტერმინი ადამიანი ყველა ასეათ შემთხვევაში ბუნებითი ტერმინია, ანუ ადამიანურ ბუნებას აღნიშნავს და არანაირად ადამიანურ პიროვნებას. ამჯერადაც ვამბობთ რა, რომ მაცხოვარმა შეაერთა ადამიანი ღმერთთან, აქ არ იგულისხმება ის, რომ მან პიროვნულად რომელიმე ადამიანი, რომელშიც, როგორც ნესტორიანელები ასწავლიდნენ, თვით ჩაისახა და თვით განსხეულდა იგი, თითქოს ის შეაერთა ღმერთთან და სხვა, არამედ ადამიანური ბუნება შეაერთა ღმერთთან. ხოლო ყველა პიროვნება იმდენად არის მაცხოვრის განკაცებით შეერთებული ღმერთთან, რამდენადაც თვით საკუთარი პიროვნული არჩევანით ამას ინებებს და ამისთვის იღვაწებს. ანუ შესაძლებლობა ღმერთთან შეერთებისა, მაცხოვრის განკაცების შემდეგ, ყველას აქვს მიცემული და ეს შეერთება აღსრულდა იმით, რომ პირველ რიგში ადაიანური მოდგმის და შთამომავლობის გზით გადაცემული კაცობრივი ბუნების მიმღები გახდა იგი, მაგრამ გახდა მიმღები ის ვინც ყოვლად უცოდველია. შესაბამისად მისგან აღსრულებულ გამოხსნას უმტკიცესი საფუძველი აქვს, რადგანაც გამომხსნელში არათუ მხოლოდ ცოდვილიანობაა წარხოცილი, არამედ წარხოცილია ცოდვის ოდნავი შესაძლებლობაც კი, ხოლო ცოდვის შესაძლებლობა თვით ანგელოზთა შორისაც, როგორც ქმნილებებში, რა თქმა უნდა, არსებობს. ამიტომ, რადგან აღსრულება ადამიანის გამოხსნისა ყოვლად მტკიცე უნდა ყოფილიყო, შესაბამისად ადამიანური ბუნების მიმღები გახდა ყოვლადუცოდველი, ანუ ის ვისშიც ცოდვილიანობის არათუ აჩრდილი, არამედ ცოდვილიანობის შესაძლებლობის აჩრდილიც კი არსად იყო.

 

162–ე რადიო საუბარი ქრისტიანული ლიტერატურის შესახებ

ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე

აუდიო ვერსია იხ: https://www.youtube.com/watch?v=eM2EH9oSdlY


ირინეოს ლიონელის სწავლება ადამიანის გამოხსნის შესახებ

წინა საუბარში ჩვენ შევჩერდით წმ. ირინეოსის იმ საღვთისმეტყველო სწავლებაზე, რაც ღვთის განკაცების საიდუმლოს უკავშირდება. პირდაპირ შეიძლება ითქვას, რომ ეკლესიის მამათა შორის ირინეოსმა წერილობითი ფორმით პირველმა მოგვცა ზედმიწევნითი ახსნა-განმარტება იმისა, თუ რატომ განხორციელდა ღმერთი და რატომ მოხდა ადამიანის გამოხსნა უშუალოდ ღვთის განკაცებით.

ირინეოსი ხაზს უსვამს ორ უარსებითეს მომენტს (მასთან მესამე მომენტიცაა ხაზგასმული, მაგრამ ორი მათგანი ჭეშმარიტად არსებითია). პირველ მათგანზე ჩვენ უკვე ნაწილობრივ ვისაუბრეთ, თუმცა კვლავ გავიმეორებთ, რომ რამდენადაც შეცოდება ჩაიდინა ადამიანური ბუნების მქონე ქმნილებამ - ადამმა, ამ შეცოდების გამოსყიდვაც იმავე ადამიანური ბუნების მქონე არსისგან უნდა აღსრულებულიყო. სხვაგვარად რომ ვთქვათ ვინც შეცოდებას ჩაიდენს მანვე უნდა გამოისყიდოს ეს შეცოდება და რამდენადაც ბუნება, პიროვნებათა მიერ გაზიარებული ერთი ბუნება, ამ პიროვნებებს, რა თქმა უნდა, ერთი მეორეს ბუნებითად უკავშირებს, ჩვენ შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ერთი მათგანის შეცოდება მეორისგან გამოსყიდული, იმავე ადამიანისგან დაშვებული შეცოდების ადამინისგანვე გამოსყიდვად შეირაცხება და ამგვარი ქმედება ყოვლად სამართლიანია. შეუძლებელია, რომ ერთის შეცოდება სხვამ გამოისყიდოს. ამიტომ, რამდენადაც ადამმა შესცოდა ღვთის წინაშე და დაცემა აღსრულდა, ადამის შეცოდება ადამისვე ბუნების მქონეს უნდა გამოესყიდა. აქედან იკვეთება ერთი უეჭველი პოსტულატი იმისა, რომ გამომხსნელი აუცილებლად ადამიანური ბუნების მქონე, ადამის გენეტიკაში ჩართული უნდა ყოფილიყო. ეს ერთი, მაგრამ მეორეს, რომელსაც ასევე აღვნიშნავდით ჩვენ, მკვეთრი ხაზგასმა აქვს აგრეთვე ირინეოსსთან. საქმე ის გახლავთ, რომ მარტო ეს ერთი მხარე - ადამიანის მიერ ჩადენილი შეცოდების და შეცდომის ადამიანსგანვე გამოსყიდვა, რაც ჭეშმარიტი განმართლებაა ცოდვისგან და ცოდვის ბორკილთაგან თავის დახსნაა, თავის თავში ამგვარი, თავისთავად მართებული დებულება, აქილევსის ქუსლივით გადაულახავ სირთულეს შეიცავდა. საქმე ისაა, რომ ადამიანისგან ჩადენილი შეცოდება და ადამიანისგან საკუთარ თავზე მოწევნილი ცოდვისმიერი ბორკილი იმავე ადამიანს საკუთარი მოღვაწეობით უნდა გამოეხსნა და გამოესყიდა, თუმცა აქ ადამიანური ბუნება იგულისხმება. და როდესაც პიროვნულად ვსაუბრობთ ჩვენ, რომ ერთი პიროვნების მიერ ჩადენილი შეცდომა იმავე ბუნების მქონე სხვა პიროვნებამ უნდა გამოისყიდოს, რაც სამართლიანი იქნება, აი ამ გამოსყიდვის პროცესს ახლავს დაუძლეველი დაბრკოლება იმ ხრივ, რომ საკუთრივ ბორკილებაში მყოფი, საკუთრივ დაცემულობაში და ცოდვის ტყვეობაში მყოფი, სხვას ტყვეობისგან ვერ განათავისუფლებს. თუ მე თვითონ ტყვეობაში ვარ პიროვნულად, ასევე პიროვნულად სხვა დატყვევებულის გამოხსნას ვერაფრით ვერ აღვასრულებ, არადა ადამისგან ჩადენილი ცოდვა ცოდვისვე ტყვეობაში აქცევდა უკლებლივ ყველა ადამიანს. იმიტომ, რომ მოგეხსენებათ რაც ადამმა და ევამ შესცოდეს ამის შემდეგ კაცობრიობა იშვა მათი დაცემული ბუნებიდან, ცოდვამ რომ დასცა მათი ბუნება უხრწნელებიდან, უკვდავებიდან და ტკივილგანუცდელობიდან ხრწნადობამდე და მოკვდავობამდე, ამ მოკვდავი და დაცემული ანუ ცოდვის შემდგომ რა მდგომარეობაშიც აღმოჩნდა ადამიანური ბუნება ადამსა და ევაში, ამ ბუნებით იშვა მათგან ყველა შემდგომი ადამიანი. ეს იმას ნიშნავს, რომ ნებისმიერი ადამიანი, ადამის და ევას შთამომავალი, ჩანასახშივე ატარებს პირველცოდვას, ჩანასახშივე ატარებს ცოდვის შედეგს და ცოდვილიანობას, ანუ ეს იგივე ბორკილებია და ამიტომ ბორკილობას და ტყვეობას ყველა ადამიანი ჩანასახიდანვე ატარებს. ამრიგად ამგვარი პარადოქსი იქმნება, რომ გამომსყიდველი ადამიანური ბუნების შეცოდებისა იმავე ადამიანური ბუნების მქონე უნდა იყოს აუცილებლად და ესაა სამართლიანი გამოსყიდვა. მაგრამ გამომსყიდველი, ადამიანური ბუნების მქონე, აუცილებლად უნდა იყოს თვითონ ტყვეობისა და ბორკილების გარეთ, ანუ ცოდვისგან სრულიად განშორებული, უცოდველი და მხოლოდ მისგან შეიძლება პიროვნულად სხვისგან ჩადენილი ცოდვის, მისი ბუნების მქონე სხვა პიროვნებისგან ჩადენილი ცოდვის, მისგან გამოსყიდვა. ამგვარი პარადოქსი უკვე იმ მხარესაც გულისხმობდა, რომ ადამიანის ბორკილებიდან დახსნა არათუ ამავე ბუნების მქონე რომელიმე გვიანდელ შთამომავალს არ შეეძლო, რომელიც დაბადებითვე ამავე ბორკილებში იყო, არამედ არ შეეძლო არცერთ სხვა ქმნილებას, თუნდაც აღმატებულს, თუნდაც ანგელოზებს. გამოხსნა და თავდახსნა რომ ყოვლითურთ მტკიცე ყოფილიყო, გამომხსნელში არა მხოლოდ ცოდვილიანობა არ უნდა ყოფილიყო, არამედ ცოდვილიანობის შესაძლებლობაც კი. აი ეს მეორე მხარე არანაკლებ მნიშვნელოვანი გახლავთ და ამაზე მკვეთრი ხაზგასმა და ამის უკვე საკუთარ საღვთისმეტყველო სწავლებაში აშკარად გამოხატვა ირინეოსის ერთ-ერთი უდიდესი საღვთისმეტყველო მიღწევა გახლავთ, რომ ადამიანის გამოხსნა უბრალოდ გამოხსნა კი არ უნდა ყოფილიყო, არამედ ეს უნდა ყოფილიყო ისეთი გამოხსნა, რაც შემდგომ გამორიცხავდა მის კვლავ დაცემას. ამგვარი გამოხსნა გულისხმობს ყოვლადმტკიცე გამოხსნას და თავისთავად ყოვლადმტკიცე გამოხსნა მხოლოდ იმისგანაა შესაძლებელი, ვინც მართლაც ყოვლითურთ მტკიცეა უცოდველობაში, ბუნებითად განშორებულია ცოდვისმიერ ბორკილებს, ანუ რომელშიც არა მხოლოდ ცოდვილიანობა და ბოროტება არ არის, არამედ ცოდვილიანობის, ბოროტების და დაცემის შესაძლებლობაც კი. აი აქედან გამომდინარეობს მტკიცე დასკვა ეკლესიური ღვთისმეტყველებისა იმის შესახებ, რომ თვით ანგელოზთა მიერაც კი ადამიანის ცოდვისგან გამოხსნა და ცოდვის ბორკილებისგან დახსნა ყოვლად შეუძლებელი იქნებოდა, ანდა ეს რომ კიდეც განხორციელებულიყო, ამგვარი გამოხსნა არ იქნებოდა მტკიცე, არ იქნებოდა მტკიცე იმიტომ, რომ ანგელოზთა შორისაც ისევეა შესაძლებლობა ცოდვილიანობისა, როგორც ეს ადამიანთა შორის, რამდენადაც ყველა ქმნილება ბუნებითად იტევს თავის თავში (ამ შემთხვევაში საუბარია მოაზროვნე ქმნილებაზე) ცვალებადობას, ხოლო ცვალებადობა უკვე განაპირობებს შესაძლებლობას იმისას, რომ ქმნილებას აქვს არჩევანი ან სიკეთისკენ წარემატოს ან განუდგეს სიკეთეს, და სიკეთისგან განდგომა რამდენადაც იგივეა რაც ცოდვისკენ მიდრეკა, შესაბამისად შესაძლებლობა ცოდვილიანობისა, რა თქმა უნდა, ისევეა ანგელოზებშიც, თავისუფალი ნების მქონე არსებებში, როგორც ადამიანებში. ანგელოზებში რომ ცოდვით დაცემის შესაძლებლობა არ ყოფილიყო არც მოხდებოდა იქ დაცემა, არადა ვიცით, რომ პირველდაცემა სწორედ ანგელოზთა შორის მოხდა, როდესაც ერთ-ერთი დაწინაურებული ანგელოზი საკუთარი არჩევანით დაეცა, გაუკუღმართდა და მისი მიმხრობი და მასთან აზრობრივად და შეგნებით თანაზიართა დიდი სიმრავლე თან გაიყოლა. სადაც დაცემა ხდება იქ, რა თქმა უნდა, იმ ქმნილების ბუნებაში დაცემის შესაძლებლობა თავისთავად ცხადია სახეზეა, ხოლო დაცემის შესაძლებლობა ყველგან არის სახეზე, სადაც ბუნებითად არსებობს ცვალებადობის თვისება, ხოლო ქმნილება და ცვალებადობა ერთიდაიგივეა. ბუნებაში დევს ქმნილებისა ცვალებადობა, რადგანაც წარმოშობაა სწორედ ქმნილებისა ცვალებადობის საფუძველზე დაყრდნობილი, რომ არაფრობისგან არსებობაში შემოვიდა ნებისმიერი ქმნილება. ასე რომ მისი წარმოშობა სწორედ ცვალებადობის თვისებით განხორციელდა და ეს ცვალებადობის თვისება ყველა ქმნილებაში მარად ამოტვიფრულია და მარად წარუხოცელია. ასე რომ, კვლავ აღვნიშნავთ, ადამიანური ბუნების გაუკუღმართება პიროვნულად ადამ და ევას მიერ და დატყვევება ადამიანური ბუნებისა ცოდვის ბორკილებით, შეიძლებოდა გახსნილიყო და ეს იქნებოდა ერთადერთი სამართლიანი გამოხსნა ამ ტყვეობისგან, იმის მიერ, რომელიც იმავე ადამიანური ბუნების მქონე იქნებოდა და იტვირთებდა პასუხისმგებლობას ადამიანური ბუნების მიხედვით თავისი წინაპრისა, ანუ ადამიანის გამომხსნელი აუცილებლად ადამიანი უნდა ყოფილიყო. როცა ვამბობთ, რომ ადამიანის გამომხსნელი აუცილებლად ადამიანი უნდა ყოფილიყო, აქ ყოველთვის იგულისხმება ბუნებითი მდგომარეობა და არა პიროვნულობა. ჩვენ არაერთგზის აღგვინიშნავს, რომ ტერმინები “ადამიანი”, “ღმერთი” და სხვა, უმრავლეს შემთხვევაში ბუნებას გულისხმობს, ზოგადობის აღმნიშვნელია და ცალკეულ შემთხვევებში, როდესაც მათ პიროვნული გაგება აქვთ, ეს კონტექსტის მიხედვით გამჭირვალე უნდა იყოს, რომ მსჯელობაში ცდომილება არ შემოვიდეს. ამრიგად ერთი ეს არის, რომ ადამიანური ბუნების ცოდვისმიერი ტყვეობისგან გამოხსნა აუცილებლად ამ ბუნების მქონეს უნდა აღესრულებინა, მაგრამ ეს გამომხსნელი, ადამიანური ბუნების მქონე, უნდა ყოფილიყო, ყოვლად უცოდველი, რომ გამოხსნა ყოფილიყო მტკიცე, მყარი და გამომრიცხველი იმის, რომ კვლავ მომხდარიყო იგივე დაცემა. ხოლო მტკიცე და მყარი გამოხსნა მხოლოდ მისგან აღსრულდებოდა, ადამიანური ბუნების მქონე იმგვარი პირისგან, რომლის ბუნებაში არათუ ცოდვილიანობა არ იქნებოდა არანაირად, არამედ შესაძლებლობაც კი ცოდვილიანობისა. და რამდენდაც კი შესაძლებლობა ცოდვილიანობისა ყველა მოაზროვნე ქმნილებას, ყველაზე უფრო აღმატებულსაც კი, თან ახლავს და ერთადერთი ბუნებით განშორებული ცოდვისაგან, ბუნებითად რომ მასში ცოდვილიანობის შესაძლებლობაც კი ყოვლითურთ აღმოფხვრილია, მხოლოდ შემოქმედია, შესაბამისად ადამიანის ნამდვილი (ვგულისხმობთ ყოვლად მტკიცე და სამომავლოდ კვლავ დაცემის გამომრიცხველ გამოხსნას) გამოხსნის აღმასრულებლად გვევლინება თავად უფალი, მაგრამ არა ზეცით, არა განკაცების გარეშე, რაც არ იქნებოდა სამართლიანო გამოხსნა, არამედ ადამიანური ბუნების მიხედვით, ადამიანური ბუნების მიღებით. შესაბამისად ყოვლად უცოდველი ღმრთეებრი თვისებით ჯოჯოხეთის მისგან შემმუსრველობა საზეიმოდ აღსრულდება. კაცობრივი ბუნებით განკაცებულმა ღმერთმა ითავისა და განიკუთვნა ცოდვის შედეგად დაცემული ადამიანური ბუნება, მან უცოდველმა ყოვლადუცოდველად განიკუთვნა ცოდვის შედეგად დაცემული ბუნება კაცობრიობისა (არა დაუცემელი, ცოდვამდელი, რადგან ასეთ ბუნებას არც აღდგომა ჭირდებოდა) და ეს დაცემული ბუნება კაცობრიობისა აღადგინა თავდაპირველ უცოდველობაში, ანუ განსხსნა მისგან იმ პირველცოდვის ნასკვი. აი ამას გულისხმობს შემოკლებულად და ლაკონურად ირინეოს ლიონელი, როდესაც ამბობს: “ქრისტემ შეაერთა ადამიანი ღმერთთან, რადგან თუკი ადამიანივე არ დაძლევდა ადამიანის მოწინააღმდეგეს (ანუ ცოდვას, ცოდვის წარმომშობ ძალას - ეშმაკს), მაშინ სამართლიანად ვერ იძლეოდა მტერი. ამასთან გამოხსნა რომ ღვთივმონიჭებული არ ყოფილიყო (ე.ი. ღმერთი რომ არ განკაცებულიყო და ის არ ყოფილიყო უშუალოდ გამომხსნელი) მტკიცე არ იქნებოდა იგი ჩვენთვის”, რაც იმას ნიშნავს, რომ კვლავ დარჩებოდა ხელახალი დაცემის შესაძლებლობა. ამიტომ გამომხსნელი არის თავად ღმერთი, რომელშიც ცოდვილიანობის შესაძლებლობაც კი წარხოცილია. და ამ ორი თვისების თანაშერწყმითა და გამოხსნის აღსრულებით ხდება ის, რომ გამოხსნა ადამიანს ანიჭებს უხრწნელებას. აი ამ მესამე თვისებად, უხრწნელების მიღებას ადამიანის მიერ, წარმოაჩენს ამ მხარეს ირინეოსი, როდესაც ის განაგრძობს: “კიდევ, ღმერთს რომ არ შეერთებოდა კაცი ვერ შეძლებდა იგი უხრწნელებასთან ზიარებას. ასე რომ საჭირო იყო შუამდგომელი კაცსა და ღმერთს შორის, რომ მას თავისი ორმხრივი მთვისებლობით (ორმხრივი მთვისებლობა ეს გახლავთ უაღრესად ზედმიწევნითი თეოლოგიური დეფინიცია განკაცებული ღვთის - იესო ქრისტეს ორბუნებოვნებისა, რომ საღვთო ბუნებით იგი თვისებლობას ფლობს მამასთან და სულთან, ანუ თანაარსი და თანაბუნებაა მათთან, ხოლო კაცობრივი ბუნებით თვისებლობას ფლობს ყველა ადამიანთან, ანუ თანარსია, ერთბუნებაა, ერთარსებაა და თანაბუნებაა ყველა ჩვენთაგანთან. სწორედ ამას ნიშნავს ეს ორმხრივი მთვისებლობა, რის გარეშეც შუამდგომლობა ღმერთსა და კაცს შორის ვერ აღსრულდებოდა და ადამიანი ვერ შეურიგდებოდა ღმერთს, ვერ იქნებოდა შერიგებული ღმერთთან) ორივე მათგანი (იგულისხმება ღმრთეება და კაცება) სიყვარულისა და ერთზრახვისაკენ წარემართა, რაც ნიშნავს: ღვთისადმი წარედგინა კაცი, კაცთათვის კი საცნაურ ეყო ღმერთი”. ესაა წინა საფუძვლები იმის თეოლოგიური განმარტებისა, თუ რა არის ღვთის განკაცების საიდუმლოს რაობა, ხოლო შემდგომ განკაცების ჟამს რა აღსრულდა და გამოხსნა როგორ მოგვემადლა, სწორედ ამის განმარტებაა ირინეოსისგან მოცემული, რომელიც ამბობს: “და როგორც ერთი კაცის ურჩობის გამო, რომელიც დაუმუშავებელი მიწისგან პირველად შემზადდა, მრავალნი გახდნენ ცოდვილნი და განშორდნენ ცხოვრებას (ანუ ადამის დაცემამ ზიარად ყველა ადამიანს დაღუპვა და წარწყმედა დაუმკვიდრა), ასევე მორჩილებას ერთი კაცისას (იგულისხმება განკაცებული იესო ქრისტე), რომელიც პირველად იშვა ქალწულისაგან (აქ პირველობაზეცაა აქცენტი და ეს გარკვეული ანტიპარალელიზმია, რომ ადამიც პირველია ვინც მიწიდან შემზადდა, მაცხოვარიც პირველია, ვინც სულიერი მიწისგან, ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლისგან იშვა და ეს პირველობა მარადპირველია, ანუ მეორეობა მას არ მოსდევს. ისევე როგორც ადამის გარდა მიწისგან არავინ შექმნილა, ასევე ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლისგან მაცხოვრის გარდა, რა თქმა უნდა, არავინ შობილა) უნდა განემართლებინა მრავალნი და მიეცა მათთვის გამოხსნა. სწორედ ამიტომ სიტყვა ღვთისა კაცი გახდა. ღმერთმა (უკვე იწყება იმ მოძღვრების გამოთქმა, რასაც ჩვენ უკვე წინა საუბარში აღვნიშნავდით, რაც ცენტრალურია ირინეოსისთვის - მოძღვრება შემოკრების შესახებ, ანუ მოძღვრება იმის შესახებ, რომ განკაცებულმა ღმერთმა თავის კაცობრივ ბუნებაში მთელი კაცობრიობა შემოკრიბა) თავის თავში შემოკრიბა ადამიანის ძველი ქმნილება, რომ მოეკლა ცოდვა, გაეუქმებინა სიკვდილი, გაეცოცხლებინა კაცი”. სხვა ადგილას ამ სწავლებას ირინეოსი ასე გამოთქვამს: “ვინც შეგვძერწა ჩვენ დასაბამში, მოავლინა მან ბოლო ჟამს თავისი ძე, უფალი, რომელმაც აღასრულა მამის განჩინება, განხორციელდა ქალწულისაგან”. ჩვენ სიტყვა-სიტყვით თუ ვთარგმნით ამ უკანასკნელ ფრაზას (განხორციელდა ქალწულისაგან) იგივე ტერმინია გამეორებული ირნეოსისგან, რაც წინადადების პირველ ფრაზაში. ბერძნულში გვაქვს უაღრესად საყურადღებო ტერმინი ზმნა “პლასსო”, რაც ძირითადი მნიშვნელობით ნიშნავს გამოძერწვას, თიხისგან რაიმე ჭურჭლის დამზადებას. აქედანაა პლასმა, პლასტიკა და ა.შ. ზოგჯერ ეს სიტყვა პრეფიქსირებულია და გამოითქმის როგორც “დიაპლასსო”, “დიაპლასმა”. ქართულად სხვადასხვაგვარად ითარგმნებოდა ეს სიტყვა. თუ შესაქმეს უკავშირდებოდა აღნიშნული ტერმინი ის ჩვეულებრივ ქართულად გადმოიცემოდა როგორც “დაბადებაი”, შეიძლებოდა გვეთარგმნა როგორც შექმნა, მაგრამ რამდენადაც ირინეოსი და საერთოდ ეკლესიის მამები არაიშვიათად მკვეთრად ამახვილებენ ყურადღებას ამა თუ იმ სიტყვის, ამა თუ იმ ტერმინის ეტიმოლოგიურ ძირზე, ჩვენ ამ შემთხვევაში ვამჯობინეთ, რომ შეძერწვად გვეთარგმნა ეს სიტყვა, ისევე როგორც მრავალ სხვა შემთხვევაში ასევე ვთარგმნით მას, თუნდაც წმ. დიონისე არეოპაგელის შრომაში “ზეციური მღვდელმთავრობისათვის”. ამჯერადაც ამ ტერმინს გამოვიყენებთ, რომ მიწისგან ანუ თიხისგან გამოიძერწა ადამიანი, მაგრამ იგივე შეძერწვას, იგივე “პლასსსოს” იყენებს ირინეოსი მაცხოვრის კაცობრივი ბუნების ქალწულისგან კაცობრივად შობის აღნიშვნის ჟამს და აქ ის პარალელია გავლებული, რომ ადამი მიწისგან ანუ თიხისგან შეიძერწა და სულიერი მიწა, როგორც აღვნიშნეთ არის ყოვლადწმინდა ღვთისმშობელი, რომლისგანაც მაცხოვარი კაცობრივად, ანუ მაცხოვრის კაცობრივი ბუნება, შემზადდა. ამიტომ იმავე ტერმინს იმის აღსანიშნავად იყენებს ირინეოსი, რომ როგორც ადამია განსაკუთრებული მოვლენა კაცობრიობის ისტორიაში თავისი შესაქმით, რომ ყველა სხვა ადამიანი თავისი მშობლისგან იშვება, ადამი კი უშუალოდ მიწისგან ანუ თიხისგან შემზადდა ანუ შეიძერწა, მსგავსადვე ირინეოსის იმავე ტერმინის გამოყენება ხაზს უსვამს, რომ მაცხოვარიც ჩვეულებრივ სხვა ადამიანთა მსგავსად სპერმატული შობადობით კი არ ქმნილა, არამედ ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლისგან, როგორც სულიერი მიწისგან, ადამისებრ პირველი შემზადდა და პირველი დარჩა მარადის. ამიტომ თუ ჩვენ ამ სიტყვას გამოვიყენებთ, მაშინ წინადადება ასე შეიძლებოდა გადმოგვეცა, რომ “ბოლო ჟამს თავისი ძე, უფალი, მოავლინა, რომელმაც აღასრულა მამის განჩინება, განხორციელდა ქალწულისაგან”, ანუ აქ განხორციელდას ნაცვლად პირდაპირი თარგმანით იქნებოდა “შეიძერწა ქალწულისაგან”. “შეიძერწა” ამ შემთხვევაში, რა თქმა უნდა, სიმბოლური გამონათქვამია ხაზგასასმელად იმისა, რომ როგორც ადამი შეიძერწა პირველმიწისგან და პირველადობა ადამისა მარადიულია და ერთადერთობაა, ამგვარადვე ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლისგან, როგორც უკვე სულიერი მიწისგან და არა პირდაპირი მნიშვნელობით, რა თქმა უნდა, ნიადაგისგან, განხორციელდა ანუ სიმბოლურად შეიძერწა მაცხოვარი. ეს ტერმინი ცხადყოფს, რომ მაცხოვრის შობა ქალწულისგან არ არის სხვა ადამიანთა სპერმატული შობის მსგავსი და მას ამავე დროს არა მხოლოდ პირველადობა აქვს, არა მხოლოდ მარადიული პირმშოობა აქვს, არამედ ერთადერთობაც. შემდგომ ირინეოსი განაგრძობს: “განხორციელდა ქალწულისაგან (იმავე ტერმინს დავტოვებთ სირთულე რომ არ იყოს აღქმისას), დაამხო ჩვენი მოწინააღმდეგე და ამავე დროს სრულყო კაცი ხატად და მსგავსად ღვთისა”. ადამიანის ხატებისა და მსგავსების შესახებ მოძღვრება ირინეოსისა ჩვენ სხვა დროს წერილობითად საკმაოდ დაწვრილებით გვაქვს განხილული, დაინტერესებულ მსმენელს მივუთითებთ ჩვენს წიგნზე “მართლმადიდებლური ხატმეტყველება”, სადაც დეტალური სარჩევი გვაქვს დართული და იქ სავსებით შესაძლებელია, რომ ყველა ის ადგილი, სადაც ირინეოსის ხატმეტყველებას განვიხილავთ, ზედმიწევნით შეუძლია მოიძიოს დაინტერესებულმა მკითხველმა. ამჯერად ამ ხატებაზე და მსგავსებაზე ყურადღებას, რა თქმა უნდა, ვერ გავამახვილებთ (ამას ჩვენ სხვა დროს სპეციალურ საუბრებს დავუთმობთ), ამჯერად მხოლოდ იმას დავძენთ, რომ ირინეოსის სწავლებით ღვთის განკაცება და ღვთის კაცობრივ ბუნებაში კაცობრიობის შემოკრება, ესაა ადამიანისათვის ღვთისადმი ხატებისა და მსგავსების აღდგინება.

163–ე რადიო საუბარი ქრისტიანული ლიტერატურის შესახებ

ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე

აუდიო ვერსია იხ: https://www.youtube.com/watch?v=i5_sGw2rqxQ

 

ირინეოს ლიონელის სწავლება ადმიანის გამოხსნის შესახებ (გაგრძელება). სწავლება ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლის შესახებ

ჩვენ კვლავ ვაგრძელებთ წმ. ირინეოსის უაღრესად ღრმა და უმნიშვნელოვანესი საღვთისმეტყველო სწავლებების განხილვას. წინა საუბარში ვეხებოდით მის ციტატებს ძე ღმერთის განკაცებასთან დაკავშირებით, განკაცების საიდუმლოს ირინეოსისეულ განმარტებას და განკაცების ჟამს ძე ღმერთისგან აღსრულებულ ყველაზე უფრო ხაზგასასმელ მოვლენას, შედეგს მისი განკაცებისას, რასაც გამომხსნელობითი, ანუ მაცხოვნებლობითი, ანუ როგორც სპეციალურ ლიტერატურაში ითქმის, სოტერიოლოგიური დანიშნულება ჰქონდა, როდესაც მან განკაცებისას თავის კაცობრივ ბუნებაში შემოკრიბა მთელი კაცობრიობა. აი სწორედ ამგვარი შემოკრებით აღასრულა ძე ღმერთმა კაცობრივი ბუნების ანუ იგივე კაცობრიობის განახლება, ღვთისადმი ხატებისა და მსგავსების მასში აღდგინება.

აქ შევჩერდით ჩვენ წინა საუბარში და ამჯერად ამავე საკითხიდან განვაგრძობთ მსჯელობას და პირველ რიგში მოვიტანთ ირინეოსის ციტატას, რაც განგვიმარტავს იმას, თუ რა იყო შედეგი მაცხოვრის განკაცებისა, რა აღასრულა მან. ირინეოსი გვაუწყებს: “ასე რომ რა მოიტანა მოვლენილმა უფალმა? უწყოდეთ, რომ მან მოიტანა ყოველი სიახლე”. თვით ეს გამონათქვამი “ყოველი სიახლე” იმდენად ღრმად სულიერია, იმდენად ღრმად საღვთისმეტყველოა, რომ თავად ამ გამოთქმასთან დაკავშირებით შეიძლებოდა სპეციალურ მსჯელობათა წარმოება, მისი შინაარსის სხვადასხვა პლასტის გამოსავლენად, თუმცა ამ საშუალებას ამჯერად ჩვენ მოკლებულნი ვართ. ჩვენ ადრე აღვნიშნავდით, რომ ეკლესიური სწავლებით ერთადერთი სიახლე არის მხოლოდ ძე ღმერთის განკაცება, ხოლო ერთადერთი სიახლე სწორედ იმიტომაა ეს მოვლენა, რომ ის ყველა საღვთო სიახლეს და ყველა არსობრივ და მნიშვნელობის მქონე სიახლეს თავის თავში მოიცავს. სხვა სიახლე ბუნებაში და ყოვლიერების ისტორიაში არ არსებობს და შესაბამისად ერთადერთი სიახლე ასეთ შემთხვევაში იგივე ყოველი სიახლეა. ირინეოსის ეს სიტყვები ლათინურადაა მოღწეული და შესაბამისი სიტყვები “ყოველი სიახლე” ლათინურში ასეა: “ომნემ ნოვიტადემ”, საიდანაც “ნოვიტას” ნიშნავს სიახლეს და ეჭვი არაა რომ ბერძნულ ორიგინალში მის ადგილზე უნდა ყოფილიყო ტერმინი “კაინოტეს”, ანდა “ნეოტეს”, რადგან ორი ტერმინია ბერძნულში, რომლებიც სიახლეს გადმოსცემენ. თუმცა განახლებულობის საღვთისმეტყველო აზრი გაცილებით ხშირად ბერძნულში გამოითქმის ტერმინით “კაინოტეს”, ან “კაინოს”, რომელიც ახალს ნიშნავს.

“ასე რომ უწყოდეთ, - ამბობს ირინეოსი, მან მოიტანა ყოველი სიახლე, რომელმაც მოიტანა თავისი თავი”. მართლაც უძლიერესი და უღრმესი გამონათქვამებია ირინეოსისგან მოწოდებული. შესაძლოა ამ გამონათქვამთა სულიერი გრძნობადობის ინტენსივობა არც საჭიროებდეს რაღაც სპეციალურ დაზუსტებებს, იმდენად საგრძნობია მსმენელისთვის მათი სულიერი ტევადობა და შთამბეჭდავობა, იმიტომ, რომ მაცხოვრისგან თავისი თავის მოტანა ყველაფერს გულისხმობს, რომ მან მაცხოვნებელი მოძღვრება მოიტანა და თვითონაა ცხონება, გამომხსნელობითი მსხვერპლი მოიტანა და თვითონაა ეს გამომხსნელობითი მსხვერპლი, გამოიხსნა ადამიანი ცოდვის ბორკილებისგან და მსხვერპლი შესწირა უფალს და თვითონაა გამომხსნელიც და მსხვერპლის შემწირველიც, უფალმა მიიღო ეს კეთილი მსხვერპლი და ყოვლადწმინდა სამებაა ამ მსხვერპლის მიმღები და შესაბამისად თვითვეა მსხვერპლის მიმღები.

ჩვენ ადრე აღვნიშნავდით ერთ-ერთ ბიზანტიურ ხატზე, სადაც ზიარების საიდუმლო ყველა თავისი კომპონენტით სწორედ მაცხოვრის მოღვაწეობას უკავშირდება. მახოვარი დგას ყველგან ტაძარში და მაცხოვარია ყველგან ზიარების საიდუმლოს აღსრულების ჟამს. ვინც მაშინ უსმენდა ჩვენ საუბარს ალბათ ემახსოვრება, ვიც არ უსმენდა შევახსენებთ, რომ ამ ხატზე გამოსახულია ადამიანის შესვლა ტაძარში საზიარებლად. ტაძარში მას ხვდება ფარგალიტი ანუ მეკარე, რომელიც გზას უჩვენებს საზიარებლად მოსულ პირს თუ საით უნდა წარემართოს. ამის შემდეგ ეს პირი წარემართება, რა თქმა უნდა, წმ. ზიარებისკენ. ბარძიმი წარმოგვიდგენს ჩვენ მსხვერლად შეწირულ მაცხოვარს, მღვდელს ხელთ უპყრია ბარძიმი და აზიარებს მაზიარებლებს, შემდგომ ტაკუკის მიმწოდებლად საკურთხევლიდან მარჯვენა მხარეს დგას პიროვნება, შემოსილი, რომელიც ზიარებულს სწორედ ამ ტაკუკს აწვდის. ზიარებული პირი შემდეგ იღებს ევლოგიას, ასევე შემოსილი პირისგან მიწოდებულს, მედავითნე კითხულობს საკითხავებს და გალობა აღესრულება, ბოლოს კი ეს პიროვნება გამოდის ტაძრიდან. ამ ყველაფერში მნიშვნელოვანი ისაა, რომ ყველა ის პირი, ვინც საზიარებლად მისულ ადამიანს ეხმარება ზიარებაში,  გამოსახულია ერთი და იმავე პირით - მაცხოვრით, იესო ქრისტეთი, რომ ის პირველი ფარგალიტიც მაცხოვარია, რა თქმა უნდა, დაკლული მსხვერპლიც მაცხოვარია, მღვდელიც, რომელსაც ბარძიმი უჭირავს, აგრეთვე ტაკუკის მიმწოდებელი, სეფისკვერის ანუ ევლოგიის მიმწოდებელიც და გამომცილებელი ფარგალიტიც კვლავ მაცხოვარია, რომ მაცხოვარია ყველგან. ასე რომ ვინც ამ შემთხვევაში მაცხოვრის ღვაწლს თავის თავზე იღებს, თუნდაც მაზიარებელი მღვდელი ან ტაკუკის მიმწოდებელი, ის უნდა აცნობიერებდეს რა პასუხისმგებლობას და რა სიმძიმეს იტევს თავის სულიერ მხრებზე.

ამას ხაზს ვუსვამთ, რადგან ირინეოსის გამონათქვამი, რომ ყველაფერი რაც მაცხოვარმა მოიტანა ეს იგივე მაცხოვარია, მან თავისი თავი მოიტანა და ეს თავისი თავი, მაცხოვარი, თვითონ შეიცავს ყოველივეს. მან ცხონება მოიტანა, კვლავ აღვნიშნავთ, და თვითვეა ცხონება, მან გამომსყიდველი მსხვერპლი მოიტანა და თვითვეა ეს მსხვერპლი, მან შესწირა ეს მსხვერპლი და თვითვეა მსხვერპლის შემწირველი, უფალმა მიიღო ეს მსხვერპლი და ის თვითვეა ამ მსხვერპლის მიმღები, ანუ ყოვლის აღმასრულებელი. ამის შემდგომ ირინეოსი აგრძელებს: “რამეთუ ნაწინასწარმეტყველები იყო სწორედ ეს, რომ მოვიდოდა სიახლე კაცის განმაახლებელი და ცხოველმყოფელი”. აქ უკვე სიახლეს აღარ ახლავს როგორც ვხედავთ დაკონკრეტება და როდესაც რაიმე ტერმინს დაკონკრეტება არ ახლავს ეს ტერმინი აბსოლუტურ მნიშვნელობას ითავსებს და ამ მოვლენის ერთადერთობას გულისხმობს, და ეს ერთადერთობა კვლავ იმას ნიშნავს, რასაც ვამბობდით, რომ სიახლე რაც მაცხოვრის განკაცებას მოაქვს და თვით ეს განკაცება რა სიახლეცაა, ესაა ერთადერთი სიახლე მზისქვეშეთში და არც მანამდე, არც მაშინ და არც იმის შემდეგ არანაირი სხვა სიახლე არ მომხდარა და არ მოხდება. ხოლო რაც შეეხება მაცხოვრის მიერ თავის თავში პირველქმნილი კაცის კვლავ შემოკრებას, რაზეც რამდენჯერმე მივუთითეთ, აი ეს სწავლება უაღრესად ცხადად არის უწყებული შემდეგ სიტყვებში: “თუ პირველ ადამს ეყოლებოდა მამად კაცი და თუკი ადამიანის თესლისგან იქნებოდა იგი ნაშობი, მაშინ მართებული იქნებოდა იმის თქმაც, რომ მეორე ადამი იშვა იოსებისგან. მაგრამ თუკი პირველი ადამი მიწიდან იქნა აღებული, ხოლო თუკი მისი შემძერწველი თავად ღმერთი იყო, შესაბამისად ისიც, ვინც (მაცხოვარი) თავისი თავის მიმართ შემოკრიბა ღვთის მიერ შეძერწილი კაცი (კვლავ აღვნიშნავთ, რომ აქ შეძერწილობას მხოლოდ სიმბოლური გაგება აქვს და მსმენელმა ყველგან უნდა იგულისხმოს შექმნილი), მისეული შობით მსგავსი უნდა ყოფილიყო პირველისა (იმიტომ, რომ მაცხოვარი ანტიპარალელიზმით მეორე ადამია). რატომ არ აიღო ღმერთმა კვლავ მიწა და რატომ განაგო მან, რომ მარიამისგან შექმნილიყო აგებულება? (ანუ მაცხოვრის კაცობრივი ბუნება) იმიტომ, რომ არ მომხდარიყო შექმნა სხვა ბუნებისა, არცთუ სხვა გამოსახსნელისა, არამედ შემოკრებილ იქნა თვით იგივე და დაცულ იქნა მსგავსება”. ყველა სიტყვა და ყველა ფრაზა, როგორც იტყვიან უზედმიწევნითესი და უმკაცრესი თეოლოგიური სიმართლით არის ნაჭედი. თქმა იმისა, რომ მაცხოვრის კაცობრივი ბუნება არაა ადამიანური გენეტიკისა, რომ ადამიანური მოდგმისგან არ მიუღია მას თავისი კაცობრივი ბუნება, რომ თავისი სხეული მან თითქოს ზეციდან ჩამოიოტანა, რასაც უფრო გვიანდელი ეპოქის მანიქეიზმი აშკარად გამოთქვამდა, ისევე როგორც ირინეოსის დროსაც ამას გნოსტიკოსთა ცალკეული მიმდინარეობანიც მოძღვრობდნენ, არის აშკარა მწვალებლობა. ამიტომაა ირინეოსისგან ასეთი მკვეთრი ხაზგასმა, რომ თუ მაცხოვრის სხეული ადამიანური არ იყო მაშ როგორ აღასრულა მან გამოხსნა, მან რაც მიიღო ის გამოიხსნა. დაკანონებული თეოლოგიური დებულებითა და დოგმატით გამოხსნილია მხოლოდ ის რაც მიღებულია, მიუღებელი კი გამოუხსნელია. ამიტომ, არათუ იმას არ ასწავლის ეკლესია, რომ მაცხოვრის კაცობრივი ბუნება არ იყო ჩვენი გენეტიკისა და ჩვენი თვისებებისა, არამედ იმასაც კი არ უშვებს, რომ თუნდაც ერთი თვისება მაინც ჩვენეული ბუნებისა მაცხოვრის კაცობრივ ბუნებაში არ ყოფილიყო, რადგან ერთი თვისებაც რომ მას გამოეტოვებინა და ენება და არ მიეღო და შესაბამისად არ ეცხოვნებინა, იმ ერთი ბუნებითი თვისების ძალით ჩვენ მაინც ჯოჯოხეთში და გამოუხსნელობაში ვიქნებოდით, რადგანაც სასუფეველში და სამოთხეში მცირედი ბიწიც კი ვერ შეაღწევს. ადამიანი ყოვლითურთ რომ იყოს განწმენდილი, მაგრამ მცირედი ბიწიერება მაინც ქონდეს მას, ის, რა თქმა უნდა, კვლავ ბიწიერებაში რჩება იმ ერთი მცირე ნაწილითაც კი და უცოდველობა და სასუფეველი მისთვის მიუღწეველი რჩება. ამიტომ ასაბუთებს ირინეოსი, რომ მაცხოვარმა სწორედ ჩვენი სხეულის მემკვიდრეობა მიიღო, ჩვენი ხორციელი მემკვიდრეობა მიიღო, ჩვენი დაცემული კაცობრივი ბუნება მიიღო სწორედ და არა რაღაც სხვა, ხელახლა შექმნილი ღვთისგან, რაც არ იქნებოდა დაცემული და ცოდვის შემცველი, ცოდვის შედეგი და შესაბამისად არც აღდგინება დასჭირდებოდა მას.

ჩვენ ადრე აღვნიშნავდით, რომ ირინეოსის სწავლება შემოკრების შესახებ გულისხმობს არა მხოლოდ ქრისტოლოგიას, ანუ მოძღვრებას იესო ქრისტეს შესახებ, კონკრეტულად კი ღვთის განკაცების შესახებ, არამედ ამ მოძღვრების წიაღში ნაგულისხმევ ყველა სხვა თემატურ საკითხსაც. ყველა სხვა თემატურ საკითხშიც მკვეთრად იჩენს თავს ირინეოსის მოძღვრება შემოკრების შესახებ, იქნება ეს ყოვლადწმინდა ღვთისმშობელთან დაკავშირებული სწავლება, ანუ მარიოლოგია, ეკლესიასთან დაკავშირებული ანუ ეკლესიოლოგია, მეორედ მოსვლასთან დაკავშირებული ანუ ესქატოლოგია და სხვა. შესაბამისად როდესაც ჩვენ ამ თემატიკას განვიხილავთ, შევეცდებით, რომ ყველგან სწორედ ეს სწავლება გამოვყოთ და ამას გავუსვათ ხაზი. კონკრეტულად ყოვლადწმინდა ღვთისმშობელთან დაკავშირებით რეკაპიტულაციის ანუ შემოკრების შესახებ ირინეოსისეული მოძღვრება, რა თქმა უნდა, თავს ავლენს. იმ ანტიპარალელიზმის მსგავსად, რაც ირინეოსმა კონკრეტულად ადამსა და მაცხოვარს შორის პავლე მოციქულისეული მოძღვრების საფუძველზე კიდევ უფრო განავითარა და მრავალი ახალი შტრიხი შესძინა მას, ამგვარადვე მან შემოკრების შესახებ მოძღვრებით, დაკავშირებით ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლის შესახებ ღვთისმეტყველებასთან, განავითარა და სრულყო წმ. იუსტინე მარტვილისგან შემოტანილი ანტიპარალელიზმი ევასა და ყოვლადწმინდა ღვთისმშობელს შორის. ირინეოსმა ეს უკანასკნელი ანტიპარაელიზმი ევასა და ღვთისმშობელის შეპირისპირ-შედარება უაღრესად მწყობრად შემდეგი მოძღვრების სახით გამოთქვა, იგი ამბობს: “შემდეგ ქალწული მარიამიც მორჩილი წარმოჩნდა, როდესაც თქვა (მსმენელი ალბათ ატყობს, რომ ირინეოსი ყველგან ხაზს უსვამს ტერმინ მორჩილებას, რაც არ გახლავთ, რა თქმა უნდა, შემთხვევითი, იმიტომ, რომ ნებისმიერი ცოდვისმიერი დაცემულობის წყაროდ სწორედ ურჩობა მიიჩნევა. ურჩობა იგივე საკუთარ თავზე დანდობაა, იგივე ამპარტავნებაა, ის დასაბამიერი პირველ გველია და დასაბამიერი სენია, რომლისგანაც გამომდინარეობს ნებისმიერი დაცემულობა. და თუ ურჩობა და ამპარტავნება დაცემისა და წარწყმედის სათავეა, როგორც ადრეც გვითქვამს და კვლავ აღვნიშნავთ, წმ. იოანე სინელის უაღრესად მართებული და ზედმოწევნით შთამბეჭდავი ფორმულირებით, თუ ერთადერთი მხოლოდ ურჩება და ამპარტავნებაა წარმწყმედელი, რატომ არ შეგვიძლია ვიფიქროთ, რომ ერთადერთი სწორედ მორჩილება და თავმდაბლობა შეიძლება გახდეს ადამიანის მაცხოვნებელი. სწორედ ეს ანტიპარალელი და გამომსყიდველი და გამაუქმებელი იმ ცოდვისა და მისი დამძლევი ირინეოსს სწორედ მორჩილება ესახება ყველგან და ამიტომაა, რომ ზემოთაც და ამჯერადაც იგი ამას ყოველთვის ხაზს უსვამს): “აჰა მხევალი უფლისაი, მეყავნ მე სიტყვისაებრ შენისა”. ევა იყო ურჩი, ის ურჩ-იქმნა ჯერ კიდევ მაშინ, როდესაც ქალწული იყო. თუკი ევა, რომელსაც ქმრად ჰყავდა ადამი და რომელიც ჯერაც ქალწული იყო, რამეთუ შიშვლები იყვნენ ორივენი სამოთხეში და არა რცხვენოდათ, რადგან ისინი, როგორც სულ ახლახანს ქმნილნი უმეცარნი იყვნენ შვილთა დაბადებისა, მართებდათ რა მათ ჯერ გაზრდა და შემდეგ კი ამგვარად გამრავლება”... ეს ჩანართია ციტატაში და არ შეგვეძლო ეს არ წაგვეკითხა. ყველა სიტყვაში აქ სწავლებაა გადმოცემული, რომ სულიერად ჩვილნი იყვნენ ადამი და ევა და ისინი, მართალია ღვთის კურთხევას აღასრულებდნენ გამრავლებისას, მაგრამ რა წესით აღსრულდებოდა ეს ამას ეკლესიის მამები არ აკონკრეტებენ. რომ არ დაცემულიყო ადამი და ევა საღვთო კურთხევა უეჭველად აღსრულდებოდა, მაგრამ რა ფორმით ეს საიდუმლოებითია, როგორც წმ. გრიგოლ ნოსელი ამბობს ანგელოზებრივი რამ წესით. მაგრამ ამჯერად ეს ჩანართი რომ გამოვტოვოთ და ძირითად მხარეზე გავამახვილოთ ყურადღება, რომ “ევა რომელსაც ქმრად ჰყავდა ადამი და რომელიც ჯერაც ქალწული იყო, ურჩობის გამო, როგორც თავის თავს, ასევე კაცობრიობის მოდგმას, სიკვდილის მიზეზად გაუხდა. მარიამი, რომელსაც მსგავსადვე ჰყავდა დაწინდული ქმარი (კვლავ შევახსენებთ ჩვენს მსმენელს, რომ ანტიპარალელიზმი ესაა ის შემთხვევა, როცა ორი სხვადასხვა მოვლენის გარეგანი თვისებები მსგავსია, მაგრამ რაობა და შედეგი არის დიამეტრულად საწინააღმდეგო. ამ შემთხვევაში გარკვეული გარეგანი მსგავსებანი სახეზეა, მარიამიც ქმრად იგულვებს იოსებს, მაგრამ ისიც ისევე ქალწულია, როგორც ევა) და რომელიც ასევე ქალწული იყო, მორჩილების გზით თავის თავსაც და კაცობრიობის მთელ მოდგმასაც ხსნის მიზეზად ექმნა”. ანუ თუკი ევა ურჩების გამო თავის თავსაც და მთელ კაცობრიობას წარწყმედის მიზეზად გაუხდა, ყოვლადწმინდა ღვთისმშობელი მორჩილების გზით თავის თავსაც და მეთელ კაცობრიობასაც ხსნის მიზეზად ექმნა. შემდგომ ირინეოსი განაგრძობს: “სწორედ ამიტომ მას, ვინც შეერთებული იყო ქმართან, იმის ცოლად უწოდებს რჯული ვინც შეიერთა იგი. თუმცა ასე უწოდებს მას (ევას) ჯერ კიდევ ქალწულს და ამით მოასწავებს მარიამისგან ევასკენ უკუწრებრუნვას, რადგან სხვაგვარად შეუძლებელია იმის გამოხსნა რაც შეიკრა, თუკი კვანძების ხვეულა არ დაირღვევა უკუმიქცევით”. აქ საუბარია იმის შესახებ, რომ ევასგან განასკვული პირველი ცოდვისმიერი ნასკვი შემდგომ, კაცობრიობის ისტორიაში, მრავალი სხვა ცოდვისმიერი ნასკვით დაიხუნძლა და ეს ცოდვისმიერი ნასკვების ასეთი ასხმულობა, რა თქმა უნდა, უფრო და უფრო დამამძიმებელს ხდიდა ადამიანის ყოფას, უფრო და უფრო მეტად ატყვევებდა მას ცოდვის ბორკილებით, რაც აუცილებლად უნდა გახსნილიყო. მიზანი ამ ცოდვათა ნასკვების გახსნისა იყო პირველნასკვის გახსნა, რომ თუ არ გაიხსნებოდა ცოდვისმიერი შეკრულობა, დაწყევლილობა კვლავ შენარჩუნებული იქნებოდა. მაგრამ ნებისმიერი მეორე ნასკვის გახსნა მხოლოდ მაშინ შეიძლება თუ ქვვემორე გაიხსნა. აი ამიტომ ამბობს ირინეოსი, რომ ევადან მარიამამდე მხოლოდ ის გზაა, რომ ეს ცოდვისმიერი ნასკვები მრავლდება, მარიამისგან იწყება შემობრუნება ანუ უკუწრებრუნვა ევასკენ, რომ ყველაზე გვიანდელი და ბოლოდროინდელი ნასკვების გახსნით, თანდათანიბით, იმ დასაბამიერი, პირველნასკვის გახსნა აღსრულდეს, ანუ ცოდვისმიერი არქაული გველის თავი შეიმუსროს ნასკვების გამხსნელისგან. ეს ციტატა ეხლა უფრო გასაგები იქნება მსმენელისთვის, რომელსაც კვლავ წავიკითხავთ: “და ამით (ამ სწავლებით), - ამბობს ირინეოსი, საღვთო წერილი მოასწავებს მარიამისგან ევასკენ უკუწრებრუნვას (ლათ. “რეცირკურაციო”), რადგან სხვაგვარად შეუძლებელია იმის გამოხსნა, რაც შეიკრა, თუკი კვანძების ხვეულა არ დაირღვევა უკუმიქცევით. წინარე ნასკვები სწორედ მომდევნოთა გზით გაიხსნება, ანუ პირიქით, რომლებიც მეორენი არიან თავისუფალ-ჰყოფენ პირველთ. ასე რომ პირველი ნასკვი მეორე ნასკვის გზით გაიხსნება, ანუ მეორე ნასკვი არის საშუალება პირველის გახსნისა. სწორედ ამიტომ ამბობდა უფალი: “წინანი უკანა და უკანანი წინა”. ამასვე მოასწავებდა წინასწარმეტყველი, როდესაც ამბობდა: “მამათა შენთა წილ იქმნეს შვილნი შენნი” (ფს. 44,17), რადგანაც უფალი არის პირმშო მკვდართა, რომელიც იშვა და რომელმაც თავის წიაღში შეიწყნარა წინარე მამანი, ახლად შვა ისინი ღვთის ცხოვრებაში და გახდა დასაბამი ცოცხალთა. ისევე როგორც ადამი გახდა დასაბამი მკვდართა. სწორედ ამიტომ ლუკამაც (ლუკა მახარებელთან მოგეხსენებათ შთამომავლობითი ხაზი ზემოდან ქვემოთ კი არაა, არამედ ქვემოდან ზემოთაა წარმოდგენილი, რომ სწორედ ეს უკუშემობრუნება კაცობრიობის ისტორიაში და იმ დასაბამიერ მდგომარეობამდე, ადამ და ევამდე მისვლა და იმ დასაბამიერი კვანძის გახსნა ამით მოასწავოს) შთამომავლობითი დასაბამი უფლისგან დაიწყო და ადამამდე ავიდა, რითაც ცხადყო, რომ არათუ მათ შვეს იგი, არამედ ამან შვა ისინი ახლად ცხოვრების სახარებაში. ასევე ევამაც ურჩობის ნასკვის გამოხსნა მარიამის მორჩილების გზით მიიღო, ანუ რაც შეჰკრა ქალწულმა ევამ ურწმუნოებით, ის ქალწულმა მარიამმა გამოიხსნა სარწმუნოებით”. ვფიქრობთ, რომ ეს უაღრესად შთამბეჭდავი ციტატა ბევრს დააფიქრებს, ბევრისთვის გახდება იმდენად შთამბეჭდავი, რომ ალბათ ირინეოსის სხვა სწავლებათა, სხვა სიტყვათა წაკითხვის დაუძლეველ სურვილს აღუძრავს.

 

164–ე რადიო საუბარი ქრისტიანული ლიტერატურის შესახებ

ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე

აუდიო ვერსია იხ: https://www.youtube.com/watch?v=uKiCcB6Trq4


ირინეოსის სწავლება მაცხოვრის კაცობრივი ბუნების შესახებ. ირინეოსის ეკლესიოლოგია

ჩვენი წინა საუბარი დავამთავრეთ წმ. ირინეოსის მოძღვრების განხილვით ყოვლადწმინდა ღვთისმშობელთან დაკავშირებით და როგორც აღვნიშნავდით ამჯერადაც ცენტარალური საღვთისმეტყველო სწავლება ირინეოსისა შემოკრების შესახებ, მთელი თავისი განფენილობით, თავს იჩენს ამ მხრივაც, ამ საკითხთან დაკავშირებითაც. მოვიტანეთ ჩვენის აზრით უაღრესად მრავლისმეტყველი ციტატა, მრავალგვარი თეოლოგიური დანაშრევების შემცველი ციტატა, მისი შრომიდან ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლის მიერ პირველ დედის – ევას ცთომილების ნასკვის ყოვლადძლევაშემოსილად გახსნასთან დაკავშირებით, რაც სწორედ შემოკრების შესახებ მოძღვრებას გულისხმობს. დამაბოლოებელ ციტატას, ანუ ციტატას იმასთან დაკავშირებით, რომ კაცობრიობის ისტორიაში შემობრუნების წერტილი მაშინ დადგა, როცა ყოვლადწმინდა მარიამის უწმინდეს საშოში ჩაისახა მხსნელი სოფლისა და აქედან უკუწრებრუნვა იწყო გამომხსნელობითმა მოღვაწეობამ და განგებულებამ ღვთისამ, რომ ევასგან შეკრული დასაბამიერი ნასკვი გახსნილიყო და ადამიანი ცოდვის ტყვეობისგან განთავისუფლებულიყო, კვლავ შეგახსენებთ და შემდგომ დანარჩენ, ანალოგიური მნიშვნელობისა და ანალოგიური სწავლების შემცველ, სხვა გამონათქვამებს წმ. ირინეოსისას ასევე შევეხებით. ირინეოსი განმარტავს: “სწორედ ამიტომ ლუკამაც შთამომავლობითი დასაბამი უფლისგან დაიწყო და ადამამდე ავიდა, რითაც ცხადყო, რომ არათუ მათ შვეს იგი, არამედ მან შვა ისინი ახლად ცხოვრების სახარებაში (თვით ეს გამოთქმა “ცხოვრების სახარება” ძალიან მრავლისმეტყველია). ასევე ევამაც ურჩობის ნასკვის გამოხსნა მარიამის მორჩილების გზით მიიღო ანუ რაც შეჰკრა ქალწულმა ევამ ურწმუნოებით, ის ქალწულმა მარიამმა სარწმუნოების მიერ გახსნა”.

აღვნიშნავთ, რომ წმ. ირინეოსის სწავლებით, რადგანაც მარიამისაგან იშვა ახალი ადამი, იგივე მაცხოვარი, შესაბამისად თვით იგი (ღვთისმშობელი) არის ახალი ევა, ჭეშმარიტი ევა, ჭეშმარიტი დედა ცოცხალთა და დასაბამი მათი ხსნისა. გამოხსნის დასაბამი, როგორც დედა ცხონებულთა, აი ამგვარი ეპითეტი ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლის მიმართ საეკლესიო ტრადიციაში პირველად სწორედ წმ. ირინეოსთან გვხვდება. ასე რომ მარიამი, ცხონებულთა მშობელი და დედა, გახლავთ გამომხსნელი ევასი, ანუ მის გამო სიტყვისმგებელი. ისევე როგორც მეორე ადამმა, მაცხოვარმა, კაცობრიობის ცოდვანი იტვირთა, მან ყოვლად უცოდველმა ყოვლად უცოდველად, მსგავსადვე, - ამბობს ირინეოსი, მარიამმაც იტვირთა პასუხისმგებლობა ევას გამო და მისთვის სიტყვისმგებელი ღვთის წინაშე წარმოჩნდა, ანუ (აქ ირინეოსი მოუხმობს იურიდიულ ტერმინს, ლათინურად “ადვოკატოს”) ვექილობა გაუწია, შუამდგომლობა გაუწია ზეციური სასამართლოს წინაშე მარიამმა ევას. ამრიგად მარიამი ირინეოსის განჭვრეტით არის ახალი დედა კაცობრიობისა, ანუ, როგორც სხვა შემთხვევაში მას უწოდებს, წიაღი კაცობრიობისა. ირინეოსი წარმოაჩენს მარიამის სამარადისო დედობას და მაცხოვრის შობასთან დაკავშირებით იგი ამბობს: “სიტყვა ხორცი გახდა და ძე ღვთისა ძე კაცისა, წმინდამ წმინდად განაღო წმინდა საშო, ის საშო, რომელმაც ახლად შვა ადამიანები ღმერთში და რომელიც წმინდა-ჰყო მანვე”.

აქვე ყურადღებას იქცევს წმ. ირინეოსის მსჯელობა იესო ქრისტესა და ღვთისმშობლის სისხლხორცეული კავშირის შესახებ. ეს გახლავთ ძალიან ხაზგასასმელი, ძალიან ფასეული გამონათქვამი და სწავლება წმ. ირინეოსისა, იმ საუკუნის და განსაკუთრებით სამომავლო საუკუნეების პერსპექტივაში, რადგანაც ჯერ თავისი ეპოქისთვის, როდესაც ამ სწავლებას გადმოსცემდა, ანუ სისხლხორცეულ კავშირს მაცხოვარსა და ღვთისმშობელს შორის, მაცხოვრის კაცობრივ ბუნებასა და ღვთისმშობლის ადამიანურ ბუნებას შორის, ამ სისხლხორცეული კავშირის ხაზგასმით ირინეოსი ასაბუთებდა განკაცებული ღმერთის ნამდვილ ადამიანობას, რომ მან ჭეშმარიტად მიიღო სრული კაცება. ჩვენ არაერთგზის აღგვინიშნავს, რომ ერესების ისტორია არსებითად ორი ძირითადი ტენდენციის გამოხატულებაა. ერთი მხრივ გაუკუღმართება გამოიხატება მაცხოვრის ანუ ღმერთპიროვნების ორბუნებოვნებაში საღვთო ბუნების დაკნინებით, რომ მაცხოვარი ჩვეულებრივი ადამიანი იყო, რომელიც შემდგომში განიღმრთო. ამ მწვალებლური მოძღვრების  მიმდევრები იყვნენ ებიონიტები, პავლე სამოსატელი, მოგვიანებით არიოზი და სხვები. მორე გაუკუღმართება კი გახლდათ, ტოლფასი პირველი გაუკუღმართებისა, კაცობრივი ბუნების დაკნინება განკაცებულ ღმერთში. უმკვეთრესი გამოხატულება ამისი გახლდათ დოკეტისტები, რომლებიც საერთოდ მიიჩნევდნენ, რომ მაცხოვარი რეალურად არც განკაცებულა, რომ ზმანებითად წარმოჩნდა ის კაცად, ხოლო ნამდვილად ადამიანური ბუნება მას არ მიუღია. ამ ცრუ სწავლების შედარებით გვიანდელი გამოხატულებაა თითქმის ყველა გნოსტიკური სექტის სწავლება, უფრო მოგვიანებით ამავე ერესის უმკვეთრესი გამოხატულება გახლავთ აპოლინარიზმი, რაზეც ჩვენ რამდენჯერმე ვისაუბრეთ და კიდევ უფრო მოგვიანებით მონოფიზიტობა. სხვათაშორის ამასვე შეერთვის მონოთელიტობაც და ხატმებრძოლობაც. ამ შემთხვევაში ირინეოსი ხაზს უსვამს რა მაცხოვრისა და ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლის სისხლხორცეულ კავშირს, იმ პირველ ერესს განაქარვებს, რაც მაცხოვარში კაცობრივი ბუნების დაკნინებას გულისხმობს, ანუ რომლის წარმომადგენლებიც იყვნენ დოკეტისტები, რომლებიც არ მიიჩნევდნენ, რომ მაცხოვარმა ნამდვილად მიიღო ხორციელი მემკვიდრეობა, და ამასვე შეერთვიან სამომავლოდ გამოჩინებადნი აპოლინარელნი, მონოფიზიტნი, მონოთელიტნი, ხატმებრძოლნი. ამიტომ აღვნიშნავდით, რომ თავისი საუკუნისთვისაც ირინეოსისგან ჩამოყალიბებულ სწავლებას დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა, მაგრამ კიდევ უფრო დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა პერსპექტივაში, სამომავლოდ გამოჩინებადი მწვალებლური ცრუ სწავლებების წინასწარვე უარსაყოფად. ირინეოსი კერძოდ ამბობს: “ძლიერ ცდებიან ისინიც, რომლებიც ამბობენ, რომ მაცხოვარს არაფერი მიუღია ქალწულისაგან და რომლებიც ამ გზით უარყოფენ როგორც ხორცის (სარკოს) მემკვიდრეობას (პლერონომია), ასევე მსგავსებასაც. თუკი ზედმეტი იყო მისი მარიამამდე ჩამოსვლა (იგულისხმება გარდამოხდომა ძე ღმერთისა და სულიწმინდისა და მარიამისგან კაცობრივად ჩასახვა. ტერმინი ჩასახვა ბერძნულში ამგვარი ფორმითაა – “კათოდოს”, რაც ქვე ჩამოსვლას, დაშვებას ნიშნავს) და თუ მისგან არაფრის მიღებას არ განიზრახავდა იგი, მაშინ რატომ გარდამოხდა მასზე? კიდევ, თუკი არაფერი მიუღია მას მარიამისგან, მაშინ არც მიწიდან აღმოცენებულ საზრდოს შეიწყნარებდა იგი”. აქ მკვეთრი ხაზგასმაა იმაზე, რომ მაცხოვარმა მიიღო სწორედ ის ადამიანური ბუნება, რაც ცოდვით დაცემის შემდგომია. მან ყოვლად უცოდველმა, ყოველგვარი ცოდვის გარეშე, ყოვლადუცოდველად მიიღო ჩვენი ცოდვის შემდგომი კაცობრივი ბუნება, ანუ ის ბუნება, რომელიც საჭიროებს საზრდოს განმტკიცებისთვის, რომელიც დაშლადია, მოკვდავი და ხრწნადია. და თუ მაცხოვარს მართლაც ის სხეული, რაც ქონდა, ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლისგან არ მიუღია და არ ჰქონდა მას ხორცის მემკვიდრეობა, მაშინ არც ექნებოდა იმგვარი სხეული, რაც ქონდა ყოვლადწმინდა ღვთისმშობელს, რაც აქვს ნებისმიერ ადამიანს ამქვეყნად ანუ სხეული, რომელიც მოკვდავია, რომელიც ხრწნადია ბიოლოგიურად, რომელიც საზრდოს მიმღებია განმტკიცებისთვის და რომელიც დაშლადია. და სწორედ ეს თვისებები რადგან გამოავლინა მაცხოვარმა კაცობრივად, ამის საფუძველზე ამტკიცებს ირინეოსი, რომ მან ჭეშმარიტად მიიღო ხორცის მეკვიდრეობა, ანუ იგი ჭეშმარიტი კაცი იყო. განვაგრძობთ ციტატას: “თუკი არაფერი მიუღია მას მარიამისგან, მაშინ არც მიწიდან აღმოცენებულ საზრდსო შეიწყნარებდა იგი, იმ საზრდოს, რითაც სწორედ მიწიდან აღებული სხეული საზრდოობს და არა სხვა. არც მოსესა და ელიას მსგავსად 40 დღიანი მარხვის შემდეგ მოშივდებოდა მას, ხოლო მოშივდა, რადგანაც სხეული ეძიებდა თავის საკვებს. არცთუ მისი მოწაფე იოანე დაწერდა მასზე: “ხოლო იესუ მაშურალი გზისა სვლისაგან ჯდა წყაროსა მასზედა” (იოანე 4,6). არც დავითი იწინასწარმეტყველებდა მის შესახებ: “სალმობათა წყლულთა ჩემთასა შესძინეს”. არც ლაზარეს გამო აცრემლდებოდა იგი, არც გამოადინებდა სისხლის წვეთებს, არც იმას იტყოდა, რომ “შეწუხებულ არს სული ჩემი”, არც სისხლი და წყალი გადმოვიდოდა ლახვარსობილი გვერდიდან. ყოველივე ეს ნიშნებია (სიუმბოლა) ხორცისა (სარკოს) მიწიდან აღებულისა, რომელიც მან თავისი თავის მიმართ შემოკრიბა (ანეკეფალაიოსატო) და იხსნა თავისი ქმნილება”. ამრიგად ამ ციტატის მიხედვით, ვფიქრობთ ყოვლადბრწყინვალედ, განცხადდება და საბუთდება მაცხოვრის განკაცების ნამდვილობა და ის კაცობრივი თვისებები მაცხოვრისა, რაც სახარებებშია გამოხატული და რაზეც გვიანდელ თეოლოგიურ დისპუტებში უდიდეს ყურადღებას აქცევდნენ ღვთისმეტყველები. ყველა მათგანი შემოკრებითად, ჩამოყალიბებულად, ირინეოსის ზემოთ მოტანილ ციტატაში, როგორც ვნახეთ უკვე სახეზეა. ამრიგად მაცხოვარმა შემოკრიბა მთელი კაცობრიობა თავის კაცებაში და კრებსითად მიჰმადლა მათ ხსნა, ანუ გამოიხსნა მან კაცობრივი ბუნება, რითაც პიროვნულად ყველა ადამიანს მისცა შესაძლებლობა ცხონებისა. მაგრამ მაცხოვრის ამქვეყნიური მოღვაწეობის აღსრულების შემდეგ, როდესაც იგი კაცობრივად მოკვდა, ანუ როდესაც მისი კაცობრივი სული განშორდა მის კაცობრივ სხეულს, კაცობრივი სული ჩავიდა ჯოჯოხეთში, ხოლო კაცობრივი სხეული საფლავად დაიდო (თუმცა ეს სხეული, მიუხედავად იმისა, რომ ყოვლითურთ ჩვენეული იყო ცოდვის გარდა, არანაირად არ გახრწნილა საფლავად დადებული, არა იმიტომ, რომ ხრწნადობის თვისება არ ჰქონდა, პირიქით მას ბიოლოგიური ხრწნადობის თვისება ჰქონდა, მაგრამ ჩვენგან განსხვავებით ეს სხეული შეერთებული იყო ღმერთჰიპოსტასთან, ღმერთის სხეული იყო იგი (ბერძნულად “თეოსომა” ანუ ღმერთსხეული, ანდა ღვთის სხეული) და შესაბამისად ხრწნას არ დაექვემდებარა ანუ არ დაიშალა), ჯოჯოხეთი წარმოსტყვენა, კვირა დღეს ყოვლადბრწყინვალედ აღდგა მკვდრეთით და ზეცად ამაღლდა, ამის შემდეგ მაცხოვრის გამომხსნელობითი ღვაწლის მისია იტვირთა მისმავე სხეულმა, მისმავე სულიერმა სხეულმა – ეკლესიამ. უკვე აქ გრძელდება შემოკრება კაობრიობის ახალ-ახალი თაობებისა ცხონებისათვის. ეკლესია იმავე ღვაწლის აღმასრულებელია წმ. ირინეოსის სწავლებით, რაც მაცხოვარმა თავისი განკაცების ჟამს აღასრულა. ამიტომაც, რა თქმა უნდა, მოულოდნელი არ არის, რომ შემოკრების შესახებ ირინეოსის ცენტრალური სწავლება, ქრისტოლოგიური და მარიოლოგიური მონაკვეთების გარდა, გვხვდება, რა თქმა უნდა, მისი მოძღვრების ეკლესიოლოგიურ ნაწილშიც და უმკვეთრეს გამოხატულებას პოულობს აქ. ამიტომ ხაზგასმით ვიტყვით, რომ ირინეოსის ეკლესიოლოგია უკავშირდება მის მოძღვრებას შემოკრების ანუ რეკაპიტულაციის შესახებ. ჯერ განკაცებული ღმერთი შემოჰკრებს თავის თავში, არა მხოლოდ წარსულს, არამედ მომავალსაც. ქრისტე არის თავი ეკლესიისა და მისი წინამძღვრობა ეკლესიისადმი სწორედ იმ ღვაწლის აღსრულებას გულისხმობს ეკლესიისგან, რომ უფალმა ეკლესიის გზით მარადიულ-ჰყოს განახლების საქმე, ვიდრე ჟამთა აღსასრულამდე. ანუ მაცხოვრის გამომხსნელობით, სოტერიოლოგიურ ღვაწლს განაგრძობს ეკლესია და აღასრულებს ამას, ვიდრე მეორედ მოსვლამდე. მოვიტანთ შესაბამის ციტატას III წიგნიდან: “ამგვარად, როგორც ვაჩვენეთ ერთია ღმერთი მამა და ერთია ქრისტე იესუ, უფალი ჩვენი, მოვლენილი საყოველთაო წინაგანგებით და ყოვლიერების თავის თავში შემომკრებელი”. აქ უკვე როგორც ხედავთ და როგორც ადრეც აღვნიშნავდით, მოძღვრება შემოკრების შესახებ ირინეოსთან უფრო განვრცობილია. მხოლოდ ადამიანური ბუნების შემოკრება აქ უკვე აღარაა ხაზგასმული, ხაზგასმულია ყოვლიერების თავის თავში შემოკრება, ანუ მთელი ეს სამყარო მაცხოვარმა შემოკრიბა თავის თავში და შესაბამისად, აცხოვნა რა ადამიანი და კაცობრივი ბუნება, ადამიანის კაცობრივი ბუნების სამკვიდრებელი და სამეუფო ასევე განახლების სასოებით აღივსო, რაც მეორედ მოსვლის ჟამს უნდა განხორციელდეს, როდესაც ხრწნადობა წარიხოცება და ახალი ცა და ახალი მიწა შეიქმნება. ეს არ ნიშნავს ახალ შესაქმეს, რომ თითქოს აქამდე არ არსებული და არაფრისგან კვლავ აღმოცენებული ცა და დედამიწა მოგვემადლებოდეს, არამედ უკვე არსებული და უკვე შექმნილი, მაგრამ ცოდვით დაძველებული და ხრწნადი და წარმავალი ცა და მიწა გარდაიქმნება უხრწნელ და მარადიულ და განახლებულ ცად და მიწად. აი ეს შინაარსია ამ ფრაზაში ირინეოსისა, რომ მან (უფალმა) ყოვლიერება თავის თავში შემოკრიბა, ანუ იგი არის ყოვლიერების თავის თავში შემომკრებელი. აქ რომ მართლაც გადატანით მნიშვნელობაზე არაა აქცენტი და რომ მხოლოდ ადამიანს არ გულისხმობს ირინეოსი, არამედ უფრო ზოგადს, ყოვლიერებას გულისხმობს, რომელშიც, რა თქმა უნდა, ადამიანიც შედის, მაგრამ ის უფრო მეტია რაოდენობრივად და რომ სწორედ ეს ყოვლიერება შემოკრიბა მაცხოვარმა, აი ამას ადასტურებს მომდევნო ნაწილი ციტატისა, ე.ი. ამბობს რა ირინეოსი, რომ ყოვლიერების თავის თავში შემომკრებელი არის უფალი, შემდეგ განაგრძობს: “ყოვლიერებაში არის აგრეთვე კაციც, ქმნილება ღვთისა. ასე რომ მან თავის თავში შემოკრიბა კაციც, უხილავი ხილული გახდა, შეუცავი შეცვული, უვნებელი ვნებული და სიტყვა კი კაცი, თავის თავში ყოველივეს შემომკრებელი, რომ სიტყვას ღვთისას, რომელიც არის მოთავე ზეციურთა, სულიერთა და უხილავთა შორის, ასევე მოთავეობა ჰქონოდა ხილულთა და ხორციელთა შორისაც, თავის თავში შეეწყნარებინა მას პირმშოობა, ეკლესიის თავად დაედგინა თავისი თავი და ხელსაყრელ ჟამს თავისი თავისკენ მიეზიდა ყოველივე”.

ირინეოსს ზემორე და კიდევ სხვა ციტატების საფუძველზე, რა თქმა უნდა, მტკიცედ სწამს, რომ სამოციქულო მოძღვრება უცვლელად განაგრძობს სიცოცხლეს. სწორედ სამოციქულო ტრადიციაა სარწმუნოების წყარო და ნორმა. საზოგადოდ ამ სამოციქულო ტრადიციის ღირსებაზე და დანიშნულებაზე მკვეთრი ხაზგასმა ირინეოსთან სავსებით თვალსაჩინოა და განსაზღვრებაც, რომ სწორედ ეს სამოციქულო ტრადიცია არის კანონი ჭეშმარიტებისა, გვიანდელ წმინდა მოძღვრებთან იგივეობრივ პარალელს და იგივეობრივივი შინაარსის გამონათქვამებს პოულობს. რომელია ეს კანონი? ირინეოსისთვის, მისი მითითებით, ეს კანონი არის ნათლისღებითი სიმბოლო, რადგანაც მისი სწავლებით ხსენებულ კანონს ნათლისღების გზით ვიღებთ, იგი გვასწავლის: “ვინც განუხრელად იპყრობს თავის თავში ჭეშმარიტების კანონს, რაც მან ნათლისღების მიერ მიიღო, ასეთი ვინმე წერილის სახელებს, სიტყვებსაც და იგავებსაც გულისხმა-ჰყოფს”.

უაღრესად საყურადღებოა, რომ ირინეოსთან ჩვენ გვხვდება საეკლესიო მრწამსის კომენტირებული გადმოცემა. მისივე თქმით ეს გადმოცემა ზედმიწევნით მიჰყვება სამოციქულო სიმბოლოს, ირინეოსი ამბობს: “ეკლესიამ, რომელიც გავრცობილია მთელ მსოფლიოში დედამიწის კიდეებამდე, მოციქულთაგან და მათი მოწაფეებისგან მიიღო სარწმუნოება ერთი ღმერთისა, ყოვლისმპყრობელი მამისა, რომელმაც შექმნა ცა და მიწა, ზღვა და ყოველივე მათ შორის”. ე.ი. მისი აღსარებითი ფორმულა, რა თქმა უნდა, იწყება მამა ღმერთის შესახებ უწყებით. ჩვენ აქ ერთ მომენტს კვლავ დავაკონკრეტებთ, რაც ხშირად აღგვინიშნავს წმ. ირნეოსის შესახებ წერილობით პუბლიკაციაშიც და მკითხველისთვის, რომ მაინც ყველაფერი ცხადი იყოს. მიუხედავად არაერთგზისი აღნიშვნისა, კვლავ აღვნიშნავთ, რომ უადრეს ავტორებთან ძალიან ხშირად ტერმინი ღმერთი კონკრეტულად ჰიპოსტასურად მამა ღმერთს გულისხმობს. ამგვარი ვითარება გვაქვს ჩვენ წმ. კლიმენტი რომაელთან, აგრეთვე წმ. ეგნატი ანტიოქიელთან, აპოლოგეტებთან, წმ. ირინეოს ლიონელთან. ამიტომ ამგვარი ტერმინოლოგიური თავისებურება გახლდათ იმ ეპოქაში, რადგანაც ჯერ კიდევ ცთომილება და მწვალებლობა იმასთან დაკავშირებით, რომ ძე ღმერთი, მაცხოვარი იესო ქრისტე, არ არის ბუნებითი ღმერთი, თავისი უმკვეთრესი სახით გამოთქმული არ იყო. ე.ი. არიანელობამდე, მიუხედავად იმისა, რომ ძე ღმერთის ღმერთობაში დაეჭვებანი არაიშვიათი გახლდათ, რაზეც ჩვენ უკვე აღვნიშნეთ, რომ ეს ერთ-ერთი ერეტიკული ტენდენცია იყო მეორე ტენდენციასთან ერთად, მაინც ისეთი საყოველთაოდ დამანგრეველი და გლობალური სახე მას არ მიუღია, როგორც მიიღო არიანელობის ჟამს და ამიტომაც არიანელობის ერესის თვით აჩრდილის აღმოსაფხვრელადაც კი ეკლესიის მამებმა უკვე უდიდესი ყურადღება განუკუთვნეს ნებისმიერი, ჩვენგან გამოყენებული, ტერმინის შინაარსს, ისევე როგორც თუნდაც ფორმობრივი თვასლაზრისით ამ ტერმინის ზედმიწევნითობას. ამიტომ ამ პერიოდის შემდეგ ნაკლებად გვხვდება ტერმინ ღმერთის ჰიპოსტასური დაზუსტების გარეშე გამოყენება. IV საუკუნიდან უკვე ჩვეულებრივ ის უდიდესწილად ყოვლადწმინდა სამებას გულისხმობს და ჰიპოსტასური დაკონკრეტების შემთხვევაში ახლავს კიდეც შესაბამისი აღნიშნვნა, რომ მამა ღმერთი, ძე ღმერთი, სულიწმინდა ღმერთი. ეს მხარე ჩვენგან აუცილებლად გათვალისწინებული უნდა იყოს, რომ ესაა მხოლოდ ეპოქალური სურათის წარმოჩენა, რომ უადრეს ხანაში ტერმინი ღმერთი უფრო მეტად და უფრო ხშირად ჰიპოსტასურად მამა ღმერთს მიემართებოდა, მხოლოდ და მხოლოდ იმის საფუძველზე, რომ მამა ღმერთის მიზეზობა ძისა და სულიწმიდის მიმართ წარმოჩენილიყო, რომ ძისა და სულიწმიდის არსება, ღმრთეება მამისეულია და მიზეზობრივი პირველადობა ყოვეთვის მამას აქვს, მაგრამ ეს მხოლოდ მიზეზობრივი პირველადობაა, რომ მამაა მიზეზი ძისა და სულისა, ძისა მშობელობითად და სულიწმიდისა გამომავლინებლობითად და არანაირად პირიქით. ამიტომ ვამბობთ, რომ ძე ღმერთი ფლობს მამისეულ არსებას, სულიწმიდა ფლობს მამისეულ არსებას, ძე ღმერთი ფლობს მამისეულ ღმრთეებას, სულიწმიდა ფლობს მამისეულ ღმრთეებას, მამისგან აქვთ, ყოფითი ტერმინები რომ გამოვიყენოთ, ძეს და სულიწმიდას მარადიულად და დაუსაბამოდ ბუნებითი ღმრთეება, ბუნებითი არსება ღმრთისა. აი სწორედ ეს მიზეზობრივი პირველადობა მამისა იმ უადრეს ეპოქაში განაპიროებებდა ტერმინ ღმერთის უფრო ხშირად მამისადმი მიკუთვნებას და შედარებით ნაკლებად ხშირად ძე ღმერთისა და სულიწმიდისადმი, იმ კონტექსტში, როცა ჰიპოსტასები გვერდიგვერდ იხსენიებოდა, თორემ დამოუკიდებლად, როცა ამა თუ იმ ჰიპოსტასის ხსენება ხდებოდა გარკვეულ კონტექსტში, აბსოლუტურად თანაბრად და იგივეობით მამაც, რა თქმა უნდა, ღმერთად მოიხსენიებოდა, ძეც და სულიწმიდაც. ხოლო გვერდიგვერდ მოხმობისას ზოგჯერ არის შემთხვევები, სადაც დაკონკრეტების გარეშე ტერმინი ღმერთი საკუთრივ მამა ღმერთის ჰიპოსტასს გულისხმობს. ამიტომ ვთხოვთ ჩვენს მსმენელებს და აგრეთვე მკითხველებსაც, რომლებიც ჩვენს წერილობით პუბლიკაციას გაეცნობიან, ეს შენიშვნა უეჭველად გაითვალისწინონ.

 

165–ე რადიო საუბარი ქრისტიანული ლიტერატურის შესახებ

ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე

აუდიო ვერსია იხ: https://www.youtube.com/watch?v=0Qg4H2Hpki4


ირინეოს ლიონელის ეკლესიოლოგია (გაგრძელება). მისი სწავლება ევქარისტიის შესახებ

ჩვენი წინა საუბარი, რაც წმ. ირინეოსის ღვთისმეტყველების ეკლესიოლოგიურ ნაწილს ეხებოდა, დავაბოლოვეთ იმ აუცილებელი განმარტების მოწოდებით, რომ უადრეს ეპოქაში ზოგჯერ სახეზეა ტერმინ ღმერთის საკუთრივ მამა ღმერთისადმი გამოყენება დაკონკრეტების გარეშე, ე.ი. “მამის” დამატების გარეშე. ამგვარ ტერმინოლოგიურ სპეციფიკას ის უეჭველი საფუძველი აქვს, რომ ხაზი გაუსვან მიზეზობრივ პირველადობას მამისას, რომ მამა მხოლოდ და მხოლოდ მიზეზობრივად და არანაირად სხვა ნიშნით, არც უხუცესობით, არც ყოვლადძლიერებით, არც ყოვლისმპყრობელობით, არც ცხოველმყოფელობით და სხვა, აბსოლუტურად არანაირი სხვა ნიშნით, მარტოოდენ მიზეზობრივად პირველადია ყოვლადწმინდა სამებაში, ანუ მისგან არის მიზეზობრივად ძე და სული, ძე შობითად, სული გამომავლობითად, და არანაირად პირუკუ. აი ეს ტერმინოლოგიური სპეციფიკა ჩვენთვის უადრესი ტექსტების კითხვისას აუცილებლად გაცნობიერებული უნდა იყოს და ამ შემთხვევაშიც იგივე ვითარება გვაქვს ირინეოსთან. ჩვენ სწორედ ციტირებას ვახდენდით მისი ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი საღვთისმეტყველო დეფინიციისა, რაც მრწამსის გადმოცემას უკავშირდება. პირველი ნაწილის ციტირება უკვე წინა საუბარში მოვახდინეთ, ეხლა კი კვლავ გავიმეორებთ, რომ მთლიანი სახით ტექსტი ჩვენთვის აღსაქმელი იყოს, იმ შენიშვნის გათვალისწინებით, რაზეც ვსაუბროვდით, რომ ტერმინი ღმერთი, მიუხედავად ეპითეტური დაკონკრეტებისა, ჰიპოსტასურად მამა ღმერთს გულისხმობს და აქ რაიმე შეუსაბამობა არ არის. ამრიგად ირინეოსი ბრძანებს: “ეკლესიამ, რომელიც გავრცობილია მთელს მსოფლიოში, დედამიწის კიდეებამდე (ეს თავისთავად ისტორიულად უაღრესად საყურადღებო ინფორმაციაა), მოციქულთაგან და მათი მოწაფეებისაგან მიიღო სარწმუნოება ერთი ღმერთისა, ყოვლისმპყრობელი მამისა, რომელმაც შექმნა ცა და მიწა, ზღვა და ყოველივე მათ შორის, და ერთი იესო ქრისტესი, ღვთის ძისა, რომელიც განკაცდა ჩვენი ხსნისათვის, და ერთი სულიწმიდისა, რომელიც წინასწარმეტყველთა მიერ ქადაგებდა წინაგანგებას ღვთისას, მის მოვლინებას, ქალწულისაგან მის შობას, ვნებას, მკვდრეთით აღდგომას და ჩვენი უფლის, საყვარელი იესო ქრისტეს, ცათა მიმართ ხორციელ ამაღლებას. შემდეგ ცათაგან მის მოვლინებას მამის დიდებით, რომ შემოჰკრიბოს ყოველივე (აქ კვლავ შემოკრებაზეა აქცენტი და ჩვენ ეს შეგვიძლია ციტატად ჩავთვალოთ პავლე მოციქულის სიტყვებისა, რაც მას აქვს თქმული ეფესელთა მიმართ ეპისტოლის I თავის მე-10 მუხლში), რომ აღადგინოს მთელი კაცობრიობის ყოველი სხეული, რომ მოდრკეს ყოველი მუხლი ზეციერთა, მიწიერთა და ქვესკნელის მკვიდრთა და ყოველმა ენამ აღიაროს იგი – ქრისტე, იესო უფალი ჩვენი და ღმერთი, მაცხოვარი და მეუფე, სათნოყოფითა უხილავისა მამისა, რომ ჰქმნას მან განსჯა მართალი ყოველთა შორის, რომ მარადიულ ცეცხლში წარგზავნოს უკეთური სულები, გაუკუღმართებული და განდგომილებაში მყოფი ანგელოზები, უღმერთონი, უსამართლონი, ურჯულონი, ავმეტყველნი კაცთა შორის. ხოლო იმათ, რომელნიც მართალნი, წმიდანი, მისთა მცნებათა დამცველნი არიან და მის სიყვარულში მკვიდრობენ, ზოგნი თავიდანვე, ზოგნი კი სინანულის გზით, ყველა მათგანს ცხოვრება მიანიჭოს, უხრწნელება მიჰმადლოს და სამარადისო დიდება შესძინოს”.

აი ეს მოკლე გადმოცემა მართლმადიდებლური სწავლებისა, ვფიქრობთ ამაში მსმენელიც დაგვეთანხმება, გახლავთ ერთი უბრწყინვალესი შეჯამება საეკლესიო ღვთისმეტყველებისა, დოგმატური ღვთისმეტყველებისა. ესაა უკიდურესად ლაკონური და ამავე დროს უმტკიცესად თანამიმდევრული და ადვილსაწვდომი ფორმით გადმოცემული, ყველა ადამიანისგან აღსაქმელად და მისაღებად. ამთავრებს რა ამ გადმოცემას ირინეოსი, შემდგომ თვითონვე დასძენს: “ეს სწავლება შეიწყნარა ეკლესიამ და თუმცა იგი მთელს ქვეყანაზე გავრცობილია, მაინც გულმოდგინედ იცავს ამ სარწმუნოებას, როგორც ერთ სახლში დამკვიდრებული. სწამს მას ყოველივე ეს, როგორც ერთი სულისა და ერთი გულის მქონეს და ერთხმობით, თითქოსდა ერთი პირით, ქადაგებს, ასწავლის, გადასცემს ყოველივე ამას”. აქ ეკლესიის ფორმობრივი სხვადასხვაობისა და არსობრივი ერთმთლიანობის წარმოსაჩენად ირინეოსს ამქვეყნიური სახე-სიმბოლოც შემოაქვს და აღნიშნავს: “ამქვეყნიური ენებიც არამსგავსია, მაგრამ ერთი და იგივეა თავად გადმოცემის ძალა. ამიტომაც არ სწამს სხვადასხვაგვარად ეკლესიებს, დაფუძნებულთ გერმანიაში, იბერთა შორის (ენ ტაის იბერიაის), თუ კელტებში”. აქ ძალიან საყურადღებოა ხსენება იბერებისა. რა თქმა უნდა, მკვლევარები აქ ჩვეულებრივ დასავლეთის იბერიას ხედავენ, ესპანეთის იბერიას, მაგრამ ისმის კითხვა: თუ ჩვენ ნაკლებად უნდა ვიგულვოთ აქ საქართველო – აღმოსავლეთის იბერია, იმიტომ, რომ თითქოსდა ამ დროისათვის (II ს-ის მიწურული) ჩვენთან არ უნდა ყოფილიყო ქრისტიანობა იმდენად ფეხმოკიდებული, რომ ირინეოსს სცოდნოდა ამის შესახებ, განა იგივე არ უნდა ვთქვათ ესპანეთის იბერიაზეც, სადაც ამ დროისათვის ქრისტიანობა, რა თქმა უნდა, გაცილებით უფრო ნაკლებ ცნობილი უნდა ყოფილიყო. მაშინ როცა საქართველოში ქრისტიანული მოძღვრების დამფუძნებლად თავად მოციქული ანდრია პირველწოდებული, ისევე როგორც სვიმონ კანანელი მიიჩნევიან, განა გაცილებით მეტი საფუძველი არ უნდა ჰქონდეს აზრს იმის შესახებ, რომ სწორედ აღმოსავლეთის იბერია – საქართველო უნდა იგულისხმებოდეს აქ და არა ესპანეთის იბერია, რომლისთვისაც იმ პერიოდში ქრისტიანობა უცხოა. შესაბამისად არ არის გამორიცხული, რომ იბერთა ხსენების ჟამს სწორედ საქართველოზე მიანიშნებდეს წმ. ირინეოსი. განვაგრძობთ ციტატას: “ამიტომაც არ სწამთ სხვადასხვაგვარად ეკლესიებს, დაფუძნებულთ გერმანიაში, იბერთა შორის, თუ კელტებში, აღმოსავლეთის მხარეებში თუ ეგვიპტეში, ლიბიაში თუ ქვეყნის შუაში (აქ მაინც ბიზანტია და კონკრეტულად რომი იგულისხმება). არცთუ სხვადასხვაგვარად გადასცემენ ისინი რამეს (დაუკვირდით როგორ ერთსულოვნებას საეკლესიო მოძღვრებისას უმკვეთრესად უსვამს ხაზს ირინეოსი), არამედ ისევე, როგორც მთელ ქვეყანაზე ერთია მზე, ქმნილება ღვთისა, ასევე მოძღვრება ჭეშმარიტებისა ყოველგან ნათობს და ნათელ-ჰყოფს ყოველ კაცს, ვინც კი ესწრაფვის შეიმეცნოს ჭეშმარიტება. თუნდაც რომ იყოს ვინმე ფრიად მახვილმესიტყვე ეკლესიის წინამძღვართაგან, ამათ გარდა (აქ ირინეოსი გულისხმობს მისგან გადმოცემულ, ზემოთ ჩამოყალიბებულ დოგმატურ სწავლებებს) სხვას არას იტყვის, რადგან არავინ არის უპირატესი მოძღვრისა (ე.ი. მაცხოვრისა), არც ენაბრგვილი დაამცირებს ამ გადმოცემას (ე.ი. არა მხოლოდ ენობრივი სხვადასხვაობა სხვაობის შემომტანია იმ მოძღვრებაში, რასაც სხვადასხვა ერებში არსებული ეკლესიები ერთ ეკლესიებად და ერთ მოძღვრებად აღმოთქვამენ, არამედ თვით მეტყველების სხვადასხვა უნარიც, დავუშვათ მახვილმესიტყვეობა ვინმესგან, არაფერს არ შეჰმატებს ამ მოძღვრებას, ისევე როგორც არც ვინმეს ენაბრგვილობა, ანუ ენაბლუობა, ენობრივი გაუმართაობა არ დააბრკოლებს და არ დააცმირებს ამ გადმოცემას). ერთიდაიგივე რწმენა ჰგიეს, რომელსაც ვერ განავრცობს ვერც მის შესახებ მრავლისმესიტყვე და ვერ დაამცრობს ვერც სიტყვაძუნწი”. ეს ციტატა, მოტანილი პირველი წიგნიდან, ვფიქრობთ უაღრესად შთამბეჭდავია, მრავლისმეტყველია, საიდანაც აშკარად იკვეთება, რომ წმ. ირინეოსის მოძღვრებით მხოლოდ მოციქულთა მიერ დაფუძნებული ეკლესიები ფლობენ სარწმუნოების შესახებ ჭეშმარიტ სწავლებას, და ეს ეკლესიები ჩვენს წინაშე წარმოდგებიან როგორც მოწამენი ჭეშმარიტებისა, რადგანაც ხსენებულ ეკლესიებში მღვდელთა, უფრო ზუსტად სამღვდელოთა, უწყვეტი მიმდევრობაა, რაც განაპირობებს მათეული მოძღვრების საუფლო ნამდვილობას. ირინეოსის შემდგომი ციტატა, ეკლესიოლოგიური სწავლების შემცველი, III წიგნიდან, ჩვენის აზრით ასევე უაღრესად საყურადღებოა, ირინეოსი ამბობს: “ვისაც კი სურს, რომ იხილოს ჭეშმარიტება, ყველა ეკლესიაში ძალუძს მას განჭვრეტა სამოციქულო გადმოცემისა, რაც მთელ ქვეყანას გაეცხადა. ჩვენ შეგვიძლია აღვრიცხოთ ისინი, რომლებიც ეპისკოპოსებად დაინიშნენ მოციქულთა მიერ, აგრეთვე მათი მონაცვლეებიც, ვიდრე ჩვენამდე, რომლებსაც არაფერი უფიქრიათ, არაფერი სცოდნიათ იმგვარი, რასაც ესენი (გნოსტიკოსები) ბოდავენ. თუკი მართლაც უწყოდნენ მოციქულებმა ე.წ. ღრმა საიდუმლონი (ეს გნოსტიკოსების გამოანთქვამია, სწორედ ისინი იჩემებდნენ რაღაც განსაკუთრებით ღრმა საიდუმლოთა ფლობას), რაც მათ თითქოსდა მრავალთაგან ფარულად ცალკე ასწავლეს სრულთ (რჩეულთ), განა ისინი პირველ რიგში იმ პირებს არ გადასცემდნენ ამ საიდუმლოებებს, რომლებსაც ანდეს მათ ეკლესიები? მოციქულებს სურდათ, რომ ყოვლითურთ სრულნი და ყოვლად უმწიკვლონი ყოფილიყვნენ ისინი, რომლებიც შეენაცვლებოდნენ მათ და რომლებსაც მოციქულთაგან გადაეცემოდათ მათთვის განკუთვნილ ადგილებზე მოძღვრობის ნება. თუკი ისინი შეუცთომლად იმოღვაწებდნენ, სარგებლობასაც ბევრს მოიტანდნენ, მაგრამ თუკი დაეცემოდნენ, ეს იქნებოდა მეტისმეტი უბედურება”. ვფიქრობთ ცხადია მოტანილ ციტატაში ის, რომ ირინეოსის აზრით ერეტიკოსებს არ ჰქონდათ მადლი ჭეშმარიტებისა, რადგანაც მათ არ მიუღიათ სამოციქულო კურთხევა, ხოლო საეკლესიო სამღვდელოების მადლი სწორედ მოციქულთაგან მომდინარე ხელდასხმის გამოვლინება გახლავთ და ამიტომაც გვმოძღვრავს ჩვენ ირინეოსი შემდეგი სიტყვებით: “სწორედ ამიტომ გვმართებს, რომ დავემორჩილოთ მღვდლებს, რომლებიც ეკლესიაში არიან, რომლებსაც, როგორც ვაჩვენეთ, მოციქულთაგან აქვთ მონაცვლეობა და რომლებმაც საეპისკოპოსო მონაცვლეობასთან ერთად, მამისეული სათნოყოფით მიიღეს ჭეშმარიტების გარკვეული ნიჭიც”.

კიდევ მრავალი ციტატა შეიძლებოდა მოგვეტანა ჩვენ, ეკლესიოლოგიური კუთხით უაღრესად საყურადღებონი, მაგრამ ვფიქრობთ აქ დამოწმებული ციტატებიც საყურადღებოა. ამჯერად ყურადღებას შევაჩერებთ მომდევნო თემატურ დანაყოფზე და ეს გახლავთ უკვე წმ. ირინეოსის სწავლება ევქარისტიის შესახებ, რაც უფრო მკვეთრად, უფრო გამოყოფითად წარმოდგენილია ირინეოსის ზემოხსენებული ანტიერეტიკული შრომის კონკრეტულად IV წიგნში. ეს სწავლება, ევქარისტიასთან დაკავშირებით გადმოცემული, პარალელურად ეხება ხორციელი აღდგომის საკითხსაც, რის უარმყოფელებსაც ირინეოსი მკაცრად განაქიქებს. მოვიტანთ შესაბამის ციტატას: “როგორ ამბობენ ისინი (გნოსტიკოსები), რომ ხორცი ხრწნილებას მიეცემა და არ ეზიარება იგი ცხოვრებას, ხორცი, რომელიც უფლის სხეულისა და სისხლისგან არის ნასაზრდოები (ანუ ხორცი, რომელიც ზიარების მადლით არის განმსჭვალული), მათ (გნოსტიკოსებმა) ან უნდა შეიცვალონ აზრი, ანდა უარყონ ზემოთქმულთა (ე.ი. პურისა და ღვინის) შეწირვა. ჩვენი აზრი თანხმობაშია ევქარისტიასთან და ევქარისტიაც განამტკიცებს ჩვენს აზრს. შევწირავთ მისდამი მისთა (აქ ჟამისწირვითი ლოცვის, “შენთაგან შენდა შემწირველნი”, მინიშნებაა), რითაც ჯეროვნად ცხადვყოფთ ზიარებასა და შეერთებას და ვაღიარებთ ხორცისა და სულის აღდგინებას. ისევე როგორც მიწიერი პური შეიწყნარებს გარდამოწვევას ღვთისას (იგულისხმება ცნობილი ლოცვა სულიწმიდის მადლის გარდამოწვევის, ანუ გარდამოხმობის, მოხმობის, მოწოდების, აღმნიშვნელად, რასაც ბერძნულად ეწოდება “ეპიკლესისი”, ანუ მოხმობა, მოწვევა) და იგი უკვე არის არა ჩვეულებრივი პური, არამედ ევქარისტია, შედგენილი ორი რამისგან: მიწიერისა და ციურისგან, ასევე ევქარისტიასთან ნაზიარები ჩვენი სხეულები უკვე აღარ არიან ხრწნადნი, რადგანაც ფლობენ საუკუნოდ აღდგომის სასოებას”.

დავძენთ იმასაც, რომ ირინეოსი სწამებს პურისა და ღვინის კურთხვეას, როგორც უკვე აღვნიშნავდით, “ეპიკლესისის” ანუ გარდამოწვევის გზით. ევქარისტია მისი სწავლებით არის უსისხლო მსხვერპლშეწირვა, ანუ მალაქიას მიერ ნაწინასწარმეტყველები ახალი მსხვერპლი. ირინეოსი კერძოდ ამბობს: “მისცა რა უფალმა განჩინება თავის მოწაფეებს, ღვთისადმი მიეძღვნათ პირველნაყოფნი მისივე შესაქმისა, არათუ იმიტომ, რომ სჭირდებოდა მას რამ, არამედ იმიტომ, რომ უნაყოფონი და უმადლონი არ ყოფილიყვნენ ისინი, აიღო მან პური, რომელიც ქმნილებათაგანია, ჰმადლობდა და თქვა: “ესე არს ხორცი ჩემი”. მსგავსადვე სასმელიც, რომელიც არის ჩვენეული შესაქმისა, მან გააცხადა თავის სისხლად და ასწავლა მოწაფეებს ახალი მსხვერპლი ახალი აღთქმისა, რაც მოციქულებისგან ეკლესიამ მიიღო და რასაც მთელ მსოფლიოში სწირავს იგი ღმერთს, რომელიც გვანიჭებს ჩვენ საზრდოს, მისეულ ძღვენთა პირველნაყოფთ ახალ აღთქმაში”.

 

166–ე რადიო საუბარი ქრისტიანული ლიტერატურის შესახებ

ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე

აუდიო ვერსია იხ: https://www.youtube.com/watch?v=rhWIn7ouN4Q

 

ირინეოს ლიონელის სწავლება წმ. წერილის შესახებ

ჩვენ კვლავ წმ. ირინეოსის ღვთისმეტყველებას განვიხილავთ. მკითვხელს და მსმენელს, ირინეოსის შრომებისა და ამ შრომებში დაუნჯებული ღვთისმეტყველებისა, შევახსენებთ იმ თემატურ დანაყოფებს, რითაც ჩვენ ყველაზე უფრო მნიშვნელოვან სწავლებას, წმ. ირინეოსის შრომებში ყველაზე უფრო მეტად აქცენტირებულს - მოძღვრებას შემოკრების შესახებ, განვიხილავდით. რა თქმა უნდა, ამ სწავლების განხილვას ჩვენეულ საუბრებში წინ უძღოდა საკუთრივ ყოვლადწმინდა სამების შესახებ ირინეოსისეული მოძღვრების წარმოჩენა, შემდგომ კი უკვე ის თემატური განაწილება საღვთისმეტყველო საკითხებისა, რაც უშუალოდ უკავშირდება შემოკრების შესახებ მოძღვრებას. უპირველესად, რა თქმა უნდა, მაცხოვრის შესახებ სწავლება, ანუ ქრისტოლოგია, შემდგომ ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლის შესახებ სწავლება, ანუ მარიოლოგია, ამის შემდგომ ეკლესიის შესახებ მისეული სწავლება, ანუ ეკლესიოლოგია და ბოლოს, წინა საუბრის დასასრულს ჩვენ შევეხეთ ირინეოსის კონკრეტულ ციტატებს და გამონათქვამებს უწმიდესი ევქარისტიის შესახებ. კვლავ დაგვრჩა რამდენიმე თემატური საკითხი ირინეოსის ღვთისმეტყველების შედარებით სრულყოფილად წარმოჩენისათვის, რომლებსაც შევეცდებით, რომ ერთი-ორი საუბრის მანძილზე, ყველაზე უფრო არსებითს ამ თემატურ საკითხთაგან, ასევე შევეხოთ.

ვფიქრობთ ცალკე გამოყოფას იმსახურებს წმ. წერილის შესახებ ირინეოსის სწავლებანი, ისევე როგორც კანონის საკითხი საღვთო წერილთან დაკავშირებით. მოგეხსენებათ, ჩვენ ეს არაერთგზის აღგვინიშნავს, როდესაც ამის აუცილებლობა იყო, რომ ძველი და ახალი აღთქმის წიგნთა კანონიკური ჩამონათვალი საუკუნეთა მანძილზე აბსოლუტურად იგივეობრივი არ გახლდათ. თანდათანობით ყალიბდებოდა კანონი და კანონის გვერდით არაკანონიკურ წიგნთაგან ის ნაწილი, რომელიც შეიძლებოდა კანონში ჩართულიყო, როგორც არა, რა თქმა უნდა, აბსოლუტურად თანაბარი კანონიკურ წიგნთა ღირსებისა, მაგრამ არცთუ რაიმე ცთომილების შემცველი და შესაბამისად დაშვებული ეკლესიისგან, როგორც ძველი აღთქმის წიგნთა ფარგლებში, ასევე ახალ აღთქმასთან დაკავშირებით მორწმუნეთა მიერ საკითხავად. ახალ აღთქმასთან დაკავშირებით ჩვენ ხაზგასმით აღვნიშნავდით, რომ ამ კატეგორიისა არსებითად არის მხოლოდ მოციქულთა მოღვაწეობის ამსახველი საქმენი, რომლებიც, რა თქმა უნდა, კანონიკურ ახალ აღთქმაში არ შედის, ანუ თხრობითი ნაწილი, სადაც ნაკლებია, ანდა თითქმის საერთოდ არ არის დოგმატურ-საღვთისმეტყველო სწავლებანი, არამედ არის აღწერილობანი, ისტორიული მოვლენები, რაც, როგორც სათნო გადმოცემები, უდიდესწილად ეკლესიისგან შეწყნარებული გახლავთ. მაინც ახალი აღთქმის კანონთან დაკავშირებით მეტნაკლები ცვალებადობანი, თვით წიგნების ჩამონათვალის მხრივ, ასევე განხილულია ჩვენს მიერ. თუნდაც ”აპოკალიფსთან” დაკავშრებით ამ მხრივ საკმაო მერყეობანი იყო, ვიდრე V საუკუნემდე, ანდა იმ მხრივაც, რომ უადრეს პერიოდში ახალი აღთქმის კანონში შექონდათ ზოგი შრომა ეკლესიის მამისა და არა მციქულისა, მათ შორის კლიმენტი რომაელის ორი ეპისტოლე, აგრეთვე მისი “მოციქულთა განწესებანი”.

რაც შეეხება ირინეოსის დამოკიდებულებას კანონისადმი, უნდა აღვნიშნოთ, რომ მასთან, ჩვენს მიერ განსახილველ ცენტრალურ შრომაში “მხილება და დამხობა ცრუ ცოდნისა”, ახალი აღთქმის კანონი წარმოდგენილია ოთხი სახარებით, პავლე მოციქულის ეპისტოლეებით, “საქმე მოციქულთა”-თი, იოანე ღვთისმეტყველის ეპისტოლეებით და მისი აპოკალიფსით. ამათთან ერთად ჩვენ გვხვდება პეტრეს პირველი ეპისტოლე და ერმის “მწყემსი”. ერმის “მწყემსზე” ჩვენ გვქონდა ერთ-ერთი საუბარი და მაშინაც აღვნიშნავდით, რომ ეს ძეგლი თავის დროზე ავტორიტეტული იყო, მაგრამ ეს მონაცემი, რომ წმ. ირინეოსი მას ახალი აღთქმის კანონს უკავშირებს, რა თქმა უნდა, ამ ძეგლის მნიშვნელობას თავისთავად ცხადია კიდევ უფრო ზრდის. ამ ერთ თავისებურებასთან ერთად, ირინეოსისგან მოცემული ახალი აღთქმის კაონიკური წიგნების ჩამონათვალისა, მეორე თავისებურება გახლავთ ის, რომ პავლე მოციქულის თოთხმეტი ეპისტოლიდან იგი არ ასახელებს “ებრაელთა მიმართ ეპისტოლეს”, რამდენადაც ის პავლესეულად არ მიაჩნია, მსგავსად სხვა ადრეული პერიოდის მოღვაწისა. აღვნიშნავთ აგრეთვე იმასაც, რომ ირინეოსი წერილს უწოდებს ახალ აღთქმას, ე.ი. ამგვარი სახელდება ბიბლიისა, რაც მოგვიანებით ფართოდაა გავრცელებული, ირინეოსთან უკვე გამოკვეთილია და შესამჩნევია. მისივე მითითებით ახალი აღთქმა ისევე ღვთივსულიერია, როგორც ძველი აღთქმა. ხოლო რაც შეეხება უკვე შედარებით უფრო ისტორიული მნიშვნელობის მონაცემებს ირინეოსის ხსენებულ ძეგლში, კერძოდ მაგალითად თუ როგორ შეიქმნა ოთხი სახარება, ამასთან დაკავშირებით ლიონის ეპისკოპოსის საკმაოდ ცნობილი სიტყვები უნდა მოვიტანოთ, რაც გახლავთ მისი შრომის III წიგნში, და რაც ქართულად სიტყვა-სიტყვით შეიძლება ასე ითარგმნოს: “მათემ ებრაელთა შორის, მათსავე მშობლიურ ენაზე, გამოაქვეყნა აგრეთვე წერილი სახარებისა, მაშინ როცა პეტრე და პავლე რომში მახარებლობდნენ და აფუძნებდნენ ეკლესიას. მათი მიცვალების შემდეგ პეტრეს მოწაფემ და განმმარტებელმა მარკოზმა პეტრეს სწავლებანი ასევე წერილობითად გადმოგვცა ჩვენ. ლუკამაც, პავლეს თანხმლებმა, მისგან (პვლესგან) ქადაგებული სახარება წიგნად დაგვიდო. შემდეგ იოანემ, უფლის მოწაფემ, რომელიც მიეყრდნო მის მკერდს, მანაც გამოაქვეყნა სახარება, როდესაც იმყოფებოდა აზიის ეფესოში”. ძალიან ლაკონურად, მაგრამ სავსებით გამჭირვალე მნიშვნელობის მქონე ტექსტით, ბუნდოვანების გარეშე, როგორც ვხედავთ წმ. ირინეოსი ჩვენ თვალნათლივ გვიჩვენებს თუ როგორ შეიქმნა ოთხი სახარება, და აქვე ხაზგასმულია ცნობა და უწყება იმის შესახებ, რომ მათეს ებრაულადაც დაუწერია სახარების ტექსტი.

ალბათ დღეისათვის ცნობილი წყაროების მიხედვით ჩვენ პირველთან სწორედ ირინეოსთან გვაქვს ასევე კონკრეტული და მნიშვნელობით სავსებით არაბუნდოვანი და გამჭირვალე გამონათქვამი, შეფასება და განმარტება, იმის შესახებ, რომ არსებობს ოთხი სახარება, რომ არც მეტი უნდა იყოს და არც ნაკლები. ამასთან დაკავშირებით ირინეოსი კერძოდ ამბობს: “არ შეიძლება, რომ სახარებათა რიცხვი ან მეტი იყოს იმაზე რაც არის, ანდა ნაკლები. რადგანაც ოთხი კიდეა ამ ქვეყნისა, სადაც ჩვენ ვმკვიდრობთ, არის ოთხი უმთავრესი ქარი, რადგანაც ეკლესია განთესილია მთელ ქვეყანაზე, ხოლო ბურჯი და სიმტკიცე ეკლესიისა არის სახარება და სული ცხოვრებისა. მართებულია, რომ ოთხი ბურჯი (ოთხი სახარება) უნდა ჰქონდეს მას, რომლებიც (ბურჯები) ყოველ მხარეს მოჰბერავენ უხრწნელებას და აღატკინებენ ადამიანებს. აქედან ცხადია, რომ ყოველივეს შემქმნელმა სიტყვამ, რომელიც მჯდომარეა ქერუბინთა ზედა და მპყრობელია ყოველივესი, რომელიც გაეცხადა ადამიანებს, მან მოგვანიჭა სახარება ოთხსახოვანი (ძველი ტერმინით ოთხხატედი) და ერთი სულით შემტკიცებული. მსგავსადვე დავითიც, რომელიც ეშურებოდა ამ სიტყვის მოვლინებას, ამბობს: “რომელი ჰზი ზედა ქერუბინთა განსცხადენ” (ფს. 79,2). ქერუბიმებიც ოთხი პირისახისანი არიან, ხოლო მათი პირისახენი ხატებია ძე ღმერთის მოქმედებისა”.

აქ შემოდის უაღრესად მნიშვნელოვანი სახისმეტყველებითი განმარტება, ირინეოსისგან მოწოდებული, რომ ოთხსახოვნება ქერუბიმებისა გამოსახავს მაცხოვრის ოთხ მოქმედებას, ოთხ სამოქმედო თვისებას, და თუ რომელი რას შეესაბამება და ამავე დროს ქერუბიმის თითეული ხატი, მაცხოვრის ამა თუ იმ მოქმედების გამომსახველი, თავის მხრივ რომელი სახარებით არის გაცხადებული, ამ ყოველივეს ხსენებული ციტატის მომდევნო ნაწილში ირინეოსი ამგვარად გადმოგვცემს (ქერუბინთა ოთხსახოვნება და ოთხი ცხოველის გამოხატულება, მოგეხსენებათ არის ეზეკიელის წიგნში): “პირველი ცხოველი ამბობს (ეზეკიელი) მსგავსია ლომისა, რითაც აღნიშნა მან მისი ქმედითობა, ხელმწიფობა და მეუფება”. ანუ პირველი ხატი, პირველი სახე ანუ პირველი გამოხატულება ესაა ლომის გამოხატულება, ლომის სახე, როგორც ამას ეზეკიელი ამბობს, რომ პირველი ცხოველი, რასაც ისინი (ქერუბიმები) გამოსახავდნენ, არის ლომი, ლომის მსგავსება. ხოლო ირინეოსის განმარტებით ეს გამოსახულება ლომისა აღნიშნავს მაცხოვრის ქმედითობას, ხელმწიფობასა და მეუფებას. ეს თვისება, ეს მოქმედება, ეს სამოქმედო თვისება გამოისახება ლომით.

“მეორე მსგავსია ხბოსი, რითაც წერილმა საჩინო-ჰყო ძე ღმერთის მღვდელთმოქმედებითი და სამღვდელო თვისება”. ანუ ხბო (გასაგებია თუ პარალელისთვის რატომ იყენებს მას ირინეოსი), როგორც დასაკლავი, შესაწირი, მღვდელმოქმედების სიმბოლოდ წარმოჩნდება, რამდენადაც მაცხოვარი თვითვეა ის მსხვერპლშენაწირი, რაც კაცობრიობის გამოხსნისათვის მამა ღმერთის წინაშე დაიდო, და თვითვეა მსხვერპლშემწირველი, მღვდელმოქმედი. ანუ მთელი მღვდელმსახურება, რომელიც გულისხმობს ერთი მხრივ მღვდელმოქმედს, ვინც მსხვერპლშეწირვას აღასრულებს, და მეორე მხრივ თავად წმინდა მსხვერპლს, მაცხოვარს გამოსახავს, მაცხოვარია ყოველივე ამის დამფუძნებელი, თავის თავში აღმსრულებელი და ამიტომ ამბობს ირინეოსი, რომ მეორე ცხოველის სახე, რასაც ქერუბიმები ადარებენ, ხბოს სახე, შეესაბამება და სიმბოლურად გამოხატავს მაცხოვრის მღვდელმოქმედებით და სამღვდელო თვისებას.

“მესამეა, - განაგრძობს ირნეოსი, ადამიანის პირისსახის მქონე, რითაც უცხადესად აღწერა წერილმა ძე ღმერთის კაცობრივად მოსვლა”. ე.ი. მესამე სახე ცხოველისა, რასაც ქერუბიმები ადარებენ მაცხოვრის განკაცების, მაცხოვრის კაცების, მის მიერ კაცობრივი ბუნების შემოსვის აღმნიშვნელია.

“ხოლო მეოთხე, მსგავსი მფრინავი არწივისა, რითაც ეკლესიაზე დაფრენილი სულის მადლი გააცხადა წერილმა”. ანუ ქერუბინთა მეოთხე ცხოველის, ანუ არწივის სახეობა, გულისხმობს სულიწმიდის მადლს ეკლესიაზე “დაფრენილს”, არწივისებრ ეკლესიაზე დაბუდებულს, ეკლესიაში შთაბუდებულს და ეკლესიაში შთანერგილს.

ესაა პარალელები, აქამდე მოწოდებული ირინეოსისგან, რაც განიჭვრიტება და დაინახება ქერუბინთა ოთხსახოვნებასა და მაცხოვრის ოთხ მოქმედებას შორის. მაგრამ სახარებანი რომელნი რომელს შეესაბამებიან, აი ესაა განმარტებული ხსენებული ციტატის მომდევნო ნაწილში. ირინეოსი კერძოდ აღნიშნავს: “ხოლო სახარებებიც, რომელთა შორისაც მჯდომარეა ქრისტე, ეთანხმებიან ზემოთქმულს. იოანეს სახარება მამისაგან ქრისტეს ხელმწიფურ და დიდებულ შობას მიუთხრობს”. იგულისხმება განკაცებული ღმერთის, რომელიც იესო ქრისტედ იწოდება, განკაცებამდელი დაუსაბამო შობა მამისგან, როდესაც ის მხოლოდ ღვთის ძე იყო და ძე კაცისა ჯერ კიდევ არა. კაცობრივ შობაზე უწინარესი შობის შესახებ ჩვენ არაერთგზის მოგვიცია განმარტება ეკლესიის მამებისა, რომ ძე ღმერთის მამისაგან შობაში ყოველთვის იგულისხმება ძე ღმერთის მარადიული, დაუსაბამო და შესაბამისად დაუბოლოებელი შობა მამისგან. ძე მარადის იშვება მამისგან, მარადის ძეა და მარადის შობილია მისგან და არა ის, რომ ეს პროცესი ოდესმე დასრულდება, რომ ვინმეს შეუძლია თქვას, რომ ძე აღარ არის მამაში და მამა აღარ არის ძეში. ასე რომ დაუსაბამო და დაუსრულებელი შობა ძე ღმერთისა მამისგან, ანუ მისი საღმრთო შობა, კაცობრივ შობაზე უწინარესი, ირინეოსის სწავლებით დაინახება იოანეს სახარებაში და ეს შობა არის მაცხოვრის ხელმწიფურობის, მისი ღმრთული მეუფების გამოხატულება, შესატყვისია ქერუბინთა იმ გამოსახულებისა, რაც ლომის მსგავსებაა. ამრიგად ირინეოსის თქმით: “სახარებებიც, რომელთა შორისაც მჯდომარეა ქრისტე (ისევე როგორც ქერუბინთა შორისაა ის მჯდომარე), ეთანხმებიან ზემოთქმულს. იოანეს სახარება მამისაგან მის (ქრისტეს) ხელმწიფურ და დიდებულ შობას მიუთხრობს და ამბობს: “დასაბამად იყო სიტყვა და სიტყუა იგი იყო ღმრთისა თანა და ღმერთი იყო სიტყუა იგი, ესე იყო დასაბამად ღმრთისა თანა”. ლუკას სახარება, რადგანაც იგი სამღვდელო თვისებისაა, იწყება ზაქარიასგან, მღვდლისგან, რომელიც სწირავდა ღმერთს (ანუ ლუკას სახარება შესაბამისია ხბოს სახოვნებისა). მათე ქადაგებს ქრისტეს კაცობრივ შობას, როდესაც ამბობს: “წიგნი შობისა იესუ ქრისტესი”, აგრეთვე “ხოლო იესუ ქრისტეს შობა ესრეთ იყო”. ამრიგად ეს სახარება კაცის სახოვანია (რამდენადაც განკაცებულ ღმერთზე მეტყველებს). ხოლო მარკოზმა მაღლიდან ადამიანებზე მოვლენილი წინასწარმეტყველური სულისგან ქმნა დასაბამი და თქვა “დასაბამი სახარებისა იესუ ქრისტესი, ვითარცა წერილს არს ესაია წინაისწარმეტყველისა”. ამით მარკოზმა გააცხადა სახარების მფრთოვანმყოფელი ხატი. ამიტომაც შემოკლებულად და გაკვრით გვაუწყებს იგი, რამეთუ წინასწარმეტყველურია ამგვარი თვისება (აქ სხვათაშორის დამოუკიდებლად ესეც მნიშვნელოვანია, თუ როგორია წინასწარმეტყველური ენა, რომ იგი არის შემოკლებული და მინიშნებითი). თვით სიტყვა ღვთისა მოსეს წინარე მამათმთავრებს საღვთოდ და დიდებულად ეზრახებოდა, რჯულში მყოფთ კი სამღვდელო წესი განუყო. ამის შემდეგ კაცი გახდა იგი, მთელ ქვეყანას მოუვლინა ნიჭი სულიწმიდისა და დაგვიფარა ჩვენ თავისი ფრთებით. ასე რომ როგორიცაა მოქმედება ღვთის ძისა, იმგვარივეა ცხოველთა სახეც (იგულისხმება ქერუბიმების ცხოველთა სახეც), ხოლო როგორიცაა სახე ცხოველთა, იმგვარივეა თვისება სახარებისა. ოთხსახოვანია ცხოველები, ოთხსახოვანია სახარება და მოქმედება უფლისა. ამიტომაც ოთხი კათოლიკე (საყოველთაო) აღთქმა მიეცა კაცობრიობას, ერთი წარღვნისა, ნოესი, მშვილდზე, მეორე აბრაამისა, წინადაცვეთის ნიშანზე, მესამე რჯულდება მოსეს ჟამს, ხოლო მეოთხე სახარებისა უფლისა ჩვენისა იესო ქრისტეს მიერ”.

ეს ვრცელი და უაღრესად მნიშვნელოვანი ციტატა, რაც როგორც ვთქვით III წიგნშია ირინეოსის შრომისა, როგორც ვხედავთ ოთხ რიცხვედობას, ოთხ თავობას სახარებისას, აბსოლუტურ მნიშვნელობას განუკუთვნებს, რომ არც მეტი შეიძლებოდა ყოფილიყო სახარებანი და არც ნაკლები, იმ არგუმენტების შესაბამისად, რაც უკვე მოვიხმეთ, რომ ოთხია კიდე ქვეყნისა და ოთხია ქარი, რაც სულიერად იმას ნიშნავს, რომ სახარება ოთხივე მხარეს უნდა განეფინოს მთელ ქვეყანაზე და ოთხი ქარი იქნება მისი მიბერველი ანუ ოთხი ბურჯი, ანუ ეს ოთხი სახარება. მეორე მხრივ, რამდენადაც ქერუბიმები ოთხსახოვანი არიან და ოთხი ცხოველის მსგავსებას აღიბეჭდავენ, თითოეული ცხოველის მსგავსება კი მაცხოვრის ამა თუ იმ ქმედების გამომსახველია, მათვე ესა თუ ის სახარებაც შეესაბამება, რომ ქერუბინთა პირველი სახე ცხოველისა, ანუ მსგავსება ლომისა მაცხოვრის მეუფებრივ და ხელმწიფურ შობას და მის ხელმწიფურობას ცხადყოფს, რომ ის ბუნებითი ღმერთია, იმიტომ, რომ ბუნებით ღმერთ მამისგან შობილი ძეც, რა თქმა უნდა, ერთბუნებაა მამასთან, ერთღმერთია და ისიც ბუნებითი ღმერთია მამისებრ, ანუ ისიც ხელმწიფურია, მეუფებრივია, იმიტომ, რომ ჭეშმარიტი და ბუნებითი ღმერთია სწორედ ჭეშმარიტი და ბუნებითი ხელმწიფე. ხოლო ამის შესაბამისი არის იოანეს სახარება, რომელიც ერთადერთი ხაზგასმით გვაუწყებს ჩვენ ძე ღმერთის იმ დასაბამში მყოფობაზე, ანუ მამისგან დაუსაბამო და მარადიულ შობაზე, რომ დასაბამში იყო სიტყვა ღვთისა. შემდგომ მეორე სახე ქერუბიმებისა ეს გახლავთ მსგავსება ხბოსი, ხოლო ხბო, როგორც გარკვეულწილად შესაწირავი, მღვდელმოქმედების სიმბოლოა და იმ ჭეშმარიტ და უდიადეს მსხვერპლს და ერთადერთ ბუნებით მსხვერპლს მოასწავებს, რომელიც არის თავად მაცხოვარი იესო ქრისტე, დაკლული და შეწირული კაცობრიობის გამოსახსნელად, რომელიც თვითვეა საკუთარი თავის შემწირველიც ანუ მღვდელმოქმედიც, ანუ ჭეშმარიტი მღვდელმოქმედების განმასახიერებელი. ხოლო ამის შესატყვისი სახარება, წმ. ირინეოსის სწავლებით, არის ლუკას სახარება, რადგანაც იგი სწორედ სამღვდელო თვისებისაა, იწყება რა ზაქარიას, მღვდლის, შესახებ უწყებით, რომელიც სწირავდა ღმერთს. შემდგომი სახე, როგორც აღნიშნული გვქონდა, კაცის მსგავსება, ადამიანის მსგავსება, მაცხოვრის განკაცებას მიუთითებს, ხოლო ამის შესახებ მაუწყებელი კონკრეტულად მათეს სახარებაა, რადგანაც იგი სწორედ მაცხოვრის ამქვეყნიური შობით იწყება, “წიგნი შობისა იესო ქრისტესი”. რაც შეეხება მეოთხე სახეობას, რაც გახლავთ არწივი და რაც სიმბოლურად ეკლესიაზე ზემოდან დაშვებულ და ზე დაფრენილ სულიწმიდის მადლს გამოსახავს, მაცხოვრისგან მონიჭებულს, მისი შესაბამისი არის მარკოზის სახარება, რადგანაც სწორედ მარკოზის სახარება იწყება სულიწმიდისგან მობერილი საწინასწარმეტყველო უწყების გადმოცემით, რადგანაც თქმულია: “დასაბამი სახარებისა იესო ქრისტესი, ვითარცა წერილ არს ესაია წინაისწარმეტყველისა”, და როგორც ირინეოსი ამბობს ეს არის “ფრთოვანმყოფელი ხატი”, ანუ ამ სიტყვებით მარკოზმა გააცხადა სახარების ფრთოვანმყოფელი ხატი.

დავძენთ იმასაც, რომ ირინეოსის სწავლებით ეკლესია მოიცავს უცთომელ განმარტებას ბიბლიისას და ასეთი სახისმეტყველებითი გამონათქვამიც გვხვდება ირინეოსთან, რომ ძველი აღთქმა და ახალი აღთქმა ეს არის ორი ხე დანერგილები ეკლესიის ბაღში. მე-5 წიგნში კერძოდ ირინეოსი ამბობს: “ეკლესია ამა ქვეყანაზე სამოთხისებრ არის დანერგილი. ამიტომ ამბობს სული ღვთისა: “ყოვლისაგან ხის სამოთხისა სჭამოთ”, რაც ნიშნავს ჭამდეთ უფლის მთელი წერილიდან. მაგრამ ნუ ჭამთ ამპარტავნებით და ნუ გექნებათ კავშირი რაიმე ერეტიკულ გაუგებრობასთან”.

კიდევ სხვა ციტატების მოხმობაც შეიძლებოდა ირინეოსის შრომიდან, კონკრეტულად წმ. წერილის შესახებ, თუმცა არსებითი და ამ შემთხვევაში ახალ აღთქმასთან და კონკრეტულად სახარებებთან დაკავშირებული მისი ცენტრალური სწავლება ჩვენ შეძლებისდაგვარად დავიმოწმეთ და განვმარტეთ კიდეც, რითაც ირინეოსის კონკრეტულად ბიბლილოგიური სახისმეტყველება ვფიქრობთ მსმენელისათვის სრულიად თვალსაჩინო უნდა იყოს.

167–ე რადიო საუბარი ქრისტიანული ლიტერატურის შესახებ

ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე

აუდიო ვერსია იხ: https://www.youtube.com/watch?v=xvbNfFNctF4

 

ირინეოს ლიონელი ანთროპოლოგია, სოტერიოლოგია და ესქატოლოგია. ქილიაზმი მის მოძღვრებაში

ჩვენ კვლავ ირინეოსის შესახებ გვაქვს მსჯელობა. მეექვსე თემატური საკითხი მისი ღვთისმეტყველებისა, რაც კონკრეტულად საღვთო წერილს უკავშირდებოდა, წინა საუბარში განვიხილეთ. ამჯერად მომდევნო თემატურ საკითხს, უაღრესად მნიშვნელოვანს, ირინეოსის ანთროპოლოგიურ სწავლებას, შევეხებით შეძლებისდაგვარი კონკრეტულობით.

ჩვენ ადრეც აღვნიშნავდით და საერთოდ, ირინეოსის გარეშეც, სხვა ადრეულ საუბრებშიც მიგვინიშნებია, რომ ხსენებულ მოძღვარს უაღრესად საყურადღებო სწავლება აქვს ჩამოყალიბებული ადამიანის სულიერ და ხორციელ ბუნებათა შესახებ. ამჯერად მოვიტანთ იმ ციტატას, რაც ამ მხრივ ალბათ ყველაზე მნიშვნელოვანია, ირინეოსი ამბობს: “თუკი სამშვინველი დაკლებულია სულისგან (როდესაც ჩვენ გვერდიგვერდ მოვუხმობთ სამშვინველსა და სულს, მსმენელისთვის გასაგები უნდა იყოს, რომ სამშვინველით გადმოვცემთ ბერძნულ ტერმინს “ფსიხე”, რაცაა რუსულად “დუშა”, ხოლო როდესაც სამშვინველის პარალელურად ვიყენებთ ტერმინს სული, ასეთ შემთხვევაში ამ ტერმინით გადმოვცემთ ბერძნულ “პნევმას”, რუსულ “დუხ”-ს), მაშინ ამგვარ ვითარებაში მყოფი არსება არის ცხოველური ბუნებისა, რომელიც იმყოფება ხორციელ მდგომარეობაში (ე.ი. თუ რომელიმე არსების “ფსიხეს” აკლია “პნევმური” ნაწილი, მაშინ ასეთი “ფსიხე” უკვე არის სწორედ ის, რასაც სამშვინველი ეწოდება. თუ “ფსიხე” არ შეიცავს “პნევმას”, ანუ თუ “დუშა” არ შეიცავს “დუხს”, ასეთი “დუშა” არის უკვე ის, რასაც სამშვინველი ეწოდება და რაც მხოლოდ ცხოველურია) და უთუოდ არასრულყოფილია, რადგანაც თუკი იგი სხეულის ნაძერწობაში შეიცავს ხატს ღვთისას, მაგრამ ვერ იწყნარებს სულისმიერ მსგავსებას, ისევე როგორც არასრულყოფილია ამგვარი მსგავსება, მსგავსადვე თუკი უკუვაგდებთ სხეულის ნაძერწობასა და უარვყოფთ ხატს, არსება რომელსაც ამ გზით მივიღებთ შეირაცხება არა კაცად, არამედ კაცის ნაწილად, როგორც ეს ზემოთ უკვე ვთქვით, ანდა კაცისგან განსხვავებულ სხვა რამედ”. ე.ი. თუ ჩვენს მსჯელობაში ადამიანის “ფსიხეს” განვიხილავთ ერთი მხრივ “პნევმას” გარეშე, ეს იგივეა, რომ ადამიანის რაღაც ნაწილი განვიხილოთ და არა მთლიანად ადამიანი. ანდა თუ ზოგადად ვაკეთებთ ასეთ მომენტზე მსჯელობას, მაშინ ჩვენ ადამიანს აღარ ვეხებით, არამედ ვეხებით ცხოველს, იმიტომ, რომ, კვლავ აღვნიშნავთ, “პნევმას” გარეშე არსებული “ფსიხე” ეს ცხოველის კუთვნილებაა და არა ადამიანისა. ირინეოსი განაგრძობს: “ხორცი, რომელიც შეიძერწა, არ არის თავისთავად სრული კაცი, არამედ არის იგი ხორცი კაცისა, ე.ი. მისი ერთი ნაწილი. ასევე სამშვინველიც თავისთავად არ არის კაცი, არამედ სამშვინველი კაცისა, ანუ ერთი ნაწილი მისი. სულიც (პნევმა) ცხადია არ არის კაცი, რადგანაც ეწოდება მას სული და არა კაცი. სწორედ ამ სამი ელემენტის ერთობლიობა და შეერთება შეადგენს სრულ კაცს”.

აქ ჩვენ მაინც გვინდა დავძინოთ, რომ ირინეოსი ბუნებითად არ განაშორებს ურთიერთისგან “პნევმას” ანუ სულს და “ფსიხეს” ანუ სამშვინველს. ჩვენ ადრე გვქონდა ამ საკითხზე დეტალური მსჯელობა და აღვნიშნავდით, რომ ეკლესიის მამათა შორის გამოიყოფა ორი კრებული, ორი კატეგორია: ერთნი, რომლებიც ე.წ. დიქოტომისტები ანუ ორნაწილედობის აღმსარებელნი არიან და მეორენი ე.წ. ტრიქოტომისტები ანუ ადამიანური აგებულების სამნაწილედობის მქადაგებელნი. თუმცა სამნაწილედობაც და ორნაწილედობაც ეკლესიის მამებისა გულისხმობს მათ მოძღვრებებში არა რაიმე განსხვავებას, არამედ ერთი და იმავე მოძღვრების სხვადასხვა ტერმინოლოგიით გამოთქმას. კვლავ აღვნიშნავთ იმას, რაც ადრე გვითქვამს დასკვნის სახით, რომ ისინი, რომლებიც ადამიანის ორნაწილედობას გვაუწყებენ, რომ ორი ბუნებისგან შედგება ადამიანი – სულიერი და ხორციელი ბუნებისგან, ზოგადად საუბრობენ ადამიანზე და ბუნებითი წესით მსჯელობენ მის შესახებ. მართლაც ბუნებითი წესით, დოგმატურად, ადამიანი არის ერთი მხრივ სულიერი და მეორე მხრივ ხორციელ ბუნებათა ერთ პროვნებაში გაერთიანება, ანუ ორბუნებოვანია ადამიანი ბუნებითი წესით. მაგრამ ადამიანის სულიერი ბუნება, განსხვავებით ცხოველის სულიერი ბუნებისგან, შინაგანად არის არა ორნაწილედი ცხოველისებრ, არამედ სამნაწილედი. ცხოველთან თანაზიარი აქვს ადამიანს ორი თვისება – გულისწყრომითი და გულისთქმითი, მაგრამ ადამიანის სულში, ადამიანის “ფსიხეში”, განსხვავებით ცხოველური “ფსიხესგან”, შედის ყველაზე მნიშვნელოვანი ნაწილი, რაცაა “პნევმა” და რითაც ადამიანი ადამიანია და რითაც ის ცხოველს ემიჯნება. სწორედ ეს “პნევმა”, თავისი ღირსების მიხედვით, ეკლესიის მამათა მსჯელობაში (მხოლოდ მსჯელობითად და არა ბუნებითად ცხადია) ცალკე გამოიყოფა და შესაბამისად ადამიანი წარმოჩნდება სამნაწილედად, რაცაა ერთი მხრივ “პნევმა”, მეორე მხრივ “პნევმას” გარეშე დარჩენილი “ფსიხე”, რომელიც უკვე სამშვინველია (თუ “ფსიხეში” შედის “პნევმა” ასეთი “ფსიხე” მხოლოდ ადამიანის სულია, ხოლო თუ “ფსიხესგან” მხოლოდ ჩვენს მსჯელობაში, ანდა ღირსების მიხედვით, “პნევმას” ცალკე გამოვყოფთ, მაშინ “ფსიხეში” რჩება ორი ნაწილი, რითაც ეს “ფსიხე” უკვე ცხოველური “ფსიხეს” იდენტურია და იგი უკვე სამშვინველია) და მესამე მხრივ სხეული. ასე რომ სახეზე გვაქვს ერთიდაიგივე მოძღვრების ორი კუთხით გამოთქმა – ერთი ბუნებითი, რომელიც ორნაწილედობაზე მსჯელობს და მეორე ღირსებითი, ანუ აქსიოლოგიური, იმიტომ, რომ მხოლოდ ღირსების ნიშნით შეგვიძლია ჩვენ “პნევმაზე” ცალკე ვილაპარაკოთ და არა ბუნებითად (ბუნებითად ის აუცილებელი ნაწილია “ფსიხესი”). ამიტომ, როდესაც ამ შემთხვევაშიც ირინეოსი თითქოსდა ცალკე გამოყოფს სულს, ანუ “პნევმას”, ცალკე მსჯელობს მასზე და შემდეგ ცალკე “ფსიხეზე” ანუ სამშვინველზე, ის მხოლოდ მსჯელობაში აღასრულებს ამას, თორემ თვითონაც, რა თქმა უნდა, ყოველთვის ბუნებითად “პნევმას” იმ “ფსიხეში” გულისხმობს, რაც ადამიანის “ფსიხეა”, რითაც ადამიანი თავისი “ფსიხეს” სამნაწილედობას შეიცავს, განსხვავებით ცხოველური “ფსიხეს” ორნაწილედობისგან.

სხვაგან, გარდა ზემომოტანილი ციტატისა, ირინეოსი კვლავ აღნიშნავს: “როგორც ვაჩვენე სრული კაცი შედგება ხორცის, სამშვინველისა და სულისაგან (აქაც დავძენთ ჩვენ, რომ “პნევმა” ანუ სული, გამოყოფილია “ფსიხესგან”, ანუ სამშვინველისგან არა ბუნებითად, არამედ პირობითად, მისი განსაკუთრებული ღირსების გამო). ერთი მათგანი “პნევმა” იცავს და სახეს აძლევს კაცს, მეორე კი ხორცი შეერთებულია ამ “პნევმასთან” და მისგანვეა დასახული. კიდევ სხვა, რომელიც მათ შორის არის – სამშვინველი, ზოგჯერ მაღლდება სულის მიერ, რაჟამს მიჰყვება იგი ამ უკანასკნელს, ზოგჯერ კი ხორცს ემოყვსება და ეცემა ხორციელ ვნებებამდე. ამიტომ ყველა ისინი, რომლებიც არ ფლობენ დამცველსა და დამსახველს (ე.ი. სულს, ანუ “პნევმას”) და არც ერთობას, ასეთები წარმოჩნდებიან უთუოდ ხორცად და სისხლად და ამგვარადაც უნდა ეწოდოთ მათ, რადგანაც შიგნით არა აქვთ მათ სული ღვთისა”. სული ღვთისა მკვიდრდება მხოლოდ მათში, რომლებსაც “პნევმური”ნაწილი აქვთ. აქ გარკვეულ პარალელს ხედავს, რა თქმა უნდა, ირინეოსი, რაც თავისთავად ცხადია მხოლოდ მადლისმიერი პარალელია და არანაირი აზრით ბუნებითი, რომ სულიწმიდაც “პნევმად” იწოდება ბერძნულად (“ტო პნევმა ტო ჰაგიონ”, ანდა “ტო ჰაგიონ პნევმა”) და ადამიანის ეს უზენაესი ნაწილიც, რა თქმა უნდა, “პნევმად” არის წოდებული. ამგვარი იგივეობა სახელწოდებებისა იმას მიანიშნებს, რომ სულიწმიდა სწორედ იქ იმკვიდრებს ადგილს, სადაც მისი მადლისმიერი ხატი, ანუ ქმნილობითი “პნევმა” არსებობს. ანგელოზებშიც არსებობს “პნევმური” ნაწილი, ისინი არიან სულნი, ანუ “ტა პნევმატა” და რა თქმა უნდა, ადამიანშიცაა “პნევმური” ნაწილი. აი ამაზეა ხაზგასმა ირინეოსთან, რომ ვისაც ეს “პნევმური” ნაწილი არა აქვს მასში სული ღვთისა ვეღარ დამკვიდრდება და ის არც შეიძლება, რომ ადამიანად იწოდებოდეს, არამედ უნდა იწოდებოდეს ხორცად და სისხლად, როგორც ეს საღვთო წერილშია ხშირად გამოხატული.

“ამ მესამე ნაწილის, ე.ი. სულის, შეწყნარება და პყრობა არის პირობა ადამიანის არსებისეული სრულყოფისა. სამშვინველის მარადიული არსებობა დამოკიდებულია ადამიანის ამქვეყნიურ ცხოვრებაზე, - ამბობს ირინეოსი, რადგანაც სამშვინველი თავისთავად არ არის უკვდავი”. ესაა უაღრესად საყურადღებო საკითხი, იმიტომ, რომ სამშვინველი “პნევმას” გარეშე კვდომადია და ამიტომაა, რომ ჩვენ ცხოველურ სამშვინველზე არ ვამბობთ, რომ ის მარად არსებულია და უკვდავია. სამშვინველის უკვდავებას სწორედ “პნევმის” გზით მიიღწევა, ისევე როგორც ადამიანის სხეულის უკვდავება. სხეულიც თავისთავად კვდომადია. თუ სხეული არაა “პნევმასთან” შეერთებული, ასევე სამშვინველიც თუ არაა პნევმასთან შეერთებული, ორივე ეს ნაწილი თავისთავად კვდომადია, და ვიცით რა, რომ ჩვენ რაღაც ნაწილს თუ მოვიკვეთთ ის უეჭველად კვდება, ასევე ჩვენი გულისწყრომითი და გულისთქმითი სურვილები, რაც ჩვენს სამშვინველს შეადგენს, თავისთავად ყოვლად კვდომადია და ამქვეყნიურია, მაგრამ რწამს “პნევმით” გაბრწყინდებიან ისინი და სულის დასატევნელ სამყოფელებად იქმნებიან და მისთვის მსახურების გამწევ იარაღებად წარმოჩნდებიან, მაშინ მათაც ეძლევათ შესაძლებლობა გაუკვდავებისა. თვით საკუთრივ სამშვინველის უკვდავება მიიღწევა სათნოებითი სრულყოფის გზით, როცა მშვინვიერი თვისებები ადამიანისა, თუნდაც გულისწყრომითი, გულისთქმითი და სხვა, უკვე სათნოებითი მოღვაწეობის სამსახურში დგება, რომ ჩვენ უკვე წადილს და ნდომით თვისებას, არა ვთქვათ ამქვეყნიური და ხრწნადი მოვლენებისა და სიამეებისკენ მივმართავთ, არამედ ზეციური სიკეთეებისკენ. შესაბამისად თვითონ სურვილის ძალა რჩება და ეს თავისი წარმოშობით მშვინვიერი მდგომარეობაა, მაგრამ შინაარსი მას უკვე ღვთიური ეძლევა, რომ ჩვენი წადილი, ჩვენი სურვილი უკვე ამქვეყნიური საცთურისგან გადაინაცვლებს მარადიული სიკეთეებისკენ და იქეთ იქნება მიმართული. ისევე როგორც ჩვენი რისხვითი თვისება, რაც თავისთავად მშვინვიერია, თუკი უკეთურ ძალთა წინააღმდეგ, ვნებათა წინააღმდეგ, იქნება მიმართული და არა სიკეთის წინააღმდეგ, არა იმ მოძღვართა და იმ სწავლებათა წინააღმდეგ, რომლებიც სწორედ განღმრთობისკენ მიგვიძღვიან ჩვენ, მაშინ ეს რისხვითი თვისებაც, თავისი წარმოშობით მშვინვიერი, მაგრამ უკვე შინაარსობრივად ღვთიურობით, ღვთიური მიზანდასახულობით და ღვთიური აზრით დატვირთული, რა თქმა უნდა, ასევე უკვდავებისკენ გადაიხრება. ასევე ჩვენი სხეულიც, დაქვემდებარებული “პნევმას” და “პნევმური” თვისებების თავის თავში გამომხატველი და ვნებათა დამძლევი, რა თქმა უნდა, გაუხრწნელდება, გაუკვდავდება, ისევე როგორც უხრწნელი და უკვდავი იყო დასაბამში ცოდვამდელი სხეული ადამისა და ისევე როგორც უკვდავი და უხრწნელი სხეულით აღდგა მაცხოვარი მკვდრეთით. სწორედ ამიტომ ამბობს ირინეოსი, რომ სამშვინველს აქვს შესაძლებლობა გაუკვდავებისა, თუკი იგი სათნო ეყოფა თავის შემოქმედს. ირინეოსი კერძოდ აღნიშნავს: “ისევე როგორც ზემდებარე ცამ, აგრეთვე სამყარომ, მზემ, მთვარემ, სხვა ვარსკვლავებმა და მთელმა მათმა ბრწყინვალებამ, რაც კი უწინარეს არ არსებობდა, არსებობა მიიღო და ხანგრძლივი დროის მანძილზე კვლავაც ჰგიეს ღვთის ნებელობით, ამგვარადვე არავინ შეცდება თუკი მსგავსადვე განსჯის სამშვინველთა და სულთა, ერთი სიტყვით მთელი შესაქმის შესახებ, რადგანაც ყოველმა ქმნილებამ დასაბამი მიიღო მაშინ, რა ჟამს შეიქმნა და კვლავაც ჰგიეს, ვიდრე ნებავს ღმერთს, რომ იარსებონ მათ. ამგვარად არსებობა არ მოდის ჩვენგან, არც ჩვენი საკუთარი ბუნებიდან, არამედ გვეწყალობება იგი, როგორც საბოძვარი ღვთისა. ამიტომ ვინც დაიმარხავს სიცოცხლის საბოძვარს და მადლობას აღავლენს მწყალობლისადმი, მოიხვეჭს იგი ხანგრძლივ მყოფობას და იარსებებს უკუნითი უკუნისამდე. მაგრამ ვინც უარყოფს ხსენებულ საბოძვარს და უმადლო იქნება დამბადებლისადმი, ამგვარი ვინმე თვით განაშორებს თავის თავს არსებობისგან ერთხელ და სამუდამოდ”.

სხვათაშორის აქ ხაზგასმა მადლიერება-უმადურობაზე, როგორც ყოვლიერების საფუძველდამდებ პრინციპებეზე (უმადურობა წარწყმედის საფუძველია, მადლიერება კი ცხონების), ეს გახლავთ უაღრესად ღრმა სწავლება და ჩვენ ამ სწავლებას კვლავ დავუბრუნდებით ღვთის მადლით მოგვიანებით, როდესაც წმ. გრიგოლ ნეოკესარიელზე გვექნება მსჯელობა და განხილვა. ამჯერად ანთროპოლოგიურ სწავლებებთან დაკავშირებით დავძენთ, რომ ირინეოსის შრომა ამ კუთხით კიდევ უფრო ვრცელ განხილვა-განმარტებებს საჭიროებს, მაგრამ რადიო საუბრისთვის ვფიქრობთ აღნიშნულიც საკმარისი იყო. ეხლა კი შევეხებით მომდევნო ქვეთავს და ქვეპუნქტს ირინეოსის ღვთისმეტყველებისას – მოძღვრებას გადარჩენის, ანუ ცხონების შესახებ, რასაც ეწოდება სოტერიოლოგია, იმიტომ, რომ ბერძნულად “სოტერია” არის ცხონება, ხოლო “ლოგია” მეტყველება.

წმ. ირინეოსის სოტერიოლოგიური მოძღვრების ღერძს წარმოადგენს რწმენა იმისა, რომ ყოველ ადამიანს ძალუძს, და იგი ვალდებულიცაა, რომ გადარჩეს, ცხონდეს. პირველმშობელთა დაცემამ, როდესაც ცოდვა და სიკვდილი დაუმკვიდრა შთამომავლებს, შესაბამისად მათ დაუკარგა ხატება ღვთისა და ამის შემდგომ ხდება აუცილებელი გამოხსნა, გადარჩენა, ცხონება, რასაც ბერძნულში, როგორც უკვე ვთქვით, გამოხატავს ტერმინი “სოტერია”, ხოლო ლათინურ თარგმანში მის შესატყვისად ჩვენ ხშირად გვხვდება “რედემფცია”, თუმცა ჩვეულებრივ ლათინურში ცხონებას გამოხატავს ტერმინი “სალვაციო” (“სალვატორ” არის მაცხოვარი). “რედემფციო” უფრო გადარჩენას ნიშნავს, რაც ევროპულ ენებშიცაა შემორჩენილი, ვთქვათ ინგლისურში “რიდემფშენ”, ფრანგულში “ღედემფსიონ”, მაგრამ მაინც ძირითადი ტერმინი ლათინურად ცხონებისა არის “სალვაციო” იმიტომ, რომ თვით მაცხოვრის სახელიც აქედანაა. ხოლო ეს გადარჩენა და ეს ცხონება, რაც მაცხოვარმა მოიტანა, ირინეოსის სწავლებით, რაც თავისთავად ცხადია მართლმადიდებლური მოძღვრების გამოხატულებაა, ნიშნავს კაცობრიობის განთავისუფლებას სატანის ტყვეობისგან და გამოხსნას ცოდვისა და სიკვდილის ბორკილებისგან. ამ მისიამ მთელი კაცობრიობა შემოკრიბა ქრისტეში. მოძღვრება შემოკრების შესახებ აქ უმნიშვნელოვანესად წარმოჩნდება და ირინეოსის თქმა, რომ სწორედ ამ გამომხსნელობითმა მიზანდსახულობამ მაცხოვრისამ და მაცხოვენებლი მოძღვრებისამ მთელი კაცობრიობა შემოკრიბა ქრისტეში, რაც თავის მხრივ გახდა საფუძველი საღმრთო ერთობისა და ღვთის შვილობისა, აი ეს სწავლება არაერთგზის ვლინდება ჩვენს განსახილველ საღვთისმეტყველო ძეგლში.

შეიძლებოდა ტერმინოლოგიური თვალსაზრისით აღგვენიშნა, რომ მაგალითად ირინეოსთან არ დასტურდება ტერმინი “ღმერთქმნა”, ანუ “თეოპოიესის”, რაც სხვა მამებთან სახეზეა. იგი ამ მოძღვრების გადმოსაცემად იყენებს შემდეგ გამოთქმებს: ღმერთთან დაკავშირება, ღმერთს მიმხრობა, ზიარება ღვთის დიდებასთან. ჩვენ მაგალითად ასე ვფიქრობთ, რომ ირინეოსი როგორც ჩანს ითვალისწინებს ტერმინ “ღმერთქმნის” პირდაპირი გაგების საფრთხეს, რაც ნიშანდობლივი იყო წარმართული რელიგიებისათვის და გნოსტიკოსებისთვისაც. ეს უკანასკნელნი, როგორც მათ შესახებ საუბარშიც აღვნიშნავდით, ადამიანის არსობრივ ღმერთყოფას, მის ნამდვილ ანუ ბუნებით ღმერთად ქცევას მოძღვრობდნენ და როგორც ჩანს ირინეოსი ამიტომ ფრთხილობს. ეკლესიის მამებთან, რა თქმა უნდა, “თეოპოიესისი”, “თეოზისი” ძალიან ხშირად გვხვდება და ყველა შემთხვევაში, თავისთავად ცხადია, აღინიშნება არა მართლაც ბუნებითად ღმერთად ქცევა, ანუ ბუნებითად განღმრთობა, არამედ მადლისმიერად ღმერთს, რამდენადაც დაიტევს ქმნილება ადამიანისა, მიმსგავსება, ღვთის ხატობა. აი ესაა განღმრთობა, ანუ ღმერთქმნა, ღმერთმყოფელობა. ვფიქრობთ იმის აღნიშვნაც ალბათ საგულისხმო უნდა ჩანდეს, რომ ირინეოსი განასხვავებს ღვთის ხატსა და ღვთის მსგავსებას და უთითებს, რომ ადამიანი ბუნებით, ე.ი. თავისი არამატერიალური სულის ასპექტით, არის ხატი ღვთისა, ხოლო მსგავსება ღვთისა მისთვის გულისხმობს ღმერთთან ზებუნებრივ მიმსგავსებას, რაც ქონდა ადამს. უნდა აღინიშნოს, რომ ამ უკანასკნელ მოძღვრებას (ადამისთვის ღვთის მსგავსების მინიჭებას) სამწუხაროდ დღეს ბევრი სრული უგუნურებითა და უმეცრებით უარყოფს, რის გამოც ჩვენ იძულებულიც კი გავხდით ამ საკითხის ირგვლივ სპეციალური შრომა გამოგვექვეყნებინა, სახელწოდებით “მართლმადიდებლური ხატმეტყველება”, სადაც ადამიანის ხატებისა და მსგავსების საღვთისმეტყველო განმარტება ეკლესიის მამებთან, ყველა ხელმისაწვდომი წყაროთი, ჩვენ შეძლებისდაგვარად გვაქვს წარმოდგენილი, რომელთა შორის ერთ-ერთი სწორედ ირინეოსი გახლავთ, რომლის სწავლებითაც ასევე ადამსაც ქონდა მსგავსება და არა ისე თითქოს, რომ საშუალება მსგავსების განხორციელებისა ადამიანს მხოლოდ მოგვიანებით მიეცა მაცხოვრის განკაცების შემდეგ საკუთარი ძალისხმევით. ირინეოსის სწავლებით პიროვნების ცხონება ანუ ხსნა, იგივე გადარჩენა, აღსრულდება ქრისტეს მიერ ეკლესიისა და საეკლესიო საიდუმლოთა წიაღ. საეკლესიო საიდუმლოს თვითონ ირინეოსი ბერძნულ ტექსტში უწოდებს “მისტერიოს”, რაც ლათინურ ტექსტში ხშირად არის გადმოცემული ტერმინით “საკრამენტუ” და რაც (საეკლესიო საიდუმლო) მისი სწავლებით იმგვარსავე მიმართებაშია ჩვენს გარემო ბუნებასთან, როგორც ეს არის ახალ ადამსა და ძველ ადამს, ანუ მაცხოვარსა და დაცემულ ადამს შორის. ძალიან საყურადღებოა ვფიქრობთ ირინეოსის მითითება იმაზე, რომ ეს მისტერიონი, საკრამენტი, ანუ საეკლესიო საიდუმლო წარმოადგენს მთელი შესაქმის ქრისტეში შემოკრების უმაღლეს წერტილს და რომ ნათლისღების გზით ადამიანი სულიერად იშვება ღვთისგან, სულიერი შობა კი აღსრულდება ეკლესიაში და ეკლესიის მადლით. აქვე ისიც შეგვიძლია აღვნიშნოთ, რომ ირინეოსი პირველია დღეისათვის ცნობილი წყაროების მიხედვით, ვინც სრულიად აშკარად საუბრობს ბავშვთა ნათლობაზე, რასაც უარყოფდნენ და უარყოფენ დავუშვათ ბაფტისტები და რასაც ძველ დროში დავუშვათ უარყოფდა ტერტულიანე. ირინეოსი კერძოდ ამბობს: “მაცხოვარი მოვიდა, რომ თავისი თავის მიერ ეხსნა მას ყოველი კაცი, ყოველი კაცი ვამბობ, ვინც კი მის მიერ ახლად იშვება ღვთისთვის, ახალშობილნი, ჩვილნი, ბავშვები, ახალგაზრდები და მოხუცები” (ეს გახლავთ II წიგნში).

რამდენიმე სიტყვით შევეხებით ასევე ძალიან საყურადღებო და უმნიშვნელოვანეს ნაწილს მისი ღვთისმეტყველებისას, ანუ მოძღვრებას უკანასკნელ ჟამთა შესახებ, იმავე “ესქატოლოგიას”. ადრეც აღვნიშნავდით და თავისთავადაც მსმენელისთვის გასაგებია, რომ ეს მოძღვრებაც წმ. ირინეოსთან ეფუძნება შემოკრების, ანუ რეკაპიტულაციის შესახებ სწავლებას. ირინეოსი გვაუწყებს, რომ ანტიქრისტე წარმოადგენს მაცხოვრის ანუ ქრისტეს მოპირისპირე, მოწინააღმდეგე, მის მტრულ, ქმნილ ძალას. მაცხოვრის საპირისპიროდ ისიც შემოკრებს ყოველგვარ ბოროტებას, უკეთურებას, უსამართლობას, ცრუ წინასწარმეტყველებას, ცრუ მორწმუნეობას, ყოველგვარ ცდომილებას, დასაბამიდან აღსასრულამდე. ე.ი. ფსევდო შემომკრებელი არის ანტიქრისტე, ჭეშმარიტი, ბუნებითი და მაცხოვენებლი შემომკრებელის საპირისპიროდ. ირინეოსი ამბობს: “ამრიგად ამ მხეცში, როდესაც ის მოვა, შემოიკრიბება ყოველგვარი უსამართლობა და ყოველგვარი ცთომილება, რათა შესაძლებელი გახდეს, რომ ყოველი ძალი განდგომილებისა, რაც კი შეღვრილია მასში და მასშივეა განგრძობილი, მიეცეს სახმილს ცეცხლისას. ამიტომაც მართებულად შეიცავს მისი სახელი რიცხვს 666, რადგანაც ეს რიცხვი თავის თავში შემოკრებს უსამართლობის ყოველგვარ ნარევს, რასაც სათავე დაედო წარღვნამდე ანგელოზთა განდგომილების სახით. ამგვარად 600 წელი აღნიშნავს ამ კაცის (ანტიქრისტეს) სახეს, რომელშიც შემოიკრიბება 6000 წლის ყოველი განდგომილება, უსამართლობა და ურჯულოება, ცრუწინასწარმეტყველება, ცთომილება და ყველა ის საქმე, რომელთა მიზეზითაც მოიწევა ცეცხლისმიერი წარღვნა”.

ობიექტურობა რომ დავიცვათ იმ ხარვეზზეც უნდა მივუთითოთ, რაც გულისხმობს ირინეოსისგან, წმ. იუსტინეს მსგავსად, ქილიასტური მოძღვრების გაზიარებას. ვიდრე შესაბამის ციტატას მოვიტანდეთ, კვლავ უნდა გავიმეოროთ ის დებულება, რაც ეკლესიის ტრადიციაში უცვლელია, რომ ამა თუ იმ სამოძღვრო საკითხის მთლიან დამუშავებამდე, ბოლომდე ჩამოყალიბებამდე და ახსნა-განმარტებამდე, ე.ი. ვიდრე საბოლოოდ არ დადგინდებოდეს რამ, ძიებათა ეპოქაში გარკვეული ხარვეზების არსებობა ეკლესიისგან შენდობილია და ამის გამო, რა თქმა უნდა, არანაირი საუბარი ამა თუ იმ პირის ერეტიკოსობაზე არასოდეს არ ყოფილა და არც იქნება, იმიტომ, რომ ეს იკონომიის ეპოქაა. ხოლო როდესაც ჩამოყალიბდება რაღაც მოძღვრება და ამის შემდგომ მის შესახებ კვლავ ადრინდელი, მცდარი თვალსაზრისი განმეორდება, ადრინდელი მცდარი თვალსაზრისის განმმეორებელები უკვე პირწავარდნილ ერეტიკოსებად წარმოჩნდებიან. ამიტომ, როდესაც რომელიმე მოღვაწეზე ჩვენ ვსაუბრობთ ამა თუ იმ საკითხთან დაკავშირებით, აუცილებლად უნდა ვითვალისწინებდეთ და ვაცნობიერებდეთ თუ რა ეპოქის მოღვაწეა იგი, იყო კი ეს საკითხი მისი დროისთვის საბოლოოდ, დოგმატურად დაჭეშმარიტებული თუ ჯერ კიდევ არა. და როგორც ერესია და მწვალებლობაა ის, რომ უკვე ჩამოყალიბებული დოგმატური სწავლების შესახებ ვინმემ კერძო აზრი გამოთქვას, ამგვარადვე ერეტიკულია იკონომიის ანუ ჯერ კიდევ ჩამოუყალიბებლობის ეპოქის მოღვაწეზე გვიანდელი, უკვე დადგენილი პრინციპების საფუძველზე უმკაცრესი მსჯელობა და გვიანდელი გადასახედიდან შეფასება მისი ნამოღვაწარისა. ესეც ერეტიკულია იმიტომ, რომ ეს რომ ასე არ იყოს, მაშინ ჩვენ ბევრი მოღვაწე აუცილებლად მწვალებლად უნდა გამოვაცხადოთ, მაგალითად ამ საკითხთან დაკავშირებით წმ. ირინეოსი, რომელიც ქილიაზმს იზიარებდა (რაც III საუკუნის შემდეგ უკვე ერესია), ისევე როგორც სხვა საკითხებთან დაკავშირებით სხვა წმ. მამები, თუნდაც იგივე წმ. იპოლიტე რომაელი, რომელთანაც შესამჩნევია “ენდიათეტური” და “პროფორიკული” სიტყვის შესახებ მსჯელობა, რისი ცთომილებაც მოგვიანებით წმ. გრიგოლ ნოსელმა გამოკვეთა. ამრიგად ყოველთვის უნდა ვაცნობიერებდეთ ამა თუ იმ მოღვაწის ამა თუ იმ საღვთისმეტყველო შრომის ესა თუ ის დებულება, ანდა ესა თუ ის თვალსაზრისი, ესა თუ ის აზრი, კერძო აზრის სახით რა ეპოქაშია გამოთქმული და ამის შესაბამისად გამოგვქონდეს დასკვნა და შეფასება. იგივე ითქმის ამ შემთხვევაში ირინეოსთან დაკავშირებითაც, რომ მისგან ზოგი ქილიასტური დებულების გაზიარება ეს მხოლოდ ხარვეზია და აბსოლუტურად არანაირად რაიმენაირი ერესი. ირინეოსი კერძოდ ამბობს: “ისინი ვერ ცნობენ ღვთის განგებულებას, ვერც მართალთა აღდგომისა და სასუფევლის საიდუმლოს, რაც არის დასაბამი უხრწნელებისა და რომლის მიერაც ღვთის შემეცნებაში წარემატებიან ღირსეულნი. ამ განახლებულ შესაქმეში, ღვთის გამოჩინების ჟამს, უპირველესად აღდგებიან მართალნი და დაიმკვიდრებენ კიდეც იმას, რაც ღმერთმა აღუთქვა მამებს, ანუ იმეუფებენ მაცხოვართან ერთად. ხოლო განკითხვა შემდეგ იქნება”. ე.ი. აზრი იმის შესახებ, რომ მართალნი განკითხვამდე, ანუ საყოველთაო მეორედ მოსვლამდე აღდგებიან და ათასწლოვანი მეუფება ექნებათ მაცხოვართან ერთად ამქვეყნად, გახლავთ ქილიაზმი არსებითად. ირინეოსი განაგრძობს: “ხოლო განკითხვა შემდეგ იქნება, რადგანაც მართებულია, რომ თვით შესაქმეში მიიღონ მათ (წმინდანებმა) ნაცვალგება მათი ღვაწლისა, სადაც აწამეს და გვემეს ისინი და ტანჯეს ყოველგვარი სახის სატანჯველით, რათა ამავე შესაქმეში, სადაც სიკვდილი უსაჯეს ღვთის სიყვარულისათვის, ახლად იცხოვრონ მათ, რომ ამავე შესაქმეში, სადაც დაითმინეს მათ მონობა, იმეუფონ, რადგანაც ღმერთი ყოვლად მდიდარია და ყოველივე მას ეკუთვნის. ამიტომაც ხამს, რომ ეს შესაქმე, აღდგენილი პირველსახეში, იყოს მართალთა სამფლობელო შეუზღუდველად”.

ჩვენ ზოგადი სახით ასე დავაბოლოვებთ წმ. ირინეოსის ღვთისმეტყველების შესახებ მსჯელობას. კვლავ დავძენთ, რომ ეს ღვთისმეტყველება კიდევ ბევრ უაღრესად მნიშვნელოვან სწავლებას შეიცავს, რომელთა სრულყოფილი წვდომა ხსენებული მოძღვრის ამ უმთავრესი ანტიერეტიკული შრომის ვრცელ სისტემურ ანალიზს გულისხმობს, რისკენაც ვფიქრობთ შესაძლოა მცირედით მაინც უწინამძღვროს მსმენელს ჩვენს მიერ რამდენიმე რადიო საუბარში წარმოდგენილმა მიმოხილვამ.

 

168–ე რადიო საუბარი ქრისტიანული ლიტერატურის შესახებ

ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე

აუდიო ვერსია იხ: https://www.youtube.com/watch?v=ZsThZyOeDEQ

 

ავტორი: ფილოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორი ედიშერ ჭელიძე

კავებით ([]) აღნიშნულია წუთობრივი მონაკვეთები

შეცდომის აღმოჩენის შემთხვევაში (წერილობით ვერსიაში) გთხოვთ მოგვწეროთ

AddThis Social Bookmark Button

Last Updated (Friday, 21 October 2016 17:08)