217–218

პირველი ნაწილი

ჩვენ როგორც მოგეხსენებათ დავიწყეთ ლათინურენოვანი საეკლესიო მწერლობის ზოგადი მიმოხილვა. შევეხეთ ორ ავტორს, მხოლოდ ერთი ნაშრომით ცნობილ მინუციუს ფელიქსს და გაცილებით უფრო ნაყოფიერს და მრავაპლასტოვანს, მრავალჟანროვანს, ტერტულიანეს. ამ უკანასკნელს რამდენიმე განხილვა მივუძღვენით და ვიდრე ქრონოლოგიური რიგით კიდევ რამდენიმე მნიშვნელოვან, ანდა ეპოქისათვის აუცილებლად გასათვალისწინებელ და განსახილველ პიროვნებას ლათინურენოვან საეკლესიო მწერლობიდან შევეხებოდეთ, ვფიქრობთ მიზანშეწონილი იქნება თუ ასევე ზოგადი წესით და ყველაზე უფრო არსებითის აღნიშვნით, მიმოვიხილავთ II-III საუკუნეების რომის პაპთა სამწერლობო მოღვაწეობას. ე.ი. შევეხებით მხოლოდ იმ რომის პაპებს, რომლებსაც გარკვეულწილად [1]მნიშვნელობა ენიჭებათ საკუთრივ პატრისტიკის ანუ საეკლესიო მწერლობის თვალთახედვით. ჩვენ გზადაგზა მინიშნებას ზოგიერთ მათგანზე ისედაც ვაკეთებდით, მაგრამ ჩვეულებრივ პატროლოგიებში ეს საკითხი კრებსითად შეისწავლება და ჩვენც ამჯერად, ამგვარივე კრებსითი მეთოდით, გამოვყოფთ რამდენიმე შედარებით მნიშვნელოვან მოღვაწეს II-III საუკუნეების რომის პაპთაგან, სამწერლობო თვალსაზრისით მნიშვნელოვანს და ყველაზე უფრო არსებითის აღნიშვნით, როგორც უკვე ვთქვით, მიმოვიხილავთ მათ მოღვაწეობას აღნიშნული კუთხით.

ჩვეულებრივ როდესაც ამ თვალსააზრისით განიხილება II-III საუკუნეების რომის პაპთა მოღვაწეობა, ჩვენ ცხადია აქ არ ვგულისხმობთ I საუკუნის კლიმენტი რომაელს, სახელგანთქმულს, რომელსაც რამდენიმე განხილვა მივუძღვენით, არამედ ესაა II საუკუნის II ნახევარი და III საუკუნე, წარმოდგენილი რომის პაპებით, ძირითადად ეპისტოლარული კუთხით, რადგან [2]სწორედ ეპისტოლეები იყო ნიშანდობლივი მათი სამწერლობო სტილისთვის. გარკვეულ ნაწილს ამ ეპისტოლეებიდან ჩვენამდე არ მოუღწევია და შესაბამისი ავტორების, რომის პაპების სამწერლობო მოღვაწეობასთან დაკავშირებით მხოლოდ ინფორმაცია გვაქვს, მაგრამ ზოგ შემთხვევაში თვით მათი წერილობითი ნაღვაწიც ღვთის მადლით სახეზეა.


პაპი სოტერიოსი

აღნიშნული კუთხით პირველ რიგში ალბათ უპრიანი იქნება მივუთითოთ II საუკუნის 60-70-იანი წლების რომის პაპზე, პაპ სოტერიოსზე, რომელიც პაპობდა 166-174 წლებში. ჩვენამდე მოღწეულია ინფორმაცია, რაც დაცულია ევსები კესარიელის საეკლესიო ისტორიაში (ჩვენს მიერ ძალიან ხშირად ხსენებულ ძეგლში). ამ ნაშრომში შემონახული გახლავთ კორინთოს ეპისკოპოსის დიონისეს ეპისტოლე სოტერიოს პაპისადმი (ეს კერძოდ არის IV წიგნში საეკლესიო ისტორიისა), [3]საიდანაც (ამ ეპისტოლიდან) ირკვევა, რომ მანამდე თვით რომის პაპს (სოტერიოსს) გაუგზავნია ეპისტოლე დიონისესადმი და დიონისეს ეპისტოლე მხოლოდ და მხოლოდ პასუხია რომის პაპისგან მიღებულ წერილზე. სამწუხაროდ თვით რომის პაპ სოტერიუსის ეპისტოლეს ჩვენამდე არ მოუღწევია, თუმცა არის ზოგიერთი მკვლევრის თვალსაზრისი, კერძოდ შედარებით ცნობილი ავტორისა როგორიცაა ჰარნაკი, ვინც თვლიდა, რომ აღნიშნული ეპისტოლე, ე.ი. ევსები კესარიელის მიერ დაცული ხსენებული ძეგლის, დიონისე კორინთელის ეპისტოლის საფუძველზე ნავარაუდები სოტერიოსის ეპისტოლე საკუთრივ დიონისესადმი, შესაძლოა უიგივდებოდეს ჩვენს მიერ თავის დროზე განხილულ ძეგლს, წმ. კლიმენტი რომაელის ე.წ. “მეორე ეპისტოლეს კორინთელთა მიმართ”. კლიმენტი რომაელის ორი უმნიშვნელოვანესი ნაშრომიდან ერთს [4]ეწოდება “პირველი ეპისტოლე კორინთელთა მიმართ”, ხოლო მეორეს “მეორე ეპისტოლე კორინთელთა მიმართ” და ჰარნაკი თვლის, რომ შესაძლოა ეს მეორე ეპისტოლე კორინთელთა მიმართ სინამდვილეში იყოს პირუკუ, სოტერიოს პაპის ეპისტოლე დიონისე კორინთელისადმი.

მის სამწერლობო მოღვაწეობაზე სხვა ცნობები არ მოგვეპოვება, მაგრამ რამდენადაც ეს ცნობა მაინც დასტურია იმისა, რომ რომის პაპი წერილობით მოვაწეობას ეწეოდა და არსებობდა მისი ეპისტოლე წერილობითი სახით, მიზანშეწონილად ჩავთვალეთ, რომ მოგვეხსენებინა ეს პაპიც.


პაპი ელევთერიუსი

შემდეგ უნდა ვახსენოთ პაპი, რომელიც ქრონოლოგიურადაც უშუალოდ მოსდევს სოტერიოსს, ეს გახლავთ პაპი ელევთერიუსი, რომელიც პაპობდა ძალიან მცირე პერიოდი, ერთი წელი, 177-178 წლებში, და რომელმაც ამ თავისი პაპობის დროს რომში მიიღო (რაც ჩვენ თავის დროზეც აღვნიშნეთ) წმ. ირინეოს ლიონელი, ანუ იგივე წმ. ირინეოს ლუგდუნელი, რომელიც ლიონის [5]მარტვილებად წოდებულმა მოღვაწე ქრისტიანებმა მიავლინეს რომში ურთიერთთანხმობის მისაღწევად. და როდესაც ირინეოსი რომში ჩავიდა და შეხვდა იქ პაპ ელევთერიუსს, ევსები კესარიელის ცნობით, მან გადასცა პაპს ორი ეპისტოლე მონტანისტების ერესის წინააღმდეგ (ამ დროისათვის მონტანისტების ერესი უკვე გამოკვეთილი იყო). ამ ორი ეპისტოლიდან, როგორც თავის დროზე აღვნიშნავდით, რაც ირინეოსმა გადასცა პაპ ელევთერიუსს, ერთი ეპისტოლე გაგზავნილი იყო ლიონის ქრისტიანული მრევლის მიერ, იმ მოღვაწე ქრისტიანთა მიერ, რომლებიც მარტვილებად იწოდებოდნენ (არა იმ გაგებით, რომ უკვე აღსრულებულნი იყვნენ, არამედ რამდენადაც რწმენის გამო მათ ბევრი დაითმინეს, მაგრამ მაინც ახოვნად ადასტურებდნენ და სწამებდნენ ჭეშმარიტებას მაცხოვრის მოღვაწეობისას და მაცხოვრის [6]მიერ გადმოცემული მოძღვრებისას), ხოლო მეორე გახლდათ თვით იმავე ქალაქის, ლიონის მთელი ქრისტიანული მრევლის მიერ, ანუ ერთი ამ ქალაქის მარტვილთა სახელით, მეორე კი უფრო ზოგადად მთელი ქრისტიანული მრევლის სახელით.

მიიჩნევენ, რომ სწორედ ამ შეტყობინებათა საფუძველზე ელევთერიუსმა გამოიჩინა კეთილი ნება, მწყემსური ვალდებულება აღასრულა და ამხილა მონტანიზმი, მონტანისტური ერესი და რაც ჩვენთვის ამ მომენტში მთავარია, ამხილა წერილობითი გზით. სამწუხაროდ ამჯერადაც, როგორც სოტერიოსთან დაკავშირებით, მისი ეს წერილობითი ნაშრომი ჩვენამდე მოღწეული არ გახლავთ.


პაპი ვიქტორ I

შემდეგ უნდა დავასახელოთ პაპი ვიქტორ I, რომელიც პაპობდა [7]189-198 წლებში და ცნობილია, რომ მას დაწერილი ჰქონდა მრავალი ეპისტოლე პასქალურ საკითხებზე. ეს საკითხი საზოგადოდ, ე.ი. პასქალიის საკითხი, იმდროისათვის დიდი დაპირისპირების საგანი გახლდათ, რაც მოგვიანო პერიოდშიც გაგრძელდა. ამას ჩვენ თავის დროზე აღვნიშნავთ და განსაკუთრებით უფრო დეტალურად შევეხებით როდესაც წმ. კვიპრიანე კართაგენელის შესახებ გვექნება განხილვა, მაგრამ ამ დროისთვისაც, პაპ ვიქტორიუსის მოღვაწეობის დროისთვისაც, პასქალიის საკითხი წინა პლანზე იდგა და კონტრვერსიის ანუ დაპირისპირების ობიექტი გახლდათ. მისი ეს ეპისტოლეები, პასქალურ საკითხთან დაკავშირებით დაწერილნი,  იქნებოდა ჭეშმარიტად დიდი ფასეულობის მქონენი ჩვენამდე რომ მოღწეული ყოფილიყვნენ, რადგანაც საერთოდ პასქალურ პრობლემათა ისტორია, ესაა უმნიშვნელოვანესი და უარსებითესი საეკლესიო ჰეორტოლოგიისთვის, ლიტურგიკული ღვთისმეტყველებისთვის, [8]მაგრამ სამწუხაროდ ეს ეპისტოლეები დაკარგულია.

ცნობილია ისიც, რომ იმავე პაპ ვიქტორ I-ს უკავშირდება განკვეთა თეოდოტის მწვალებლური სწავლებისა იესო ქრისტეს განღმრთობის შესახებ. თეოდოტი ერთ-ერთი იმ მწვალებელთაგანი იყო, რომელიც ქრისტიანულ მოძღვრებას მოიაზრებდა არა როგორც მოძღვრებას ღვთის განკაცების შესახებ, არამედ ერეტიკულად, როგორც მოძღვრებას ადამიანის განღმრთობის შესახებ, ადამიანის, იესო ქრისტეს, განღმრთობის შესახებ. ესაა იგივე ებიონიტური ერესი, იგივე ადოფტიანიზმი პავლე სამოსატელისა, იგივე გნებავთ არიანელობა, ნესტორიანელობა, რომ ზეციური ძალა დამკვიდრდა კაც იესოში, რომელიც თითქოს გამორჩეული იყო სხვა ადამიანთაგან სათნოებით და ამიტომ აღირჩია იგი საღვთო ძალამ დასამკვიდრებლად. მაგრამ ამგვარი რამ არის არა ღვთის განკაცება, რაც საფუძველია ეკლესიური მოძღვრებისა და მართლმადიდებლობისა, არამედ პირუკუ ადამიანის განღმრთობა და ამ [9]ადამიანში, როდესაც ჩვენ საკუთრივ იესო ქრისტეს ვიგულისხმებთ, ეს უკვე უდიდესი ერესია და მწვალებლობა. მაცხოვარმა თვითონ მოიტანა ჩვენი, დაცემული ადამიანების შესახებ განღმრთობის მოძღვრება, მაგრამ მოიტანა ეს არა ადამიანმა, რომელიც განიღმრთო, არამედ ღმერთმა, რომელიც განკაცდა. ეკლესიური მოძღვრება კი ეს გახლავთ სარწმუნოება ღვთის განკაცების შესახებ. სამწუხაროდ ეს პრობლემა ყოველთვის უდიდეს დაპირისპირებებს იწვევდა. თვით V საუკუნეშიც უმძაფრესი პოლემიკა ამ საკითხთან დაკავშირებით აწარმოა ცნობილმა და სახელგანთქმულმა წმ. კირილე ალექსანდრიელმა, რომელმაც ანათემატიზმებიც შეადგინა ამ მხრივ და ესაა პირველი ჩამოყალიბებული ნაკრები ანათემატიზმებისა, სულ 12 ანათემისა, რომელიც მრავალგზის დაიცვა მან. ამ ანათემათა არსებითი მტკიცებულება გახლავთ სწორედ ეს, რომ ჩვენ ვერწმუნებით, ჩვენ ვეწამებით, ჩვენ აღვესრულებით და ჩვენ ვკვდებით, თუ ამის საჭიროებაც იქნება, იმ მაცხოვნებელი [10]მოძღვრებისათვის, რომელიც არის მოძღვრება ღვთის განკაცების შესახებ ადამიანთა გამოსახსნელად და არა პირუკუ, ადამიანის, იესო ქრისტეს ვითომცდა განღმრთობის შესახებ მასში ღვთის ძალის დამკვიდრების შედეგად. მაგრამ თეოდოტი სწორედ ამ ცრუ სწავლებას ქადაგებდა.

ნეტარი იერონიმეს მითითებით, ასევე ჩვენს მიერ ხშირად ხსენებული დიდი მოღვაწის, მინიშნებით, რომელიც ცხოვრობდა IV საუკუნის მიწურულში და V საუკუნის დამდეგს, შესაძლოა სწორედ პაპი ვიქტორ I იყო პირველი საეკლესიო მწერალი, რომელიც ლათინურს იყენებდა. ჩვენ ამ მომენტს ხაზს ვუსვამთ, იმიტომ, რომ ზემონახსენები პაპები, სოტერიოსიც და ელევთერიუსიც რა ენაზე წერდნენ, ლათინურზე თუ ბერძნულზე, ეს დღეისათვის დაუდგენელია. უფრო სავარაუდოა, რომ ისინიც სახელგანთქმული წმ. კლიმენტი რომაელის კვალობაზე ასევე ბერძნულად წერდნენ. ჩვენ ამაზე საგანგები აღნიშვნანი გვქონია არაერთგზის, რომ ვიდრე III საუკუნის შუა წლებამდე თვით ლათინურენოვან [11]რეგიონებშიც კი ქრისტიანული სამწერლობო ენა დომინანტურად იყო ბერძნული. თუმცა II საუკუნის ბოლო მეოთხედიდან უკვე ლათინურიც იჩენს თავს და ამ მხრივ მართლაც საყურადღებოა განსაზღვრა იმისა თუ რომელია ჭეშმარიტად საფუძველდამდები ლათინურენოვანი საეკლესიო მწერლობისა, და იერონიმეს მინიშნება იქეთკენ მიმართავს ჩვენს ვარაუდს, რომ ამგვარი მოღვაწე უნდა ყოფილიყო პაპი ვიქტორ I, 189-198 წლების მოღვაწე.


პაპი ზეფირინუსი

ზემოთ ჩამოთვლილებთან ერთად II საუკუნის რომის პაპებს შორის უნდა ვახსენოთ აგრეთვე პაპი ზეფირინუსი, დაახლოებით ამავე ეპოქის, ბოლო მეოთხედის, მოღვაწე. უფრო ზუსტად ალბათ ბოლო ათწლეულისა II საუკუნის. ჩვენ ერთი მნიშვნელოვანი ინფორმაცია მოგვეპოვება პაპ ზეფირინუსთან დაკავშირებით, რაც დაცულია წმ. იპოლიტე რომაელთან, რომლის მიხედვითაც [12]ზეფირინუსმა ამხილა მაცხოვრის ბუნებითი ღმერთობის მოწინააღმდეგენი. ფაქტობრივად იგივე ერესი უმხილებია ზეფირინუსს რაც ვიქტორ I-ს, იმიტომ, რომ თეოდოტიც, რომელიც ვიქტორ I ამხილა, როგორც აღვნიშნეთ, ადამიანის, იესო ქრისტეს განღმრთობას, ამ ერესს ასწავლიდა, რაც თავისთავადაა უარყოფა მაცხოვრის ბუნებითი ღმერთობისა, რადგან ვინც ბუნებითი ღმერთია ის არ შეიძლება განიღმრთობოდეს. ამ შემთხვევაშიც პაპ ზეფირინუსთან დაკავშირებითაც, თუ ეს მოღვაწე სწორედ იმ პირებს უპირისპირდებოდა, რომლებიც მაცხოვრის ღმერთობას უარყოფდნენ, შესაბამისად იგი უპირისპირდებოდა იმ ერეტიკოსებს, რომლებიც მიიჩნევდნენ იესო ქრისტეს ადამიანად და მის განღმრთობას ქადაგებდნენ. იპოლიტე რომაელი კონკრეტულად ზეფირინუსთან დაკავშირებით, თავის სახელგანთქმულ ნაშრომში “ერესების უარყოფა”, პირდაპირ ამბობს: “მე არ ვიცი სხვა [13]თუ არა ერთი მხოლო (ეს არის ზეფირინუსის სიტყვების ციტირება იპოლიტე რომაელისგან) ღმერთი იესო ქრისტე და არავინ არის მის გარდა სხვა, რომელიც იშვა და ევნო”. ამ სიტყვებით, რა თქმა უნდა, რჯულდებითად ბეჭედასმულია მოძღვრება განკაცებული ღვთის, მაცხოვრის ბუნებითი ღმერთობის შესახებ.


პაპი კალისტე

ეს მოღვაწენი, ვინც ჩვენ დავასახელეთ, II საუკუნეს მიეკუთვნებიან. რაც შეეხება III საუკუნის რომის პაპებს, რომლებსაც მნიშვნელოვანი წვლილი აქვთ შეტანილი საეკლესიო მწერლობაში და მეტნაკლებად უკავშირდებოდნენ პატრისტიკას, მათ შორის ჩვენ გამორჩევითად პირველ რიგში მივუთითებთ, შედარებით უფრო ცნობილ მოღვაწეზე, რომის პაპ კალისტეზე, რომელიც [14]პაპობდა 217-222 წლებში. ამ პიროვნების შესახებაც უწყება ჩვენ გვაქვს წმ. იპოლიტე რომაელისგან, მის სახელგანთქმულ შრომაში “ფილოსოფუმენა”, რომელიც თანდათანობით ხდებოდა მოძიებული მკვლევართაგან. თავდაპირველად ის სხვათაშორის ორიგენეს ძეგლად მიაჩნდათ და მისივე ავტორობით გამოიცა პირველი წიგნი, მაგრამ შემდეგ უეჭველად დასაბუთდა, რომ ეს იყო შრომა წმ. იპოლიტე რომაელისა, ათ წიგნედი, რომლის პირველი წიგნიც, ყველაზე ადრეა აღმოჩენილი 1852 წელს, ორიგენეს ავტორობით გამოცემული, მაგრამ სულ ცოტა ხანში დასაბუთებული, რომ ეს პირველი წიგნი არის იპოლიტე რომაელის ცნობილი ათ წიგნედის, სახელწოდებით “ფილოსოფუმენა”, პირველი თავი. ამ ნაშრომში წმ. იპოლიტე რომაელი გვამცნობს, რომ პაპმა კალისტემ განკვეთა საბელიოზი, როგორც მართლმადიდებლურ სწავლებათა უარმყოფელი. საბელიოზი ჩვენ ხშირად გვიხსენებია, [15]განსაკუთრებით როდესაც პარალელს ვავლებდით თანამედროვე საბელიანელებთან და არსი საბელიანიზმისა ეს გახლავთ ერთ არსება ღვთის სამპიროვნულობის უარყოფა, ერთარსება და არსებით ერთხატება ღმერთის სამპიროვნულობის სამ ჰიპოსტასური ხატოვნობის უარყოფა. ჩვენ ამ საკითხზე სპეციალური ნაშრომი გამოვეცით და ეკლესიის მამათა აურაცხელი მითითება, რჯულდება წარმოვადგინეთ იმის დასაბუთებისთვის, რომ ეკლესიური სწავლება აღიარებს ერთი მხრივ არსობრივ ხატებას, ბერძნულად გამოთქმულს ტერმინით “მორფე” (იგივე არსობრივი ხატება), რაც ერთია ყოვლადწმინდა სამებისთვის, იმიტომ, რომ არსება ერთია, მაგრამ იგივე მამები ყოვლადუყოყმანოდ, რჯულდებითად, დოგმატურად აკანონებენ, რომ ერთარსება და ერთხატება ღმერთს აქვს ამავე დროს სამი ჰიპოსტასი და სამი ჰიპოსტასური ხატი. საბელიოზი შემრწყმელია [16]სამი პიროვნებისა ერთ პიროვნებად, სამი ჰიპოსტასური ხატისა ერთ ჰიპოსტასურ ხატად. სხვათაშორის უდიდეს ძეგლში, თუ ქართულენოვანი მასალებიდან ვიტყვით, მიქაელ მოდრეკილის “დიდ იადგარში”, საგალობელთა კრებულში, ეკლესიის მამათა უპირობო დოგმატური რჯულდება საბელიოზთან დკავშირებით ასეთი სიტყვებითაა გამოთქმული: “განკვეთილ იყოს საბელიოზი, რომელი შეჰრევს სამებასა ერთ ხატად” (ეს ციტატა ჩვენ გამოვაქვეყნეთ, ისევე როგორც ანალოგიური აურაცხელი სხვა ციტატა). ამ შემთხვევაში ხატი არის ბერძნული ტერმინი “ხარაქტერ”. ბერძნულად გარდა ცნობილი ტერმინისა “ეიკონ”, ანუ იკონა, იგივე ხატი ქართულად, ტერმინი ხატი გადმოიცემა კიდევ ორი ტერმინით, ერთი ზემოხსენებული “მორფე”, მეორე აღნიშნული “ხარაქტერ”. ამ ორ ტერმინს შორის არის პრინციპული სხვაობა, რამდენადაც “მორფე” იგივეობრივია არსებისა, ბუნებისა და როდესაც [17]“მორფე” ითარგმნება ქართულად ტერმინით ხატი, იგულისხმება მხოლოდ და მხოლოდ არსობრივი ხატება, რაც ყოვლადწმინდა სამებისთვის, მამისთვის, ძისთვის და სულიწმინდისთვის ერთია, ანუ ერთხატებაა ყოვლადწმინდა სამება, ერთი მორფეა. მაგრამ როდესაც ბერძნულში გვაქვს ტერმინი “ხარაქტერ” და ისიც უდიდესწილად ქართულად ასევე ხატად ითარგმნება, ასეთ შემთხვევაში ჩვენ გვაქვს აურაცხელი ფორმულირება ერთარსება ღვთის სამხატოვნებისა და აღნიშნულ ყველა შემთხვევაში ხატი გულისხმობს ჰიპოსტასურ ხატს და არა არსობრივ ხატებას, რაც კვლავ აღვნიშნავთ ყოველთვის ერთია, მაგრამ ჰიპოსტასური ხატი ანუ ჰიპოსტასური ხარაქტერი, ყოველთვის სამია. და საბელიოზი იყო ის მწვალებელი, რომელიც სამ ჰიპოსტასურ ხატს, ანუ სამ ჰიპოსტასურ ხარაქტერს, ერთ ჰიპოსტასურ ხატად შეჰრევდა ანუ შეარწყმიდა და ამით ის უარყოფდა სამპიროვნებას. და აი ამ მოძღვრების თანამედროვე ამღორძინებლები, [18]სამწუხაროდ, კვლავ იმის მოწადინენი არიან, რომ აი ეს ურჯულო დოგმატი მართლმადიდებლობად გასაღდეს. თუმცა ამ მწვალებლობის წინააღმდეგ ჩვენ რამდენჯერმე გამოვაქვეყნეთ წერილობითი პუბლიკაცია, ბოლო გახლდათ ჩვენი ნაშრომი (რაც ადრეც აღგვინიშნავს) “მართლმადიდებლური ხატმეტყველება” და დაინტერესებულ მსმენელებს შეუძლიათ იქ მოიძიონ კონკრეტული მტკიცებულებანი ერთი მხრივ ერთარსება ღვთის ერთხატების ანუ ერთმორფეობის შესახებ და ამისგან განუყოფლად, იმავე ერთარსება ღვთის, სამხატოვნების, სამი ჰიპოსტასური ხატის ანუ სამხარაქტერობის დოგმატის შესახებ. საბელიოზი კვლავ აღვნიშნავთ იყო ამ მეორე ნაწილის, მეორე დოგმატის უარმყოფელი, რომ ერთარსება ღმერთს სამი ჰიპოსტასური ხატი, სამი ხარაქტერი აქვს, ის ამბობდა, რომ ერთარსება ღმერთს ერთი ჰიპოსტასური ხატი, ერთი ხარაქტერი აქვს, ისევე როგორც ერთი ჰიპოსტასი აქვსო ყოვლადწმინდა სამებას. აი ეს [19]გახლდათ ის უმძიმესი გაუკუღმართება, რაც საბელიოზს ახასიათებდა. შესაბამისად საბელიანიზმი ესაა ფაქტობრივად იგივე იუდაიზმი, იმიტომ, რომ იუდაიზმია სარწმუნოება ერთარსება და ერთპიროვანი ღვთის შესახებ, ანუ იუდაიზმია ის სარწმუნოება, რომელიც ერთარსება ღვთის სამპიროვნებას უარყოფს და მხოლოდ და მხოლოდ ერთ პიროვნებას აღიარებს. ხოლო პაპმა კალისტემ, რომელზეც ჩვენ ამჯერად ვსაუბრობთ, წმ. იპოლიტე რომაელის მითითებით, სწორედ ეს ურჯულო მოძღვრება, საბელიანიზმი, ანუ ერთპიროვნულობის, ერთი ჰიპოსტასური ხატის აღმსარებელი ცრუ მოძღვრება, ამხილა და დაგმო.

პაპ კალისტეს ეკუთვნის აგრეთვე მოძღვრებითი ხასიათის დეკლარაციები და დისციპლინარული განჩინებანი, თუმცა ამ ყოველივეს ქონდა თუ არა ყოველთვის წერილობითი სახე ეს ძნელი სათქმელი გახლავთ. ამავე დროს ჩვენ მოგვეპოვება აღწერილობაც და დახასიათებაც თვით მისი [20]მოძღვრებისა. ერთია, რომ იგი სხვის მოძღვრებას უარყოფდა, მაგრამ მას საკუთრივ რა მოძღვრება ჰქონდა, ეს იპოლიტე რომაელისგანაა გადმოცემული და როდესაც ამ გადმოცემას ჩვენ წავიკითხავთ, ძნელად ასახსნელი ხდება ჩვენთვის თუ კალისტემ რატომ უარყო საბელიანიზმი, რადგან ისე წარმოჩნდება, რომ თვითონაც არ იყო შორს ამ საბელიანური ერესისგან. იპოლიტე გვაუწყებს, რომ კალისტეს თქმით “სიტყვა არის იგივე ძე, იგივე მამა. არსებობს ერთადერთი და განუყოფელი სული, რომელიც სხვადასხვა სახელით შეიძლება აღინიშნებოდეს. მამა არ არის სხვა პირი და ძე სხვა, არამედ ისინი ერთი და იგივე არიან. ყოველი არსი აღვსებულია საღვთო სულით ზემოთ და ქვემოთ. სული, რომელიც განხორციელდა ქალწულში, არ განსხვავდება მამისგან, არამედ იგივეობრივია მასთან”. აი ეს გახლავთ საბელიანიზმის არსება. შესაძლოა ჩვენ აქ ვიფიქროთ, რომ იპოლიტემ შეიძლება კალისტეს მოძღვრების გადმოცემა კი არ ინდომა, არამედ საბელიანიზმის მოძღვრების გადმოცემა და ან გადამწერისგან ან [21]შესაძლოა ლაფსუსი თვით ავტორისგანაც მომდინარეობდეს, რომ შემთხვევით კალისტეს მიეკუთვნა ის რასაც კალისტე თვითონ უარყოფდა და რაც სინამდვილეში საბელიოზის ცრუ სწავლებაა, რომ მამა იგივე ძეა, ძე იგივე სულია და ძის განკაცებით მამა განკაცდა და შესაბამისად განკაცებული იესო ქრისტე თითქოს იგივეობრივია მამასთან.

ჩვენ შეიძლებოდა ისიც გაგვეხსენებინა, რაც თავის დროზე ტერტულიანესთან დკავშირებით აღვნიშნეთ, როდესაც მივუთითებდით, რომ ტერტულიანე თავის ნაშრომში “კრძალულების შესახებ”, ერთგან ირონიულად მოიხსენებდა ვინმე ეპისკოპოსთა ეპისკოპოსს (ეპისკოპოსთა ეპისკოპოსი ამ შემთხვევაში ირონიული წოდებაა ტერტულიანესგან ერთ-ერთი პირისა, ერთ-ერთი სასულიერო პირისა, რომელიც მას დაუპირისპირდა), რომელიც ბევრი მკვლევარის მიერ სწორედ პაპ კალისტესთანაა გაიგივებული, რომელსაც ებრძოდა ტერტულიანე. თუმცა საპირისპირო მოსაზრებაც შეიძლება ვახსენოთ, რომ XX საუკუნის 10-იანი წლებიდან თანდათანობით მეტ [22]მხარდაჭერას პოულობს აზრი იმის შესახებ, რომ თხზულების ობიექტი არა კალისტე პაპია, არამედ აგრიპინუს კართაგანელი.

ჩვენ ამ შემთხვევაში პაპი კალისტეს შესახებ საუბრით დავაბოლოებთ პირველ ნაწილს ჩვენი ამ ზოგადი განხილივისას, რაც II-III საუკუნეების რომის პაპთა სამწერლობო მოღვაწეობას ეხება და შემდგომ შეხვედრაზე კვლავ განვაგრძობთ ამავე თემის განხილვას.

217–ე რადიო საუბარი ქრისტიანული ლიტერატურის შესახებ

ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე

აუდიო ვერსია იხ: https://www.youtube.com/watch?v=X-7YvHUsQ3w

მეორე ნაწილი

ჩვენს წინა შეხვედრაზე განვიხილავდით II-III საუკუნეების რომის პაპთა სამწერლობო მოღვაწეობას, ანუ ვეხებოდით იმ რომის პაპებს, რომლებსაც რაღაცნაირად მაინც შეხება ჰქონდათ პატრისტიკასთან. ზოგის ნაშრომი ჩვენამდე მოღწეული გახლავთ, ზოგის არ მოღწეულა. თუმცა ის რომის პაპები, რომლებიც ჩვენ საკუთრივ წინა შეხვედრაზე განვიხილეთ, მათგან შრომებს ჩვენამდე სამწუხაროდ არ მოუღწევიათ. კვლავ შეგახსენებთ, რომ ესენი იყვნენ პაპი სოტერიოსი, 166-174 წლები, პაპი ელევთერიუსი, 177-178 წლები, პაპი ვიქტორ I, 189-198 წლები, პაპი ზეფირინუსი, ამავე II საუკუნის მიწურულის მოღვაწე და პაპი კალისტე, რომელიც პაპობდა 217-222 წლებში.

განვაგრძობთ ამ ქრონოლოგიურ მიმოხილვას მხოლოდ იმ პაპებისას, კვლავ ხაზს გავუსვამთ, რომლებსაც [1]ასე თუ ისე კავშირი ჰქონდათ საეკლესიო მწერლობასთან და მათ შორისაც შედარებით უფრო გამორჩეულებს მცირე განხილვას მივუძღვნით.


პაპი პონტიანუსი

კალისტეს შემდეგ ჩვენ უნდა ვახსენოთ პაპი პონტიანუსი, რომელიც პაპობდა 230-235 წლებში და მომდევნო იყო ცნობილი პაპისა ურბანოსისა, ვინც რომის პაპი იყო 222-230 წლებში. სწორედ ურბანოსის შემდეგ, ნეტარი იერონიმეს მიხედვით, კერძოდ ეს ცნობა მის ერთ-ერთ, 33 ეპისტოლის მეხუთ ქვეთავშია, პონტიანუსმა უკვე თავისი პაპობის დროს, ე.ი. 230 წლის შემდეგ, კერძოდ 231-232 წლებში, რომის სინოდზე მოიწონა ორიგენეს ექსკომუნიკაცია, ორიგენეს ფაქტობრივი განკვეთა. ალბათ ეს უფრო [2]232 წლად უნდა ვიგულვოთ, იმიტომ, რომ ამ წელს, როდესაც ალექსანდრიაში აღესრულა დემეტრიოს ალექსანდრიელი, რომელმაც ორიგენეს მღვდლობა არ შეიწყნარა, რადგანაც ორიგენეს სიჭაბუკეში მძიმე ცოდვა ჰქონდა ჩადენილი და მისი მღვდლად კურთხევა არ შეიძლებოდა საეკლესიო კანონიკით, მან თვითკასტრაცია, დასაჭურისება მოახდინა თავისი თავისა. მაგრამ როდესაც დემეტრიოსი აღესრულა 232 წელს და მისი შემცვლელი, მომდევნო ეპისკოპოსი ალექსანდრიისა გახდა ჰერაკლასი, რომელიც თავის დროზე ორიგენეს ერთგული მოწაფე იყო, ამ ჰერაკლასმაც თავისი წინამორბედი ეპიკოპოსის, დემეტრიოსის უარყოფითი დამოკიდებულება ორიგენესადმი და ორიგენეს მღვდლობის არ მიღება შეიწყნარა და ისიც დაუპირისპირდა ორიგენეს. ასე რომ ამ წლისთვის უკვე ორიგენეს ექსკომუნიკაცია, მისი [3]ფაქტობრივად განკვეთა შედარებით უფრო დამტკიცებული ჩანს. ამიტომ თუ ანალოგიური ქმედება რომის პაპმაც განახორციელა, საფიქრებელია, რომ ეს ქმედება რომის პაპისა ემთხვეოდეს ალექსანდრიის ეპისკოოსის ქმედებას და ალბათ ერთობლივი და ურთიერთშეთანხმებული ქმედებაც გახლდათ. ამიტომ ჩვენ შეგვიძლია ვიფიქროთ, რომ აქ საუბარია რომის სინოდზე, რომელიც 232 წელს გაიმართა და სწორედ ამ წელს უნდა მოეხდინათ და მოეწონებინათ ორიგენეს ექსკომუნიკაცია. ეს ექსკომუნიკაცია, როგორც აღვნიშნეთ, პირველმა გამოაცხადა დემეტრიოს ალექსანდრიელმა. არაა გამორიცხული ვიფიქროთ, რომ დემეტრიოსმა თავისი ეს გადაწყვეტილება, ორიგენეს ექსკომუნიკაციის შესახებ, წერილობით შეატყობინა რომის პაპს და შემდეგ რომის პაპმაც საპასუხოდ თავისი მხარდამჭერი პოზიცია მისი ქმედებისადმი, ორიგენეს ექსკომუნიკაციისადმი, ასევე წერილობით აუწყა დემეტრიოსს. როგორც ჩანს ამაზე მიანიშნებს ისიც, რომ [4]დემეტრიოსმა ორიგენესთან დაკავშირებული კომფლიქტის დროს, სხვადასხვა წყაროების მიხედვით, წერილი გაუგზავნა პონტიანუსს. აი ეს წერილის გაგზავნა დემეტრიოსისა პონტიანუსისადმი ჩვენ შეგვიძლია ჩავთვალოთ სწორედ მხარდაჭერის საძიებელ ქმედებად დემეტრიოსის მხრიდან და ეს მოძიება მხარდაჭერისა ალბათ აუცილებელიც იყო, რადგანაც ორიგენეს უზარმაზარი ავტორიტეტი ჰქონდა და რომის პაპის მხარდაჭერა ამ მხრივ მნიშვნელოვანი შეწევნა იქნებოდა მისთვის. ეს ეპისტოლე აუცილებლად გამოიწვევდა საპასუხო ეპისტოლეს რომის პაპისას მისდამი და ალბათ წერილობითი ფორმით, რადგანაც თვით დემეტრიოსის მიერ გაგზავნილი შეტყობინება რომის პაპისადმი წერილობითი სახისა იყო, წერილი იყო, როგორც ამაზე ჩვენ ზედმიწევნით ზუსტად გვაუწყებს ევსები კესარიელი თავის საეკლესიო ისტორიაში, ისევე როგორც იერონიმე თავის ნაშრომში “ბრწყინვალე [5]კაცთა შესახებ”. და რამდენადაც ეს მომენტი მკვლევართაგან გაზიერებულია, რომ რომის პაპმა პონტიანუსმა წერილობით გაუგზავნა საპასუხო ეპისტოლე და თავისი მხარდამჭერი პოზიცია წერილობით შეატყობინა დემეტრიოსს, აი ეს მხარე იძლევა უფლებას იმისა, რომ პონტიანუსიც საეკლესიო მწერლობას დავუკავშიროთ.


პაპი ფაბიანუსი

პონტიანუსის შემდეგ უნდა ვახსენოთ რომის პაპი ფაბიანუსი, უშუალოდ მომდევნო პონტიანუსისა. ეს სამი პაპი, რომლებიც ჩვენ ეხლა ვახსენეთ, კალისტე, პონტიანუსი და ფაბიანუსი, კვლავაც იმ ადრეგანხილული პაპების რიგში დგებიან იმ კუთხით, რომ თუმცა კი უკავშირდებოდნენ საეკლესიო მწერლობას, მაგრამ კონკრეტული მათი ნაშრომი ჩვენამდე მოღწეული არ გახლავთ. ბოლო პაპის, რომელიც ეხლა ვახსენეთ, ფაბიანუსის, 236-250 წლების, საკმაოდ მოცულობითი პერიოდის პაპის, მოღვაწეობა, თუმცა წერილობით [6]ფორმას ხშირ შემთხვევაში იძენდა, მაგრამ ეს ნაწერები ჩვენამდე არ მოღწეულა. მხოლოდ ის ვიცით, რომ წმ. კვიპრიანე კართაგენელის უწყებით, რომელსაც ჩვენ ალბათ ერთი ან ორი შეხვედრის შემდეგ შევეხებით და მის მოღვაწეობასაც მაშინ განვიხილავთ, მის 59-ე ეპისტოლის მეათე ქვეთავში, ფაბიანუსმა, იმ პაპმა, რომელზეც ჩვენ ვსაუბრობთ, წერილობითი დასტური მისცა ეპისკოპოს პრივატუსის დაგმობას ნუმიდიის სინოდის მიერ. ნუმიდიის სინოდმა დაგმო ეპისკოპოსი პრივატუსი და ამას წერილობითი დასტურით დაეთანხმა რომის პაპი ფაბიანუსი, რის გამოც, აი ამ ნიშან-დებით, ჩვენ ფაბიანუსსაც ვუკავშირებთ საეკლესიო მწერლობას.


პაპი კორნელი

შედარებით უფრო მეტი ცნობები გვაქვს პაპი კორნელის შესახებ, რომელიც [7]მოღვაწეობდა 251-253 წლებში, და რომლის, მართალია ხანმოკლე, მოღვაწეობაც მნიშვნელოვანი აღმოჩნდა. მნიშვნელოვანი აღმოჩნდა კონკრეტულად პენიტენციალური დისციპლინის განსაზღვრის მხრივ. პენიტენციალური დისციპლინა გულისხმობს განჩინებას, წეს-განგებას სინანულის საიდუმლოსთან დაკავშირებით, სინანულის და შენანების ღვაწლი ადამიანისგან რა საზღვრებს შეიცავს და რა არის ნაყოფი მისი. ეს განსაზღვრებანი ისტორიულმა აუცილებლობამ განაპირობა, რადგანაც სწორედ კორნელის პერიოდს დაემთხვა ერთ-ერთი ამ პერიოდის გავლენიანი და განათლებული მოღვაწის – ნოვატიანუსის სქიზმის წარმოშობა და განვრცობა, რომლის ერთ-ერთი [8]პირველი დამგმობ-მამხილებელი სწორედ კორნელი გახლდათ. ნოვატიანუსი არსებითად სინანულის საიდუმლოს დოგმატს არღვევდა, აუკუღმართებდა და პაპმა კორნელიმ მისი ეს გაუკუღმართებანი მკაცრად დაგმო. ამიტომ ვამბობთ, რომ პაპი კორნელის მოღვაწეობა მნიშვნელოვანი აღმოჩნდა პენიტენციალური დისციპლინის განსაზღვრისა და ნოვატიანუსის სქიზმის მხილება-დამხობის ასპექტით. მისი ეპისტოლეების უმრავლესობა სწორედ ამ ორ საკითხს ეხება. გარკვეული ნაწილი ამ ეპისტოლეებისა ჩვენამდე მოღწეული გახლავთ, კერძოდ მას შვიდი ეპისტოლე ჰქონდა გაგზავნილი კვიპრიანე კართაგენელისადმი და აი ამ შვიდი ეპისტოლიდან ჩვენამდე ორმა მოაღწია და ორივე მათგანი თვით კვიპრიანე კართაგანელის ეპისტოლეთა კოლექციაშია დაცული 49 და 50 ნომრებად. პირველ ანუ 49 [9]ეპისტოლეში, კორნელი ატყობინებს კვიპრიანეს ნოვატიანუსისგან შეცდენილ რომაელ აღმსარებელთა საზეიმოდ უკან (დედა ეკლესიაში) დაბრუნების შესახებ და აი ამ აღმსარებელთა სიტყვები თვით კორნელის მიერ თავის ეპისტოლეში კვიპრიანესადმი ასეა ციტირებული: “ჩვენ ვიცით, რომ კორნელი არის წმინდა კათოლიკე ეკლესიის ეპისკოპოსი, გამორჩეული, ყოვლისმპყრობელი ღვთის და ჩვენი უფლის ქრისტეს მიერ. ჩვენ ვაღიარებთ ჩვენს ცდომილებას (ამას კვლავ აღვნიშნავთ, ის პირები ამბობენ რომლებიც უკან დაბრუნდნენ ნოვატიანელთა სქიზმიდან), ჩვენ აღვმოჩნდით მსხვერპლი სიყალბისა. მიუხედავად იმისა, რომ ზიარებაში ვიყავით ისეთ ადამიანთან, რომელიც იყო სქიზმატიკოსი და მწვალებელი (იგულისხმება ნოვატიანუსი), [10]მაინც ჩვენი გული ყოველთვის ეკლესიაში იყო”. სხვათაშორის ეს ძალიან შთამბეჭდავი სიტყვებია, ეჭვი არ გვეპარება, რომ სხვადასხვა ეპოქაში და დღესაც, როდესაც ეკლესიიდან განდგომილთა გარკვეული ნაწილი არსებობს, აბსოლუტურად დარწმუნებულნი ვართ, რომ ისინი, ასევე სიყალბეში მყოფნი, თუ ოდესმე ამ სიყალბიდან თავის დაღწევას მოახერხებენ და ხიბლისგან გამოერკვევიან, ანალოგიურ სიტყვებს იტყვიან, რომ მიუხედავად ერესში ყოფნისა მათი გული ყოველთვის დედა ეკლესიაში იყო. მაგრამ თვით ეს მოღვაწეები შემდგომ განაგრძობენ: “ამრიგად არ ვართ უმეცარნი იმისა, რომ ჰგიეს ერთი მხოლო ღმერთი, ერთი მხოლო ქრისტე, უფალი, რომელიც აღიარებულია ჩვენგან და ერთი მხოლო სულიწმინდა და რომ კათოლიკე ეკლესიაში მხოლოდ ერთი ეპისკოპოსია”. აქ იგულისხმება კათოლიკე ეკლესიის ყოველ ეპარქიაში რომ ყოველთვის ერთი ეპისკოპოსია და ეპარქიას არ [11]შეიძლება ორი ეპისკოპოსი ყავდეს.
ეს რაც შეეხება პირველ ეპისტოლეს, რომლის მნიშვნელოვანი ნაწილი სწორედ ეს ციტატაა კორნელისგან მოტანილი, იმ პირთაგან წარმოთქმული, რომლებიც ნოვატიანელთა სქიზმიდან დედა ეკლესიაში დაბრუნდნენ. რაც შეეხება ჩვენამდე მოღწეულ მეორე ეპისტოლეს, ზემოხსენებული შვიდი ეპისტოლიდან, რაც კორნელიმ გაუგზავნა კვიპრიანე კართაგენელს, იგი მიზნად ისახავს საკუთრივ კვიპრიანეს გაფრთხილებას ნოვატიანუსისგან აფრიკაში გაგზავნილი თანაშემწეების შესახებ, და მასაც თავისი ისტორიული მნიშვნელობა და ღირებულება აქვს.

გარდა ამ შვიდი ეპისტოლისა, რაც ჩვენ ვახსენეთ, ევსები კესარიელისთვის IV საუკუნის I ნახევარში ცნობილი იყო კორნელის კიდევ სამი ეპისტოლე ფაბიოს ანტიოქიელისადმი, რომლებიც (ეს სამი ეპისტოლე) ასევე ეხებოდა ნოვატიანუსის სქიზმას და [12]ერესს. მესამე მათგანში, რომლისგანაც ევსების სხვათაშორის ვრცელი და საყურადღებო ციტატა მოაქვს, სადაც კორნელი მოკლედ აღწერს ნოვატიანუსის ცხოვრებასა და თვისებებს და ანტიოქიის ეპისკოპოსს მოუწოდებს რომ ამ სქიზმატიკოს-ერეტიკოსს არ შეაგებოს თავისი კეთილგანწყობა, რისკენაც როგორც ჩანს (ამ კეთილგანწყობითი შეგებებისკენ) მიდრეკილი იყო ფაბიანე. კორნელი პაპი როგორც ჩანს ეპისტოლარული მოღვაწეობით საკმაოდ დაკავებული იყო, იმიტომ, რომ გარდა ზემოთ ხსენებული ეპისტოლეებისა მას ეპისტოლე გაუგზავნია სახელგანთქმული წმ. დიონისე ალექსანდრიელისადმი, რასაც ჩვენ თავის დროზე განვიხილავდით. ისევე როგორც არ შემორჩენილა იმავე კორნელი პაპის ცირკულარული ანუ ძველქართულად თუ ვიტყვით მრგვლიადმოსავლელი ანუ საყოველთაო, იგივე კათოლიკე [13]ეპისტოლე, არა კონკრეტულად რომელიმე ადრესატისადმი, არამედ ყველა ქრისტიანისადმი, განდგომილთა ანუ აპოსტატთა შესახებ, რაც ასევე დაკარგულია. ასე რომ თუ შევაჯამებთ, ჩვენამდე მოღწეულია პაპი კორნელის ორი ეპისტოლე და ვრცელი ციტატა ერთ-ერთი ეპისტოლიდან ფაბიოს ანტიოქიელისადმი, იგივე ფაბიანე ანტიოქიელისადმი.


პაპი ლუკიუსი

შემდგომ ჩვენ უნდა შევეხოთ უშუალოდ კორნელის მომდევნო პაპს ლუკიუსს, რომელიც კიდევ უფრო მცირე ხნით პაპობდა 253-254 წლებში და მის შესახებ გვაქვს უტყუარი მოწმობა, თუმცა ეს მოწმობა ერთადერთია, წმ. კვიპრიანე კართაგენელისგან, რითაც დასტურდება, რომ პაპმა ლუკიუსმა ეპისტოლეებით მიმართა საკუთრივ მას, ე.ი. [14]კვიპრიანე კართაგენელს, განდგომილთა საკითხთან დაკავშირებით. თუმაც როგორც ვთქვით სხვა რამ მონაცემი ლუკიუსის ეპისტოლეთა შესახებ ჩვენ არ მოგვეპოვება, მხოლოდ ეს ერთი ინფორმაციაა და ამასაც აღვნიშნავთ.


პაპი სტეფანე

შევეხებით კიდევ ერთ პაპს წმ. სტეფანეს, სახელგანთქმულ მოღვაწეს, რომელიც კორნელის მსგავსად სამწელიწადნახევარი პაპობდა, 254-257 წლები, და რომელმაც ორი წერილი დაწერა კონკრეტულ საკითხზე, კერძოდ ერეტიკოსთაგან აღსრულებული ნათლობის თაობაზე. ეს ბაფტიზმალური, ნათლობის საკითხთან დაკავშირებული, პრობლემა უაღრესად აქტუალური იყო იმ დროისთვის, შემდგომშიც მაგრამ იმ დროს განსაკუთრებით. წმ. სტეფანე პაპი ამ პრობლემას ეხმაურება, ორ წერილს წერს აღნიშნულ საკითხზე, [15]რომელთაგან პირველი ეპისტოლე მიმართულია მცირე აზიის ეკლესიისადმი და მასში იგი განკვეთით ემუქრება კილიკიის, კაბადოკიის, გალატიისა და მომიჯნავე რეგიონების ეპისკოპოსებს, რომლებიც (დავუკვირდეთ) ხელახლა ნათლავდნენ ერეტიკოსთაგან მონათლულებს. ესაა ერთ-ერთი უარსებითესი საკითხი (ჩვენ თავის დროზე ეს განგვიხილავს), რომ ეკლესიაში ერესიდან უკან მოქცეული პიროვნება აუცილებლად სამღვდელოსგან, ეპისკოპოსისგან, დიდ დაკვირვებას და შესწავლას მოითხოვს განსაკუთრებით ნათლობის მხრივ, უნდა მოინათლოს იგი თავიდან თუ არ უნდა მოინათლოს. ეს გაირკვევა შესაბამისად იმისა თუ რომელი ერესისგან, და ზოგჯერ ესეც არ კმარა, და რომელი ერესის რომელი სახეობისგან არის იგი უკუქცეული დედა ეკლესიისკენ. ე.ი. უკან მობრუნებული დედა ეკლესიისკენ, [16]ანდა თვით მისი მეხსიერებით თუ არის შესაძლებელი გარკვევა იმ ნათლობის წესისა რაც მასზე აღსრულდა, აი ამის საფუძველზე უნდა იქნეს გამოტანილი დასკვნა მოინათლოს თუ არა იგი ხელმეორედ. როდესაც პიროვნება წესისამებრ ინათლება, ე.ი. კანონიკა ნათლობისა იგივეობრივია მართლმადიდებლურ ნათლობასთან, ასეთი მართლმადიდებლური ანუ კანონიკური წესით მონათლული პიროვნება, თუნდაც რომ ერეტიკულ სექტაში იყოს ასეთი სახით მონათლული, ეკლესიაში მოსვლისას ხელმეორედ არანაირად არ ინათლება. მეორე ნათლობად შეერაცხება მას მღვდელმა რომ ხელმეორედ მონათლოს ის. ხოლო მეორე ნათლობა უმკაცრეს სასჯელს იმსახურებს და როგორც ეკლესიის მამები განაჩინებენ ის ვინც მეორედ მოინათლავს თავს, ანდა ის ვინც მეორედ მონათლავს სხვას, მეორედ ჯვარს აცმევს მაცხოვარს. რადგან ერთგზისია ჯვარცმა, ერთგზისია ნათლობაც, იმიტომ, რომ [17]ნათლობა სხვა არაფერია თუ არა მორწმუნე ქრისტიანის თანაჯვარცმა მაცხოვართან ერთად, მასთან თანადასაფლავება ანუ თანადაფლვა და მასთან თანააღდგომა. იმ პერიოდში (რაზეც ვსაუბრობთ) ერეტიკოსთაგან ეკლესიაში მობრუნებულებს განურჩევლად ნათლავდა ბევრი და მათ შორის, თუ ვიტყვით პირდაპირ, თვით წმ. კვიპრიანე კართაგენელიც, იმიტომ, რომ არ იყო ერთი გარკვეულობა. ამ კუთხით საკმაო პაექრობა წარმოიქმნა რომის პაპსა და კვიპრიანე კართაგენელს შორის და როგორც ჩანს მაპროვოცირებელი მიზეზი რომის პაპისთვის აღნიშნული წერილების დაწერისა რებაბტიზაციის საწინააღმდეგოდ, ანუ ხელახალი მონათვლის საწინააღმდეგოდ, კვიპრიანე კართაგენელის პოზიციაც გახლდათ. ამ ეპისტოლეს დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა საეკლესიო კანონიკის სამართლებრივი ნორმის დადგენის და ლიტურგიკული წეს-განგების ისტორიის თვალსაზრისით, რადგანაც სწორედ პაპი სტეფანეს პოზიცია დამკვიდრდა [18]დოგმატად, მაშინაც დოგმატი იყო, მაგრამ უკვე წერილობით და საყოველთაოდ აღიარებული იგი ხდება მაინც III საუკუნის შემდეგ. დიდი რჯულის კანონიც ნათლად სწამებს, რომ შესწავლილ უნდა იქნეს პიროვნების წარსული მდგომარეობა, თუ რომელი ერესიდან მოდის, რა სახით არის მონათლული. ხოლო განუსჯელად ყველა მათგანის ხელმეორედ ნათლობა აკრძალულია.

ესაა პირველი წერილი, როგორც აღვნიშნეთ, წმ. სტეფანესი. მისი მეორე წერილი გაგზავნილია საკუთრივ კვიპრიანესადმი 256 წლის მიწურულს და მასში კვლავაც იგივე საკითხია განხილული, ე.ი. რებაბტიზაციის ანუ ხელახალი ნათლობის საკითხი და იგივე საკითხია განხილული ზემოთ აღნიშნული მიზეზის გამო. როგორც ვთქვით აფრიკული იერარქია კვიპრიანეს წინამძღვრობით ძალადაკარგულად თვლიდა ერეტიკოსთაგან აღსრულებულ საიდუმლოს, რა სახისაც და რა მართებული ფორმისაც არ უნდა ყოფილიყო წეს-განგებითად [19]ნათლობის აღსრულების პროცედურა. ერეტიკოსთაგან მონათლულთ ყველას მოუნათლავად მიიჩნევდა კვიპრიანე და ხელმეორედ ნათლავდა უკლებლივ ყველას და მოითხოვდა ნათლობის განმეორებას. წმ. სტეფანე უკუაგდებს ამგვარ მოქმედებას უაღრესი შემართებით და სარწმუნოების საწინააღმდეგო ცდომილებად რაცხს მას. ხოლო კვიპრიანეს, რომელიც ადრესატია სტეფანეს ხსენებული ეპისტოლისა, მისგან მოაქვს ერთი ციტატა, რამაც განსაკუთრებით განარისხა კართაგენის ეპისკოპოსი, განარისხა იმიტომ, რომ კართაგენის ეპისკოპოსს სტეფანემ დააბრალა ნოვაციის ანუ სიახლის შემოტანა, რომ განურჩეველი მონათვლა ყველასი ხელმეორედ ერესებიდან მოსულებისა, სიახლეა და არ ეთანხმება საეკლესიო ტრადიციას. ეს იყო უდიდესი შეურაცხყოფა კვიპრიანესი, რომელიც თვლიდა, რომ ყველა მისი მოქმედება სამოციქულო [20]წარმომავლობისაა. თვით კვიპრიანესგან ციტირებული სიტყვები სტეფანეს ეპისტოლიდან, რაც შემდეგ მისი მრისხანების საბაბი ხდება, ამგვარი სახისაა (ანუ ამ სიტყვების ავტორი არის წმ. სტეფანე): “თუ ვინმე მოვა ჩვენთან, რა გინდა რა მწვალებლობიდან, ნუ იქნება ნამოქმედები მათზე რაიმე სიახლე, რაც გადმოცემული არ არის, არამედ ხელნი დაასხან მას რათა შეინანოს. მართლაც თვით ერეტიკოსებიც კი არ ნათლავენ საკუთარი წესის მიხედვით იმ პირებს, რომლებიც ერთი სექტიდან მეორეში გადავიდნენ, არამედ უბრალოდ იღებენ მათ თავიანთ საზოგადოებაში”. აი ამ ციტატიდან როგორც აღვნიშნეთ, [21]დაპირისპირებისა და გაღიზიანების საფუძველი კვიპრიანესთვის ხდება სტეფანეს სიტყვები “ნუ იქნება ნამოქმედები მათზე (ერესიდან მოსულებზე) რაიმე სიახლე, რაც გადმოცემული არ არის”. ამ ფრაზით სტეფანეს ცხადია უნდოდა ეთქვა, რომ არ არის საჭირო რაიმე ახლის შემოტანა, არამედ ტრადიციას უნდა მივყვეთ. ეკლესიაში მოსულ მწვალებელთა ხელახალი მონათვლა სტეფანეს რწმენით სიახლეა, ნოვაციაა და არა ადრინდელი ტრადიცია. ამის გამო წმ. კვიპრიანემ გაკიცხა პაპი, რომელმაც იგი სიახლის შემომტანად ანუ ნოვატორად წარმოაჩინა და შემდეგი საპასუხო სიტყვები გაუგზავნა, რომელიც შემდეგი სახისაა: “სტეფანე კრძალავს, რომ მწვალებლობიდან მოსულები ისევ მოინათლონ ეკლესიაში. გამოდის მან ჩათვალა, რომ ყველა ერეტიკოსისგან შესრულებული ნათლობა [22]მართებულია და კანონიკური”. აქ ყველა ერეტიკოსისგან, რაც კვიპრიანესთან წერია, ალბათ არ არის შესაბამისი სინამდვილისა, იმიტომ, რომ პაპი სტეფანე ყველა ერესისგან მონათლუთა არ მონათვლას კი არ მოითხოვდა, არამედ განასხვავებდა ერესებს და იმ ერესიდან მოსული სადაც ნათლობა ფორმალურად მართებულად შესრულდა, აი ამგვარი ნათლობის განმეორებას არ უშვებდა იგი და კრძალავდა და არა საზოგადოდ ყველა ერესიდან მოსულებისას. მაგრამ კვიპრიანესთან ასეა, რომ თითქოს მან ყველა ერეტიკოსისგან შესრულებული ნათლობის მართებულობა დაუშვა. შემდეგ კვიპრიანე განაგრძობს: “მან განაჩინა, რომ ნუ იქნება ნამოქმედები რაიმე სიახლე, რაც გადმოცემული არ არის, ისე თითქოს სიახლის შემომტანი იყო ის, ვინც ერთიანობის დავის მიზნით აღიარებდა და აღიარებს ერთადერთ ეკლესიას და ერთადერთ ნათლისღებას, ან კიდევ ისე თითქოს სიახლის შემომტანი არ იყოს აშკარად სწორედ ის [23](ამ შემთხვევაში კვიპრიანე სტეფანეს გულისხმობს) ვინც ივიწყებს რა ერთობას, მიმღები ხდება წარმართული შთაფვლის გადამდები სენისა”. ე.ი. ყველა ერეტიკული ნათლობა კვიპრიანესთვის იგივე წარმართული და სნეულების მომტანი ნათლობაა, და მისი მითითებით სწორედ ამას აკანონებს წმ. სტეფანე. “არავინ იყოს სიახლის მოქმედი, რაც გადმოცმული არ არისო, ამბობს იგი. საიდან მოდის ეს გადმოცემა?” ასეთი კითხვაა ბოლოში დასმული კვიპრიანე კართაგენელისა.

აქ, რაც ჩვენ პასუხი მოვიტანეთ, ცხადია, რომ რომის პაპი სტეფანე ზემორე ეპისტოლეში გამოთქვამდა არა თავის პირად შეხედულებას, არამედ მისივე მითითებით იცავდა რომაული ეკლესიის წინარე ტრადიციას. სწორედ ამიტომ აფრთხილებს იგი კვიპრიანეს, რომ არ გახდეს ეს უკანასკნელი (კვიპრიანე) ცვილების [24]შემომტანი. სხვათაშორის ევსები კესარიელსაც ასევე აქვს აღქმული სტეფანეს ეპისტოლე, რადგან იგი შემდეგნაირად მოგვითხრობს ხსენებული ინციდენტის შესახებ თავის “საეკლესიო ისტორიაში”: “ამ დროის პირველი კაცთაგანი კვიპრიანე, კართაგენის ქრისტიანთა მწყემსი, მიიჩნევდა, რომ გვმართებდა მხოლოდ იმათი მიღება, რომლებიც უწინარესად განწმენდილ იქნენ ცდომილებისგან ემბაზის გზით. მაგრამ სტეფანე, რომელიც თვლიდა, რომ არ შეიძლებოდა სიახლის შემოტანა ტრადიციის საპირისპიროდ, თავიდანვე შემართებით და მგზნებარედ შეეწინააღმდეგა მას”. ესაა ევსები კესარიელის ციტატა და ჩვენ შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ეკლესიას შესაბამისად დასაბამიდანვე ჰქონდა ჩვეულება, რომ ეკლესიაში მობრუნებული მწვალებლების გარკვეული ნაწილი გადანათვლის გარეშე მიეღო.

ზემოთქმულს დავუმატებთ ჩვენ, რომ [25]ევსების საეკლესიო ისტორიის თანახმად სტეფანეს ეპისტოლეები გაუგზავნია აგრეთვე სირიისა და არაბეთის ქრისტიანებისადმი. ამას ადასტურებს ევსების მიერ მოტანილი ციტატაც წმ. დიონისე ალექსანდრიელის ეპისტოლიდან, სადაც დიონისე ასე მიმართავს სტეფანეს: “სრულიად სირიასა და არაბეთს თქვენ გამუდმებით შეეწეოდით და მათ ახლახანს მისწერეთ კიდეც”.

ესაა ყველაფერი ის რაც შეიძლება ითქვას წმ. სტეფანეს შესახებ, რომელიც მარტვილურად აღესრულა, მარტვილური ხვედრი დაითმინა, ისევე როგორც წმ. კვიპრიანე კართაგენელმა. ჩვენ კი დროებით აქ შევწყვეტთ ჩვენს განხილვას რომის პაპთა სამწერლობო მოღვაწეობასთან დაკავშირებით.

218–ე რადიო საუბარი ქრისტიანული ლიტერატურის შესახებ

ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე

აუდიო ვერსია იხ: https://www.youtube.com/watch?v=pab-akJ8IZc

ავტორი: ფილოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორი ედიშერ ჭელიძე

კავებით ([]) აღნიშნულია წუთობრივი მონაკვეთები

შეცდომის აღმოჩენის შემთხვევაში (წერილობით ვერსიაში) გთხოვთ მოგვწეროთ