234–238

ცხოვრება და მოღვაწეობა

ჩვენს წინა საუბრებში განვიხილეთ დიდი მოღვაწის, წმ. კვიპრიანე კართაგანელის ცხოვრება და ლიტერატურულ-საღვთისმეტყველო მემკვიდრეობა. არაერთგზის აღვნიშნეთ იმ პიროვნების შესახებ, რომელსაც ერქვა ნოვატიანუსი და რომელმაც ამ ეპოქაში, კვიპრიანეს მოღვაწეობის ჟამს, დიდი პრობლემა შეუქმნა ეკლესიას. ეს პიროვნება პრობლემური გახდა მომდევნო საუკუნეებშიც, მით უფრო რაც მან თავისი, ძველ ქართულად ნავატიანოსთა, ანდა წმიდად ზმნობილთა სახელით ცნობილი სექტა ჩამოაყალიბა. ეს ქართულად არსებული ტერმინი (წმიდად ზმნობილნი), რაც გულისხმობს ბერძნულ ადეკვატად ტერმინს კათარები, სინამდვილეში უნდა ყოფილიყო პირდაპირი თარგმანით როგორც “განწმენდილნი”, რადგან “კათაროს” განწმენდილს ნიშნავს. მაგრამ ქართველმა მთარგმნელებმა, რა თქმა უნდა, განჭვრიტეს ბერძნული ტერმინის [1]არამართლზომიერი შინაარსი, რომ ისინი (ნოვატიანელები) სინამდვილეში ეკლესიური ხედვით მართლაც წმინდანები კი არა, პირიქით უკეთურნი იყვნენ და იჩემებდნენ განწმენდილობას. აი ეს მხარე ქართულ თარგმანში ამ სექტის აღმნიშვნელად გამოვლენილია, რომ მათ ქართულში ეწოდათ არა როგორც განწმედილნი ანდა წმიდანი, არამედ წმიდად ზმნობილნი, ანუ წმიდანებად წარმომაჩენელნი თავისა, წმიდანებად მოფარისევლები, მოპირფერენი და ეს სახელწოდება მიიღო სწორედ ნოვატიანუსის სექტამ, რაც საკმაოდ მძლავრი იყო თავის დროზე. თვით ნოვატიანუსიც მრავალი კუთხით იქცევდა და იქცევს ყურადღებას, შეკითხვებიც მრავალი ყოფილა პირადად ჩვენდამი ამ პიროვნებასთან დაკავშირებით, რის გამოც საჭიროდ ვთვლით, რომ რამდენიმე საკითხთან დაკავშირებით მაინც შედარებით დეტალურად შევეხოთ მის [2]ცხოვრებას და ზოგიერთ ნაშრომს.

თავდაპირველად იმას აღვნიშნავთ, რომ ფილოსტორგოსის ცნობილი საეკლესიო ისტორიის, კერძოდ ამ ძეგლის მე-8 თავის მე-15 ქვეთავის მიხედვით ნოვატიანუსი წარმოშობით იყო ფრიგიელი. თუმცა ეს ცნობა მკვლევართა აზრით საეჭვოა და დღეისათვის რაიმე მყარი აზრი და დასაბუთება მისი წარმოშობის შესახებ არ არსებობს. ერთ-ერთ ეპისტოლეში, რაც პაპმა კორნელიმ გაუგზავნა ანტიოქიის ეპისკოპოს ფაბიოსს, მოცემულია უწყება იმის შესახებაც, რომ ნოვატიანუსმა ნათლობა მიიღო საწოლზე მძიმე ავადმყოფმა, თუმცა მაშინაც და გამოჯანმრთელების შემდეგაც მან არ ინება თავისი ნათლობის მირონცხებით სრულყოფა. ამასვე გვამცნობს ევსები კესარიელი, რომელიც აღნიშნავს: [3]“ნოვატიანუსის სარწმუნოების სათავე სატანაა, რომელიც შევიდა და მყოვარჟამ დამკვიდრდა მასში. როდესაც ნოვატიანუსი მძიმე სნეულებამ შეიპყრო და სიკვდილის პირამდე მივიდა, თვით იმ საწოლზე, რომელზეც იწვა, მიიღო დასხმითი ნათლობა, თუკი შეიძლება საერთოდ თქმა იმისა, რომ ასეთმა ადამიანმა მიიღო იგი”. სხვათაშორის ევსების ზოგჯერ ახასიათებს ძალიან მკვეთრი ირონიული განმარტებების დართვა, რასაც ამჯერადაც აქვს ადგილი, “რომ ნოვატიანუსმა მიიღო ნათლობა, თუკი შეიძლება საერთოდ თქმა იმისა, რომ ასეთმა ადამიანმა მიიღი იგიო”. შემდეგ ევსები აგრძელებს: “ამასთან სენისგან თავის დაღწევის შემდეგ მან აღარ განიკუთვნა სხვა წესები, რომელთა შესრულებაც აუცილებელია საეკლესიო კანონის მიხედვით და არ მიუღია მას ეპისკოპოსის ბეჭედი”. აი ეს საყურადღებო ცნობაა ნოვატიანუსთან დაკავშირებით, რომ მან [4]მირონცხება არ მიიღო. თუმცა მიუხედავად ამისა ნოვატიანუსი მღვდლად იქნა ნაკურთხი ეპისკოპოსისგან, რასაც დიდი უთანხმოება მოჰყვა, კერძოდ ევსები კესარიელი გვაუწყებს: “ნოვატიანუსმა მიიღო მღვდლობის პატივი ეპისკოპოსის ძალისხმევით, რომელმაც ხელნი დაასხა მას, რომ მიეცა მისთვის ხარისხი მღვდელთა შორის. თუმცა ამის წინააღმდეგი იყო მთელი სამღვდელოება და მრავალი ჯარისკაცი, რადგან არ იყო ნებადართული, რომ მისებრ სნეულების მიზეზით საწოლზე მონათლული დასხმის შედეგად, დაწინაურებულიყო რომელიმე სამღვდელო ხარისხამდე. მაგრამ ეპისკოპოსმა მოითხოვა, რომ ნება დაერთოთ მისთვის მხოლოდ ამ ადამიანის კურთხევისა”. ასე მოხდა ნოვატიანუსის მღვდლად კურთხევა, რასაც მაშინვე, როგორც ამავე ციტატიდან ნათლად ჩანს, დიდი [5]უთანხმოება მოჰყვა. ამასთან, მიუხედავად იმისა, რომ პაპი კორნელი ამხელს ნოვატიანუსს, თვით პაპის სიტყვები რომ გავიმეოროთ, მის ბოროტებასა და ორპირობას, აგრეთვე მის ყალბ დაპირებებს, მის სიცრუეს, მის შეუთავსებელ ხასიათს და, სხვათაშორის საყურადღებოა ბოლო ფრაზა, მის მგლურ მეგობრობას (მგლური მეგობრობა მკვეთრად ნიშანდობლივია გარკვეული ტიპის ადამიანებისთვის, ამ შემთხვევაში კი ერეტიკოსებისთვის), მიუხედავად იმისა, რომ პაპი კორნელი ასე ამხელს ნოვატიანუსს, ამ უკანასკნელმა მაინც შეძლო მნიშვნელოვანი გავლენის მოპოვება და დაახლოებით 250 წლისთვის, როდესაც კვიპრიანეც კართაგენში [6]უკვე უაღრესად ავტორიტეტულია, ნოვატიანუსს უკვე ანგარიშს უწევდნენ რომის სამღვდელოებაში.

ჩვენ ადრე აღვნიშნეთ, რომ წმ. კვიპრიანეს მიმოწერა შეიცავს ორ ეპისტოლეს, კერძოდ 30-ე და 36-ე ეპისტოლეებს, 81 ეპისტოლიან კრებულში, რომლებიც გაგზავნილია კართაგენის ეპისკოპოსისადმი, ე.ი. თვითონ კვიპრიანე კი არ აგზავნის, არამედ მისდამია გაგზავნილი, პასუხად მის შეკითხვებზე აპოსტატთა ანუ განდგომილთა, იგივე ცთომილთა შესახებ, რაზეც ჩვენ ნაწილობრივ უკვე გვქონდა საუბარი. ეს შეკითხვები როგორც ცნობილია კვიპრიანეს შეუდგენია ჯერ კიდევ მანამ სანამ კორნელი გახდებოდა რომის პაპი, ე.ი. კვიპრიანემ გააგზავნა შეკითხვები და მას ამ შეკითხვების პასუხად მიუღია ორი ეპისტოლე, 30-ე და 36-ე. შეკითხვათა ეს საპასუხო ორი ეპისტოლე კვიპრიანესადმი [7]გამოგზავნილია ზოგადი ავტორობით რომში მკვიდრი მღვდლებისა და დიაკონების სახელით, მაგრამ როგორც კარგა ხანია გარკვეულია ამ ორივე ეპისტოლის ნამდვილი ავტორი არის სწორედ ნოვატიანუსი. ამას ერთი მხრივ ადასტურებს თვით კვიპრიანე თავის 45-ე ეპისტოლეში და მეორე მხრივ წერილების სტილი და შინაარსი. კერძოდ 30-ე ეპისტოლე ამტკიცებს, რომ რომის ეკლესია მთლიანად იზიარებს კართაგენის ეპისკოპოსის აზრს საეკლესიო განაწესის უფლებამოსილების შესახებ იმათ მიმართ, რომლებიც დევნულების ჟამს ეკლესიას განუდგნენ. წერილში თუმცა არ არის მოცემული საბოლოო განაჩენი აღძრულ საკითხთან დაკავშირებით, რადგან ამ დროისათვის ახალი პაპი ჯერაც არ იყო არჩეული, ხოლო მის გარეშე რომის ეკლესია გადაწყვეტილებას ვერ მიიღებდა, თუმცა წერილი მაინც იძლევა ნებართვას, რომ შენდობა მიეცეს განდგომილს თუ [8]ამ უკანასკნელს გარდაუვალი სიკვდილი ელის. ძეგლში კერძოდ ვკითხულობთ: “რაც შეეხებათ იმათ, რომელთა სიკვდილიც გარდაუვალია, თუ ისინი სინანულში არიან და მრავალგზის დაამტკიცეს, რომ ნანობენ თავიანთ ცდომილებებს, თუ ცრემლებით, ოხვრა-კვნესითა და მოთქმით გამოხატეს ნიშნები ღრმად და ჭეშმარიტად მონანული სულისა, ოდეს აღარა რჩებათ მათ, რამდენადაც ძალგვიძს ამის თქმა, არანაირი იმედი გადარჩენისა, ასეთ დროს მიეცეთ მათ გონივრული და გულმოდგინე შემწეობა და ღმერთმა თვით უწყის როგორ უნდა მოეპყროს მათ და რა სახით განასაზღვროს სასწორი თავისი მსჯავრისა. რაც შეგვეხება ჩვენ (როგორც აღვნიშნეთ კოლექტიური ავტორობითაა ეს ეპისტოლე ცნობილი, თუმცა სინამდვილეში ნოვატიანუსის მიერ არის დაწერილი) ის ვისურვოთ, რომ [9]უწმინდურთაგან არავინ შეაქოს ჩვენეული უშურველობის სიტკბოება და არც ჭეშმარიტად მონანულთაგან ვინმემ სისასტიკეში დასდოს ბრალი ჩვენეულ სიმკაცრეს”. როგორც ჩანს ნოვატიანუსი ესწრაფოდა და შესაძლოა ელოდა კიდეც რომის ეპისკოპოსად არჩევას და ამიტომ როდესაც 251 წელს რომის პაპად აღსაყდრებულ იქნა ჩვენს მიერ ზემოთ ხსენებული კორნელი, რომელიც დაეთანხმა განდგომილთა შემორიგებას დედა ეკლესიასთან, ნოვატიანუსმა მთლიანად შეიცვალა პოზიცია. ე.ი. თუ ადრე სხვა აზრისა იყო და ეს აზრი ჩვენ ზემოთ მოვიტანეთ, მას შემდეგ რაც კორნელი გახდა რომის პაპი ნოვატიანუსმა მთლიანად შეიცვალა პოზიცია და მან მოითხოვა, რომ განდგომილები საბოლოოდ განკვეთილიყვნენ ეკლესიიდან. ამ გზით ნოვატიანუსმა თავისი თავი თითქოსდა უდრეკი რიგორიზმის [10]ანუ საეკლესიო კანონთა უმკაცრესად დამცველობის ლიდერად წარმოაჩინა და საკმაო რაოდენობის მომხრეებიც შემოიკრიბა. მან მოიძია სამი ეპისკოპოსი, იტალიის პატარა და უმნიშვნელო მონაკვეთში, და როდესაც რომში ჩავიდნენ ეს ადამიანები, მეტად მარტივნი მზაკვართა უკეთურებებისა და ხრიკების წინაშე (მზაკვრებში ამ შემთხვევაში ვგულისხმობთ ნოვატიანუსს), ვიღაც პირებმა, კერძოდ ნოვატიანუსს მიმსგავსებულებმა, დააკავეს ისინი და 10 საათზე ამ ეპისკოპოსებს, მთვრალებსა და სასმელით დამძიმებულებს, მან (ნოვატიანუსმა) დაავალა იძულებით, რომ ეპისკოპოსობა მიეცათ მისთვის ნაყალბევი და ფუჭი ხელდასხმით. “ეს ეპისკოპოსობა მან მიისაკუთრა, - როგორც ამის შესახებ ევსები გვაუწყებს ჩვენ, მზაკვრობითა და მოტყუებით, მაშინ [11]როცა იგი (ეპისკოპოსობა) მას არ ეკუთვნოდა” (VI წიგნი, 43-ე თავის IX ქვეთავი).

ნოვატიანური სქიზმა, ზემოთ თქმულის საფუძველზე, არა მხოლოდ სამოძღვრო დაპირისპირებას მოჰყოლია, არამედ აგრეთვე პირად კომფლიქტსაც. თვით ნოვატიანუსი თავდაპირველად არანაირად განსხვავებული შეხედულებისა არ იყო, როგორც ეს ვნახეთ სინანულის საიდუმლოსთან დაკავშირებით, როდესაც ის მიიჩნევდა, რომ დევნულების ჟამს შემცოდეებს სინანულის შემდეგ შესაძლებლობა ჰქონდათ ეკლესიასთან შემოერთებისა. მაგრამ მას შემდეგ რაც იგი კორნელის დაუპირისპირდა და თავისი პოზიცია უკიდურესობამდე და სისასტიკემდე მიიყვანა და სინანულის საიდუმლო ფაქტობრივად უარყო, ანუ სქიზმის ჩამოყალიბების შემდეგ იგი პირადი დაპირისპირების კვალობაზე სამოძღვრო კუთხითაც გაემიჯნა პაპ კორნელის [12]ამ ერთ-ერთ აქტუალურ საკითხთან დაკავშირებით, ნოვატიანიზმი კი გახდა საკმაოდ ძლიერი სექტა. გარდა კვიპრიანესი და სხვა მოღვაწეებისა, თუნდაც კორნელისა, ნოვატიანუსთან დაკავშირებით თავისი დამოკიდებულება გამოხატა ჩვენს მიერ ადრე განხილულმა დიდმა მოღვაწემ წმ. დიონისე ალექსანდრიელმა, რომელმაც თუმცა კი მიმართა ნოვატიანუსს საგანგებო ეპისტოლით, რომ დაბრუნებოდა იგი დედა ეკლესიას, მაგრამ ამაოდ, იმიტომ, რომ ეს ნოვატიანუსმა არ შეისმინა. ამ ეპისტოლეში, რაც თავისთავად საყურადღებოა, კერძოდ ვკითხულობთ შემდეგს: “დიონისე ნოვატიანუსს, თავის ძმას, მოგიკითხავ. თუ ეს, როგორც შენ ამბობ, შენს გარეშე მოხდა, ამას მაშინ გვიჩვენებ თუ თვითვე უკან დაბრუნდები (იგულისხმება თუ შენი ეკლესიასთან დაპირისპირება თუ შენს გარეშე მოხდა, ამას მაშინ გვიჩვენებ თუ თვითვე უკან დაბრუნდები). ნაცვლად ღვთის ეკლესიის განწვალებისა უმალ მისი მხარდაჭერა [13]იყო საჭირო, ხოლო იმის დამოწმება, რომ არ მოქმედებ სქიზმას (როგორც ჩანს ნოვატიანუსი სწორედ ამას უთითებდა თავის საქმიანობაში, რომ ის სქიზმას არ მოქმედებდა) არანაკლებ დიდებული იქნება კერპთაყვანისცემის უარყოფის დადასტურებაზე”. აქ კარგად ჩანს დიონისე ალექსანდრიელის ის განწყობა, რაზეც ჩვენ ხშირად გვისაუბრია, რომ ეკლესიის მამათა უპირველესი მოღვაწეობითი ვალდებულება ეკლესიური ერთიანობის შენარჩუნებაა და ამჯერადაც, როგორც ვხედავთ, ეკლესიური ერთიანობის საწინააღმდეგო მოქმედება კერპთაყვანისცემაზე უარეს სიბილწედ და ცდომილებად არის წამორჩენილი. “არ მოქმედებ სქიზმას” - ეს ფრაზა დიონისე ალექსანდრიელთან გათანაბრებულია მეორე ფრაზასთან “უარყოფ კერპთაყვანისცემას”, ე.ი. ვინც სქიზმას მოქმედებს, პირუკუ ის არ უარყოფს [14]კერპთაყვანისცემას და აქედან ხდება გაიგივება სქიზმატიზმისა კერპთაყვანისცემასთან. დიონისე განაგრძობს: “ჩემი აზრით პირველი მათგანი (სქიზმის თავიდან არიდება, ასე ვთქვათ სქიზმის არ მოქმედება) უფრო დიდებულიც კია, რადგანაც მეორე შემთხვევაში (კერპთაყვანისცემის უარყოფაში) დამოწმება მოიტანება მხოლოდ საკუთარი სულის გამო, მაშინ როცა პირველ შემთხვევაში ეს დამოწმება მთელი ეკლესიის გამოა”. ანუ სხვაგვარად რომ ვთქვათ კერპთაყვანისცემის უარყოფისას ადამიანი პიროვნულად გადაირჩენს თავის სულს, მაგრამ სქიზმის უარყოფისას ხდება მთელი საეკლესიო კრებულის გადარჩენა. აი ამგვარად წარმოაჩენს დიონისე ალექსანდრიელი ნოვატიანუსის წინაშე სქიზმის საშიშროებას და უბედურებას და შემდეგ განაგრძობს: “და მაინც თუ შენ შეძლებ, რომ ან დარწმუნების გზით, ან იძულებით კვლავ თანხმობაში დააბრუნო ძმები, ამგვარი აღდგინება შენთვის უფრო დიდი იქნება ვიდრე შენი ცთომილება, [15]რადგან ეს უკანასკნელი უკვე ანგარიშში აღარ ჩაითვლება, ის კი შექებული იქნება. მაგრამ თუ მათი ურჩობა უძლურგყოფს შენ (ანუ შენი თანამოაზრეების ურჩობა თუ უძლურგყოფს) მაშინ შენი საკუთარი სული მაინც გადაირჩინე და ჩვენც ვლოცულობთ იმისთვის, რომ კეთილად ვიდოდე და შეერთო უფლის მშვიდობას” (ეს ეპისტოლე დიონისე ალექსანდრიელისა, ისევე როგორც ბევრი რამ სხვა, შემონახულია ჩვენამდე ევსები კესარიელისგან მისი საეკლესიო ისტორიის იმავე VI წიგნში 45-ე ქვეთავში). მიუხედავად ამგვარი გაფრთხილებისა ნოვატიანუსს თავისი ერეტიკული ქმედებისგან უკან არ დაუხევია, ნოვატიანელთა სექტა განივრცო დასავლეთით, ვიდრე ესპანეთამდე, ხოლო აღმოსავლეთით სირიამდე. ეს სექტა რამდენიმე საუკუნის მანძილზე ინარჩუნებდა არსებობას, კერძოდ ევსები გვაუწყებს, რომ “აღმოსავლეთში ნოვატიანუსის მოწაფეები [16]თავის თავს განწმენდილებს (როგორც ჩვენ ნაწილობრივ უკვე აღვნიშნეთ), ანუ ბერძნულად კათარებს, უწოდებდნენ (ძველ ქართულად შეგახსენებთ ეს სიტყვა ითარგმნებოდა როგორც წმიდად ზმნობილნი). ისინი, - განაგრძობს ევსები, განკვეთა რომის სინოდმა, რომელმაც ცთომილთა საკითხი განიხილა და ამგვარი დასკვნა გამოიტანა”. ევსები სიტყვა-სიტყვით მათი განკვეთის შესახებ შემდეგს ამბობს: “ნოვატიანუსთან დაკავშირებით ძალიან დიდი კრება გაიმართა რომში, იგი მოიცავდა 60 ეპისკოპოსს, კიდევ უფრო მეტ მღვდელსა და დიაკონს. დადგინდა ყველას მიერ შემდეგი გადაწყვეტილება: ნოვატი (ამ დადგენილებაში სახელი ნოვატიანუსი ამ ფორმითაა მოცემული), აგრეთვე ისინი, რომლებიც ამბოხებაში იყვნენ ნოვატთან ერთად და რომლებმაც გადაწყვიტეს, რომ შეერთებოდნენ ამ კაცის, ძმობის საწინააღმდეგო და ყოვლად არა ადამიანურ [17]თვალსაზრისს, მიჩნეულ იქნენ როგორც უცხონი ეკლესიისთვის. ხოლო რაც შეეხებათ იმ ძმებს, რომლებიც უბედურებაში ჩავარდნენ (რომლებმაც დევნულების ჟამს იძულებით ან სხვა რამ გარეგანი მიზეზით უარყვეს სარწმუნოება და აღთქმა), ერთ-ერთ ახალგამოვლენილ სასაფლაოზე მდიდრულად შემკული სამარის წარწერის ავტორებად მოგვევლინენ”, კერძოდ ამ საფლავს ასე აწერია “ნოვატიანუსს, უნეტარეს მარტვილს გაუდენტიუს დიაკონი” (ეს დიაკონი ერთ-ერთია იმ ძმათაგან, რომელნიც ჩვენ ვახსენეთ და რომლებიც ნოვატიანუსს უჭერდნენ მხარს). აქ მეორე მხარეც უნდა აღვნიშნოთ, რომ ის ადამიანები, რომლებმაც დევნულების ჟამს, როგორც აღვნიშნეთ, იძულებით ან სხვა რამ გარეგანი მიზეზით უარყვეს სარწმუნოება და აღთქმა, ეკლესიისგან საბოლოო რჯულად დაუდგინდათ გარკვეული ეპიტიმიის [18]შემდეგ შემოერთება წმ. ბარძიმში. რაც შეეხება ხსენებულ წარწერას, ეს წარწერა ადასტურებს, რომ საფლავი, სადაც წარწერაა გაკეთებული, ეკუთვნის მარტვილ ნოვატიანუსს, რომლის სამარეც შეუმკია გაუდენტიუს დიაკონს. შეიძლებოდა ვინმეს ეს ნოვატიანუსი ზემორე ერეტიკოს ნოვატიანუსად მიეჩნია, მაგრამ ამგვარ იდენტიფიკაციას აბრკოლებს ერთი გარემოება, რომ წარწერის შემსრულებელი მას არ უწოდებს ეპისკოპოსს, რაც ნოვატიანელისგან მოულოდნელია. როგორც არ უნდა იყოს ნოვატიანუსი თავის მიმდევრებში უაღრესად დაფასებული გახლდათ და როგორც წმ. კვიპრიანე გვიდასტურებს ნოვატიანუსი განსწავლული იყო სტოიკოსთა ფილოსოფიაში (კვიპრიანე ამაზე მიუთითებს თავის 55-ე ეპისტოლეში), იგი ასწავლიდა რიტორიკას, რადგან რიტორიკა ერთ-ერთი ყველაზე პრესტიჟული პროფესია გახლდათ და მისი (ნოვატიანუსის) სტილი აღიბეჭდავდა ვირგილიუსის გავლენას. ნოვატიანუსისადმი მიმართული ანონიმური ნაშრომის, რომელიც ჩვენ კვიპრიანე კართაგანელის [19]ფსევდო შრომებში განვიხილეთ, სახელწოდებით “ნოვატიანუსისადმი”, ავტორი ამბობს, რომ ნოვატიანუსს შეეძლო გამხდარიყო ძვირფასი ჭურჭელი ეკლესიის წიაღში რომ დარჩენილიყო. ნოვატიანუსის მოწინააღმდეგე პაპი კორნელი პაპიანე ანტიოქიელისადმი მიმართულ ეპისტოლეში ნოვატიანუსს, როგორც უკვე მივუთითებდით, საშინლად კიცხავს და ამავე დროს კიცხავს დადებითი ტერმინების ირონიული ანუ ბრჭყალებში მოხმობით, კერძოდ იგი ირონიულად უწოდებს ნოვატიანუსს მეტად ბრწყინვალე კაცს, პიროვნებას დიდად გამორჩეულს, საეკლესიო მეცნიერების დოგმატიზატორს და დამცველს, სახარებას დაშურებულს და სხვა. გამონათქვამთა ირონიულობა, როგორც სავსებით ცხადია, ირიბი წესით ცხადყოფს, რომ სწორედ ამ ეპითეტებით განადიდებდნენ ნოვატიანუსს მისი მიმდევრები, მიმდევრები პირდაპირი მნიშვნელობით და დასცინის რა ამ [20]მიმდევრებსაც პაპი კორნელი, იმავე მიმდევართაგან გამოყენებულ ფრაზებს მხოლოდ და ოდენ ირონიული შინაარსით განუკუთვნებს იმავე ნოვატიანუსს. სხვათაშორის ყურადღებას იქცევს კორნელის მიერ ნოვატიანუსისადმი თქმული სიტყვები: “სხვა ფილოსოფიის მოყვარული”. ჩანს, რომ ნოვატიანუსი იყო გაქრისტიანებული სტოიკოსი, ფილოსოფოსი და ამასვე ადასტურებს მისი შრომებიც, სადაც სტოიციზმის გავლენა აშკარაა.

ამ შესავალი ნაწილის დასკვნისთვის შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ნოვატიანუსი პირველი რომაელი ავტორია, რომელმაც თეოლოგიურ საკითხებზე ლათინურად დაწერა შრომები. ამასთან, უკვე აღვნიშნავდით, რომ იგი წერდა უაღრესად დახვეწილი და მწიგნობრული ენით, მაგრამ ყოველთვის გასაგები სტილით. რაც შეეხება კონკრეტულ ნაშრომებს ნოვატიანუსისას, ამას ჩვენს შემდგომ საუბარში განვიხილავთ.

 

 

234–ე რადიო საუბარი ქრისტიანული ლიტერატურის შესახებ

ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე

აუდიო ვერსია იხ:  https://www.youtube.com/watch?v=x538V8eObTo

 

ნაშრომთა მიმოხილვა

ჩვენს წინა საუბარში შევეხეთ წმ. კვიპრიანე კართაგანელის თანამედროვის, უაღრესად პრობლემური პიროვნების და თავის დროზე ერთ-ერთი გავლენიანი, ნოვატიანელთა სექტის იგივე კათარების ფუძემდებლის - ნოვატიანუსის ცხოვრებას და საქმიანობას და როგორც აღვნიშნავდით მის შრომებს, რაც კი ცნობილია, შემდგომ შევეხებოდით. ამჯერად სწორედ ამ შრომებზე გავამახვილებთ ყურადღებას, რომლებიც, როგორც ეს საერთოდ ერეტიკოსთა ნაშრომებს სჩვევია, წინააღმდეგობრივნი არიან, ანუ იკვეთება ცალკეული ღირსეული სწავლებანი, უაღრესად ღირსეული შეგონებანი, რომლებთანაც შერწყმულია ასევე უაღრესად გაუკუღმართებული შეხედულებანი, ეკლესიური მოძღვრებისა და დოგმატიკის პრინციპულად უარმყოფელი ცალკეული ფსევდო განმარტებანი.

ჩვენს მიერ არერთგზის ხსენებული ნეტარი იერონიმე, IV-V [1]საუკუნეების მიჯნის მოღვაწე, თავის ყველაზე მნიშვნელოვან შრომაში სახელწოდებით “ბრწყინვალე კაცთა შესახებ”, კერძოდ 70-ე თავში, გვაუწყებს, რომ ნოვატიანუსს დაწერილი ჰქონია შრომები აღდგომის შესახებ, შაბათის შესახებ, წინადაცვეთის შესახებ, მღვდლობის, ლოცვის, იუდეველურ საკვებთა შესახებ, მოშურნეობის შესახებ და კიდევ მრავალ სხვა საკითხზე. ამასთან ცნობილია, რომ ნოვატიანუსს ეკუთვნის თეოლოგიური ანუ საღვთისმეტყველო შრომა “სამების შესახებ”. ნოვატიანუსის ორი შრომა შემორჩენილია, როგორც ადრეც აღვნიშნავდით, ტერტულიანეს ავტორობით, ხოლო კიდევ ორი სხვა გამოვლინდა წმ. კვიპრიანე კართაგანელის მემკვიდრეობაში, რომლებიც, რა თქმა უნდა, ხელმისაწვდომია.

სამების შესახებ

პირველ რიგში შევეხებით ნოვატიანუსის თხზულებას სახელწოდებით “სამების შესახებ” (ლათ. დე ტრინიტატე). ეს შრომა ჩანს დაწერილია 250 წლამდე, ე.ი. დეკიუსის დევნულებამდე [2]და დღეისათვის უპირობოდაა მიჩნეული, რომ ეს ძეგლი წარმოადგენს თეოლოგიური საკითხისადმი მიძღვნილ პირველ ლათინურენოვან რომაულ ძეგლს. თვით იერონიმეს შეფასებით, რომლის თხზულებიდან ინფორმაცია უკვე მოვიტანეთ, ნოვატიანუსის ნაშრომი სახელწოდებით “სამების შესახებ” გარკვეულწილად შეჯამებაა ტერტულიანეს შრომისა. იერონიმეს ამ ზოგადი მითითებიდან პრობლემაა იმის დადგენა თუ კონკრეტულად ტერტულიანეს რომელი შრომა იგულისხმება ამ ფრაზაში. მკვლევართა აზრით აქ უნდა იგულისხმებოდეს ტერტულიანეს ნაშრომი, რომელიც ჩვენ თავის დროზე განვიხილეთ, სახელწოდებით “პრაქსიასის წინააღმდეგ”. როგორც არ უნდა იყოს ეს ძეგლი გავლენის [3]მიუხედავად თავისთავადი ღირებულების ძეგლიცაა და პირველი თეოლოგიური ნაშრომია, კვლავ აღვნიშნავთ, ლათინურ ენაზე.

ავტორმა (ნოვატიანუსმა) აღნიშნული ძეგლი დაწერა პოეტური პროზის ფორმით (სტილიზება, პოეტურობა საერთოდ ახასიათებს ნოვატიანუსს. ჩვენ აღვნიშნავდით, რომ იგი რიტორიკის მასწავლებელი იყო, შესანიშნავად ფლობდა რიტორიკას და რიტორიკა პოეტურ პროზას თავისთავად ცხადია გულისხმობს) და სწორედ ამ შრომამ, რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია ნოვატიანუსის ნაწერებს შორის, მოუპოვა მას თავის მომხრეებში თეოლოგის სახელი. ნაშრომი გახლავთ მთლიანად შემონახული, მასში უხვადაა ბიბლიური ციტატები და შესამჩნევია, გარდა ტერტულიანესი, მნიშვნელოვანი გავლენა ორიგენეს ცნობილი ძეგლისა “დასაბამთა შესახებ”. ჩვენ ვიცით, რომ ეს ძეგლი (“დასაბამთა შესახებ”) ლათინურად ითარგმნა მოგვიანებით [4]იმავე იერონიმესგან და დღეისათვის ძნელი გასარკვევია ნოვატიანუსი ბერძნულენოვან ტექსტს ეყრდნობოდა ორიგენესას თუ არსებობდა უფრო ადრინდელი, იერონიმემედელი, ლათინური თარგმანი ორიგენეს ამ თხზულებისა. როგორც არ უნდა იყოს აშკარაა, რომ ამ ძეგლს ნოვატიანუსი იცნობს. ისევე როგორც იგი ნაწილობრივ იყენებს ჩვენს მიერ განხილულ მოღვაწეებს: თეოფილე ანტიოქიელს, წმ. ირინეოს ლიონელს, წმ. იპოლიტე რომაელს და ამ მასშტაბის გამოყენება ბერძნულენოვანი საეკლესიო ლიტერატურისა მის განსაკუთრებულ ერუდიციაზე აშკარად მეტყველებს. და ამ მამებთან ერთად, კვლავ ხაზს გავუსვამთ, განსაკუთრებით ტერტულიანეს ტრინიტარული ანუ სამების შესახებ განმარტებანია მისგან შესწავლილი და შემოკრებილი თავის ამ შრომაში. გარდა ამისა მკვლევართა დაკვირვებით სახეზეა ე.წ. ორიგინალური შეხედულებებიც, სადაც ის ყველაზე მეტად ცდება და ღირსების რაღაც ჩანასახში [5]ისიც შეგვიძლია ვიგულისხმოთ, რომ ნაშრომი ამჟღავნებს ავტორის გარკვეულ მიდრეკილებას სისტემატიზებისკენ. მიუხედავად იმისა, რომ ნოვატიანუსი არსად არ მოუხმობს ტერმინს “სამება”, რაც ლათინურად არის “ტრინიტას”, იგი ამ შრომაში სწორედ ამ დოგმატის გადმოცემას ისახავს მიზნად და როგორც მიიჩნევენ ეფუძნება უძველეს რომაულ მრწამსს. ე.ი. არსებობდა ლათინურად მრწამსი, რომის ეკლესიაში აღსარებული და დაცული, რასაც იცნობს ნოვატიანუსი და იგი განიზრახავს ხსენებული მრწამსის პირველი სამი პუნქტის განმარტებას. ამ ძეგლის პირველი თავის შესავალ ნაწილში, სადაც გადმოცემულია მოძღვრება ღვთის, როგორც შემოქმედის შესახებ, აშკარად მჟღავნდება იმ ფილოსოფიური მიმდინარეობის გავლენა, კერძოდ სტოიციზმის, უფრო კონკრეტულად სტოიკური კოსმოლოგიის, რაც ნოვატიანუსისგან [6]სიღრმისეულად იყო შესწავლილი. ამის ნიმუშად მოვიტანთ ერთ ციტატას, ადგილს ამ ნაშრომიდან სადაც ნოვატიანუსი კერძოდ წერს: “ჭეშმარიტების კანონი უპირველესად იმას მოითხოვს, რომ გვწამდეს ღმერთი, მამა და მეუფე ყოვლის მპყრობელი, ე.ი. ყოველთა არსთა შემოქმედი სრული. სწორედ იგი, რომელმაც გარდაართხა ზეცა ჩვენს ზემოთ მაღალთა შინა, რომელმაც დაამყარა ნივთიერება მიწისა ჩვენს ფერხთით, რომელმაც განავრცო ზღვანი, ხომალდები რომ სერავენ ყოველი მიმართულებით, რომელმაც დაასაძირკვლა არსნი სრული სიუხვითა და სიმწყობრით და ცის სიმყარეში განაწესა მზე, რომელიც ამობრწყინდება ყოველ დილით, რომ მიმოფინოს სხივთა ნათელი. მანვე განაწესა მთვარის მბრწყინავი სფერო, რომელიც სისავსეს აღწევს სამთვარიო ფაზების მიხედვით და მოციმციმე ვარსკვლავები, [7]რომელთა სხივებიც სხვადასხვა სიმძლავრისაა. სწორედ მისი ნებით მიჰყვებიან მნათობები თავიანთ გზას, თანახმად მათი ორბიტის წესისა, რათა განუსაზღვრონ ადამიანებს დღეები, თვეები, წლები და სეზონები, რომ აგრეთვე სანიშნეებად ვიგულვოთ, ანდა სხვა რამ სასარგებლო მიზანდასახულობით გამოვიყენოთ ისინი. მანვე მიწაზე აღმოაბორცვა მთები ამაღლებული კრატერებით. მან განაწესა ცხოველთა სახეობები, რომ გამოდგომოდნენ ისინი ადამიანთა მოთხოვნილებებს. ზღვაშიც ასევე, რაც საკვირველია თავისი სიდიადითა და კაცთათვის სარგებლიანობით, მანვე დასახა ყოველგვარი სახის ცოცხალი ქმნილება”. (ქართულად ცხადია ნაწილობრივ არის აქ შენარჩუნებული ორიგინალის რიტმიც და სიუხვეც სამეტყველო ლექსიკური ფონდისა, ასე რომ მკითხველს და მსმენელს შეუძლია, რომ შეიქმნას სრულყოფილი [8]შეხედულება ნოვატიანუსის მწიგნობრულობაზე, მის განსწავლულობაზე, მის სამწრლობო ნიჭიერებაზე).

ამ ძეგლის პირველი თავის დანარჩენი ნაწილი ეხება კონკრეტლად ადამიანის შექმნას და მის სულიერ ძალებს. ხოლო მე-2, მე-8 თავები განიხილავს არსებას ღვთისას და მის ატრიბუტებს (ჩვენ მოკლედ ჩამოვთვლით შედგენილობას ამ ნაშრომისას). მე-2 ნაწილი მოიცავს 9-28-ე თავებს, სადაც დასაბუთებულია განკაცებული ღვთის ორი ბუნება, რაც ძალიან მნიშვნელოვანია, და მათი შეერთება ქრისტეში, რომელიც არის ერთიდაიგივე პირი, ერთიდაიგივე ძე, ძე ღვთისა და ძე კაცისა, მოსწავებული ძველ აღთქმაში და გაცხადებული ახალში. აი ამ მეორე ნაწილში, რაც მოიცავს 9-28 თავებს, ყველაზე მნიშვნელოვანი გახლავთ სწორედ განკაცებული ღვთის ორბუნებოვნების მტკიცება ნოვატიანუსისგან. მე-3 ნაწილი ამავე ნაშრომისა მოკლედ ეხება სულიწმინდას, რომელიც ავტორის [9]თქმით მადლით აღავსებს ქრისტეს სძალს - ეკლესიას, და მოქმედებს მასში. მეოთხე ნაწილი მოიცავს 30-ე, 31-ე თავებს (მესამე ნაწილი იყო კონკრეტულად 29-ე თავი), სადაც წარმოჩენილია ღმრთეებრი ერთიანობა საღვთო პირებისა და ეს ერთიანობა ავტორის მითითებით არავითარ დამცრობას არ განიცდის ძეში, ანუ თანამოპატივენი, თანამოსაყდრენი არიან მამა, ძე და სულიწმინდა. დამაბოლებელი თავი დასკვნის სახით გადმოგვცემს მამასა და ძეს შორის, ორ ჰიპოსტასს შორის, მარადიული ურთიერთმიმართების საიდუმლოს და ეს საკითხი ავტორისგან განხილულია სხვადასხვა ერესის მიმოხილვის ფონზე.

რადგანაც ეს ძეგლი ჯერ კიდევ არ ამჟღავნებს, რომ მისი ავტორი განდგომილია რომის ეკლესიისგან, და კიდევ რადგანაც ეს თხზულება გამოყენებული ჩანს, როგორც ადრეც აღვნიშნავდით, წმ. კვიპრიანეს [10]ნაშრომში “ეკლესიის ერთიანობის შესახებ”, შესაბამისად იგი დაწერილი უნდა იყოს დეკიუსის დევნულებამდე ანუ 250 წლამდე. აი ეს ძეგლი გახლავთ შემონახული ტერტულიანეს შრომებში და ვფიქრობთ, რომ ამ ძეგლის გარკვეული ნაწილი დღეისათვისაც ღირებულებას და ღირსებას ინარჩუნებს განკაცებული ღვთის ორბუნებოვნების მტკიცებულებათა წარმოდგენის მონაკვეთში.

იუდეველთა საკვების შესახებ

ყურადღებას იქცევს ამავე ნოვატიანუსის ძეგლი სახელწოდებით “იუდეველურ საკვებთა შესახებ”, ე.ი. ებრაულ საჭმელთა შესახებ. ეს ნაშრომი ერთ-ერთია ნოვატიანუსის იმ სამი ანტი იუდაისტური თხზულებიდან, რომლებსაც ახსენებს იერონიმე. კერძოდ ეს სამი ძეგლი გახლავთ “წინადაცვეთის შესახებ”, “შაბათის შესახებ” და მესამეა სწორედ ეს ძეგლი [11]“იუდეველურ საკვებთა შესახებ”. სამივე მათგანი არის, ჟანრობრივი თვალსაზრისით თუ აღვნიშნავთ, ეპისტოლარული ფორმის და გაგზავნილია სულიერი ძმებისადმი. მაგრამ იერონიმესგან დასახელებული ამ სამი ძეგლიდან მხოლოდ მესამე, “იუდეველურ საკვებთა შესახებ”, არის ჩვენამდე შემორჩენილი, ხოლო ის დანარჩენი ორიც რომ ჰქონდა დაწერილი ნოვატიანუსს, ეს არა მარტო იერონიმესგან ვიცით, არამედ ამ მესამის შესავალიდანაც, კერძოდ ამ ძეგლის შესავალში მითითებულია ორი დანარჩენი თხზულებაც რომლებიც უფრო ადრე დაიწერა, ნოვატიანუსი აღნიშნავს: “ვფიქრობ საკმარისად ვაჩვენე წინა ორ ეპისტოლეში თუ რაოდენ გადაუხვიეს და დასცილდნენ თავიანთი კანონის შინაარსს იუდეველები. სავსებით დამტკიცებულია, რომ ებრაელები უმეცარნი არიან ჭეშმარიტი წინადაცვეთისა და ჭეშმარიტი შაბათისა” (აქ ჭეშმარიტში აშკარაა, რომ იგულისხმება სულიერი შინაარსი წინადაცვეთისა და [12]სულიერი შინაარსი შაბათისა, რომ ჭეშმარიტი წინადაცვეთა საუფლო ნათლისღებაა. ხორციელი წინადაცვეთა მოასწავებს სულიერ წინადაცვეთას ანუ ცოდვათა მოკვეთას, რაც ნათლისღებით აღსრულდება. ხოლო ჭეშმარიტი შაბათი, უფლისმიერი დასვენება, სულიერი შაბათი ესაა იგივე კვირიაკე ანუ უფლის სადიდებელი დღე, საუფლო დღე). შემდეგ ნოვატიანუსი ცდილობს აჩვენოს, რომ ძველი აღთქმის განაწესები საჭმელთა შესახებ, ისევე როგორც მისი სხვა განჩინებები, სულიერი აზრით უნდა იქნენ აღქმული, თანახმად პავლე მოციქულისა (იგულისხმება რომაელთა 7,14). ზოგი ცხოველის პირდაპირი გაგებით წმინდად წოდება, ზოგისა კი უწმინდურად, იმის მიმანიშნებელი იქნებოდა, რომ შემოქმედმა ჯერ აკურთხა ყველა მათგანი როგორც კეთილქმნული, შემდეგ კი მათგან ნაწილი დაიწუნა, რაც აშკარა შეუსაბამობაა, ნაწილს კი ღირსება განუკუთვნა. ე.ი. თუ პირდაპირ გავიგებთ ყოველივე [13]ამას (ძველი აღთქმის ამ უწყებას), ასეთ შეუსაბამობამდე მივალთ ნოვატიანუსის მითითებით. სწორედ ამიტომ, საკუთრივ ნოვატიანუსის მტკიცებით ამგვარი განაწესები სულიერი, სახისმეტყველებითი აზრით უნდა გავიგოთ. ასეთ დასკვნას ავტორი კონკრეტულად წინ უმძღვარებს ადამიანურ საკვებთა, სხვათაშორის თავის მხრივ თავისთავად საყურადღებო, ისტორიას, ნოვატიანუსი შენიშნავს: “თუ ნივთთა დასაბამიდან დავიწყებთ, საიდანაც გვმართებს დაწყება, პირველ ადამიანთა ერთადერთი საკვები იყო ხილი და მცენარეთა ნაყოფი. შემდგომში ცოდვამ არსებითად გადაანაცვლა მცენარეთა ხილისადმი ადამინის ნდომა მიწის ნაყოფისაკენ, როდესაც თვით მისი სხეულის გარეგნულმა სახემაც დაადასტურა მისი სინდისის მდგომარეობა. თუ ერთი მხრივ უბიწოება ცისკენ ზეაღმართავდა ადამიანებს და ამ გზით საშუალებას აძლევდა მათ, რომ ხეებზე შეეკრიბათ მათი საზრდო, იმდენად, რამდენადაც ინარჩუნებდნენ [14]ისინი თავიანთი სინდისის პატიოსნებას, მეორე მხრივ ერთხელ ჩადენილმა ცოდვამ მიწისკენ და ნიადაგისკენ დაჰხარა ადამიანები და მარცვლების მოგროვებისკენ მიმართა ისინი. მეტიც, როდესაც ხორცის მოხმარება იქნა დაწყებული, საღვთო გულმოწყალებამ ადამიანურ მოთხოვნილებებს მიუსადაგა საჭმელის სხვადასხვა სახეობა, ვითარებისდა მიხედვით”. ასეთი თავისებური ახსნა-განმარტება აქვს მოწოდებული ნოვატიანუსს, რაშიც რამდენიმე მარცვალი, სახეობრივად მაინც, შეიძლება ყურადღება მისაქცევი იყოს, განსაკუთრებით ის, რომ ადამიანს უბიწოება ცისკენ ზე აღმართავს, ხოლო ცოდვა ქვე დაიზიდავს და ეს თითქოს ყოფითი, ცხოვრებისეული თვისებების მიხედვითაც წარმოჩნდება.

რაც შეეხება ზემოთ ხსენებულ წმინდა და არაწმინდა ცხოველების სულიერ გააზრებას, ამასთან დაკავშირებით ნოვატიანუსი აღნიშნავს: “სწორედ ადამიანური თვისებები, ქმედებები და მისწრაფებები პოულობენ [15]თავის სიმბოლოებს ცხოველებში. წმინდა ცხოველები ის ადამიანებია, რომლებიც “იცოხნიან” (ეს მოგეხსენებათ ბიბლიური სიტყვაა, რითაც განირჩევა წმინდა და არაწმინდა ცხოველები), ე.ი. რომლებსაც მუდამ პირთან აქვთ საკვებად საღვთო მცნებები (რომლებიც მუდმივად საკვებად საღვთო მცნებებს “ღეჭავენ”, ითვისებენ). მათ აქვთ გაყოფილი “ჩლიქები” (ესეც წმინდა და არა წმინდა ცხოველთა გაყოფის ერთ-ერთი ბიბლიური მეთოდია), იმ შემთხვევაში თუ უბიწოების მტკიცე ნაბიჯებით მიჰყვებიან სამართლიანობისა და ყოველი ცხოველმყოფელობითი სათნოების გზებს. ასე რომ კანონი სარკისებრ გამომსახველია ცხოველებში ადამიანური ცხოვრებისა. [16]მათში ადამიანს ძალუძს გულისხმაჰყოს სასჯელის სხვადასხვა სახე” (მე-3 თავი).

როგორც ცნობილია ძველი აღთქმის კანონი კრძალავს ღორის ხორცის ჭამას და ნოვატიანუსის განმარტებით ამ განჩინებით საღვთო წერილი კიცხავს, სულიერი მნიშვნელობით, სამარცხვინო და ბიწიერ ცხოვრებას, ღორისებრ ცხოვრებას, რაც ეძიებს ტკბობას მანკიერებაში და კეთილს უყოფს არა სულს, არამედ სხეულს. მეორე მხრივ შევარდენი, სვავი და არწივი განასახიერებენ მძარცველებსა და მოძალადეებს, რომლებიც დანაშაულით ცხოვრობენ. ბუ სიმბოლოა იმ ადამიანებისა, რომლებიც გაურბიან ჭეშმარიტების სინათლეს, ღამურა კი იმათი, რომლებიც ღამის წყვდიადს ეშურებიან და ასე შემდეგ. კონკრეტულად, სახელდებითად ყოველ ამ რჯულისმიერ მითითებას ამგვარ სიმბოლურ განმარტებას აძლევს ნოვატიანუსი. გარდა აღნიშნულისა კანონის მიერ იუდეველებისათვის [17]ხორცის ესოდენ მრავალი სახეობის, რაც ამ წიგნებშია გადმოცემული, აკრძალვა, ჩამონათვალის მიხედვით, სხვაგვარადაც არის ნოვატიანუსისგან განმარტებული, თუ რატომაა ამდენი სახეობის ხორცი იუდეველთაგან აკრძალული. მისი თქმით საქმე იმაშია, რომ სხვა შემთხვევაში ებრაელებს შეიძლება ისეთი კადნიერება გამოეჩინათ, რომ მათ ეგვიპტელთა საზიზღარი კერძები ემჯობინებინათ ღვთიურ მანანზე და შესაბამისად მათი მტრების ნოყიერი საზრდო ემჯობინებინათ იმ თავისუფლებაზე რაც მათ უდაბნოში ჰქონდათ. “თავშეკავებულობა - ამბობს ნოვატიანუსი, ყოველთვის თანამგზავრობს რელიგიასთან (თავისთავად ეს რაღაც ფრთიან გამონათქვამივითაა და დასამახსოვრებელი შეგონებაა), ხოლო ხორციელება არის მტერი სიწმინდისა” (მე-4 თავი). [18]შემდეგ ნოვატიანუსი განაგრძობს: “თუმცა დღეს მოვიდა ქრისტე, კანონის ზღვარი, რომელმაც კანონის ყველა სიბნელეს საფარველი აჰხადა. მოვიდა მეუფე დიდებისა, ღმრთეებრი მოძღვარი და სრული ჭეშმარიტების განმაწესებელი, რომლის შესახებაც მართლად და სისავსით იყო თქმული: ყველაფერი განწმენდილია განწმენდილისთვის”. აი ეს ცალკე ამოღებული ციტატა ვფიქრობთ ერთ-ერთი შესანიშნავი სწავლებაა, თვით გამოთქმის ფორმითაც უაღრესად შთამბეჭდავი, რაც ნოვატიანუსის ამ ნაშრომიდან ჩვენ შეგვეძლო ცალკე გამოგვეყო.

აი ასეთი ღირსეული მარცვლები შეიძლება ამოიკრიბოს ნოვატიანუსის ნაშრომებიდან, რითაც კვლავ დასტურდება ჩვენს მიერ არერთგზის, ყოველთვის ხაზგასმული დებულება, რომ ერეტიკოსთა ნაშრომების ხელაღებით, აბსოლუტურად გამოწვლილვის გარეშე უგულებელყოფა ეკლესიისგან [19]სწორედ ამის გამოა აკრძალული, რომ ამგვარი ხელაღებითი და განუკითხველი, ანუ ძველ ქართულად თუ ვიტყვით განუნახველი, უარყოფის შემთხვევაში ამგვარი ღირსეული მარცვლებიც მიჩქმალული და უგულებელყოფილი ხდება, რაც დაუშვებელია.

თვით ნოვატიანუსი კვლავ წმინდა საზრდოს ეხება და ამბობს: “წმინდა და ჭეშმარიტი საზრდო ამიერიდან უნდა გავიგოთ სიმბოლური აზრით, როგორც მოსწავება ჭეშმარიტი რწმენისა, უმწიკვლო სინდისისა და უმანკო სულისა. ძველი აღთქმის დასრულება არ უნდა აღვიქვათ იმგვარად თითქოს აკრძალვები საერთოდ გაუქმებულია ქრისტიანისათვის და მან აღარ უნდა დაიცვას მარხვა”. ნოვატიანუსი უთითებს: “ისე არაფერი არ კრძალავს თავშეუკავებლობას, როგორც სახარება (ანუ ნოვატიანუსს უნდა თქვას, რომ ნამდვილ მარხვას სწორედ ახალი აღთქმა აწესებს) და არავის მოუცია იმგვარად მკაცრი კანონები გემოთმოყვარეობის წინააღმდეგ, როგორც ქრისტეს, რომელმაც კურთხეულად [20]გამოაცხადა სწორედ უპოვარნი და ნეტარად მშიერნი და მწყურვალნი”.

ბოლო თავში ამ ნაშრომისა ნოვატიანუსი განსაკუთრებული სიმკაცრით, როგორც მოსალოდნელიც იყო და აუცილებელიც,  გმობს კერპებისადმი შეწირულ საჭმელს და იგი აღნიშნას: “ყველა ღვთისეული ქმნილება, მთელი შენაქმნი, როგორც დაკავშირებული საღვთო შესაქმესთან, წმინდაა. მაგრამ როდესაც იგი ეშმაკებისადმი შეიწირება იბილწება და რაწამს ეს აღსრულდება შენაწირი უკვე აღარ ეკუთვნის ღმერთს, არამედ კერპს. თუ ვინმე ასეთ საჭმელს მიიღებს მას ექნება საზრდო არა ღვთის, არამედ ეშმაკის სათნოყოფისთვის, რადგან ამ საჭმელის გზით იგი ხდება თანამეინახე კერპისა და არა ქრისტესი” (ესაა კერძოდ მე-7 თავი).

მეთოდი, რითაც ნოვატიანუსი განმარტავს ლევიტელთა წიგნის ზემოთ ხსენებულ განჩინებებს და განაწესებს, მსგავსებას [21]აშკარად პოულობს ერთ-ერთ ადრე ქრისტიანულ ძეგლთან, რომელიც ნახევრად აპოკრიფულია (უფრო სწორად ეს აპოკრიფული ძეგლია მაგრამ ბევრი ადგილი ამ ძეგლისა უაღრესად ღირსეული სწავლების შემცველია და ამიტომ მისი ცალკეული მონაკვეთები ეკლესიის მიერ აპრობირებულია, მოწონებულია. თუმცა თვით ძეგლი მიიჩნევა, რომ II საუკუნის I ნახევარშია დაწერილი), “ბარნაბას ეპისტოლესთან”. თუმცა ბევრად უფრო ადრე, შეგვეძლო ესეც აღგვენიშნა, მკვლევართა ხაზგასმით, ჯერ კიდევ იუდეველი ფილონ ალექსანდრიელი ხედავდა ლევიტელთა წიგნის ცხოველებში კაცობრივ ვნებათა სიმბოლოებს (ფილონი საერთოდ ცნობილია ალეგორიული მეთოდის ერთ-ერთ დამამკვიდრებლად). ასევე ამავე მეთოდს მიმართავს ფსევდო არისტეოსი, [22]ელინიზებული ებრაელი. ამავე მეთოდით განმარტავდა ძველი აღთქმის განჩინებებს ბევრი სხვა ავტორიც. მაგრამ მიუხედავად ყოველივესი ნოვატიანუსამდე არავის მოუცია ასე კრებსითად, ასე ფართოდ ლევიტელთა წიგნში წარმოდგენილი აკრძალვების სიმბოლური განმარტება და ამ გზით ნოვატიანუსმა უთუოდ მნიშვნელოვანი გავლენა მოახდინა შუა საუკუნეების ხელოვნებაზეც, სადაც მეტისმეტად ჭარბად ვლინდება სწორედ ეს მხარე, ე.ი. ძველი აღთქმის ამგვარი სიმბოლიზაცია.

ენობრივი თვალსაზრისით და ზოგიერთი ფრაზეოლოგიური გამონათქვამისმიერი თავისებურების მხრივ ნაშრომში სახეზეა აგრეთვე სენეკასა და ვირგილიუსის, ამ ლათინი ავტორების, აშკარა გავლენა და რადგან ამ ნაშრომშიც ჩვენ ვერ ვპოულობთ ვერავითად მინიშნებას სქიზმასთან დაკავშირებით და რადგან შესავალში იგრძნობა, რომ ნაშრომი დაწერილია მრევლისგან იძულებითი [23]განშორების ჟამს, აქედან გამომდინარე მკვლევართა უდიდესი ნაწილი მიიჩნევს, რომ ეს ძეგლი შეიქმნა უთუოდ გალუსისა და მოლუსიანუსის დევნულების მომენტში 253 წელს.

 

235–ე რადიო საუბარი ქრისტიანული ლიტერატურის შესახებ

ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე

აუდიო ვერსია იხ:  https://www.youtube.com/watch?v=CcUHEGkzCOk

 

სანახაობათა შესახებ

ჩვენ კვლავ ვეხებით III საუკუნის შუა წლების ლათინურენოვან ავტორს ნოვატიანუსს, მრავალი კუთხით უაღრესად პრობლემურს, კვლავ მივუთითებ, რომ ერთ-ერთი მძიმე გაუკუღმართების შემცველი სექტის ფუძემდებელს, ე.წ. კათარების წინამძღოლს, თუმცა ამავე დროს ცალკეული ღირსეული სწავლებების გამომთქმელსაც, რომელთა ნაწილი უკვე წინა საუბარში ორი ნაშრომის საფუძველზე ჩვენ მოვიტანეთ. ამჯერად კი შევეხებით მის სხვა ნაშრომებსაც და რამდენიმე ციტატას ამ ნაშრომებიდანაც წარმოვადგენთ.

კერძოდ აქ პირველ რიგში ვგულისხმობთ თხზულებას სახელწოდებით “სანახაობათა შესახებ”, რაზეც ჩვენ უკვე მივუთითებდით, როდესაც წმ. კვიპრიანე კართაგანელის ავტორობით ცნობილ ფსევდო შრომებს განვიხილავდით. ეს ძეგლი სწორედ კვიპრიანეს ავტორობითაა მოღწეული ანუ კვიპრიანეს ნაწერებშია დაცული, თუმცა კარგა ხანია გარკვეულია, რომ მისი ავტორი [1]სწორედ ნოვატიანუსია. ამ ძეგლში, თუ ზოგად დასკვნას გავაკეთებთ, დაგმობილი გახლავთ სახალხო სანახაობებეზე (იგულისხმება წარმართული სანახაობები) დასწრება, რადგანაც ნოვატიანუსის მტკიცებით ყველა ამ გართობის დედა არის კერპთაყვანისმცემლობა და ამიტომაც ისინი აკრძალულია ქრისტიანისთვის (ეს კერძოდ მე-2 და მე-3 თავებშია გამოთქმული). ავტორი თავის მხრივ ცოცხლად აღწერს სხვადასხვა სახის წარმართულ წარმოდგენებს და იქვე გამოკვეთს მათ მანკიერებასა და უკეთურებას. ნოვატიანუსის მითითებით (რაც ჩვენის აზრით შესანიშნავი გამონათქვამია) “ქრისტიანს, თუ ისურვებს, უფრო ღირსეული სანახაობანი აქვს” (იგულისხმება საღვთო სახილველნი).

ძეგლის დასკვნაში, როგორც ხშირ შემთხვევაში იმავე ავტორის სხვა ძეგლებშიც, თავს იჩენს ნოვატიანუსის ფილოსოფიური განსწავლულობა, რასაც ჩვენ არაერთგზის ვუსვამდით ხაზს. [2]კერძოდ როდესაც იგი შეახსენებს მკითხველს სამყაროს მშვენიერებას და იმ სახილველთა ღირსებას, საპირისპიროდ წარმართული სანახაობებისა, რასაც სულიწმინდა გვანიჭებს. კერძოდ ნოვატიანუსი გვაუწყებს: “ქრისტიანს აქვს სოფლის მშვენიერება ჭვრეტისა და აღტაცებისათვის. მას ძალუძს გულისხმაჰყოს მზის ამოსვლა და ჩასვლა, დაუკვირდეს იმ წესს, რითაც მზეს მონაცვლეობით შემოჰყავს დღე და ღამე. მას ძალუძს აღტაცებული იყოს მთვარის სფეროთი, რომლის მატება და კლება მიუთითებს სეზონების მიმდევრობაზე, მბრწყინავ ვარსკვლავთა სიმრავლით და იმათი უკიდურესი სისწრაფით, რომლებიც სიმაღლეში ციმციმებენ. წლის დროები მწყობრად მიჰყვებიან ურთიერთს, თვით დღეებიც და ღამეებიც საათობრივ პერიოდებად განიყოფებიან და რომელი თეატრი, ადამიანის ხელით შექმნილი, [3]შეძლებს ოდესმე შეედაროს ამგვარ მოვლენებს” (მე-9 თავი). შემდეგ ნოვატიანუსი განაგრძობს: “ერთგულმა ქრისტიანმა, ვამბობ მე, თავისი თავი წმინდა წერილს უნდა მიუძღვნას, სადაც იგი იპოვის თავისი რწმენის ღირს სანახაობებს და ნახავს, რომ ღმერთმა დაამყარა ეს ქვეყნიერება და შექმნა არა მხოლოდ სხვა ცხოველები, არამედ თვით ეს საკვირველი და აღმატებული ქმნილებაც - ადამინიც. ამგვარი ვინმე განჭვრეტს სოფელს თავისი კეთილქმნულების სისავსეში, იგი იხილავს თვით სიკვდილიდან გამოყვანილ სულებს და ყველა მოვლენას შორის იხილავს ყველაზე უფრო დიად სახილველს, ყველაზე დიად სანახაობას, თუ როგორ გაერთხმის და როგორ დაიძლევა მთელი ამ ქვეყნის ტრიუმფატორი დემონი ქრისტეს მიერ ქრისტეს ფერხთით”.

ეს ნაშრომიც, “სანახაობათა შესახებ”, ტერტულიანეს ამავე სახელწოდების [4]თხზულებით არის შთაგონებული. ჩვენ ადრე აღვნიშნავდით, რომ ნოვატიანუსის ყველაზე მთავარი შრომა სახელწოდებით “სამების შესახებ” ტერტულიანესგან არის ყველაზე მეტად დავალებული და ამ ნაშრომთან დაკავშირებითაც იგივე შეიძლება ითქვას, რომ ტერტულიანეა მასზე ყველაზე დიდი გავლენის მომხდენი ამ თხზულების წერისას. თუმცა ცხადყოფილია ისიც, რომ ნოვატიანუსი იყენებს აგრეთვე წმ. კვიპრიანეს თხზულებასაც სახელწოდებით “დონატუსისადმი”, რასაც ჩვენ თავის დროზე შევეხეთ.

კეთილკრძალულების შესახებ

მომდევნო ძეგლი, რომელიც კვლავაც წმ. კვიპრიანეს ავტორობითაა ჩვენამდე შემონახული, მაგრამ სინამდვილეში ნოვატიანუსს ეკუთვნის გახლავთ თხზულება სახელწოდებით “კეთილკრძალულების შესახებ”. ამ ნაშრომის შესავალი (შესავლებს საერთოდ ყოველთვის ურთავს ნოვატიანუსი თავის შრომებს) მრავალ შემხებ შტრიხს ავლენს ჩვენგან განხილული წინარე ძეგლის (“სანახაობათა შესახებ”) [5]შესავალთან. ავტორი აქაც კვლავ მიანიშნებს სამწყსოსგან თავის განშორებულობაზე, რომელთანაც მას შენარჩუნებული აქვს ეპისტოლარული კავშირი, იგი ამბობს: “ჩემი წერილების გზით მე ვცდილობ თქვენს შორის ვიმყოფებოდე. სარწმუნოებით მოგმართავთ თქვენ ჩვეულებისამებრ ჩემი წესისა, შეგონებათ წიაღ” (პირველი თავი). აქვეა მოწოდება მრევლისადმი, რომ მტკიცედ მკვიდრობდნენ ისინი სახარებაში: “გაფიცებთ თქვენ, დაეფუძნეთ სახარებისეული ძირის სიმყარეში და მარადის შეჭურვილები იყავით ეშმაკის შემოტევათა წინააღმდეგ”. ნოვატიანუსი შეაგონებს მკითხველებს, რომ ესწრაფოდნენ უბიწოებას, რომ გახდნენ ტაძარნი უფლისა, ქრისტეს ნაწილნი და სამკვიდრებელნი სულიწმინდისა. ნოვატიანუსი აღნიშნულ სათნოებას უპირისპირებს საწინააღმდეგოს, კერძოდ უკრძალველობას. [6]კეთილკრძალულება მისთვის აღმხოცელია იმ ცოდვისა რასაც უკრძალევლობა ეწოდება. ხსენებული სათნოება (კეთილკრძალულება) სხეულს თავის ღირსებას ანიჭებს, ზნეობრივ ცხოვრებას ანიჭებს თავის დიდებულებას, სქესობრივ კავშირს ანიჭებს განწმენდილობას, ხოლო კრძალულებას თავის დამცველობას. უბიწოება არის წყარო სიწმინდისა, მშვიდობა ოჯახისა, - ამბობს ნოვატიანუსი და ფაქტობრივად სათნოებითი ღვთისმეტყველების კუთხით დახასიათებას გვაძლევს ამ კონკრეტული სიწმინდისას, ე.ი. უბიწოებისა, როდესაც ასე ჩამოთვლის მის ყველაზე უფრო არსებით მახასიათებლებს, გვირგვინი თანხმობისა და დედა უმანკოებისა. რაც შეეხება უკრძალველობას, ეს ცხადია ასეც იქნებოდა განხილული ნოვატიანუსისგან, იგი სხვა არაფერია თუ არა მართებული, [7]საღი ცნობიერების მტერი, “ბოდვითი ზმანება ფუფუნებისა, სპეტაკი სინდისის განადგურება, დედა შეუნანებლობისა და მგმობელობისა”.

ნოვატიანუსი უკვე ჩვენ ფაქტობრივად ეთიკურ სწავლებას გვაწვდის, რადგან ეს სათნოებითი ღვთისმეტყველების კუთხით განსახილველი ძეგლი გახლავთ და შეისწავლის რა აღნიშნულ სათნოებას, ე.ი. უბიწოებას, რომელიც იგივე კეთილკრძალულებაა მისთვის, მის სამ ხარისხს გამოყოფს იგი, ანუ გვასწავლის, რომ (და ეს ღირსეული სწავლებაა) უბიწოება სამ ხარისხს მოიცავს, კერძოდ ესენია ქალწულება, საღი ცნობიერება და სამეუღლეო კავშირისადმი ერთგულება. კონკრეტულად ეს უკანასკნელი ნოვატიანუსის მითითებით დაკანონდა ადამიანის შექმნისას და აღნიშნული პასუხისმგებლობა განგვიახლეს ქრისტემ და მოციქულებმა. რაც შეეხება ქალწულობასა [8]და საღ ცნობიერებას (დაურღვეველ ცნობიერებას. ბერძნულში არის ტერმინი “სოფროსიუნე”, რასაც ჩვენ ქართულად ვთარგმნით როგორც “მრთელ ცნობიერებაი”, ანუ საღი ცნობიერება. და ლათინური კეთილკრძალულება რასაც ტერმინი “პუდიცია” გადმოსცემს, სწორედ ამ საღ ცნობიერებაზე ანუ მრთელ ცნობიერებაზე უნდა იყოს დაფუძნებული), მათ შესახებ ნოვატიანუსი ამბობს: “ქალწულება და მრთელცნობიერება ყოველგვარი კანონის მიღმა დგანან. ქორწინების კანონებში არაფერია იმგვარი რასაც კავშირი ექნებოდა ქალწულობასთან, რადგან ეს უკანასკნელი (ქალწულობა) ყველა აღნიშნულ კანონს აღემატება თავისი ღირსებით. ქალწულობა ანგელოზთა თანასწორია, მეტიც თუ განვბჭობთ (თუ განვიხილავთ) იგი აღემატება კიდეც მათ (ანგელოზებს), რადგან ხორცის წინააღმდეგ წარმოებული ბრძოლის შედეგად [9]ქალწულობა იმარჯვებს თვით იმ ბუნებაზე რაც ანგელოზებს არა აქვთ. იოსები ეგვიპტეში და სუსანა უბიწოების ბრწყინვალე ნიმუშები არიან, რადგან ამ ორმა გაუძლო ყველა ცდუნებას და საზღაურიც მიიღეს მათ. მაგრამ ყველაზე დიდი სიამოვნება ესაა სწორედ სიამოვნებაზე გამარჯვება (ეს გამონათქვამი ვფიქრობთ კლასიკური ფორმულირება შეიძლება იყოს სიამეთა წინააღმდეგ მიმართული ღვაწლისა, რომ ნამდვილი, ღირსეული, საღვთო სიამე სწორედ ამ ხორციელ სიამეებზე გამარჯვებაა, ანუ ყველაზე დიდი სიამოვნება ესაა სწორედ სიამოვნებაზე გამარჯვება). არ არსებობს უფრო დიდი გამარჯვება, ვიდრე საკუთარ სურვილთა ძლევა. ვინც თავისუფლდება თავისი სურვილებისგან თავს აღწევს თავის შიშსაც. წადილზე ბატონობა იგივეა რაც ცოდვის დაძლევა, ის ვინც მეუფობს თავის ნდომაზე ამით აჩვენებს, რომ ადამიანთა მოდგმის უკეთურება მის ფერხთით არის დანარცხებული. ვინც დაეუფლა თავის სურვილებს თავის თავს [10]მოუპოვა მარადიული მშვიდობა, ამგვარი ვინმე თავის თავს აღუდგენს თავისუფლებას, ძნელმონაპოვარს თვით დიდბუნებოვანთათვი-საც კი”. დასასრულს ავტორი განიხილავს იმ საფრთხეს, რაც თან სდევს ამ სათნოებას და იმ საშუალებებს, რითაც მისი დაცვაა შესაძლებელი.

ეს ნაშრომი ყოვლითურთ და მთლიანად არის დამოკიდებული ერთი მხრივ ტერტულიანეს ჩვენს მიერ ადრე განხილულ შრომებზე სახელწოდებით “თავდაბურულ ქალწულთა შესახებ”, “ქალთა გარდერობის შესახებ”, “კრძალულების შესახებ” და მეორე მხრივ კვიპრიანეს თხზულებაზე “ქალწულთა შესამოსელის შესახებ”.

ჩვენ ნოვატიანუსთან დაკავშირებით შევეხებით მის წერილებსაც. ადრე აღვნიშნავდით, რომ კვიპრიანე კართაგანელის ავტორობით მოღწეულ ეპისტოლარულ მემკვიდრეობაში არის წერილები უშუალოდ მისდამი მიმართულნი კოლექტიური ავტორის სახელით, ე.ი. რომის მღვდლებისა და დიკონების სახელით, მაგრამ სინამდვილეში უეჭველად ნოვატიანუსისგან [11]დაწერილნი. კერძოდ კვიპრიანეს ეპისტოლეთა კორპუსის სიღრმისეულმა შესწავლამ აშკარად აჩვენა 31-ე ეპისტოლის ნოვატიანესეულობა. ეს ეპისტოლეც კვიპრიანესადმია მიმართული, იმ ორი ეპისტოლის გარდა, რომლებიც როგორც აღვნიშნეთ კოლექტიური ავტორის მიერაა გაგზავნილი პასუხად ამ უკანასკნელის წერილისა. კერძოდ 28-ე ეპისტოლისა და გამგზავნებად ანუ ავტორებად წარმოდგენილნი არიან რომაელი აღმსარებლები მოსე, მაქსიმე, ნიკოსტრატე და სხვები. ეპისტოლეში ნაუწყებია, რომ კვიპრიანემ მეგობრული სიყვარულით გაკიცხა ხსენებული მოღვაწეები მისი პიროვნების უსამართლო დადანაშაულებაში დევნულებისგან განრიდების გამო. აქვე თქმულია ისიც, რომ კვიპრიანეს გამკიცხველობამ თავისი ნაყოფი გამოიღო. ეპისტოლე იწონებს აგრეთვე კვიპრიანეს განჩინებას ცთომილთა საკითხთან დაკავშირებით (ეს ჯერ კიდევ ის დროა ნოვატიანუსის ცხოვრებაში, როდესაც იგი არ ფარისევლობს და არ პირფერობს უკიდურეს განწმენდილობას, [12]რაც მან კათარების სექტის დაფუძნების შემდეგ განუკუთვნა თავის თავს).

 

ნოვატიანუსის სამოძღვრო გაუკუღმართება სინანულის საიდუმლოსთან დაკავშირებით

რადგან ნოვატიანუსის პიროვნება საკმაოდ გავლენიანი ჩანს და მისი შრომები დღესაც ინტენსიურად შეისწავლება, ეს ეპისტოლეებიც, რა თქმა უნდა, კარგა ხანია იქცა მკვლევართა დაინტერესების საგნად და ამ ეპისტოლეთა საფუძველზე ნოვატიანუსის საღვთისმეტყველო მოსაზრებებიც და მისი წერითი სტილიც დღეისათვის სისტემურადაა შესწავლილი. მაგრამ ჩვენ ეხლა ამ მხარეზე, რა თქმა უნდა, ყურადღებას არ გავამახვილებთ, რადგან უფრო მნიშვნელოვანი გვგონია იმ საღვთისმეტყველო გაუკუღმართებებზე, რაც ნოვატიანუსს ახასიათებდა და ამავე დროს პარალელურად ცალკეულ საღვთისმეტყველო ღირსებებზეც საუბარი (ჩვენ ზემოთ აღვნიშნავდით, რომ ნოვატიანუსი იმ უადრეს ავტორთაგანია, რომელიც განკაცებული ღვთის ორბუნებოვნებას ამტკიცებდა და ეს, რა თქმა უნდა, ღირსეული სწავლებაა). სწორედ ამიტომ ვფიქრობთ, რომ გამომდინარე ცალკეული შეკითხვებიდანაც მკითხველთა [13]მხრიდან, ნოვატიანუსის მოძღვრებაზეც უნდა ვთქვათ მცირედი. ჩვენ ვფიქრობდით მხოლოდ ნაშრომების მიმოხილვით შემოვფარგლულიყავით, მაგრამ დაინტერესება საკმაოდ დიდი აღმოჩნდა და როგორც ზოგიერთ სხვა შემთხვევაშიც, ვფიქრობთ მცირედით ნოვატიანუსის ე.წ. ღვთისმეტყველების განხილვაც აუცილებელია.

საქმე ისაა, რომ ნოვატიანუსის და მისი მიმდევრების, ე.წ. განწმენდილების ანუ კათარების არსებით ცდომილებად მიიჩნევა მათ მიერ სინანულის საიდუმლოს არ დაშვება იმ პირთათვის, რომლებმაც დევნულებათა ჟამს სარწმუნოება და აღთქმა უარყვეს. ნოვატიანუსი თვლიდა, რომ თუკი ვინმე რაც არ უნდა იძულებით მაგრამ მაინც უარყოფდა სარწმუნოებას და დაუთმობდა უკეთურებას, მისი დედა ეკლესიაში დაბრუნება უკვე შეუძლებელი იყო, ანუ ნოვატიანუსი სინანულის საიდუმლოს ამგვარ პირთათვის უარყოფდა. და სწორედ ეს მიიჩნევა ნოვატიანუსისა და მისი სექტის ძირითად ცდომილებად. ხშირად ამა თუ იმ მკვლევართან ვითარება ისეა წარმოდგენილი, რომ თითქოს გარდა [14]ზემორე მომენტისა ნოვატიანუსს სხვა არაფერი განასხვავებდეს მართლმადიდებლური სარწმუნოებისგან და ამიტომ ხდება, რომ დღეს მაგალითად ჩვეულებრივ საუბრობენ ნოვატიანელთა, ანდა ძველი ქართულით ნავატიანოსთა სქიზმაზე და არა ნოვატიანელთა ერესზე. ამგვარი შეხედულება, რა თქმა უნდა, აშკარად მცდარია, რადგანაც ნოვატიანუსი ეკლესიას ემიჯნება არა მხოლოდ სინანულის საიდუმლოსთან დაკავშირებით (თუმცა ამ კუთხითაც ის არა მხოლოდ სქიზმატიკოსი, არამედ ერეტიკოსიცაა, რადგან სინანულის საიდუმლო მოძღვრებაა და დოგმატია), არამედ მრავალი სხვა კუთხითაც და მისი მოძღვრება გამოკვეთილად მწვალებლურია, თუნდაც რომ საკუთრივ პენიტენციალური სწავლების მხრივ მას არანაირი დაპირისპირება არ ჰქონოდა საეკლესიო ტრადიციასთან, რომ ვთქვათ სინანული არ უარეყო ცთომილთათვის, იგი მაინც ანათემირებული იქნებოდა სხვა არაერთი უმძიმესი დოგმატური გაუკუღმართების გამო. თუნდაც მაგალითად ძე ღმერთთან დაკავშირებით, როდესაც იგი ორიგენეს და სხვათა სუბორდინაციანისტურ ერესს უჭერდა მხარს.

ნოვატიანუსის სამოძღვრო გაუკუღმართება ძე ღმერთთან დაკავშირებით

[15]და რადგან ეს მომენტი ვახსენეთ, რომ ნოვატიანუსი მაცხოვრის ჰიპოსტასის დაკნინებას, მამა ღმერთის ჰიპოსტასთან შედარებით, აშკარად აღიარებდა, ასე ვთქვათ ამის დამადასტურებელ ციტატად შეგვიძლია მოვიხმოთ ნოვატიანუსის შემდეგი სიტყვები: “შობილია რა მამისაგან ძე, იგი (ძე) ყოველჟამს ჰგიეს მამაში. როდესაც ვამბობთ ყოველ ჟამს მე არ ვუშვებ რომ იგი შობის გარეშეა, პირიქით ვამტკიცებ, რომ იგი შობილია, მაგრამ ჩვენ უნდა შევიცნოთ, რომ ის ვინც ყოველთა ჟამთა უწინარესია ყოველ ჟამს მყოფობს მამაში (აქამდე ყველაფერი ღირსეულადაა). შეუძლებელია მასთან დაკავშირებით დადგენა რაიმე ჟამიერი თარიღისა, რადგან იგი წინ უსწრებს ყოველგვარ ჟამს, იგი მარადის მყოფობს მამაში, რომლის გარეშეც მამა ვერ იქნებოდა ყოველჟამს მამა”. აქ მთავრდება ღირსეული სწავლება, რომელსაც მოედევნება უკეთური, [16]ე.ი. ნოვატიანუსი აქამდე აღიარებს, რომ ზეჟამიერად მყოფობს ძე ღმერთი მამაში და ზეჟამიერადაა მისგან შობილი, მაგრამ შემდეგ უეცრად ამბობს: “ამავე დროს მამა იყო მასზე უწინარეს, რადგან მამა აუცილებლად წინ უნდა უსწრებდეს ძეს მამობის თვისებიდან გამომდინარე. ის ვინც არ უწყის დასაბამი აუცილებლად წინ უნდა უსწრებდეს იმას ვისაც დასაბამი აქვს (ანუ დასაბამი არ უწყის მამამ, იმიტომ რომ ის არვისგან არაა შობილი, ხოლო ძის დასაბამი არის მამა და მან უწყის დასაბამი). ასე რომ აუცილებლობიდან გამომდინარე ძე მამაზე ნაკლები უნდა იყოს, რადგან თვითონვე აღიარებს, რომ მამაშია იგი (ამ შემთხვევაშიც იმდენად ხელოვნური მოხმობაა ამ ფრაზისა, რომ მამაშია იგი და იმდენად თვითმიზნურად და ტენდენციურადაა ციტატა მოტანილი, რომ აშკარაა ცდომილება. მართალია მაცხოვარი ამბობს, რომ “მე მამაში ვარ”, მაგრამ იქვე უმატებს “და მამა ჩემშია”. ამით დასტურდება მათი თანაპატივობა, როგორც ადრეც აღვნიშნავდით, და თანამოსაყდრეობა. მაგრამ ამ შემთხვევაში ნოვატიანუსისგან მხოლოდ ეს ფრაზაა მოტანილია “მე მამაში ვარ”). [17]მას აქვს დასაბამი, რადგან იგი შობილია. მას ეს დასაბამი მამისგან აქვს საიდუმლოებითად, თუმცა კი მისი დასაბამი შობადობისგანაა. იგი უკავშირდება მამას შობილობის ნიშნით, რადგან მამისგან არის ნაშობი, მამისგან რომელსაც ერთადერთს არ მოეპოვება დასაბამი. ამრიგად მამისმიერ დადგენილ ჟამს ძე გამოვიდა მამისგან და ის ვინც იყო მამაში, იმდენად რამდენადაც მამისაგანი იყო, შემდეგ არის მამასთან, იმდენად რამდენადაც გამოვიდა მამისგან. არ არის რა სხვა რამ თუ არა საღვთო არსება, მისი სახელია სიტყვა, რომლის მიერაც შეიქმნა ყოველი ნივთი და რომლის გარეშეც არაფერი არ შექმნილა. ყველა ნივთი შესაბამისად მისი მომდევნოა, რადგან ისინი მისგან გამომდინარეობენ. იგი აშკარად წინ უსწრებს ყოველ ნივთს, თუმცა კი მამის შემდგომია, რადგან ყველა ნივთი მისგან შეიქმნა. იგი გამოვიდა მამისგან, რომლის ნებითაც შეიქმნა ყოველი [18]ნივთი, იგი უთუოდ ღმერთია, გამოსული ღვთისგან და წარმოადგენს მეორე პირს მამის შემდეგ ძეობის თვისებიდან გამომდინარე”.

ამ ვრცელ ციტატაში ჩვენ კარგად ვხედავთ თუ როგორ აღრეულია ღირსეული და უღირსი სწავლებანი. ყოველჟამს მამასთან მყოფობა ძისა ხაზგასმითაა მითითებული, რადგანაც სხვაგვარად მამა მამა ერ იქნებოდა, მაგრამ ამ დროს პირდაპირაა თქმული, რომ მამა უწინარესია და ძე შემდგომაა მისგან ნაშობი და რომ ნაკლებიცაა ის მამაზე, რადგან მშობელი თითქოს უნდა აღემატებოდეს თავის ძეს. რა თქმა უნდა, ამქვეყნიურ ცხოვრებაში ეს ასეა, მაგრამ იმ უზენაეს წიაღში მამობა და ძეობა ყოფიერებითად და ამ ცხოვრებისეულად ცხადია არ განიჭვრიტება. მართალია ნოვატიანუსი ძეს უწოდებს ღმერთს, მაგრამ როგორც ჩანს ღმერთთა სიმრავლისგან შორს აღარ დგას იგი, რადგანაც როგორ შეიძლება, რომ მამაც ნამდვილი ბუნებითი ღმერთი იყოს, ძეც და ამავე დროს ერთი მეორისგან განსხვავდებოდნენ მეტ-ნაკლებობით, რომ ძე ნაკლები ღმერთია [19]მამა კი უფრო აღმატებული მასზე, გამოდის რომ ისინი უეჭველად ორი ღმერთნი არიან. თუ აბსოლუტური თანასწორობა არ არის ორ პირს შორის ეს ორი პირი ერთი ღმერთი ვერანაირად ვერ იქნებიან, მაშინ როცა მართლმადიდებლური სარწმუნეობა სწორედ ამიტომ უსვამს ხაზს ყოვლადწმინდა სამების პირთა აბსოლუტურ თანაბრობას და თანასწორობას, რადგან სხვა შემთხვევეაში, ოდნავი მეტნაკლებობის დაშვების შემთხვევაში მათ შორის, ჩვენ სამღმერთიანობის ანუ ტრითეიზმის დაშვებამდე მივიდოდით და ვერანაირად ერთღმერთიანობის აღმსარებელნი ვერ ვიქნებოდით. მაგრამ თუ აბსოლუტური თანაბრობაა პირთა შორის, მაშინ როგორ შეგვიძლია, რომ ღმერთობის კუთხით ისინი ერთიმეორისგან გავაცალკევოთ და ვთქვათ, რომ მამა ცალკე ღმერთია, ძე ცალკე ღმერთი და სულიწმინდა ცალკე ღმერთი.  ყოვლადწმინდა სამება ერთიანია, ერთთვისებოვანი და ერთარსება და სამების პირთა შორის ყოველ მხრივ ერთი პატივი და ერთი სიდიადეა. ერთადერთი რაც მათ ერთიმეორისგან ჰიპოსტასურად აცალკევებს ესაა მამისთვის უმიზეზობა, ძის [20]ნამიზეზობა მამისგან შობითად და სულიწმინდის ასევე ნამიზეზობა მამისგან გამოსვლითად ანუ გამომავლობითად. ეს ცხადყოფს მათ ჰიპოსტასურ აბსოლუტურ შეურევნელობასა და შეურწყმელობას, მაგრამ მეორე მხრივ აბსოლუტურ გაუთიშველობას, აბსოლუტურ ერთარსებობას ანუ ერთ ღმერთობას. რაც ჩვენ აღვნიშნეთ ეს ყოველივე ქალკედონური კრების ჩამოყალიბებული სწავლებაა. რა თქმა უნდა, ნოვატიანუსი ამ სწავლების სიმაღლემდე ვერ ამაღლდა, ბევრი რამ მცდარი გამოთქვა, თუმცა ის პირველი ნაწილი ამ მსჯელობისა, სადაც ყოველჟამიერად მყოფობა და ყოველჟამიერად მამისგანვე შობითად გამომავლობა ძისა არის ხაზგასმული, ეს, რა თქმა უნდა, საღვთო სწავლებაა.

აქ წარმოდგენილი თითქოსდა ეს ლოგიკურ-სილოგისტური მტკიცებულებები ცხადყოფს, რომ ნოვატიანუსი ურთიერთისგან ვერ მიჯნავს, ანდა პირუკუ რომ ვთქვათ მიჯნავს ძე ღმერთის მყოფობას მამის წიაღში და მისგანვე შობას, მაგრამ ვერ მიჯნავს ერთიმეორისგან გაგებას [21]ჭეშმარიტი ღმერთისას პირობითი ღმერთის გაგებისგან. თუ ჩვენ, კვლავ აღვნიშნავთ, ოდნავ მაინც დავაკნინებთ ძეს მამასთან შედარებით, ბუნებითი ღმერთი წარმოჩნდება მხოლოდ მამა და რადგან ერთღმერთიანობა სუფევს და ნოვატიანუსიც ერთღმერთიანობის აღმსარებელია, ძე ღმერთი უკვე ღმერთად აღარ უნდა ჩაითვალოს, იმიტომ, რომ ორი ღმერთი ვერ იქნება და თუ ერთი ღმერთია მამა და ძე, მაშინ მეტნაკლებობა არ შეიძლება მათ შორის იყოს. ჩვენ ამ ყოველივედან კარგად ვხედავთ, რომ არიანელობა ფაქტობრივად ნოვატიანუსის ამ ცრუ სწავლების განვითარებაცაა, ოღონდ გაცილებით უფრო გამკვეთრებული.

ფაქტობრივად ნოვატიანუსი, ჩვენ შეგვიძლია ვთქვათ, რომ იზიარებს ჩვენს მიერ ადრე განხილული ცრუ მოძღვრების (ცრუ მოძღვრებას ძესთან დაკავშირებით, თორემ თავისთავად ჩვეულებრივი სწავლების) ენდიათეტური ანუ შინამდებარე და პროფორიკული ანუ წარმოთქმული, წარმოჩენილი სიტყვის შესახებ მოძღვრებას, რომ თითქოს ძე ღმერთი გარკვეულ პერიოდში იყო მამის წიაღში მყოფი ანუ შინაგანმდებარე სიტყვა და გარკვეულ ჟამს იგი წარმოითქვა მამისგან ანუ გამოვიდა ეს სიტყვა მამისგან, იშვა მამისგან და ამის [22]შემდეგაა ის თითქოს შობილი. ესაა ის ცრუ სწავლება რომლის თანახმადაც ძე, სიტყვა დაუსაბამოდ იყო მამის წიაღში, ჯერ კიდევ არ შობილი მისგან, შემდეგ კი მამის ნებით თითქოსდა განსაზღვრულ ჟამს იშვა მისგან არსთა შესაქმნელად. რაღაც შუალედური სურათი იქმნება ნოვატიანუსთან, რომ ერთი მხარეს არის მამა, მეორე მხარეს არის ქმნილება და მათ შორის არის ძე ღმერთი, რომელიც უწინარესია ყველა ქმნილებაზე, რადგან ძე ღმერთისგან იქმნება ყველაფერი, მაგრამ თვით ძე ღმერთი მომდევნოა მამისა იმიტომ, რომ მამისგანაა იგი შობილი. აი ამგვარ ცრუ სწავლებას აყალიბებს ნოვატიანუსი და ამიტომ მისი ეს პირდაპირი განაცხადი, რომ ძე მამაზე ნაკლები უნდა იყოს, რა თქმა უნდა, სუბორდინაციანიზმის ანუ დაქვემდებარებულობის ერესის ფორმულაა, ანუ ნოვატიანუსი, როგორც ერთ-ერთი მკვლევარი პირდაპირ აღნიშნავს, ძეს უქვემდებარებს მამას.

ასეთი სიმკვეთრე ზემორე გამონათქვამისა როგორ ჩანს იმითაცაა განპირობებული, რომ ნოვატიანუსი განყენებულად კი არ მსჯელობს [23]ყოვლადწმინდა სამების დოგმატზე, არამედ იგი თავის მოძღვრებას გადმოგვცემს პოლემიკურ ყალიბში, ის ეკამათება ვიღაცას და როგორც ცნობილია ეკამათება კერძოდ საბელიანელებს, საბელიანიზმს ზოგადად, რომელიც თავის მხრივ ასევე ცრუ მოძღვრებაა. საბელიანიზმი აღიარებდა ღვთის ჰიპოსტასურ ერთხატოვნებას, ღვთის ჰიპოსტასურ ერთპიროვნულობას და სწორედ ამას განაქიქებს ამ შემთხვევაში ნოვატიანუსი, მაგრამ თვით მეორე უკიდურესობაში ვარდება. ჩვენ სხვადროსაც არერთგზის აღგვინიშნავს, რომ ერესს ებრძვის არა მხოლოდ მართლმადიდებლობა, არამედ სხვა ერესიც და განსხვავება ამ ორ ბრძოლას შორის ისაა, რომ მართლმადიდებლობა ამა თუ იმ ერესს ებრძვის ობიექტურად, არაფანატიკურად, გულშემატკივრულად, განარჩევს რა ღირსეულ და უღირს მხარეებს და უარყოფს რა მხოლოდ ამ უკანასკნელთ, ე.ი. უღირს მხარეებს. მაშინ როცა ესა თუ ის ერესი სხვა ერესს ებრძვის მთლიანობითად, უარყოფს რა არა მხოლოდ უღირს ნაწილს მოძღვრებისას, არამედ ღირსეულსაც [24]ანუ ებრძვის ფანატიკურად და მთლიანად ჩქმალავს გასაკიცხი ერეტიკული მიმდინარეობის რაიმე მართებულ სწავლებასაც, ცხადია თუ ასეთი არსებობს მასში, და პაექრობს უეჭველად მანიაკურად, ანუ ძველქართულად ბორგნეულად, დაუნდობლად, უკიდურესი უშეღავათობით, რაც უეჭველად განაპირობებს თვით მოპაექრის მეორე უკიდურესობაში ანუ მეორე ერესში ჩავარდნას. ამიტომაა, რომ ყოველთვის სახეზეა ამა თუ იმ ერესის წინააღმდეგ ბრძოლის ორი გზა, ერთი მართლმადიდებლური, რასაც ობიექტური ჭეშმარიტების დადგენასთან მივყავართ ამა თუ იმ ცთომილებასთან დაკავშირებით, ზოგადად ცთომილებასთან დაკავშირებით, რომლის წიაღში შეიძლება რაღაც მართებული იყოს და ერეტიკული, რაც მეორე უკიდურესობაში, მეორე ერესში ჩავარდნას [25]იწვევს თვით მოპაექრისას.

 

236–ე რადიო საუბარი ქრისტიანული ლიტერატურის შესახებ

ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე

აუდიო ვერსია იხ:  https://www.youtube.com/watch?v=NUKE80nG3_A

 

ნოვატიანუსის სამოძღვრო გაუკუღმართება ძე ღმერთთან დაკავშირებით

საბელიანიზმი და მართლმადიდებლური მოძღვრება ყოვლადწმინდა სამების დოგმატის შესახებ

ჩვენს ბოლო შეხვედრაზე ვეხებოდით ნოვატიანუსის მოძღვრების ერთ-ერთ უმთავრეს გაუკუღმართებას, ძე ღმერთის დაკნინებას მისგან მამა ღმერთის აღმატებულებასთან შეფარდებით. სუბორდინაციანიზმის ერესი, რაც სწორედ ამგვარ დაქვემდებარებულობას გულისხმობს ყოვლადწმინდა სამების ჰიპოსტასთა შორის, ნოვატიანუსთან მთელი თავისი საშინელებით იჩენს თავს და როგორც წინა საუბრის ბოლოს აღვნიშნავდით შესაძლოა ერთ-ერთი ახსნა, ამგვარ უკიდურესობამდე მისვლისა ნოვატიანუსისგან, ყოფილიყო ისიც, რომ ნოვატიანუსის ამგვარი უკიდურესი ფორმით ფაქტობრივად დარღვევა ერთღმერთიანობისა ყოვლადწმინდა სამების პირების და სამღმერთიანობის ფაქტობრივი აღსარება მისგან, უკიდურესი და ერეტიკული რეაქცია ყოფილიყო მისგანვე სხვა ერესის მხილებისას. ჩვენ აღვნიშნავდით, რომ [1]ნოვატიანუსი დაუზოგავად ამხილებდა და ამ მხრივ, რა თქმა უნდა, მისი მხილება ცხადია მართებული იყო, სხვა არანაკლებ შემზარავ ერესს - საბელიანიზმს, რომელიც სამი ჰიპოსტასის აღსარების საპირისპიროდ ფაქტობრივად ერთ ჰიპოსტასურობას ქადაგებდა და მოძღვრობდა ყოვლადწმინდა სამებისას, ერთარსება ღვთისას. საბელიანიზმი არსებითად იგივე იუდაიზმია, რომელიც აღიარებს არა მხოლოდ ერთარსება ღმერთს, არამედ ღმერთის ერთ პიროვნებას. ამასვე იცავდა საბელიანიზმი, რომელიც ძეს და სულიწმინდას ახსენებს, თითქოს გარკვეულ პატივსაც განუკუთვნებს მათ, მაგრამ ეს პატივი მხოლოდ და მხოლოდ იმ ხარისხის არის, რომ ძე და სულიწმინდა მისგან აღსარებულია მარტოოდენ როგორც მამა ღმერთის ჰიპოსტასის თვისებები.

ჩვენ წინა საუბარში ამას ალბათ აღარც შევხებივართ, რომ საკუთრივ საბელიანიზმი [2]ყოველთვის ერთსახოვანი არ არის. არსებითად ორი მიმდინარეობა გამოიყოფა საბელიანიზმში, ანუ ერთარსება ღვთის ერთპიროვნულობის აღმსარებელ მწვალებლურ მოძღვრებაში, ე.წ. მოდალიზმი და დინამიზმი. მოდალისტები გახლდათ ის პირები, რომლებიც მამას, ძეს და სულიწმინდას ერთი და იმავე ჰიპოსტასის სახეობებად ანუ მოდუსებად, ნაირგვარობებად წარმოაჩენდნენ, რომ ჰიპოსტასი ერთი და იგივეა და ძალიან უხეშად რომ ვთქვათ ის თითქოსდა ფერს იცვლის და სხვადასხვა სახით, სხვადასხვა ფორმით, სხვადასხვა გამოხატულებით წარმოჩნდება. ხოლო რაც შეეხებათ დინამისტებს, ისინი იყვნენ ის საბელიანისტები, რომლებიც ძეს, სულიწმინდას და მამა ღმერთის ჰიპოსტასს ერთი ჰიპოსტასის მოდუსებად ანუ სახეობებად კი არ [3]მიიჩნევდნენ, არამედ ჰიპოსტასად აღიარებდნენ მხოლოდ მამა ღმერთს, ძესა და სულიწმინდას კი მამა ღმერთის ჰიპოსტასის მხოლოდ და მარტოოდენ თვისებებად და არა თვით მდგომ სრულ ჰიპოსტასებად, როგორც ეს მართლმადიდებლურ სწავლებაშია.

ამრიგად აი ამგვარ ერთპიროვნულობას ღვთისას, აღსარებულს საბალიანელებისგან უარყოფდა რა ნოვატიანუსი თვითონვე აღმოჩნდა მეორე უკიდურესობაში, მკვეთრად გათიშა რა ერთი მეორისგან სამი ჰიპოსტასი და ამით ფაქტობრივად სამღმერთიანობის აღსარებამდე მივიდა. ეს მკვეთრი გათიშვა უკვე იმ ყველაზე უფრო მძიმე შედეგამდეც მივიდა, რომ მან მეტნაკლებობა ანუ ხარისხობრივი მეტობა და ხარისხობრივი ნაკლებობა ივარაუდა და ირჯულმდებლა ყოვლადწმინდა სამებაში. რა თქმა უნდა, თუ ჩვენ მკვეთრად გავთიშავთ ერთი მეორისგან ყოვლადწმინდა სამების ჰიპოსტასებს, ამ დასკვნამდე თავისთავად მივალთ, იმიტომ, რომ შეუძლებელია [4]არსებობდეს სამი დამოუკიდებელი, თავისი ნების, თავისი მოქმედების მქონე ჰიპოსტასი და ამ დროს აბსოლუტურად ერთი ღმრთეებით ანუ ღმერთობით, ძალმოსილებით, პატივით და ასე შემდეგ. შესაბამისად ვისაც მკვეთრი დაცილება შემოაქვს ყოვლადწმინდა სამების ჰიპოსტასებში ის უეჭველად ნოვატიანუსის და სხვა სუბორდინაციანისტების ერესამდე მივა, რომ მათ შორის ხარისხობრივ მეტნაკლებობას შემოიტანს, მამას უფრო აღმატებულად მოიაზრებს აუცილებლად, ძეს უფრო დაკლებულად და უფრო კნინობითად და სულიწმინდას კიდევ უფრო დაკლებულად და კიდევ უფრო კნინობითად.

ამიტომაა, რომ ჩვენ ადრე წერილობითაც გამოგვითქვამს ეს აზრი და ამჯერადაც მკვეთრად აღვნიშნავთ, რომ უკიდურესად მცდარი ფორმულირებები, რომლებიც დღეს საქართველოში არაიშვიათად გვხვდება წერილობით პუბლიკაციებში, ე.წ. დოგმატურ პუბლიკაციებში, შემოღწეულია ფაქტობრივად საქართველოს [5]მართლმადიდებელი ეკლესიის გარკვეულ წევრებში, რუსულიდან თარგმანების სახით, ის ფორმულირებანი რომლებიც თვით რუსულშიც უკიდურესად მცდარია და შესაბამისად ქართულშიც. ვთქვათ ასეთი ფორმულირება, რომ სამების წევრებს ერთიმეორესთან მჭიდრო კავშირი აქვთ. ჩვენ ეს შავით თეთრზე დაბეჭდილი, დასტამბული, სახელმძღვანელოდ გავრცელებული ერესი ვამხილეთ. მაგრამ ამ შემთხვევაში ქართველ მთარგმნელს თუ ქართველ პიროვნებას, რომელსაც ეს ცდომილება შეემთხვა, შეიძლება ნაკლებად ვუსაყვედუროთ (თუმცა პასუხისმგებლობიდან არც ის თავისუფლდება, რადგან რასაც თარგმნი უნდა იცოდე), ნაკლებად იმიტომ, რომ თვით რუსულ, საკმაოდ აღიარებულ, დოგმატურ სახელმძღვანელოებში ეს დებულებანი ჩვენ არაერთგზის გვხვდება, მათ შორის უაღრესად პატივდებული და კვლავ აღვნიშნავთ აღიარებული პირების მიერ შედგენილ სახელმძღვანელოებში, რომ თითქოს ყოვლადწმინდა სამების პირებს ერთი მეორესთან მჭიდრო კავშირი აქვთ. ამგვარი ფორმულირება შეიძლება ითქვას ადამიანურ პიროვნებებზე, რომ მათ ერთი მეორესთან მჭიდრო კავშირი აქვთ, [6]შეიძლება ითქვას ანგელოზებზე რადგან ქმნილებების ამ ორ სახეობაში, ე.ი. ადამიანებთან და ანგელოზებთან, ჰიპოსტასები ყოვლითურთ თანამოპატივე და თანამოსაყდრენი არ არიან, მათ შორის აუცილებლად არის იერარქიულობა, ანუ ქმნილებაში თავისთავადაა იერარქიულობა და სადაც იერარქიულობაა იქ უკვე განსხვავებულობაა და ერთებაზე აღარ ვსაუბრობთ. ჩვენ არ ვამბობთ, რომ ერთი ანგელოზი არსებობს, ისევე როგორც ჩვენ არ ვამბობთ, რომ ერთი ადამიანი არსებობს, რადგან პირთა შორის იმდენი სხვაობაა, რაც მათ აბსოლუტურ ერთებას, ე.ი. არა მხოლოდ არსების მიხედვით, არამედ პიროვნული ქმედებებისა და ნებაყოფლობითი არჩევანის მიხედვით სხვადასხვად წარმოაჩენს. პეტრე და პავლე ბევრი რამით არიან ურთიერთისგან განსხვავებულნი და ისინი აბსოლუტურად ერთ ადამიანად ჩვენს წინაშე ვერ წარმოჩნდება, ვერ წამოჩნდება თავისი მოქმედების გამოვლინებით და თავისი პიროვნული არჩევანით. მაგრამ ყოვლადწმინდა სამების პიროვნებებზე ვამბობთ, რომ ისინი ერთი ღმერთია და ეს პრინციპული განსხვავებაა ამ შემთხვევაში, რომ ჩვენ არ ვამბობთ ადამიანთა სიმრავლეზე, რომ ისინი ერთი ადამიანია, არამედ ვამბობთ, რომ ადამიანთა სიმრავლეა, ადამიანები არიან. [7]ისევე როგორც ანგელოზებთან მიმართებაშიც მრავლობით ფორმას ვხმარობთ, მაგრამ არ ვამბობთ არანაირად ღმერთები, იმიტომ, რომ მიუხედავად პიროვნული თვითმდგომობისა, თვითსრულობისა და ყოვლადსრულობისა, მამა, ძე და სულიწმინდა ერთი ღმერთია, ერთი ღმერთია რადგან გარდა თითო-თითო ჰიპოსტასური ნიშნისა (მამისათვის მამობა, ძისთვის ძეობა ანუ შობილობა და სულიწმინდისათვის გამომავლობა) აღნიშნულ ჰიპოსტასებს აბსოლუტურად არაფერი არ განასხვავებთ ურთიერთისგან, არც პიროვნულად თიშავთ რაიმე სხვა თვისება მათ ერთი მეორისგან და მითუმეტეს ყოვლითურთ განუყოფელი ერთი არსება აქვთ. ანუ ისინი ყოვლითურთ ერთგვარად შემძლენი არიან, ერთნაირად შემოქმედნი არიან, ერთნაირად ცხოველმყოფელნი და მადლის მომნიჭებელნი და ა.შ. და თუ ყოვლითურთ ერთიდაიგივე თვისებები აქვთ მათ, როგორც ბუნებითად ასევე ჰიპოსტასურ გამოვლინებაში და შესაბამისად (ჰიპოსტასურ გამოვლინებაში ამ თვისებათა სიძლიერის თვალსაზრისით) [8]აბსოლუტურად ერთდაიგივეობა ვლინდება მათში, როგორ შეგვიძლია სამ ღმერთობაზე ვილაპარაკოთ. სამღმერთობა მხოლოდ მაშინ შეიძლება იქნეს დაშვებული თუ რაღაცით განსხვავებულია მამის მოქმედება ძისგან, ძის მოქმედება სულიწმინდისგან, რაღაცით განსხვავებულია მამის პიროვნული არჩევანი ძისგან და სულიწმინდისგან. თუ მამა რაღაცას ოდნავ მაინც ისეთს აღირჩევს პიროვნულად, რასაც იმავე წამს, იმავ დროულად და იმავე დოზით არ აღირჩევს ძე და ასევე სულიწმინდა, მაშინ, რა თქმა უნდა,  მათ შორის უკვე იმგვარი სხვაობა იჩენდა თავს რაც სამღმერთიანობის აღსარებამდე მიიყვანდა ამგვარი ცდომილებით დაბნელებულ გონებას. მაგრამ თუ ყოვლითურთ ერთმოქმედია მამა, ძე და სულიწმინდა, ერთმნებებელია, ერთ აღმრჩეველია, ერთ ცხოველმყოფელია, ერთ შემოქმედია და სხვა, როგორ შეგვიძლია ვისაუბროთ, რომ ის რაც ერთია არსებით, ის რაც ერთი ღმერთია, ამ ერთი ღმერთის პირებს ერთი მეორესთან მჭიდრო კავშირი ჰქონდეთ. მჭიდრო კი არა უმჭიდროესზე უმჭიდორესი, განუყოფელი ერთება აქვთ მათ არსობრივად [9]და განუყოფელნი არიან ჰიპოსტასურადაც ყოველ თავიანთ მოქმედებაში, თავიანთ ზრახვაში, თავიანთ ნებსით არჩევანში და სხვა. ასე რომ ამ მხრივ მათ აბსოლუტურად არაფერი არ განყოფთ. რასაც მამა აღირჩევს მამობრივად, რასაც მამა მოქმედებს, რასაც მამა ცხოველყოფს, აბსოლუტურად იმავეს და იმგვარადვე აღირჩევს, მოქმედებს და ცხოველყოფს ძეც ძეობრივად ანუ შობილობითად და აბსოლუტურად იმავეს აღირჩევს, მოქმედებს და ცხოველყოფს სულიწმინდა გამომავლობითად. ამ სამი პირის მხოლოდ არსებობის სახენია განსხვავებული, თორემ არსებობის სახეთა თვისებები და თვისებების მოქმედებაში და ნებაყოფლობით არჩევანში გამოვლინება ყოვლითურთ იგივეობრივია. ხოლო მყოფობის ანუ არსებობის სახენი იმითაა განსხვავებული, რომ მამა ღმერთია მამობრივად, იგივე ღმერთია [10]ძეც შობითად და იგივე ღმერთია სულიწმინდაც გამომავლობითად. აი ეს მამობა, ძეობა და გამომავლობა გახლავთ ერთიდაიგივე არსებობის ანუ ღმერთობის სახენი, წესნი, არსებობის წესის, არსებობის სახის, იგივე არსებობის გვარის მიხედვით (ბერძნული სიტყვა “ტროპოს” სწორედ ამ უკანასკნელი სამი ტერმინით ითარგმნეობდა ქართულად, ე.ი. ტროპოს გადმოიცემოდა როგორც წესი, როგორც გვარი და როგორც სახე. ამიტომ ბერძნული უაღრესად მნიშვნელოვანი დოგმატური გამონათქვამი “ტროპოს ჰიუპარქსეოს” (ჰიუპარქსის არის არსებობა), ანუ არსებობის ტროპოსი, ქართულად შეიძლება სამგვარად გამოითქვას, როგორც არსებობის წესი, არსებობის სახე და არსებობის გვარი, შესაბამისად იმისა თუ როგორ ვთარგმნით “ტროპოსს” ქართულად. არიან უდიდესი მთარგმნელები, რომლებიც ამ სიტყვას თარგმნიდნენ როგორც “წესი”, სხვანი თარგმნიდნენ, და ეს ყველაზე უფრო დაკანონებულია, როგორც “სახე”, და უფრო მოგვიანებით არსენ იყალთოელთან და გელათურ სკოლაში იგივე ტროპოსი [11]ითარგმნება როგორც “გვარი”). ანუ ამ არსებობის გვარით, არსებობის სახით და არსებობის წესით სხვაობს მხოლოდ მამა, ძე და სულიწმინდა. არსებობა ანუ ღმერთობა და ერთღმერთობა ერთიდაიგივეა მათში, მაგრამ ეს ღმერთობა მამობრივად აქვს მამას, შობითად აქვს ძეს და გამომავლობითად აქვს სულიწმინდას, მაგრამ ერთიდაიგივე აქვთ სამივეს და ერთგვარად აქვს ეს ერთიდაიგივე სამივე მათგანს. ამიტომაა ისინი ერთი ღმერთი და შესაბამისად ერთი ღმერთის ჰიპოსტასებზე ჩვენ  არ უნდა ვთქვათ, რომ მათ ერთმანეთთან მჭიდრო კავშირი აქვთ, რადგან ეს მჭიდრო კავშირი, კვლავ აღვნიშნავთ, უეჭველად ქმნის ჩვენს წინაშე ისეთ განწყობას, რომ თითქოსდა სხვადასხვა რეალობებეზე ვსაუბრობთ, რომლებიც ერთიმეორესთან ახლოს არიან, როგორც ადამიანებზე და ანგელოზებზე შეგვიძლია ვთქვათ დაახლოებით იგივე განწყობა გადაგვაქვს ყოვლადწმინდა სამებაზეც. ამიტომ ის კი არ უნდა ვთქვათ, რომ სამების პირებს ერთმანეთთან მჭიდრო კავშირი აქვთ, არამედ ის რომ ყოვლადწმინდა სამების პირნი მარადიულად ურთიერთგანუყოფელნი არიან და მარადიულად შეურწყმელნი, ანუ სამივე პირი ერთი ღმერთია.

ყოვლადწმინდა [12]სამების ჰიპოსტასთა განუყოფლობა, მათი ერთება, რომ ისინი მრავალღმერთობისკენ კი არ მიგვითითებენ, არამედ ერთი ღმერთია მამა, ძე და სულიწმინდა და ერთი ღმერთის შიგნით უკვე იმხელა განუყოფლობა და ერთიანობაა, რომ იქ სიმჭიდროვეზე ლაპარაკი უკვე დაკნინებაა ამ უზენაესი ერთობისა, ეს ყოველივე ჩვენს წინაშე უშესანიშნავესად იქნება გაცნობიერებული თუ მოვიტანთ ციტატას წმ. გრიგოლ ღვთისმეტყველისგან, რომელიც ჰიპოსტასთა მიმართ შესანიშნავ სწავლებას გვაწვდის, რომ “არანაკლებ ერთია თითოეული ჰიპოსტასი ყოვლადწმინდა სამებისა, არანაკლებ ერთია თავისი თავის მიმართ, ვიდრე მეორის მიმართ”. ამ გამონათქვამის შინაარსს ამჯერად  ანალიზს არ გავუკეთებთ (თუმცა კი ძნელად გასაგებია), მაგრამ ეს გამონათქვამიც კი, თუნდაც ბოლომდე ვერ ჩავწვდეთ მას, თავისთავად უაღრესად შთამბეჭდავია და უზენაესი ერთების, არსობრივი ერთების და პიროვნულად [13]შეურწყმელი, მაგრამ განუყოფელი სამების შესანიშნავი დადასტურება გახლავთ.

ამიტომ როდესაც ერთი ჭეშმარიტება ირღვევა, ანუ ერთი დოგმატი საფრთხის ქვეშ დგება და გაუკუღმართდება ვინმე ცდომილი თეოლოგის გონებაში, იქ, რა თქმა უნდა, თავს იჩენს მეორე დოგმატის გაუკუღმართებაც. შესაბამისად პიროვნება, რომელიც მხოლოდ ერთ დოგმატთანაა გაუკუღმართებული და სხვას ებრძვის სხვა დოგმატთან დაკავშირებით, რადგანაც ის უკვე ერეტიკული ფსიქოლოგიისა და ერეტიკული ცნობიერებისაა, მიუხედავად იმისა, რომ რომელიმე კონკრეტულ შემთხვევაში შესაძლოა ის სავსებით მართებულ ბრძოლას აწარმოებდეს სხვა კუთხით რომელიღაც სხვა ერეტიკოსისადმი, მაინც მისი ერეტიკული ცნობიერება ამ პიროვნების, ამ შემთხვევაში ანტიერეტიკულ მოქმედებას, ჩვეულებრივ შეიძლება უშედეგოს ჰყოფდეს და მას სხვა საპირისპირო ერესში აღმოაჩენდეს. ებრძოდა რა ნოვატიანუსი საბელიანიზმის [14]ერთპიროვნულობას, რომელიც, როგორც უკვე ვთქვით, ურთიერთ შეარწყმიდა და აღრევდა მამის, ძისა და სულიწმინდის ჰიპოსტასებს, ის ამ ჰიპოსტასთა უკიდურეს გათიშულობამდე და ფაქტობრივად სამღმერთიანობამდე მივიდა, იმიტომ, რომ იგი საბელიანიზმს უარყოფდა არა მართლმადიდებლურად, არამედ ერეტიკული, ფანატიკური, ძველი ქართული ტერმინი რომ მოვიხმოთ, სიბორგილით ანუ მანიაკურობით (“მანია” ძველ ქართულად ითარგმნებოდა როგორც სიბორგილი).

ამის აღნიშვნა ჩვენ წინა საუბარშივე გვქონდა განზრახული, მაგრამ რამდენადაც ვერ შევძელით ეს ყოველივე მაშინვე წარმოგვეჩინა, წინა საუბრის დასასრულს სწორედ ეს დავტოვეთ სასაუბრო თემად, ამ საკითხის ბოლომდე მიყვანა აღნიშნული კუთხით, თუ რამ გამოიწვია ნოვატიანუსის, ამ საკმაოდ განათლებული და ღვთისმეტყველებაში ჩახედული პიროვნების, ამგვარი დოგმატური გაუკუღმართება. და როგორც აღვნიშნეთ შესაძლოა მიზეზი ის უნდა ყოფილიყო, რომ ებრძოდა რა საბელიანიზმს ანუ საპირისპირო ერესს, ამ ერესს [15]ებრძოდა არა მართლმადიდებლურად, არა თანაშეზომილად, თანაზომიერად, არამედ ფანატიკური უშეღავათობით, რამაც თვით მისი საპირისპირო ერესისკენ მიდრეკა განაპირობა და ეს საპირისპირო ერესია სწორედ სუბორდინაციანიზმი. ამიტომაა, რომ საბელიანიზმთან დაკავშირებითაც, რომელიც როგორც აღვნიშნეთ უარყოფდა ღვთის სამ პიროვნულობას და იუდეველთა მსგავსად ერთპიროვნულობას აღიარებდა, მართლმადიდებ-ლურმა ღვთისმეტყველებამ იმ ბრძოლის საფუძველზე, რომ მართლმადიებელი მამებიც ებრძოდნენ რა საბელიანიზმს და ებრძოდნენ მართლმადიდებლურად, ანუ ზომიერად, თანაშეზომილად (ცთომილებისადმი თანაშეზომილად და არა ზეჭარბად, გარდამეტებულად და ფანატიკური აღბორგებულობით), ჩამოაყალიბა ამ ცთომილების უარმყოფელი დოგმატი, რომ მამა, ძე და სული არ შეერწყმიან ჰიპოსტასურად ურთიერთს, რადგან მარადის ფლობენ ურთიერთისგან განმასხვავებელ თითო-თითო თვისებას, [16]კერძოდ კვლავ აღვნიშნავთ, მამა მამობას ანუ უშობელობას, იგივე უმიზეზობას, მშობლობას და გამომავლინებლობას. ეს ყველა ერთი დიდი თვისებაა მამისა ცალ-ცალკე დაყოფილი ჩვენს გონებაში, მამა ღმერთს ერთი ჰიპოსტასური თვისება აქვს ძისგან განმასხვავებელი და ესაა მამობა, მაგრამ ეს მამობა შეიძლება სხვადასხვა სიტყვით გამოითქვას, რომ მამობა იგივე უშობელობაა (ჭეშმარიტი მამობა ამას ნიშნავს, რადგან მამაც თუ ვინმესგანაა ნაშობი ის ყოვლითურთ მამა აღარ ყოფილა, არამედ რაღაც კუთხით თვითონაც ყოფილა შობილი, ამიტომ ბუნებითი და ნამდვილი მამობა სრულ უშობელობას გულისხმობს და შესაბამისად მამობა და უშობელობა ერთი და იგივეა), უშობელობა კი აგრეთვე გულისხმობს უმიზეზობასაც, რომ მიზეზობრიობა მხოლოდ ორი კუთხით შეიძლება ვლინდებოდეს, 1) ქმნილებითი კუთხით, როცა ვინმესგან ვინმე იქმნება და ეს შექმნილი თავის მიზეზად შემქმნელს გულისხმობს, როგორც ყოველივე ღვთისგანაა შექმნილი და ღმერთია მიზეზი ყოველივესი, ხოლო მთელ ქმნილებას მიზეზად ყავს ღმერთი როგორც მისი შემოქმედი, ანუ ერთია ქმნილებითი მიზეზი და მეორეა 2) მშობელობითი მიზეზი, რომ მაგალითად [17]ძე მამისგანაა შობილი და შესაბამისად მისი მშობელობითი მიზეზი მამაა. მაგრამ თუ მამა არვისგან არ არის ნაშობი ანუ უშობელია, თავისთავად ცხადია, მას არანაირი ქმნილებითი მიზეზი არ აქვს, იმიტომ, რომ ღმერთი ყოვლად შეუქმნელია და ამავე დროს კონკრეტულად მამას არ ჰყავს არც მშობელობითი მიზეზი, განსხვავებით ძისგან, რომელსაც მშობელობით მიზეზად ჰყავს მამა. შესაბამისად ყოვლადწმინდა სამების წიაღში მამა არის ყოვლად უმიზეზო, ძე არის მამისგან მიზეზოვანი შობითად და სულიწმინდაც მამისგან მიზეზოვანი გამოვლენითად, იმიტომ, რომ მამისგან გამოვლინდება ის. მაგრამ მამა არც არვისგან იშვება და არც არვისგან გამოვლინდება და ამიტომ ვამბობთ, რომ მამობა იგივე უშობელობა და იგივე უმიზეზობაა, ამავე დროს კი იგივე მშობლობა, რადგან მამისგან იშვება ძე, და იგივე გამომავლინებლობა, რადგან მამა გამოავლინებს სულს. ეს ამავე დროს იმას ნიშნავს, რომ მამა არის როგორც ყოველივეს მიმცემი ძისა და სულისადმი, ძის არქეტიპი ანუ პირველსახე, ძე კი არის მისი ხატი. [18]ანუ ეს ერთი თვისება მამობა აი ამდენ თვისებად შეიძლება სხვადასხვა სიტყვის სახით გამოითქვას, ეს ყოველივე მამას განეკუთვნება და ამით განსხვავდება ის ძისგან და სულიწმინდისგან. ძე ფლობს ძეობას და ეს სიტყვაც ძეობა შეიძლება სხვადასხვა ტერმინებით გადმოიცეს, ანუ ის ნიშნავს აგრეთვე შობილობას, მხოლოდშობილობას, რადგან მამას სხვა ძე არ ჰყავს და ხატოვნობას, რომ იგი მამისადმი ანუ არქეტიპისადმი არის ხატი და მამისგან მიზეზოვნობას, რომ ძეს მიზეზად ჰყავს მამა, რომ მისი მიზეზია მამა. აგრეთვე სულიწმინდის თვისებაა სულობა ანუ იგივე გამომავლობა, მამისგან მიზეზოვნობა და ხატოვნობა, რომ ის არის ძე ღმერთის სრული ხატი, ძე ღმერთი მამის ხატი და მამა ღმერთი არის არქეტიპი ანუ პირველ ხატი.

აი ეს დოგმატი ჩამოაყალიბა მამა ღმერთთან, ძე ღმერთთან და სულიწმინდასთან, სამ პირთან დაკავშირებით, ყოვლადწმინდა სამების ერთარსება ღვთის მიმართ მართლმადიდებლობამ, მაგრამ როგორც აღვნიშნეთ მართლმადიდებლობის გარდა იმავე საბელიანიზმს უპირისპირდებოდა თვით ნოვატიანუსიც, მაგრამ რადგანაც იგი [19]საბელიანიზმს ეპაექრებოდა სწორედ ერეტიკულად ანუ ფანატიკურად, უკიდურესი უშეღავათობით, შესაბამისად მართლმადიდებლური პაექრობის შედეგისგან განსხვავებით, ხოლო მართლმადიდებლური პაექრობის შედეგი იყო ამ უსაღვთოესი დოგმატის ჩამოყალიბება, ნოვატიანუსი მეორე უკიდურესობაში, მეორე ერესში, კერძოდ სუბორდინაციანიზმში, ჩავარდა. აქ იგულისხმება ის, რომ თუმცა მართლმადიდებლობა საბელიანიზმის უარყოფის შედეგად ღვთის უეჭველ სამპიროვნულობას ბრძანებს და ეს სამპიროვნულობა არასოდეს არ შეირწყმის ერთპიროვნულობად, მიუხედავად ამისა ხსენებული უარყოფა საბელიანიზმისა მართლმადიდებლობისაგან, კვლავ აღვნიშნავთ, არ მომხდარა ფანატიკურად ანუ აბსოლუტურად [20]საპირისპირო უკიდურესობამდე მისვლით. ამიტომაა, რომ მართლმადიდებლობა უცვალებელ დოგმატად ადგენს სამი სრული ჰიპოსტასის მამის, ძისა და სულის აღიარებას, თუმცა ხსენებულ სამ ჰიპოსტასს იგი განიხილავს მარტოოდენ თითო ჰიპოსტასური თვისებით განსხვავებულად ურთიერთისგან, ხოლო ყველა სხვა ჰიპოსტასური და, რა თქმა უნდა, არსობრივი თვისებით სრულიად ერთიანს და საკუთრივ არსების მიხედვით აბსოლუტურად განუყოფელს, აბსოლუტურად ერთს, რის გამოც, მიუხედავად სამპიროვნულობის უცილობელი აღიარებისა, ეკლესია ამავე დროს უცილობლადვე აღიარებს, რომ ეს სამი პირი ყოვლითურთ ერთი არსებისაა, ერთარსია და თანაარსია, ანუ ერთი ღმრთეებაა, ერთი ღმერთია, ერთმოქმედია, ერთი ცხოველმყოფელია, ერთი ნების მქონეა, ერთი ყოვლის მპყრობელია, ერთი ყოვლად ძლიერი არსია ანუ ერთი ყოვლად ძლიერი ზესთა არსია, აგრეთვე ერთი დაუსაბამო ზესთა ღმერთია და სხვა. მართლმადიდებლობისგან განსხვავებით კი ნოვატიანუსი [21]საბელიანიზმის უარყოფისას მეორე უკიდურესობამდე მიდის და ღვთის ერთპიროვნულობის ანუ იგივე საბელიანიზმის საპირისპიროდ, არა მხოლოდ ღვთის სამპიროვნულობის აღიარებას უშვებს, რაც იგივე მართლმადიდებლური სწავლებაა, არამედ ნაცვლად საბელიანური შერწყმისა უკიდურესად განყოფს ურთერთისგან მამას, ძეს და სულიწმინდას, რითაც სამი სხვადასხვა ხარისხისა და ძალის მქონე ჰიპოსტასის აღიარებამდე მიდის. თუ მამა უფრო ძლიერია, ძე უფრო ნაკლებად ძლიერი და სულიწმინდა კიდევ უფრო ნაკლებად, რა თქმა უნდა, უკვე სამ ღმერთთან გვქონია საქმე და არა ერთ ღმერთთან.

აი ამ მკვეთრი სუბორდინაციანიზმის ანუ დაქვემდებარებულობის გამომხატველი სიტყვები ნოვატიანუსისა: “იღებს რა განწმენდას მამისგან (ძე) იგი ცხადია არ არის მამა, არამედ ძე. იგი რომ მამა ყოფილიყო განწმენდის მბოძებელი იქნებოდა და არა მიმღები (როგორც ვხედავთ აქ უარყოფილია ის, რომ [22]თითქოს ძეს არ შეუძლია განწმენდის მინიჭება, რომ თითქოს ის მხოლოდ მიმღებია ამ განწმენდისა), პირიქით თვითვე ამტკიცებს, რომ მამისგან მიიღო მან განწმენდა, ხოლო განწმენდის მიღებით იგი ადასტურებს რომ ნაკლებია მამაზე”. ძისგან აღნიშვნით, რომ მან მამისგან მიიღო განწმენდა, რა თქმა უნდა, კაცობრივი ბუნებაა წარმოჩენილი, რომ ღმრთეებამ სცხო მაცხოვრის ერთ პიროვნებაში მისსავე კაცებას და განაღმრთო იგი, განაღმრთო იმ გაგებით და იმ ფარგლებში, როგორც ეს ჩვენ განგვიხილავს სხვადასხვა შემთხვევაში. ნოვატიანუსის ეს სიტყვები უკიდურესად მკვეთრად წარმოაჩენს თუ როგორ კნინობს მის ცდომილ გონებაში ძე ღმერთი მამა ღმერთთან მიმართებით, ის ხომ პირდაპირ ამბობს, რომ “განწმენდის მიღებით ძე ადასტურებს რომ იგი ნაკლებია მამაზე და ამით წარმოაჩენს, რომ ძეა იგი და არა მამა”, ე.ი. ძე რომ ნაკლებია თითქოს მამაზე [23]ეს ნოვატიანუსისთვის სრულიად უეჭველი ყოფილა.

ჩვენ შეგვიძლია აქვე იმასაც მივაქციოთ ყურადღება, რომ ნოვატიანუსი მხოლოდ ამ თვალსაზრისით არ აკნინებს ძე ღმერთს, არამედ აგრეთვე აკნინებს რა მას მამასთან მიმართებით, იმდენად ქვემორე ხარისხამდე ჩამოჰყავს იგი, რომ ერთი მხრივ თითქოს ყოვლადწმინდა სამების წიაღსაც განუკუთვნებს მას, მაგრამ მეორე მხრივ ანგელოზის ხარისხს უთანაბრებს და ეს, რა თქმა უნდა, თუ უფრო მეტი არა არანაკლები გაუკუღმართებაა ვიდრე ზემორე აღნიშნული.

 

 

237–ე რადიო საუბარი ქრისტიანული ლიტერატურის შესახებ

ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე

აუდიო ვერსია იხ:  https://www.youtube.com/watch?v=BeTgXCerw7E

ნოვატიანუსის სამოძღვრო გაუკუღმართება ყოვლადწმინდა სამების დოგმატთან დაკავშირებით

ჩვენ კვლავ ნოვატიანუსის შესახებ გვექნება განხილვა. მსმენელს ალბათ ახსოვს, რომ შევჩერდით ნოვატიანუსის ერთ საკმაოდ მძიმე შედეგების მომტან გაუკუღმართებამდე, მძიმე შედეგების მომტანს მისი ცნობიერებისთვის, მისი მსოფლმხედველობისთვის და ფაქტობრივად ნოვატიანუსის არსებაში ქრისტიანული სარწმუნოების აღმომფხვრელს, როდესაც მან ძე ღმერთი ერთი მხრივ მამა ღმერთზე კნინობითად, დაკლებულად, მასზე უფრო ნაკლები ღმერთობის მქონედ წარმოაჩინა და მეორე მხრივ მამა ღმერთზე ქვემოთ დაამდაბლა რა მან ძე ღმერთის ღირსება, ანგელოზებსაც გაუთანაბრა იგი, ე.ი. ესოდენ დააკნინა ბუნებითი ღმერთი, მეორე ჰიპოსტასი ყოვლადწმინდა სამებისა. თითქოს მან ამგვარი თეზა შეიმუშავა ასეთი დაკნინების მისაჩქმალად, რომ ღმერთობა კი არ გააუქმა ძე ღმერთისა მან, [1]არამედ ღმერთობასთან ერთად მას ანგელოზობაც განუკუთვნა. მაგრამ ეს არის მხოლოდ გარეგანი მცდელობა, ძალიან უშედეგო ალბათ, და ძნელად დამფარველი შინაგანი ჩანაფიქრისა, ცთომილი აზრის როგორმე რაღაც საფარველით გავრცელებისა და ამ ცდომილი აზრის ქადაგებისა, რადგან ღმერთობა მას ჯერ კიდევ მაშინ აქვს გაუქმებული ძე ღმერთისთვის, როდესაც იგი მამა ღმერთზე უფრო კნინობითად წარმოგვისახა. აქ უკვე გაუქმებულია ძე ღმერთის ღმერთობა იმიტომ, რომ ნოვატიანუსი და ზოგადად რომ ვთქვათ ყველა საღად მოაზროვნე აუცილებლად ერთ საწყისს აღიარებს ანუ ერთ ღმერთს, შეუძლებელია რომ მრავალი ღმერთი არსებობდეს, და თუ მამა ღმერთზე დაკლებულია ძე ღმერთი ე.ი. მისგან განსხვავებულიცაა, ორივე შეუძლებელია რომ ბუნებითი და ნამდვილი ღმერთი იყოს (ასეთ შემთხვევაში), რადგან ერთიდაიგივე ღმერთი შეუძლებელია თავის თავში აღმატებული ძლიერების მქონეც იყოს მამის სახით და [2]დაკლებული ძლიერების მქონეც ძის სახით. ასე რომ სადაც ხარიხსობრივი და იერარქიული მეტ-ნაკლებობაა იქ უკვე აუცილებლად ერთ-ერთს უნდა მიენიჭოს საწყისის ფუნქცია, საწყისის ღირსება და მეორე მისგან წარმოქმნილად, მისგან შექმნილად უნდა დაისახოს. და რადგან აღმატებულად ნოვატიანუსისთვის მამა ღმერთი წარმოჩნდება, შესაბამისად არიანელთა მსგავსად მისთვის ბუნებითი ღმერთი მხოლოდ მამაა და ძე ღმერთისთვის ბუნებითი ღმერთობა გაუქმებულია. ნოვატიანუსი რომ ღმერთს, ამ ტერმინს ძის მიმართ იყენებს, ეს არაფერს არ ნიშნავს, არიანელებიც არაიშვიათად განუკუთვნებდნენ ტერმინ “ღმერთს” ძეს, მაგრამ ყველა ასეთ შემთხვევაში თვით მათივე განმარტებით ისინი ტერმინ ღმერთში მხოლოდ პირობით შინაარსს დებდნენ, არა ბუნებითი, არა ნამდვილი ღმერთი, არამედ მადლით მინიჭებული ღმერთობა, როგორც ღმერთობა მიენიჭებათ ვთქვათ ანგელოზებს და წმინდა ადამიანებს, ადამიანებსაც და ანგელოზებსაც მადლით ღმერთები ეწოდებათ პირობითად. [3]აი ამ გაგებით განუკუთვნებდა ნოვატიანუსიც ტერმინ ღმერთს ძეს და ეს უკვე იმის დასტურია, რომ ბუნებითი ღმერთობა მას ძისგან აღხოცილი აქვს. ასე რომ მიუხედავად ამგვარი დაშვებისა, რომ იგი ღმერთობასაც უნარჩუნებს თითქოს ძეს და ამ დროს ანგელოზობასაც განუკუთვნებს, ეს მის ცდომილებას ოდნავადაც ვერ ამსუბუქებს, რადგანაც ღმერთობა მას უკვე უარყოფილი აქვს ძისთვის და ამას ემატება უკვე ის, რომ ანგელოზობის ხარისხიც განკუთვნილია მისგან ძისადმი, ანუ ძე ნოვატიანუსისგან ჩამოქვეითებულია, ძველი ქართული ტერმინი რომ მოვიხმოთ, შთამომდაბლებულია ანუ დადაბლებულია ანგელოზთა ანუ ქმნილებათა ხარისხამდე. მოვიტანთ შესაბამის ციტატას სადაც ეს მწვალებლური აზრი მკვეთრად იჩენს თავს, ნოვატიანუსი ამბობს: “ქრისტე არის ერთდროულად ანგელოზიც და ღმერთიც. ამგვარი დახასიათება არ შეიძლება შეესადაგებოდეს და უკავშირდებოდეს მამას (ნოვატიანუსისთვის ღმერთი მხოლოდ მამაა. აქაც ჩანს რომ ის მამისგან ფაქტობრივად მიჯნავს ძეს), რომელიც მხოლოდ ღმერთია. [4]პირიქით ეს შეიძლება განეკუთვნოს საკუთრივად ქრისტეს, რადგან სწორედ მასთან დაკავშირებით გაცხადდა, რომ არ იყო იგი მარტოოდენ ღმერთი, არამედ იყო აგრეთვე ანგელოზიც. შესაბამისად აშკარაა, რომ ჩვენს საკითხავში (იგულისხმება შესაქმის 21 თავის 17 მუხლი, რაც ამ ციტატის უწინარეს არის ნოვატიანუსისგან მოტანილი, რომელსაც განიხილავს იგი) არათუ მამა ესაუბრებოდა აგარს, არამედ ქრისტე, რომელიც მხოლოდ ღმერთი არ არის, არამედ ერთადერთია ვისაც თანაბრად შეჰფერის აგრეთვე ანგელოზის სახელიც, გამომდინარე იქიდან, რომ იგი გახდა დიდისა ზრახვისა ანგელოზი”. ეს ბოლო ფრაზა “დიდისა ზრახვისა ანგელოზი” გახლავთ ესაიას წინასწარმეტყველების 9 თავის 6-ე მუხლი, რომელიც ცნობილია და მაცხოვრისადმი თქმული სიტყვებია, ეპითეტი, მაგრამ ეს ეპითეტი არასოდეს არცერთი მართლმადიდებელი მოძღვრისგან პირდაპირი მნიშვნელობით არ გაგებულა ძისადმი. [5]ეს ერთ-ერთი იმდაგვარი ეპითეტია როგორიც ძეზე ითქმის სხვადასხვა შემთხვევაში, უკიდურესად კნინობითი სახელებიც კი. მაგალითად შორს რომ არ წავიდეთ და გადავშალოთ იოანე საბანისძისგან აღწერილი წმ. აბო თბილელის მარტვილობა, იქ მეორე თავში ჩამოთვლილია მაცხოვრის სახელები და ამ სახელთა შორის ბევრს ვიპოვით ისეთს, რომლებიც, რა თქმა უნდა, ამქვეყნიურია, მატერიალურია და სიმბოლურადაა მხოლოდ მისდამი თქმული და არანაირად პირდაპირი მნიშვნელობით. სიმბოლურად კი მაცხოვარს ეწოდება კაციც, მატლიც, მარილიც, მარგალიტიც და აურაცხელი სხვა რამ თავ-თავისი განმარტებით, და ერთ-ერთი ასეთი პირობითი სახელი ძისა არის სწორედ “დიდისა ზრახვისა ანგელოზი”. მაგრამ აქ ტერმინ ანგელოზში იგულისხმება არა ქმნილება ანგელოზი, არამედ ანგელოზი არის თავისი, როგორც ლექსიკური ერთეული, თავისი სემანტიკური დატვირთვით მოხმობილი, ხოლო სემანტიკურად ანუ შინაარსით ანგელოზი ნიშნავს მაუწყებელს, მაცნეს, გამაცხადებელს, ხოლო ზრახვა ამ შემთხვევაში ნიშნავს დიდ აზრს და სხვას არაფერს (ბერძნ. [6]“ბულე”), განზრახვას, ჩანაფიქრს, ანუ დიდი აზრის გამაცხადებელს, რომელიც არის ძე ღმერთი ვინც თავისი განკაცებისას ყველაზე უფრო აღმატებული აზრი გააცხადა მთელი ქმნილების წინაშე და ესოდენ აღმატებული აზრი ქმნილებას, რა თქმა უნდა, არასოდეს არ დაუტევია თავის თავში, ქმნილება არასოდეს არ გამხდარა ღირსი იმისა, რომ ასეთი აღმატებული აზრი მისდამი გაცხადებულიყო. ამიტომ ეწოდება ისაიასგან სიმბოლურად, წინასწარმეტყველურად, ძე ღმერთს დიდისა ზრახვისა ანგელოზი ანუ ახალ ქართულად თუ ვიტყვით დიდი აზრის, დიდი ჩანაფიქრის, დიდი განზრახვის მაუწყებელი და გამაცხადებელი მთელი ქმნილებისადმი. მაგრამ ნოვატიანუსი, რომელიც სხვადასხვა კუთხით და სხვადასხვა მიზანდასახულობით ცდილობს ძე ღმერთის ანგელოზობის დამტკიცებას, რომ ის ამავე დროს, გარდა ვითომცდა მისი გაგებით, როგორც თვითონ ამას უშვებს, ღმერთობისა, ანგელოზიც ყოფილა, ანუ ქმნილება. ეს რაღაც სიმბიოზი, [7]თანაარსებობა ძეში ერთი მხრივ ღმერთისა და მეორე მხრივ ანგელოზისა იმდენად უცხო მოძღვრებად ჩანს, რომ არათუ მართლმადიდებლობასთან, არამედ ზოგადად ადამიანურ საღ გონებასთან მას ძალიან ნაკლები კავშირი შეიძლება ჰქონდეს. მაგრამ თვითონ ნოვატიანუსი განაგრძობს: “ეს სახელი ანგელოზისა (იგულისხმება სიტყვები “დიდისა ზრახვისა ანგელოზი) მას მიეცა, რადგან იგი გამომაცხადებელია მამის წიაღში დაფარული ზრახვისა”. ეს ცხადია მართალია, რომ მამისეული უღრმესი აზრის გამაცხადებელია ქმნილების წინაშე ძე, მაგრამ გამაცხადებელია არა მონურად, არა მსახურებითად, როგორც ანგელოზი ემსახურება ღმერთს, არამედ ღმერთულად, თანასწორად მამისადმი ანუ ძეობრივად.

თვით განკაცების ჟამსაც, ჩვენ შეიძლება ოდნავ გადავუხვიოთ და ისიც ავღნიშნოთ, რომ როდესაც ძე ღმერთი განკაცდა და მონის ხატი მიიღო (ადამიანი მონაა ღვთისა), ანუ მიიღო ადამიანობა, ე.ი. ამ ადამიანობის ანუ მონობის ბუნება მან ითვისა. მაგრამ [8]როგორც ზოგიერთი ღვთისმეტყველი ამ საკითხმა უაღრესად დააბნია ჩვენ ბევრ თანამედროვე პუბლიკაციაში (რუსლში, ქართულში) შეგვიძლია უპირობოდ წავიკითხოთ, რომ თითქოს მაცხოვარი მართლაც გახდა მონა, მაშინ როცა ეკლესიური სწავლება სრულიად ხაზგასმით გვაუწყებს ჩვენ, რომ მაცხოვარმა მონის ხატი მიიღო, მონური ბუნების ადამიანობა მიიღო, მაგრამ არასოდეს და არანაირად არ მიუღია თვითონ მონობა. პირუკუ რაწამს მიიღო მან მონური თვისების მქონე ადამიანური ბუნება ეს ადამიანური ბუნება მყისვე მეუფებრივი გახადა, ღვთიური და ხელმწიფური გახადა, ისევე როგორც მაცხოვარმა მიიღო ცოდვისგან დაცემული ადამიანური ბუნება მაგრამ არანაირად არ მიუღია თვითონ ცოდვილიანობა და მიიღო რა ცოდვისგან დაცემული ადამიანური ბუნება, თავისი ღვაწლით კვლავ აღადგინა ეს ადამიანური ბუნება თავდაპირველ უცოდველობამდე. ამგვარადვე მაცხოვარმა მიიღო მონური თვისების მქონე ადამიანური ბუნება, იმიტომ, რომ ადამიანური ბუნება თავისთავად აუცილებლად მონური თვისებისაა და მსახურია ღვთისა, მაგრამ რაწამს მიიღო ეს მონური თვისების მქონე ადამიანური ბუნება, არანაირად არ მიუღია რა [9]თავად მონურობა, ეს ბუნება მყისვე მეუფებრივი გახადა. ამიტომ თქმა იმისა, რომ მაცხოვარი განკაცების ჟამს ადამიანი იყო იმ გაგებით, რომ ჩვენებრ მონა იყო, ჩვენებრ უმეცარი მომავლისა რეალურად და ნამდვილად მოქმედებაში, ეს ყოველივე ეკლესიის მამათა მიერ ანათემირებული გახლავთ. ჩვენ ამ საკითხზე ცოტა ხნის წინ სპეციალური ნაშრომიც გამოვაქვეყნეთ, რადგან ეს ერთ-ერთი უმძიმესი დარღვევაა ჭეშმარიტი სწავლებისა, მაცხოვრის, განკაცებული ღვთის აღიარება და მიჩნევა რეალურად, ნამდვილად, ე.ი. მოქმედებაში გამოვლენითად უმეცრების მქონეთ, მონად, არაცხოველმყოფლად და კაცობრივი ნებით შეზღუდულად. ეს ყველაფერი მართლმადიდებელ მამათაგან დაგმობილია და დაგმობილია იმიტომ, რომ ეს გახლავთ ნესტორიანიზმის საშინელი ერესი, ნესტორიანიზმის ბაცილა. ამ საკითხით დაინტერესებულ პირებს შეუძლიათ ნახონ ჩვენი ბოლოდორინდელი პუბლიკაცია სათაურით “მართლაც ვის შემოაქვს შფოთი და დამღუპველი მოძღვრებანი [10]საქართველოს სამოციქულო ეკლესიაში”.

ამჯერად დავუბრუნდებით ნოვატიანუსს და მისი სიტყვების ციტირებას განვაგრძობთ, იგი აღნიშნავს, რომ “ეს სახელი ანგელოზისა მას მიეცა (დიდისა ზრახვისა ანგელოზი), რადგან იგი გამომაცხადებელია მამის წიაღში დაფარული ზრახვისა, როგორც ამას სწამებს წმ. იოანე (იგულისხმება იოანეს სახარება 1,18). ამიტომ რადგან წმ. იოანეს აღიარებით ამ პირმა (ძემ), რომელიც გამომაცხადებელია მამის დაფარული განზრახვისა, ხორცი შეისხა ამ განზრახვის გასაცხადებლად, უნდა დავასკვნათ (როგორ ასკვნის ეს აბსოლუტურად გაუგებარია, სრული აბსურდია), რომ ქრისტე არის არა მხოლოდ ადამიანი, არამედ აგრეთვე ანგელოზიც. ამასთან იგი თავის თავს ავლენს წერილში როგორც არა მხოლოდ ანგელოზად მყოფი, არამედ ღმერთადაც. ამგვარია (ეს ბოლო ფრაზა ყველაზე ღიმილ მომგვრელია) ჩვენი ქრისტიანული სარწმუნოება”. [11]ნამდვილად შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ამგვარი ცხადია არ არის ქრისტიანული სარწმუნოება. ქრისტიანული სარწმუნოება, რა თქმა უნდა, ნამდვილ ადამიანად აღიარებს ხროცშესხმულ ღმერთს, მაცხოვარს იესო ქრისტეს, მაგრამ არასოდეს არ გამოუთქვამს ვინმეს და არ მიუნიშნებია, რომ იგი, იესო ქრისტე, ერთდროულად ღმერთი და კაცი ამავე დროს თითქოს ანგელოზიც იყოს. აი ეს აზრი აქვს ნოვატიანუსს მაცხოვრის ღმერთობასთან დაკავშირებით.

ზემორე მწვალებლური აზრები ნოვატიანუსისა შეიძლება უფრო ვრცელ განხილვასაც მოითხოვდეს, მაგრამ რაც აღვნიშნეთ ვფიქრობთ ესეც ზოგადი სურათის წარმოსაჩენად საკმარისია, მაგრამ ერთი რამ მაინც გვინდა დავძინოთ, რომ მიუხედავად ამგვარი აზრებისა და ამგვარი მტკიცებულებებისა, რაც ნოვატიანუსთან გვხვდება, ცალკეული მისგან მოწოდებული გამონათქვამები სხვადასხვა შემთხვევაში, სხვადასხვა ვითარებასთან დაკავშირებით, ნოვატიანუსისგან წარმოდგენილი, ჩვენ შეიძლება გარკვეული ღირსების მქონედ მაინც მივიჩნიოთ და მის (ნოვატიანუსის) მიმართაც შევინარჩუნოთ [12]სწორედ ის განწყობა, რაც არაერთგზის გამოგვიხატავს, მართლმადიდებლური განწყობა, გულშემატკივრული ანუ თანაშეზომილი მის ცდომილებასთან, რაც იმას ნიშნავს, რომ არა ფანატიკურად, ყოველივე ერთი ხელის მოსმით უარვყოთ, არამედ თუ რაიმე მაინც არის ღირსეული მასთან, ამ საშინელი უკეთურებების ანალიზის შემდეგ, ისინიც წარმოვაჩინოთ და არც მეორე მხარე მივჩქმალოთ ამ პირველის ასეთი ტოტალური უტრირებით.

ჯერ მაინც იმას დავძენთ, რომ ამგვარი ცდომილებების მქონე პიროვნებისგან გასაკვირი აღარაა, რომ მისგან (ნოვატიანუსისგან) ძე სწორედ მამის მსახურადაა წარმოდგენილი. ცხადია თუ მამაზე კნინობითად წარმოაჩენ ძეს, თუ მას ანგელოზად მიიჩნევს და ანგელოზი კი მსახურია ღვთისა, თავისთავად ცხადია აქედან უკვე ერთი ნაბიჯიც აღარ არის, რომ ძე ღმერთი მამის მსახურად დასახო და ეს გვხვდება სწორედ ნოვატიანუსთან, რომელიც ხსენებულ ძეგლში (31-ე თავში) პირდაპირ ამბობს: “ძე არაფერს აკეთებს თავისი საკუთარი ნებით, [13]თავისი საკუთარი განზრახვით, არამედ ემორჩილება თავისი მამის ყველა ბრძანებასა და განაწესს. მისი შობა ადასტურებს, რომ იგი ძეა, მაგრამ მისი ერთგული მორჩილება ამტკიცებს, რომ იგი მსახურია თავისი მამის ნებისა, რომლისგანაც აქვს მას არსებობა”. აი ასეთი დასკვნა აქვს ნოვატიანუსს გამოთქმული. მართლმადიდებლური სწავლება კი ის გახლავთ, რომ, რა თქმა უნდა, ძეს მამისგან აქვს ყოველივე, ეს ჩვენს ადამიანურ გონებაში თეორიულად ასე შეგვიძლია წარმოვსახოთ, თეორიულად იმიტომ, რომ პრაქტიკულად ამის აღქმა და ამის გაცნობიერება შეუძლებელია. ჩვენ ვუშვებთ რა რომ ერთისგან აქვს მეორეს რაღაც ამ ყოფით ცხოვრებაში, ქმნილებით ცნობიერებაში, აუცილებლად მივდივართ იქამდე, რომ ის ვინც მიმნიჭებელია უფრო აღმატებულია, ხოლო ის ვისაც მიენიჭა უფრო დაკნინებულია. მაგრამ ქმნილებაზე აღმატებულ წიაღში, ყოვლადწმინდა სამების წიაღში, უკვე აბსოლუტურად სხვა ვითარებაა, იქ სრული თანაბრობაა და მიუხედავად იმისა, რომ ძეს ყოველვე მამისგან აქვს, მამისგან აქვს [14]ყოვლადი აზრით და მამასთან თანაბრად. თვით ეს თანაბრობა, სრული იგივეობა მასთან არსობრივი თვისებებისა, ყოვლადია, უეჭველია და ამიტომ ჩვენ ვსაუბრობთ არა იმაზე, რომ ძე ღმერთი აღასრულებს მამის ნებას, არამედ ვსაუბრობთ იმაზე, რომ მამას, ძეს და სულიწმინდას ერთი და იგივე ნება აქვს, ისინი ერთ ნებას მოქმედებენ ერთობლივად და ერთდაიგივეობრივად და ამიტომ ვსაუბრობთ მამაზე, ძეზე და სულიწმინდაზე როგორც ერთ ღმერთზე. მაგრამ ცთომილი მსჯელობით თვით ნოვატიანუსი, მიუხედავად მის მიერ ძის ღმერთობის არაერთგზისი ვითომცდა აღიარებისა, ლოგიკურად მიდის ამავე ძის ბუნებითი ღმერთობის უარყოფამდე, კერძოდ იგი იმავე 31-ე თავში ამბობს: “ამრიგად ძე ღმერთი ადასტურებს თავისი სრული მორჩილებით მამისადმი ყველაფერში, რომ იგი უნდა იყოს ღმერთი, ისევე როგორც მსახურიც, თუმცა თავისი [15]მორჩილებით იმასაც ცხადყოფს, რომ ერთადერთი ღმერთია მამა, რომელშიც ჰპოვა მან დასაბამი”. ე.ი. პირდაპირაა აღიარებული მამა ერთადერთ ღმერთად და ძე ღმერთსაც რომ ღმერთი ეწოდება აქვე ეს არაფერს არ ნიშნავს, კვლავ აღვნიშნავთ, იმიტომ, რომ ამ გაგებით ღმერთი შეიძლება ეწოდოს ანგელოზსაც და ადამიანსაც, ანუ პირობითად ღმერთი. ხოლო ერთადერთი და ნამდვილი ღმერთი ნოვატიანუსისთვის მამა ღმერთია. ფაქტობრივად ეს სრულად იგივეობრივია არიანელობასთან, ანუ არიანული გაუკუღმართების წინაპირობა გახლავთ ეს ყოველივე, და ჩვენც შეგვიძლია ვთქვათ, რომ სრულიად აშკარაა ძე ნოვატიანუსისთვის ღმერთია იმდენად რამდენადაც მამისგან ებოძება მას ღმერთობა, ხოლო ბუნებით ანუ ნამდვილად, თავისთავადი მნიშვნელობით ღმერთი, ამავე ნოვატიანუსის მკვეთრი მტკიცებით, მხოლოდ მამაა. ამ უღვთოებას, გარდა იმ სიტყვებისა რაც ჩვენ მოვიტანეთ ააშკარავებს მისი სხვა სიტყვებიც, [16]კერძოდ როდესაც იგი ამბობს: “ამრიგად ყოველივე დაიგება მის ფერხთით და ექვემდებარება მას, რომელიც არის ღმერთი და ძემაც იცის, რომ ყოველივე დამორჩილებულია მისდამი, როგორც საბოძვარი მამისა. ამიტომ იგი საღვთო უფლებამოსილებას მთლიანად მამას განუკუთვნებს, მამა ჩანს ერთადერთი ჭეშმარიტი და მარადიული ღმერთი”. ამაზე მკვეთრი თქმა, რა თქმა უნდა, ამ ცთომილი ღვთისმეტყველებისა შეუძლებელია, რომ თითქოს მამა არის ერთადერთი ჭეშმარიტი და მარადიული ღმერთი, “იგი არის ერთადერთი წყარო ამ საღვთო ძალმოსილებისა”. ხოლო ძე რა გაგებით არის ღმერთი ნოვატიანუსისთვის ის ამას შემდეგ სიტყვებში გამოთქვამს: “ძე ჩანს ღმერთი (არისო არ ამბობს), რადგან მისდამი აშკარად არის გადაცემული და  მიკუთვნებული ღმრთეება. მიუხედავად ამისა მამა ცხადდება ერთადერთ ღმერთად”. თავისთავად ცხადია, როდესაც ნოვატიანუსმა ძე ღმერთი [17]ასე დაუქვემდებარა მამას და დააკნინა ბუნებითი ღმერთობისგან იგი, კიდევ უფრო მეტად განავრცობდა იგი ამგვარ გონებაცდომილებას სულიწმინდასთან დაკავშირებით და მართლაც ამგვარი სუბორდინაციანისტული დამოკიდებულება ანუ დაქვემდებარებითი მიდგომა ძისა და სულიწმინდისადმი მან სრულიად აშკარად გამოთქვა შემდეგ სიტყვებში: “ნუგეშინისმცემელმა (ე.ი. სულიწმინდამ) თავისი უწყება მიიღო ქრისტესგან, ამიტომ თუ მან ქრისტესგან მიიღო იგი, ეს უკანასკნელი (ქრისტე) მასზე (სულიწმინდაზე) აღმატებულია, რადგან იგი არ მიიღებდა ამ უწყებას ქრისტესგან მასზე ნაკლები რომ არ ყოფილიყო. ნუგეშინისმცემელი ნაკლებია ქრისტეზე და იღებს მისგან იმ უწყებას, რასაც გადასცემს სოფელს” (მე-18 თავი). აქ ჩვენ ვხედავთ, რომ სულიწმინდისადმი კიდევ უფრო მეტი მგმობელობაა, თუ შეიძლება [18]უფრო მეტი მგმობელობა არსებობდეს იმაზე რაც უკვე ვთქვით, რომ ძე ღმერთი დაკნინებულია მამასთან შედარებით, მაგრამ სულიწმინდა თვით ძეზე უფრო დაკნინებულია, ხოლო მამა ღმერთთან შედარებით კი ორმაგად დაკნინებული წარმოჩნდება. ამგვარი სუბორდინაციანისტული მწვალებლური კიბეა წარმოსახული ნოვატიანუსისგან.

აქვე ჩვენ შეგვეძლო იმის აღნიშვნა, რომ ნოვატიანუსი ძეს უწოდებს მამის შემდეგ მეორე პირს, მაგრამ არ უწოდებს სულიწმინდას მესამე პირს. სხვათაშორის ტერტულიანესთან, რომელიც მნიშვნელოვანწილად არის აგრეთვე სუბორდინაციანისტი და საერთოდ ლათინურენოვან გარემოში ამ ცთომილი მოძღვრების მესაძირკვლედ სწორედ ტერტულიანე უნდა მივიჩნიოთ, რომელმაც თავისი დიდი გავლენით გვიანდელი ავტორებიც ამ ერესით გამსჭვალულად წარმოაჩინა, მაგრამ ამ შემთხვევაში ტერტულიანესთან სულიწმინდა წოდებულია მესამე პირად, ხოლო ნოვატიანუსთან უკვე ეს ეპითეტიც სულიწმინდისადმი გაუქმებულია, [19]იმდენად აკნინებს იგი ყოვლადწმინდა სამების მესამე პირს. არაა გამორიცხული, რომ ნოვატიანუსი სულიწმინდას არ აღიარებდა მამასთან და ძესთან თანამყოფ მესამე ჰიპოსტასად, ანუ იგი როგორც ჩანს უარყოფდა სამპიროვნულობას.

თუმცა მიუხედავად იმისა, რომ, როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, ნოვატიანუსთან შეიძლება მოიპოვებოდეს ცალკეული მართებული სწავლებანი (სხვათაშორის ეს განსაკუთრებით ხაზგასასმელი იქნებოდა სულიწმინდისა და ეკლესიის კავშირის მხრივ, რაც კარგად აქვს მას ჩამოყალიბებული, ნათლობის საიდუმლოსთან დაკავშირებითაც ზოგი ასპექტი უაღრესად მართებულად აქვს გადმოცემული და სხვა), მაგრამ მაინც ზემოთ წარმოდგენილი ციტატები ვფიქრობთ სრულიად თვალსაჩინოდ გვიმჟღავნებს ნოვატიანუსის მოძღვრების ძირითადი ნაწილის მწვალებლურობას, რამაც შემდეგში კიდევ უფრო მასშტაბური გამოვლინება ჰპოვა არიანულ და მაკედონიანურ მწვალებლობათა სახით, რომლებსაც მოგეხსენებათ მსოფლიო კრებები მიეძღვნა. მსოფლიო კრებები თავისთავად ცხადია მრავალ საკითხს ეძღვნება ერთდროულად, მაგრამ როდესაც [20]ეკლესიის მამები განიხილავენ ყველაზე მნიშვნელოვანს, რამაც ამა თუ იმ მსოფლიო კრებას კონკრეტული საფუძველი შეუმზადა, სრულიად უპირობოდ და აბსოლუტურად ერთსულოვნად აღიარებულია, რომ პირველი მსოფლიო კრების, რომელიც ნიკეაში გაიმართა, დოგმატური საფუძველი იყო არიანელობის უარყოფა, ხოლო მეორე მსოფლიო კრებისა, რომელიც 381 წელს კონსტანტინოპოლში გაიმართა, სწორედ მაკედონიანობა ანუ სულიწმინდის ღმერთობის უარყოფა, და საფუძვლები ამ ორი ერესისა, რომლებიც შემდგომში, როგორც აღვნიშნეთ, ორმა მსოფლიო კრებამ აღმოფხვრა, ვხედავთ, რომ აშკარაა ნოვატიანუსის, ასე ვთქვათ, ნააზრევში.

 

238–ე რადიო საუბარი ქრისტიანული ლიტერატურის შესახებ

ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე

აუდიო ვერსია იხ:  https://www.youtube.com/watch?v=rqJ_0t-r8z8

 

ავტორი: ფილოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორი ედიშერ ჭელიძე

კავებით ([]) აღნიშნულია წუთობრივი მონაკვეთები

შეცდომის აღმოჩენის შემთხვევაში (წერილობით ვერსიაში) გთხოვთ მოგვწეროთ