Georgian (Georgia)English (United Kingdom)
249

განვლილ ეპოქათა (I, II, III სს.) ზოგადი დახასიათება

ჩვენი წინა საუბრების გარკვეული ნაწილი შეეხო შედარებით ნაკლებ ცნობილ მოღვაწეებს და საეკლესიო ავტორებს III საუკუნის შუა წლებისა და II ნახევრისა, IV საუკუნის დამდეგს აღსრულებულებს, უდიდეს ნაწილს აღსრულებულს მარტვილურად, როგორც ამაზე სათითაოდ გვქონდა მითითება და აღნიშვნა. ჩვენ დღეიდან უკვე ახალ ეპოქას, ახალ საუკუნეს და ახალ მიმართულებებს ეკლესიის და საეკლესიო ლიტერატურის მწერლობის ისტორიაში, შეძლებისდაგვრად განვიხილავთ, შევეხებით, ყველაზე არსებითს გამოვყოფთ და ამჯერადაც ისევე როგორც სხვა შემთხვევებში, ვიდრე კონკრეტულ მოღვაწეთა შესახებ გარკვეულ განხილვას წარმოვადგენდეთ, ეპოქის დახასიათებას შევეცდებით, კვლავ მივუთითებთ, ყველაზე არსებითი ნიშნების გამოყოფით, [1]რომ განწყობილება, შთაბეჭდილება ჩვენი წინდაწინვე გარკვეული იყოს, მიზანმიმართული და მართებული გახლდეთ.

IV საუკუნის I ნახევარი, მრავალი კუთხით გახლავთ უაღრესად საყურადღებო. გამოიყოფა რამდენიმე არსებითი ნიშანი რითაც ეს ეპოქა შეიძლება ითქვას, მარადიულად შევიდა ჭეშმარიტების ამქვეყნიურ ისტორიაში. ეს ნიშნები ერთმთლიანია ზოგადი აზრით, ერთიმეორის მომცველია და განმაპირობებელია, თუმცა ამავე დროს ყოველ მნიშვნელოვან თვისებას ამ ეპოქისას თავისი კონკრეტული არეალი აქვს, თავისი კონკრეტული დიაპაზონი და სამოქმედო გეზი აქვს, კვლავ აღვნიშნავთ, მიუხედავად უმჭიდროესი ურთიერთკავშირისა და ურთიერთ განმაპირობებლობისა. ჩვენ აქ მნიშვნელობისდამიხედვით ნიშნებს არ ვალაგებთ, [2]აუცილებელი რადგან არის, რომ თითოეულ მათგან ცალკე შევეხოთ, უბრალოდ შედარებით გარეგანიდან თანდათანობით უფრო და უფრო სიღრმისეულისკენ გადავინაცვლებთ. პირველი ნიშანი, გარეგანად შინაგანი დანიშნულების შემცველი, გახლავთ ის ცნობილი და საყოველთაო მოვლენა, რომ IV საუკუნის I ნახევრიდან ქრისტიანობა როგორც სარწმუნოება, როგორც აღმსარებლობა, ჯერ დაშვებული ხდება რომის იმპერიაში, შემდეგ შეწყნარებული და ბოლოს საყოველთაოდ აღიარებული ანუ სახელმწიფო სარწმუნოებად (როგორც დღეს უწოდებენ ამას) დამკვიდრებული.

ეს ნაბიჯები, თანდათანობითი ეტაპები ქრისტიანობის ამგვარი აღიარებისა, რა თქმა უნდა, ეფუძნება წინარე საუკუნეებს, რაზეც ჩვენ ზოგადი მიმოხილვები ამა თუ იმ შემთხვევაში გვქონდა, იმ მარტვილურ ეპოქას, ყოველი კუთხით [3]მარტვილურად ანუ მოწამეობრივად გამოვლენილ ეპოქას, პირველ სამ საუკუნეს, IV საუკუნემდელ პერიოდს, რასაც მთელი შემდგომდროინდელი მოღვაწეობა ეკლესიის მამებისა დაეფუძნა. ადრე აღვნიშნავდით და ამჯერადაც აღვნიშნეთ, რომ ეს ეპოქა იყო მარტვილური, მოწამეობრივი და ეს ყველა გამოვლინებით ასეთი გახლდათ. პირველ რიგში ყოფითი თვალსაზრისით, მართლაც ფიზიკურად, მოწამეობრივად აღესრულებოდა ჭეშმარიტ ქრისტიანთა უდიდესი ნაწილი. საზოგადოდ ჩვენ თუ, ასე ვთქვათ, ყოფითი გაგებით რაოდენობრივი თვალით შევხედავთ ეკლესიის წიაღში გაბრწყინებულ მარტვილთა კრებულს, ღვთის წინაშე შერაცხილთ, ვნახავთ რომ უდიდესი ნაწილი მარტვილებისა სწორედ ამ ეპოქაზე მოდის, ამ ეპოქის მოღვაწეებს წარმოადგენენ, დაწყებული თავად უფლისმიერი [4]მსხვერპლშეწირვითი ღვაწლით, მოციქულთა მოწამეობრივი მოღვაწეობითა და აღსასრულით და შემდგომი თაობების მიერ მემკვიდრეობითი გზით ამგვარი ღვაწლის მიღებით, გათავისებით და პიროვნულად ყველა მათგანისგან, ვინც მარტვილია, საკუთარ თავზე ნებაყოფლობით აღსრულებით. აი ამგვარი წესით და ამგვარი ხედვით პირველი ეპოქა ამ საუკუნეთა მომცველი, IV საუკუნემდელი ეპოქა, ჩვენ შეგვიძლია სწორედ იმ ტერმინით განვსაზღვროთ, რაც რამდენჯერმე უკვე წარმოვთქვით, რომ ესაა მარტვილური ეპოქა ქრისტიანობის ისტორიისა, გამოვლენილი მარტვილობა საკუთრივ ფიზიკური მსხვერპლშეწირვითი, უშუალოდ სისხლის დანთხევითი წესით. თავისთავად ცხადია ამგვარი მდგომარეობა, ამგვარი ყოფითად გამოვლენილი მდგომარეობა, სამოღვაწეო გეზსაც და პროფილსაც განსაზღვრავდა ეკლესიის მამებისას (არაერთგზის მიგვინიშნებია ჩვენ ამაზეც), და ეს გეზი და [5]პროფილი იმგვარად იყო განსაზღვრული, რომ უდიდესწილად (ყველა შემთხვევაში, რა თქმა უნდა, არა) სულიერი მოღვაწეობა, მოძღვრული, მასწავლებლური მოღვაწეობა ეკლესიის მამებისა იყო ვითარებიდან გამომდინარე, ამა თუ იმ კერძო შემთხვევებით განსაზღვრული და თითქმის გამოუვლენელი იყო რაღაც მასშტაბური, წინასწარ დაგეგმილი და დინჯი საეკლესიო მოღვაწეობა ამა თუ იმ თაობისა. ჩვენ, რა თქმა უნდა, აქცენტი გვაქვს თაობებზე, იმიტომ, რომ ეპოქას ყოველთვის სახეს აძლევს თაობა ანუ რაოდენობრივად უდიდესი ნაწილი მოღვაწეებისა. მაგრამ როგორც არაერთგზის გვითქვამს ამჯერადაც გავიმეორებთ, რომ ეს არ ნიშნავს აბსოლუტურობას. საერთოდ ესა თუ ის თვისება არც ერთ ეპოქაში აბსოლუტურად არასოდეს არ ვლინდება. როდესაც ჩვენ, ამ შემთხვევაში საკუთრივ ქრისტიანობის, საეკლესიო მოძღვრების ისტორიაში ეპოქებს გამოვყოფთ და მკვლევართა [6]უდიდესი ნაწილი სწორედ ამ კუთხით ცდილობს გარკვეული თანამიმდევრობა შემოგვთავაზოს ამ უზარმაზარი საეკლესიო ლიტერატურის განხილვისა, იმიტომ, რომ თუ გარკვეული თანამიმდევრობა არ არის ყველაფრის ერთბაშად უწყება დალაგებისა და სისტემატიზების გარეშე შეუძლებელია, შესაბამისად გამოიყოფა ეპოქები, სადაც თავისი მნიშვნელოვანი წილი ეკუთვნის გარეგანადაც გამოვლენილ თვისებებს. ამ შემთხვევაში გარეგანად ყველაზე მკვეთრად გამოვლენილი სწორედ მარტვილური, ფიზიკურად სავსებით თვალსაჩინო მარტვილური, მოწამეობრივი ხვედრი გახლდათ. შესაბამისად აი ამგვარი თვალით, გარეგანად გამოვლენილი თვისებების თვალით განჭვრეტა ეკლესიის ისტორიისა აუცილებლად გამოგვაყოფინებს სხვადასხვა ეპოქას.

ჩვენ მარტვილობას მთლიანობაში ვუსვამთ ხაზს, მაგრამ სხვადასხვა კუთხითაც, გარდა მარტვილური აღსრულებითი ხვედრისა, საკუთრივ მოღვაწეობის ჟამს გამოვლენილი თვისებების ასპექტითაც, რა თქმა უნდა, ეპოქები გამოიყოფა. ვსაუბრობდით სამოციქულო ეპოქაზე, ეკლესიის [7]მამათა მოღვაწეობის იმ პერიოდზე, როდესაც ისინი ისტორიულად, ყოფითად, პირდაპირი მნიშვნელობით ემოწაფებოდნენ მოციქულებს და მათგან იყვნენ განსწავლულნი. მას მოსდევს II საუკუნეში აპოლოგეტური ეპოქა, შემდგომ იწყება ქრისტიანული მოძღვრების ისტორიაში ამ მოძღვრების, მაცხოვნებელი სწავლების ფილოსოფიური წვდომით აღქმა და შესაბამისად ტერმინოლოგიური, ლოგიკური ცნებების ოპერირებით გადმოცემა, მსჯელობითი, განსჯითი და არგუმენტირების წესით წარმოჩენა. შეგვეძლო გამოგვეყო უკვე სკოლარული ეტაპის დაწყება ეკლესიის ისტორიაში და საერთოდ საეკლესიო მოძღვრების ისტორიაში. არსებითად ორ სკოლასთან დაკავშირებით ჩვენ ვისაუბრეთ, ეს გახლდათ პირველ რიგში ალექსანდრიის კატეხიზმური სკოლა, შემდგომ III საუკუნის მიწურულს ამავე მასშტაბის თუმცა იმგვარივე სკოლარული დახვეწილობის არ მქონე ანტიოქიური სკოლა, რომელიც არსებითად სამონასტრო წიაღი [8]იყო და მას სკოლა ჩვენ მხოლოდ პირობითად შეგვიძლია ვუწოდოთ. ანუ ეს იყო საეკლესიო წიაღი იყო და არა პირდაპირი მნიშვნელობით ჩამოყალიბებული, რაღაც დისციპლინარული სკოლა, მაგრამ მაინც თავისი უდიდესი თეოლოგიური მნიშვნელობის გამო ანტიოქიური წიაღი სკოლად არის წოდებული. ე.ი. სკოლარული ეტაპიც II საუკუნის მიწურულიდან III საუკუნეში სავსებით გამოკვეთილია. ისევე როგორც გამოიკვეთება კიდევ ერთი ხაზი – ანტიერეტიკული სამოღვაწეო ხაზი, უდიდესი მასშტაბების შემცველი და სამომავლო ვითარებათა ფაქტობრივად უკვე მომასწავებელი, იმიტომ, რომ ამ მიმართულებამ წარმოუდგენლად დიდი განფება შეიძინა მოგვიანებით და სასიკეთო შედეგად ჩვენ მივიღეთ, სწორედ ანტიერეტიკული მოღვაწეობის ნაყოფად, ყველაზე დიდი განძი, მაცხოვნებელი მოძღვრების დოგმატური, უზედმიწევნითესი [9]ტერმინოლოგიური ფორმულირებითი ანუ დადგენილი, შეუცვლელი დებულებების სახით ჩამოყალიბება, დოგმატიკის დაფუძნება. ანუ დოგმატურად გამოთქმითი წესითაც კი ჩამოყალიბდა საეკლესიო მოძღვრება, რომელიც შინაგანად ყოველთვის დოგმატურია ანუ უცვალებელია, სულიერად მარად მყარია, შეუძრავია იმიტომ, რომ თავად ჭეშმარიტებისგანაა უწყებული. მაგრამ წერილობით, მატერიალურ სიტყვაში ამ შინაგანად ყოვლადუცდომელი და რჯულდებითად ბოძებული მოძღვრების გამოთქმა ცხადია ერთბაშად არ მოხერხდებოდა. საუკუნეთა დაუღალავი ძიებანი დასჭირდა ყველაზე უფრო ზედმიწევნითი ტერმინების მოძიებას და ეს ყოველივე, თუ ჩვენ ამჯერადაც ე.წ. რაოდენობრივ ხედვას შემოვიტანთ, უდიდესწილად უკავშირდება ანტიერეტიკულ მოღვაწეობას ეკლესიის მამებისას, ვიდრე [10]რომელიმე სხვა სახეობის ღვაწლს ამავე საეკლესიო მამებისა. რა თქმა უნდა, სხვა სახეობის ღვაწლიც შეეწეოდა ამ გეზს, ამ მიმართულებას, მაგრამ უდიდესწილად, რა თქმა უნდა, ანტიერეტიკული მოღვაწეობის ჟამს, ერესებთან დაპირისპირების ჟამს, პოლემიკური ღვაწლის ზეპირი თუ განსაკუთრებით წერილობითი აღსრულების ჟამს, თანდათანობით ყველაზე უფრო ზედმიწევნითი ტერმინების, ყველაზე უფრო ზედმიწევნით გამოთქმითი ფორმების მოძიება ხდებოდა სულიერი ჭეშმარიტებისთვის, რომელსაც ყველაზე უფრო მისადაგებული სიტყვიერი სამოსელი შეუმზადეს ეკლესიის მამებმა. ეს ყოვლადბრწყინვალე საბოძვარი, რაშიც ჭეშმარიტება ელვარებს სრულიად დაუჩრდილავად არის სწორედ დოგმატიკის საუნჯე, ის ძვირფასი თვალი და საგანძური, რასაც დოგმატიკა ეწოდება [11]და რომლის არსებითი ნაწილის საბოლოოდ ჩამოყალიბება სწორედ IV საუკუნეში მოხდა.

თუმცა ამას ჩვენ მოგვიანებით აღვნიშნავთ, ამჯერად ვსაუბრობდით იმაზე, რომ დოგმატიკა გვირგვინია, მაგრამ საწყისი და დასაბამი ამგვარი კეთილი ნაყოფის გამოღებისა გახლდათ სწორედ ის ეპოქალური მოვლენა, რასაც ანტიერეტიკული სამოღვაწეო ხაზის ჯერ დაფუძნება და შემდგომ სრუყლყოფილად, სრულფასოვნად ამოქმედება ჰქვია. და მასაც, რა თქმა უნდა, იმ უზარმაზარი საეკლესიო ლიტერატურის განხილვისას, რასაც ჩვენ ვცდილობთ ამ რადიო საუბრების მეშვეობით, თავისთავად ცხადია, ცალკე გამოვყოფთ.

აი ამგვარად გამოიყოფა ცალკეული მიმართულებანი, ნიშან-თვისებანი, ეპოქალური მოვლენები და რითაც დავიწყეთ ეს გახსენება იმ განვლილი ეპოქების შეფასებისა კვლავ იმას გავიმეორებთ, რომ ამა თუ იმ ეპოქის რომელიმე თვისებით ნიშანდებითად დახასიათება [12]არ გულისხმობს არანაირად, რომ იგივე თვისება სხვა ეპოქებში არ ვლინდებოდეს, ეს ყოვლად შეუძლებელია. ეპოქები, მიმართულებები, ორიენტირები გამოიყოფა მხოლოდ და მხოლოდ იმის მიხედვით თუ რომელი თვისება როდის და რა სამოღვაწეო პროფილში არის უფრო მეტად აქცენტირებული. აი ამ უფრო მეტობაზეა აქ დაფუძნებული, კვლავ აღვნიშნავთ, ეპოქების, მიმართულებების, სამოღვაწეო სახეობების გამოყოფა. სამოციქულო ეპოქაზე ჩვენ აღვნიშნავდით თავის დროზე, ვრცლად გვქონდა ამაზე მსჯელობა, რომ ამ დროს გამოკვეთილი იყო ყველაზე მეტად ის მოციქულებრივ-მახარებლური განწყობა ეკლესიის მამებისა, რაც უმკვეთრესად ნიშანდობლივია საკუთრივ მოციქულთათვის, ახალი აღთქმის ავტორთათვის და თავისთავად ცხადია მის ისტორიულ მოწაფეებში, რომლებმაც არა მხოლოდ წერილობით შეიმეცნეს მაცხოვნებელი მოძღვრება, არამედ მაცხოვნებელი მოძღვრების უშუალოდ მიმღებთა, მოციქულთა, [13]ღვთისგან უშუალოდ მიმღებთა მოწაფენი იყვნენ. ცხადია ისინი ამ ისტორიული ფაქტიდანაც გამომდინარე უფრო ცხოველქმნილნი იყვნენ ზოგადი ეპოქალური, სამოციქულო-მახარებლური განწყობით. ცხადია ეს თვისება ყველა სხვა ეპოქას უნარჩუნდება და ეკლესიის ისტორია და ქრისტიანობის მნიშვნელობა ჰგიეს და არსებობს მანამ სანამ სწორედ ის სამოციქულო განწყობა, მახარებლური სულისკვეთება შენარჩუნებულია და ყოველთვის არის ეს ეკლესიაში შენარჩუნებული, იმიტომ, რომ ეკლესია სწორედ ამ სულით, ამ განწყობით აღმოშობს ახლად ახალ და ახალ თაობებს ქრისტიანებისას, მაგრამ ჩვენ მაინც ამ ნიშნით უპირველესად იმ უადრეს ეპოქას, I საუკუნეს, II საუკუნის დამდეგს გამოვყოფთ, რადგანაც ეს თვისება, როგორც აღვნიშნეთ, ყველაზე მეტად წარმოჩენილი სწორედ მაშინ გახლდათ.

ასევე II საუკუნეს, როდესაც ჩვენ აპოლოგეტიკის ეპოქას ვუწოდებთ, [14]როდესაც მკვლევარები ამ ნიშნით განასხვავებენ II საუკუნეს სხვა საუკუნეებისგან (აპოლოგეტობა კვლავ შეგახსენებთ ნიშნავს ქრისტიანული მოძღვრების სიტყვიერ, სამოძღვრო დაცვას), ეს არ ნიშნავს, რომ აპოლოგეტობა თითქოს მხოლოდ ამ ეპოქის თვისებაა. აპოლოგეტობაც, ისევე როგორც ჩვენ პირველ თვისებასთან დაკავშირებით აღვნიშნეთ, მარად განუყოფელია ეკლესიის ისტორიისგან და ეკლესია, საეკლესიო ისტორია, მოძღვრების ისტორია არსებობს მანამ სანამ მისი სიტყვიერი დამცველობის შესაძლებლობა შენარჩუნებულია. ანუ რადგან ეკლესიური მოძღვრება, ერთგზის დაფუძნებული ამ წარმავალ სამყაროში, წუთისოფელში, არაამსოფლისა, მაგრამ ამ სოფელში დაფუძნებული, უკვე განუყოფელია ამ სოფლის ისტორიიდან, იმიტომ, რომ მთელი ეს სოფელი ჭეშმარიტებაში უნდა გარდაქმნას, ჭეშმარიტებაში უნდა სულიერად შვას და შესაბამისად განუყოფელია მისგან ვიდრე ჟამთა აღსასრულამდე ანუ მეორედ მოსვლამდე. [15]ასევე განუყოფელია ამ ჭეშმარიტების ამქვეყნიური, წუთისოფლისეული ისტორიიდან აპოლოგეტური ნიშან-თვისება, დღესაც, რა თქმა უნდა, ეს თვისება არსობრივად შენარჩუნებული აქვს საეკლესიო მოღვაწეობას, დღესაც ყველა ჭეშმარიტი ქრისტიანი მარაჟამს, განუწყვეტლივ, ყოველწამიერად აპოლოგეტობს ანუ დამცველობს თავის მოძღვრებას უკეთურ მოძღვრებათა წინაშე. მაგრამ ჩვენ მიუხედავად ყოველივე ამისა მაინც კონკრეტულად II საუკუნეს განვსაზღვრავთ ამ სახელწოდებით და ვუწოდებთ მას აპოლოგეტიკის ეპოქას და საუკუნეს, იმიტომ, რომ ყველაზე უფრო გამოკვეთილად ეს ნიშან-თვისება საეკლესიო მოღვაწეობაში მაშინ წარმოჩნდა. თორემ მანამდეც ჰქონდა, თავისთავად ცხადია, ეს თვისება საეკლესიო მოძღვრებას, მოციქულებიც აპოლოგეტები არიან, პირველი მამებიც ეკლესიისა. მაგრამ კვლავ აღვნიშნავთ, ყველაზე უფრო გამოკვეთილად, მასშტაბურად და შთამბეჭდავად მაშინ წარმოჩნდა, რადგან ამის ისტორიული აუცილებლობა იყო, მაშინ ჩამოყალიბდა აპოლოგეტიკის [16]ასე ვთქვათ მეცნიერული პრინციპები, მსჯელობის, არგუმენტირების, მოძღვრების დაცვის, სხვა მოძღვრებათა წინაშე ჭეშმარიტების ჩამოყალიბებისა და სხვათათვის გადაცემის უმტკიცესი და უმყარესი მეთოდოლოგია და ეს ყოველივეა ნამემკვიდრევი შემდგომ თაობათა მიერ. მაგრამ რადგან მაშინ ყოველივე არსობრივად დასაფუძვლდა, ამ ნიშნით და ამ კუთხით, სწორედ II საუკუნეს განვსაზღვრავთ აპოლოგეტობის ეპოქად.

ფილოსოფიური მიზანდასახულობა საეკლესიო სამწერლობო მოღვაწეობისა, თუმცა გამოკვეთილად III საუკუნის დამდეგს, უფრო ზუსტად II საუკუნის მიწურულს (შეიძლება უფრო ადრეც გადავიტანოთ, II საუკუნის შუა წლებში) გახდა შესამჩნევი, მაგრამ იგი განუყრელია ქრისტიანობის ისტორიისგან – ჭეშმარიტი ფილოსოფია, ანუ სიბრძნისმოყვარეობა, ქრისტესმოყვარეობა (იმიტომ, რომ ჭეშმარიტი სიბრძნე [17]თავად ქრისტეა) და დღემდე ქრისტიანობა ისევეა ფილოსოფიური როგორც აპოლოგეტური, როგორც სამოციქულო-მახარებლური. ამ ეპოქამდეც ასე იყო, თუნდაც იოანე ღვთისმეტყველის სახარების დასაწყისი, საყოველთაოდ ცნობილი, რომელიც სწორედ უღრმესი ფილოსოფიური ტერმინოლოგიით აღჭურვილი და დაწყებული, სადაც ლოგოსის შესახებ სწავლება პირველსავე მუხლშია და ამით მკვეთრად განესხვავება იგი სამ სახარებას. გამოთქმითი ფორმით, მიუხედავად ოთხი სახარების აბსოლუტური ერთარსობისა, როგორც ეკლესიის მამები მიუთითებენ, იოანეს სახარება მკვეთრად განესხვავება დანარჩენ სამ სახარებას საკუთრივ ამ ნიშნით, ფილოსოფიურ-მისტიკური, ტერმინოლოგიური, ზოგჯერ დებულებითი აზროვნებისა და გამოთქმის ასპექტით. ასე რომ ადრეც იყო ეს ნიშან-თვისება, კვლავ აღვნიშნავთ, თუნდაც ბარნაბას ეპისტოლე, რომელიც უაღრესად ფილოსოფიური ხასიათისაა, I-II ს-ის დამდეგის ძეგლი, კლიმენტი რომაელის ეპისტოლე შეიცავს ცალკეულ [18]ღრმა ფილოსოფიურ სწავლებებს, ეგნატი ანტიოქიელის ეპისტოლეების და სხვა, მაგრამ გამოკვეთილად როგორც პროცესი, როგორც მოვლენა – ფილოსოფიური მოღვაწეობა საეკლესიო წიაღში ყველაზე უფრო შესამჩნევი ხდება სწორედ II საუკუნის შუა წლებიდან. ანუ იმ დროს, როცა წარმართი ფილოსოფოსები ქრისტიანობაზე მოიქცნენ და აქამდე მათგან შეცნობილი, მათგან, შეგვიძლია ამ სიტყვითაც ვთქვათ, შეტკბობილი ფილოსოფიური ღვაწლი, აქამდე წარმართულ გარემოში ფუჭად და უნაყოფოდ აღსრულებული, ჭეშმარიტების სამსახურში ჩადგა, ჭეშმარიტების, როგორც ეს ტრადიციულ გამოთქმად იქცა, მხევალი გახდა, ღვთისმეტყველების მხევალი გახდა, ანუ ღვთისმეტყველებას, ბიბლიურ საეკლესიო სწავლებას, ფილოსოფიური, ტერმინოლოგიური, დებულებითი, მსჯელობითი ფორმა შესძინა. ამის შემდგომ უდიდესი ფილოსოფოსნი იყვნენ, რა თქმა უნდა, [19]თუნდაც წმ. გრიგოლ ნოსელი, მაქსიმე აღმსარებელი, იოანე დამასკელი, რომ არაფერი ვთქვათ XI საუკუნეზე, სადაც მკვეთრადაა გამოხატული დაუცხრომელი და დაუძლეველი სწრაფვა ფილოსოფიური ღვაწლისკენ - მიქაელ ფსელოსი ბიზანტიაში, იოანე იტალოსი, იოანე პეტრიწი საქართველოში, წმ. არსენ იყალთოელი, პეტრიწზე უწინარესი, არსენზე უწინარესი ეფრემ მცირე, თვით ათონელებთან, ექვთიმესთან და გიორგისთან საეკლესიო ფილოსოფია მკვეთრად გამოხატულია და დღემდე ასეა და სხვა. მაგრამ ჩვენ მაინც იმ ეპოქას, როდესაც ეს ყველაფერი დასაფუძვლდა, II საუკუნის შუა წლებს, მიწურულს და III საუკუნეს, განსაკუთრებულ ყურადღებას ვუთმობთ სწორედ ამ ფილოსოფიური ნიშნით.

ანტიერეტიკული ხაზიც ასევე, როგორც გარკვეული მიმართულება და შემდგომ და შემდგომ გაფართოებადი და უკვე საყოველთაო და ყოვლისმომცველ მიმართულებად ქცეული, ამ დროს დასაფუძვლდა გამოკვეთილად. [20]თუმცა ნიშნები ანტიერეტიკული ღვაწლისა საკუთრივ მოციქულთა საქმეში უკვე შესამჩნევია, გამოკვეთილია, თვით მაცხოვარია ანტიერეტიკული ღვაწლის საფუძველდამდები. მაგრამ როგორც პროცესი, კვლავ აღვნიშნავთ, როგორც მოვლენა, როგორც სისტემური ქმედება უკეთურების წინააღმდეგ, II საუკუნის მიწურულიდან ფუძნდება და ისიც განუყრელ თვისებად იქცევა ეკლესიის ისტორიისა, საეკლესიო მოძღვრების ისტორიისა.

აი ამგვარი ნიშან-თვისებითი წესით, როდესაც ჩვენ მოვდივართ IV საუკუნის I ნახევრამდე და აქ გამოვყოფთ ცალკეულ თვისებებს, რა თქმა უნდა, არ ვგულისხმობთ, რომ ეს თვისებები ტოტალური სიახლეა და მანამდე მათი გამოვლინება შეუმჩნეველი იყო. ცხადია მანამდეც შესამჩნევი იყო, მაგრამ როგორც პროცესი, როგორც მოვლენა, როგორც საყოველთაო რამ მოძრაობა (იმიტომ, რომ ზოგიერთი თვისება სწორედ მოძრაობას უკავშირდება) ამ დროს ფუძნდება და საფუძვლდება. ამიტომაა, რომ სხვადასხვა შემთხვევაში, უფრო წინარე ეპოქაშიც ამა თუ იმ [21]მამის მოღვაწეობის განხილვისას შეიძლება ჩვენ ესა თუ ის თვისება გამოვყავით და ყურადღება მივაქციეთ, ვგულისხმობთ იმ თვისებებს რაზეც ეხლა უნდა ვისაუბროთ, მაგრამ ამ თვისებათა სიღრმისეულ დახასიათებას კონკრეტულად მაინც ჩვენ ამ ეპოქას ვუკავშირებთ, IV საუკუნის I ნახევარს. ამ თვისებათა შორის ერთ-ერთი პირველი ყოფითადაც, გარეგანადაც ყველაზე უფრო მკვეთრად გამოვლენილი, ეს გახლავთ ქრისტიანული სარწმუნოების, როგორც აღვნიშნეთ, ჯერ დაშვება, შემდგომ შეწყნარება ანუ გათავისება და ბოლოს სახელმწიფო სარწმუნოებად დამკვიდრება. როგორც წინარე ეპოქებში რაღაც მნიშვნელოვანი სოციალური მოვლენა აუცილებლად მოძღვრებასთან ანუ შინაარსთან კავშირში მოიაზრებოდა, რაც დამოუკიდებლად შეუძლებელია გამოხატული ყოფილიყოს გარეგანად, შინაგანი მდინარების, შინაგანი ძვრის გარეშე, ამჯერადაც როდესაც ეს მოვლენა (ქრისტიანობის აღიარება) გარეგანად ასე წარმოჩნდება, თავისთავად ცხადია ეს არ გახლავთ გარეგანი [22]მოვლენა. მას აქვს თავისი უღრმესი შრეები, შინაგანი შრეები, რის ნაყოფადაც, რის კეთილ გამოვლინდებადაც და წინარე თაობების მსხვერპლშეწირვითი და მარტვილური ღვაწლის შედეგად და მონაპოვარადაც უნდა მივიჩნიოთ ეს. რადგანაც სწორედ ახოვანებამ წინა ეპოქის მოღვაწეებისამ ყველაზე უფრო დიდი წვლილი შეიტანა ამ დამაგვირგვინებელ შედეგში, ამ შედეგის მოპოვებაში, ქრისტიანული სარწმუნოების საყოველთაო (საყოველთაოს იმიტომ ვამბობთ, რომ რომის იმპერია ფაქტობრივად საყოველთაო იყო იმ ეპოქაში) სარწმუნოებად, სახელმწიფო სარწმუნოებად გადაქცევის საქმეში. აი ამ საქმეში იმ წინარე თაობათა და წინარე მოღვაწეთა ახოვანმა, შეუდრეკელმა, თვით სიკვდილამდე თავდადებითმა საქმემ ყველაზე დიდი წვლილი შეიტანა, მაგრამ ამ დროს აღსრულდა ეს [23]და რადგან ეს საქმე უკავშირდება იმპერატორ კონსტანტინე დიდს, ყველაზე უფრო გამოკვეთილად, სწორედ ესაა ის ღვაწლი რითაც კონსტანტინე განმართლდა და მარად განმართლდება ღვთის წინაშე, რამაც საფუძველი შეუმზადა მის წმინდანობას. თორემ წინარე ეპოქებისთვის საერო მოღვაწე, ბოლომდე საერო ღვაწლში და საერო სამსახურში დარჩენილი, თანამდებობის პირი, რა თქმა უნდა, წმინდანად არასოდეს არ შეირაცხებოდა, თუ იგი მარტვილურ ხვედრს, მოწამეობრივ აღსასრულს არ ჰპოვებდა. აქ ამ შემთხვევაში კონსტანტინე გახლავთ პირველი მკვეთრი ნიმუში იმისა, რომ დიდი და გამოკვეთილი მოღვაწეობით საერო პირიც შესაძლოა წმინდანი გახდეს, საერო პირიც, რომელიც მარტვილურად არ აღესრულება. კვლავ აღვნიშნავთ, რომ მარტვილობა, მოწამეობა იმგვარი დადასტურებაა ჭეშმარიტებისა, რაც აღმატებულია ყველა სხვა სახეობის [24]მოღვაწეობაზე. ამიტომაა, რომ მარტვილთა უდიდესი ნაწილი საერთოდ არ იყო სასულიერო პირი, ისინი არც მოძღვრებაში ხანგრძლივ განსწავლულნი და ტრადიციულად ქრისტიანები იყვნენ, ზოგ შემთხვევაში მყისიერად გაუნათდათ მათ გონება ჭეშმარიტების სინათლით, მყისიერად გახდნენ აღმსარებელნი. მაგრამ ეს მყისიერი მიღება ჭეშმარიტებისა წლებს გადასწონის, შეიძლება ითქვას საუკუნეებს გადასწონის და ამიტომაა, რომ მარტვილური ღვაწლით ეს პირები, აქამდე საერონი, შესაძლოა უდიდესწილად ქრისტიანობის დაუნდობლად მდევნელნიც კი, მყისიერი მაგრამ უღრმესი გაბრწყინებისა და მოძღვრების მთელი გულით მიღების შედეგად მარტვილური გვირგვინის ღირსნი გახდნენ, წმინდანთა შორის უაღმატებულესნი აღსრულების შემდეგ მყისვე ზეცად ამაღლდნენ და ეკლესიური სწავლებით მკვიდრობენ ცათა სასუფეველში. ეს მარტვილური ხვედრია, მაგრამ მარტვილური ხვედრის გარეშე, კვლავ გავიმეორებთ, საერო პირის წმინდანად შერაცხვის პირველი [25]ნიმუში სწორედ კონსტანტინე დიდია, რომლის წმინდანობა შემზადდა იმ დიდი საქმის შედეგად, რაც ქრისტიანობის არა მხოლოდ უბრალოდ დაშვებას გულისხმობდა რომის იმპერიაში, არამედ საკუთრივ მისგანვე ამ სარწმუნოების მიღებას, შეთვისებას, საკუთარ რჯულად აღიარებას და შესაბამისად მთელი იმპერიისთვისაც ნიმუშის მიცემას ქრისტიანად გახდომისა. აი ესაა არსებითი ღვაწლი კონსტანტინე დიდისა, რა ღვაწლმაც გადასწონა ისეთი დიდი მოვლენებიც კი რაც სხვა შემთხვევაში შეიძლებოდა უაღრესად ანგარიშგასაწევი გამხდარიყო. აქ არის მოვლენები იმასთან დაკავშირებით, რომ ვთქვათ კონსტანტინე დიდის საიმპერიო კარი, თუ უშუალოდ კონსტანტინე დიდზე ჩვენ არ ვიტყვით, წლების მანძილზე არიანული ერესის გარკვეულ მხარდაჭერას ავლენდა და არიანელობა [26]ბოგინებდა და აღორძინდებოდა (ამაზე ჩვენ დეტალური განხილვა მოგვიანებით გვექნება) სწორედ საიმპერიო კარის უშუალო ხელშეწყობით. ამ შემთხვევაში ეს იყო უდიდესი თვალთმაქცობა, როგორც კარგადაა ცნობილი, არიანელთა მხრიდან. კერძოდ ვგულისხმობთ იმ მოვლენას, როდესაც კონსტანტინე დიდთან წარდგომისა და საკუთარი აღსარების თქმის შემდეგ არიოზი უფლებამოსილი გახდა, რომ შერიგებოდა ეკლესიას და კვირას წირვაში მონაწილეობა მიეღო (არიოზი მანმადე, რა თქმა უნდა, ეკლესიისგან დაყენებული იყო ღვთისმსახურების კუთხით). აი ეს შერიგება მისი ეკლესიასთან კონსტანტინე დიდის თანხმობის გარეშე არ მომხდარა, მაგრამ იმ თვალთმაქცობას და მზაკვრობას არიანელთა მხრიდან ყველაზე მეტად სწორედ აქ ვხედავთ ჩვენ, რადგანაც აღსარებითი ფორმულა რაც არიოზმა კონსტანტინეს წინაშე წარმოთქვა, თავისთავად არანაირ მწვალებლობას არ შეიცავდა. რაც მწვალებლური დებულებები იყო ყოველივე ეს გამოტოვა არიოზმა, მან თქვა, რომ იგი აღიარებს [27]ძეს, სიტყვას ღმრთისას, რომელიც არის უწინარესი საუკუნეთა, მაგრამ არ დააკონკრეტა როგორს აღიარებს, უწინარეს საუკუნეთა შობილს, თუ უწინარეს საუკუნეთა ქმნილს. არიანელები სწორედ ამ უკანასკნელს მიიჩნევდნენ საკუთარ რჯულად, რომ ძე ღმერთი არის ქმნილება, თუმცა უწინარეს საუკუნეთა. ხოლო კონსტანტინე დიდის წინაშე აღსარებაში არიოზმა ეს დაკონკრეტება მიჩქმალა. სხვათაშორის საგულისხმოა კონსტანტინეს სიტყვები მისდამი, როდესაც ეუბნება, რომ თუ აქ წარმოთქმულის გარდა შინაგანად კიდევ სხვა რამეს არ ფიქრობ, მაშინ დაშვებული იყოს და ნება მოგეცეს, რომ შეურიგდე ეკლესიას. მაგრამ ამ შემთხვევაში ჩვენ რა მომენტს ვამბობთ, არა უბრალოდ, რომ კონსტანტინე დიდმა რაც მოისმინა იქ მწვალებლობის ელემენტები ყველა მიჩქმალული იყო არიოზისგან და ცხადია ის ვერ შეამჩნევდა, არამედ ეს მხარეც, რომ მან ვერ შეამჩნია არიოზისგან შინაგანად ნაგულისხმევი მზაკვრობანი, ესეც ხარვეზია წმინდანისთვის, წმინდანი უნდა ამჩნევდეს ამას. ისევე როგორც ყოფითი თვალსაზრისით [28]როგორც მოვლენა, რა თქმა უნდა, ხარვეზია ის, რომ კონსტანტინე ყველაზე დიდი არიანელისგან – ევსები ნიკომიდიელისგან მოინათლა, მისგანვე ეზიარა სიკვდილის ჟამს და ამ ზიარების შემდეგ აღესრულა 337 წელს. მაგრამ ეს ყოველივე მაშინ, რა თქმა უნდა, არ წარმოადგენდა იმგვარი სახის ხარვეზს იმ დიდი ღვაწლის წინაშე, რომ კონსტანტინეს წმინდანობა დაბრკოლებულიყო, რადგან იმ პერიოდში ჯერ კიდვ ცალ-ცალკე არ იყო ურთიერთგანყოფილი, დავუშვათ არიანული ეკლესია და მართლმადიდებლური ეკლესია. არიანელები როგორც მწვალებლები მართლმადიდებლური ეკლესიის შიგნით ბოგინობდნენ, ამ ეკლესიის დარღვევას ცდილობდნენ, მაგრამ ჯერ კიდევ ერთ ეკლესიად მოიაზრებოდა და ამიტომ იყო, რომ ამა თუ იმ საეკლესიო ხარისხში, ამა თუ იმ კათედრისთვის, ამა თუ იმ საყდრისთვის არიანელთა და მართლმადიდებელთა შორის დიდი კამათი, პაექრობა და ბრძოლა მიმდინარეობდა, თუ რომელი [29]ორიენტაციის პიროვნება დაიკავებდა უმნიშვნელოვანეს საეკლესიო საყდრებს, ვთქვათ ანტიოქიისას, ალექსანდრიისას, რომისას და ასე შემდეგ. როდესაც არიანელები ძალმოცემული ხდებოდნენ საიმპერიო კარისგან ისინი უკიდურეს თავხედობას იჩენდნენ. მათ ისეთი დიდი საყდრიდან გადააყენეს წმ. ევსტათი ანტიოქიელი, როგორიც გახლდათ ანტიოქია. თვით ევსტათიც უდიდესი და უაღრესად ავტორიტეტული მოღვაწეა. ცნობილია ისიც თუ როგორ უპირისპირდებოდნენ წმ. ათანასე ალექსანდრიელს და სხვა. ე.ი. გამოყოფილნი ეკლესიისგან ისინი ცალკე არ იყვნენ, ამავე ეკლესიის შიგნით ბოგინობდნენ და აქ ცდილობდნენ ისინი საკუთარი ადგილის მოპოვებას. ამიტომ ამ შემთხვევაში ეს ყოფითი მოვლენა, რომ არიანული ორიენტაციისა და არიანული აღმსარებლობის პიროვნებამ მონათლა და აზიარა კონსტანტინე დიდი, რაც თავისთავად, რა თქმა უნდა, ხარვეზია, არ არის იმ მასშტაბის მოვლენა, რომ კონსტანტინესგან აღსრულებული უდიდესი ღვაწლი ქრისტიანობისა და ეკლესიის ისტორიის წინაშე, დაჩრდილოს. [30]სხვა მოვლენა რომ ყოფილიყო, არიანელობა რომ ცალკე ეკლესია ყოფილიყო და შეხება არ ქონოდა მართლმადიდებლობასთან, ისევე როგორც ნიმუშად რომ ვთქვათ 451 წლის შემდეგ მონოფიზიტობა ფაქტობრივად ცალკე ეკლესიადაა გამოყოფილი და შეჩვენებული და ანათემირებულია მართლმადიდებლებისგან, აი ამის შემდეგ რომ რომელიმე მეფე მოენათლა მონოფიზიტს და შემდეგ ეზიარებინა, რა თქმა უნდა, ეს მეფე არასოდეს წმინდანად არ შეირაცხებოდა, რადგან ჯერ ერთი მასზე აღსრულებული ნათლობა ნათლობად არ ჩაითვლებოდა, რადგანაც უკვე ფაქტობრივად გამოყოფილია დედა ეკლესიისგან მონოფიზიტობა (მართალია თანდათანობით ფორმდებოდა ეს გამოყოფის პროცესი, მაგრამ რადგანაც კრებაზე უკვე ისინი ანათემირებულნი არიან მართლმადიდებლობა განეყოფა მას). შესაბამისად უფრო ადრინდელ ეპოქაში ერთი ზოგადი ეკლესიის, თუნდაც ყოფითი გაგებით, საზღვრებში არიანელისგან მონათვლა კონსტანტინე დიდისა და მისი ზიარება, კვლავ აღვნიშნავთ, არ გახდა [31]იმ მასშტაბის ხარვეზი (სხვისთვის გახდებოდა), რომ მისი უდიდესი ღვაწლი დაეძლია. თუნდაც ეს ფაქტი ნათელ წარმოდგენას გვიქმნის ჩვენ იმ მოვლენაზე თუ რა მასშტაბის და რა სიდიადის მოვლენა უკავშირდება კონსტანტინე დიდის სახელს – ქრისტიანობის, როგორც სარწმუნოების, რომის იმპერიაში სახელმწიფო აღმსარებლობად დამკვიდრება და ამით ნიმუშის მიცემა წარმართთა აურაცხელი სიმრავლისათვის, რომ მოიქცნენ ამ სარწმუნოებაზე, რამაც არა მხოლოდ რომის იმპერიაში და არა მხოლოდ ბერძენთა და ლათინთა შორის, არამედ სხვა ერებშიც უდიდესი ნაყოფი გამოიღო. მოგეხსენებათ დაახლოებით ამ ეპოქას უკავშირდება საქართველოს გაქრისტიანება, სომხეთის, სხვა აღმოსავლური რეგიონებისა, იქნება ეს სირია, ეთიოპია, ეგვიპტე ანუ ეგვიპტის კოპტურენოვანი მოსახლეობა და სხვა. ე.ი. როგორი ყოვლისმომცველი მოძრაობა იწყება კონსტანტინე დიდის [32]მიერ გადადგმული ამ ნაბიჯიდან – ქრისტიანობის სახელმწიფო სარწმუნოებად დამკვიდრების თვალსაზრისით. ამიტომ ჩვენ ეს ნიშანი, რა თქმა უნდა, ცალკე უნდა გამოვყოთ, როგორც უდიდესი შედეგების მქონე და ეს შედეგები დღემდე გამჭირვალეა და დღემდე თავის კეთილ ნაყოფს კვლავ და კვლავ ყოვლად ცხოვლად გამოიღებს და მომავალშიც ცხადია ასე იქნება, ვიდრე ჟამთა აღსასრულამდე.

 

 

249–ე რადიო საუბარი ქრისტიანული ლიტერატურის შესახებ

ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე

აუდიო ვერსია იხ: https://www.youtube.com/watch?v=vy52WsKlo9c

 

ავტორი: ფილოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორი ედიშერ ჭელიძე

კავებით ([]) აღნიშნულია წუთობრივი მონაკვეთები

შეცდომის აღმოჩენის შემთხვევაში (წერილობით ვერსიაში) გთხოვთ მოგვწეროთ

AddThis Social Bookmark Button

Last Updated (Friday, 03 June 2016 15:45)