Georgian (Georgia)English (United Kingdom)
320–322,324–325
ნაშრომის განხილვა

სწავლება ღვთის მიერ ხილული სამყაროს მყისიერად შექმნის შესახებ

ჩვენ შევჩერდით წმინდა გრიგოლ ნოსელის ჰექსემერონული ანუ ბიბლიურ ექვს დღესთან დაკავშირებული სწავლების იმ მომენტზე, როდესაც დიდმა ღვთისმეტყველმა, როგორც ვნახეთ, უდიდესი და უაღრესად სკურპულოზური სულიერი გამოკვლევის გზით დაადგინა განსაკუთრებული მნიშვნელობის დებულება იმასთან დაკავშირებით, რომ მატერია თავისი ოთხი სტიქიონითურთ, ანუ თითოეული სტიქიონი ცალკე აღებული, საფუძველში არამატერიალურია, რომ მისი წარმომშობი მიზეზები თავისთავად არამატერიალურნი არიან.  სხვაგვარად რომ ვთქვათ წმინდა გრიგოლ ნოსელმა მატერია, ნივთი დაიყვანა არამატერიალურ პირველ საფუძვლებამდე, იმგვარ საფუძველბამდე, რასაც დღეს ენერგიები ეწოდება და რომლებიც ჯერ კიდევ გაურკვეველია [1]მკვლევართათვის მატერიალურნი არიან თუ არამატერიალურნი, რაღაც გარდამავალ მდგომარეობას წარმოადგენენ ისინი.

წმინდა გრიგოლ ნოსელის სწავლება აშკარად წარმოაჩენს თითოეული სტიქიონის, თითოეული ნივთის აღნაგობის სულიერ საფუძვლებს, სულიერ თვისებებს, რომელთა თანაშეწყობა, თანაშეერთება, ურთიერთშეკავშირება განაპირობებს ამა თუ იმ ნივთის წარმოქმნას. ჩვენ თითოეულად მივუთითებდით სტიქიონებზე, ვთქვათ მიწის თვისებები რომელია, წყლის, ჰაერის და ცეცხლის თვისებები და თუ როგორ შეიძლება, რომ ამ თვისებათა შეცვლით ერთი ელემენტი, ერთი სტიქიონი მეორე სტიქიონად გარდაიქმნას, რომ ოთხ სტიქიონს შორის არსებობს მარადიული ურთიერთგადასვლანი, რომ თავისთავად არცერთი ნივთი არანაირად ბუნებითად არ ისპობა (ესეც უდიდესი აღმოჩენა გახალვთ მისი), არამედ ჩვენთვის მოსპობად საგულვებელი მდგომარეობა, როდესაც ვთქვათ [2]ვხედავთ, რომ წყალი დაშრა, სინამდვილეში არის ერთი სტიქიონით სხვად ქცევა. თუ კონკრეტულ სტიქიონზე - წყალზე ვიტყვით მზის მცხუნვარების წყალობით იგი ჰაერად გარდაიქმნება. ჰაერი თავის მხრივ შეიძლება ცეცხლად გარდაიქმნას, ცეცხლი მიწად გარდაიქმნას და სხვა.

აი ამგვარი აღმოჩენით წმინდა გრიგოლ ნოსელმა ფაქტობრივად უპასუხა მრავალთა მიერ, ზოგისგან გულწრფელი დაინტერესებით, ზოგისგან მზაკვრული ნიშნის მოგებით, თითქოსდა პასუხაუცემელ კითხვას, რომ მატერიის შექმნა ღვთისგან, სულიერი, არამატერიალური ძალისგან აბსოლუტურად შესაძლებელია. რა თქმა უნდა, მორწმუნისთვის ეს კითხვა სხვაგავრად დაისმის, ის წრფელი გულით იღებს სწავლებას იმის შესახებ, რომ უფალმა თავისი ყოვლადძლიერი ნებით აბსოლუტური არაფრობისგან დაჰბადა ყოველივ. მაგრამ თუ ვინმე გამოეძიებს, არგუმენტირებას მოითხოვს [3]და დასვამს კითხვას, თუ აბსოლუტურად არამატერიალურმა ესოდენ მატერიალური და მისგან ბუნებითად სრულიად განსხვავებული როგორ დაჰბადა, როგორ შექმნა, გრიგოლ ნოსელის პასუხი ნათელია, რომ წარმოშობით მატერიაც სულიერია, სულიერი საფუძვლების მქონეა და შესაბამისად სულიერისგან სწორედ სულიერი საფუძვლები იქმნება.

აი ეს გახლავთ ერთი დიდი სწავლება, ერთი დიდი თემატური ასპექტი, რაც ვრცლად არის განხილული ხსენებულ ნაშრომში. უფრო ზუსტად თუ ვიტყვით ესა ცენტრალური სწავლება აღნიშნული ძეგლისა, თუმცა ამგვარის თქმა არ ნიშნავს იმას, თითქოს ამით ბოლოვდებოდეს საკუთრივ შესაქმესთან დაკავშირებით წმინდა გრიგოლ ნოსელის სწავლება. პირიქით ახალ-ახალი დებულებანი გამომდინარეობს და სხვა არანაკლებ მნიშვნელოვან საკითხებზეც ჩვენ გადამწყვეტ პასუხებს ვიღებთ.

ერთი მხარე იმასთან დაკავშირებით, რომ არამატერიალური როგორ ქმნის [4]მატერიალურს, აუცილებლად პასუხგასაცემი იყო, თუმცა მის გვერდით არსებობდა მეორე და კიდევ უფრო მნიშვნელოვანი, უფრო პრობლემური და აუცილებლად პასუხგასაცემი საკითხი, თუ როგორ მოხდა, რომ ღმერთმა, ზედროულმა, ყოველგვარ ჟამიერებას, ყოველგვარი გაგებით დროულობის ყოველგვარ გამოვლინებას აღმატებულმა სწორედ დროში განგრძობილად, თანდათანობით შექმნა სამყარო. თანდათანობითი შესაქმე უეჭველად ქმნილების ქმედებაა, იმიტომ, რომ ქმნილება არ არის ყოვლად ძლიერი, მას ახასიათებს თანდათანობითი ქმნადობა რაიმესი, ანდა თანდათანობითი მოქმედება, მაშინ როცა ყოვლადძლიერი ძალისთვის ნებისმიერი მისგან ნებებული, რასაც ის ინებებს, მყისვე საქმედ უნდა იქცეს. მაგრამ ბიბლიური თხრობა მოგეხსენებათ გვაუწყებს, რომ უფალმა ერთ დღეს ერთი რამ შექმნა, მეორე დღეს მეორე და [5]თანდათანობით ბიბლიურ ექვს დღეში მან დააბოლოვა ხილული სამყაროს შექმნა. რა თქმა უნდა, ეს საკითხი, როგორც ავღნიშნეთ, უფრო მეტად საჭიროებდა პასუხს, რომ თავიდან აცილებულიყო არიანული და მისი მსგავსი ერეტიკული გაუკუღმართებანი იმის შესახებ, რომ თითქოს ყოვლადძლიერმა ღმერთმა ჯერ შუამდგომელი შექმნა მასსა და მისგან აღსასრულებელ ხილულ შესაქმეს შორის და შემდგომ ამ შუამდგომელმა შექმნა ყოველივე, რომელიც უკვე დროითი ქმნილებაა. არიანული ცრუ სწავლება ამ შუამდგომელად სწორდ ძე ღმერთს, იესო ქრისტეს, მაცხოვარს დაგვისახავს, მიიჩნევს რა, რომ ყოვლადწმინდა სამების მეორე ჰიპოსტასი არ არის ბუნებითი ღმერთი. ესაა არინელობის ყველაზე უფრო არსებითი გაუკუღმართება, რომ ძე არ არის ბუნებითი ღმერთი, რომ ისიც ქმნილებაა, თუმცა ქმნილებათა შორის უპირატესი, [6]შუამდგომელი, პირველშექმნილი, რომლის მეშვეობითაც იქმნება მთელი დანარჩენი სამყარო. არიანული ცრუ სწავლება თითქოსდა ერთი შეხედვით გადაარჩენს ღმერთს (არიანელთათვის ღმერთი მხოლოდ მამაა, მხოლოდ ისაა მათთვის ბუნებითი ღმერთი) ვითომცდა იმგვარი ბრალდებისაგან, რომ იგი დროში ქმნის, რადგანაც კვლავ ავღნიშნავთ დროში ბუნებითად რაიმეს შექმნა მხოლოდ ქმნილებისათვისაა ნიშანდობლივი და არა ყოვლადძლიერი ძალისთვისა. არიანული ცრუ სწავლება ამ ბრალდებისგან თითქოსდა იმით გადაარჩენს ღმერთს, რომ ღმერთი მყისიერად ქმნის ერთ შუამდგომელს და შემდგომ ეს შუამდგომეი, თავისთავად ქმნილი, უკვე დროში ქმნის მთელ დანარჩენ სამყაროს, ხოლო თავად ღმერთი ზედროულად ქმნის მას. რა თქმა უნდა, აქ გადარჩენა არიანული გაგებით ღვთისადმი ბრალდებისა, რომ იგი დროში ქმნის, [7]ცხადია ასეთი დაშვებით არანაირად არ მოხერხდება, იმიტომ, რომ თვით ის შუამდგომელი იმავე არიანული ცრუ სწავლებით გარკვეულ დროსაა შექმნილი, ის მარადიულად არ არსებობდა. სწორედ ესაა არიანული ცრუ სწავლების ცნობილი თეზა ძე ღმერთთან დაკავშირებით, რომ იყო დრო როდესაც იგი არ იყო. ე.ი. თუ არ იყო და გარკვეულ მომენტში შეიქმნა ღვთისგან (თუ გავყვებით ჩვენ არიანულ ცრუ სწავლებას) მაინც დროითი შემოქმედი გამოდის მათთვისაც ღმერთი.

საკითხი იმის შესახებ, თუ როგორ შევათავსოთ ერთიმეორესთან ბიბლიური თხრობა ხილული სამყაროს ექვს დღეში შექმნის შესახებ და უპირობო საღვთისმეტყველო დებულება ღვთის ყოვლადძლიერების შესახებ და ზედროულობის შესახებ, შესაძლებელი ხდება სწორედ წმინდა გრიგოლ ნოსელის მოძღვრების სიღრმისეული წვდომით. თავისი ნაშრომის შესავალშივე თვით გრიგოლ ნოსელი ხაზგასმით მიუთითებს, რომ მიზანდასახულობა მისი ერთი მხრივ ამ საკითხებზე პასუხის გაცემაა, მაგრამ [8]ამავე დროს ამ პასუხის გაცემით გარეგნულად ურთიერთსაწინააღმდეგოდ, ანუ შინაგანად წინააღმდეგობრივად წარმოჩენილი საღვთო წერილი თავის თავთან ყოვლად შეწყობილად და ყოვლად ერთ მოძღვრებად წარმოაჩინოს, რომ მხოლოდ გარეგანია, მხოლოდ უმეცრებითია იმგვარი აზრი, თითქოს წმინდა წერილი თავის თავს ეწინააღმდეგებოდეს, ერთი მხრივ ღმერთს ყოვლადძლიერ, მარადიულ, დაუსაბამო ზედრულ არსად წარმოგვიჩენდეს, მეორე მხრივ კი დროში შემოქმედად. აი ამ გარეგანი წინააღმდეგობის, ვითომცდა საღვთო წერილში არსებულის, განმარტება გახლავთ ფაქტობრივად საბოლოო მიზანი წმინდა გრიგოლ ნოსელის აღნიშნული ნაშრომისა. მისი სწავლება იმდენად ფუნდამენტური, ღრმად გააზრებული, არგუმენტირებული მსჯელობის შედეგად ყალიბდება, რომ ჩვენ უდიდესი დარწმუნებულობა გვეძლევა ერთი მხრივ [9]საღვთო წერილის სწავლებათა, თხრობათა აბსოლუტურ ჭეშმარიტებაში და მეორე მხრივ საეკლესიო მოძღვრების ყოვლადუცდომელობაში საკუთრივ ღვთის შესახებ სწავლების გადმოცემისას, ისევე როგორც სხვა ყველაფერში. მაგრამ საყრდენი აი ამ განმარტებისა, რაც ჩვენ უკვე წინა საუბარში განვიხილეთ, გახლავთ ურყევი დებულება იმის შესახებ, რომ მატერია თავისი წარმოშობით, თავისი პირველსაფუძვლებით სულიერ რეალობას გულისხმობს, რომ იგი ეფუძნება სულიერ მიზეზებს, სულიერ თვისებებს, რომლებიც მიზეზებად იმიტომ იწოდებიან, რომ ამ თვისებათა თანაშეკავშირებით საფუძველი ექმნება, სათავე ედება ხილულ ნივთთა გამოჩინებას. მაგრამ მხოლოდ ეს, როგორც ავღნიშნეთ, არ არის წმინდა გრიგოლ ნოსელის მიზანი, რომ მხოლოდ ის განსაზღვროს მან თუ როგორ შესძლო არამატერიალურმა მატერიალურის დაბადება. ეს პრობლემა გადაილახა, [10]მას უფრო დიდის, უფრო მნიშვნელოვანის უწყება სწადია ჩვენთვის ანუ ასევე ღრმა, დამაჯერებელი, აბსოლუტურად ამომწურავი პასუხის გაცემა არსებულ პრობლემაზე იმასთან დაკავშირებით, თუ როგორ შევუთანხმოთ ერთიმეორეს ღვთის ყოვლადძლიერება, მისი ზედროულობა და მეორე მხრივ ბიბლიური სწავლება ექვსი დღის მანძილზე მთელი სამყაროს თანდათანობითი შექმნის შესახებ. მაინც როგორ ეთანხმება აი ეს ორი წინააღმდეგობრივი პოსტულატი ერთიმეორეს წმინდა გრიგოლ ნოსელის სწავლების მიხედვით?

როგორც ავღნიშნეთ გრიგოლ ნოსელმა მატერია სულიერ საფუძვლებამდე დაიყვანა. ეს მისთვის უდიდესი მნიშვნელობისაა იმიტომ, რომ სულიერი საფუძვლების შემოქმედად ასევე სულიერი ძალის, ღვთის მიჩნევა უკვე ჩვენგან არაერთგზის წარმოჩენილ პრობლემას, არამატერიალურისგან მატერიალურის შექმნის შესახებ საბოლოოდ ხსნის. მაგრამ არამატერიალურისგან როგორ იქმნება? ვიდრე მატერიალურის შექმნაზე გადავიდოდეთ [11]ჯერ ის განვმარტოთ არამატერიალური როგორ იქმნება ღვთისგან. ჩვენ ამის აბსოლუტურად უტყუარი მოწმობა გვაქვს ზეციურ ძალთა სახით, რომლებიც ცხადია ღვთისგანვე შეიქმნა სრული არაფრობისგან, ისევე როგორც ხილული სამყაროც, მაგრამ მათ შორის ბიბლიური თხრობის კვალობაზე აშკარა განსხვავებაა. ჩვენ არ გვაქვს აღწერილობა საღვთო წერილში ზეციური სამყაროს ანუ სულიერ ძალთა, იგივე ანგელოზურ არსთა თანდათანობითი შესაქმის შესახებ. ეს არც რომელიმე ღვთისმეტყველს არასოდეს გაკვრითაც კი არ უსწავლებია. აბსოლუტურად ერთსულოვანია აზრი, რაც დოგმატია, იმასთან დაკავშირებით, რომ უხილავი ძალნი, ზეციური ძალები, ანგელოზრი სისავსეები ღვთისგან იქმნება მყისიერად. აზრი ზეციურ ძალთა ღვთისგან მყისიერად შექმნის შესახებ საყოველთაოა ბიბლიურ-საეკლესიო სწავლებაში, ამაზე, რა თქმა უნდა, არავინ კამათობს. ეს თავის მხრივ ჩვენ გვაწვდის შემდეგი დებულების [12]გამოტანის შესაძლებლობას, რომ უხილავი ძალები, სულიერი ძალები, სულიერი რეალობა ღვთისგან აუცილებლად მყისიერად იქმნება. იმიტომ, რომ ის რაც სულიერია მატერიალური სივრცითა და მატერიალური დროით ერთიმეორისგან გამიჯნული არ არი. სწორედ ეს განსაზღვრავს მყისიერი შესაქმის რაობას, ზეციურ ძალთა შორის არ არის დროში, ჟამიერებაში და მატერიალურ სივრცეში ურთიერთდაშორებანი, რომ ვთქვათ სერაფიმი უფრო უხუცესი იყოს, დროში უფრო ადრე შექმნილი იყოს, ქერუბიმი უფრო გვიან და სხვა, იმიტომ, რომ ამგვარი რამ მათაც დროში არსებულ ხილულ ქმნილებებად წარმოაჩენდა და აზრი სულიერი წიაღის, ზეციური სასუფევლის, უხორცო ძალთა სამყოფელის შესახებ ფაქტობრივად გაუქმდებოდა. რადგან ხილულ, მატერიალურ სამყაროზე აღმატებული ზესთა სოფელი ასევე ჟამიერებაზეც აღმატებულია, [13]მატერილურ შედგენილობაზეც და შესაბამისად სივრცობრივ განფენადობაზეც აღმატებულია, თავისთავად გამოირიცხება ჟამიერებაში და სივრცეში განაწილებული შესაქმით მათი აღმოცენება. ამის გამო არის ურყევი სწავლება იმასთან დაკავშირებით, რომ ზედროულნი (იგულისხმება მატერიალური დრო), მატერიალურ დროზე აღმატებულნი და მატერიალურ სივრცეზე ასევე აღმატებული ძალნი ღვთისგან მატერუალურ დროზე და მატერიალურ სივრცეზე აღმატებულად ანუ მყისიერად იქმნება. ეს დებულება ჩვენთვის რატომ არის მნიშვნელოვანი და რისკენ მიგვანიშნებს, რა მოძღვრებისკენ გვახედებს ამგვარი სწავლება? თუ გავიხსენებთ, რომ მატერიაც თავისი სულიერი საფუძვლებით, პირველ მიზეზებით სულიერია, არამატერიალურია, უხილავია, უეჭველია, რომ მატერიის პირველსაფუძვლებიც ღვთისგან ასევე მყისიერად შეიქმნა, რადგან დებულება უნდა გავიხსენოთ, რომ რაც სულიერია, რაც არამატერიალურია, [14]შესაბამისად მატერიალურ დროსა და სივრცეზეც აღმატებულია და ღვთისგან მყისიერად იქმნება. აქედან გამომდინარე ყალიბდება უდიადესი სწავლება ღვთის მიერ ყოვლიერების მყისიერად დაბადების, ყოვლიერების შექმნის შესახებ აბსოლუტური არაფრობისგან, საკუთარი ყოვლადძლიერი ნების კვალობაზე. ამ მყისიერ შესაქმეში, როგორც ვხედავთ, შედის არა მხოლოდ ზეციური ძალნი, არამედ ის პირველ მიზეზებიც, ის სათავეებიც, რომელთა ურთიერთშეკავშირებითაც შემდეგში თანდათანობით, უკვე დროში, მთელი ხილული სამყარო იქმნება. მაგრამ სად შეგვიძლია ამოვიკითხოთ ეს სწავლება, რომ უფალმა ხილული სამყაროც თავისი სულიერი რაობითა და სულიერი პირველდაფუძნებით, ანუ პირველმიზეზების შექმნით მყისიერად დაასაფუძვლა. ჩვენ ნაწილობრივ ამას უკვე შევეხეთ, როდესაც ავღნიშნავდით, რომ ბიბლიის დასაწყისშივე, პირველივე სტრიქონშივე ეს აზრი ნაგულისხმევია, [15]“დასაბამში შეჰქმნა ღმერთმან ცა და ქვეყანა”. ამ მუხლის განმარტებას ჯერ წმინდა ბასილი დიდი შეეხო თავის დროზე, მან უკვე მონიშნა ის კონტურები, სადაც წმინდა გრიგოლ ნოსელის ნააზრევი ვრცლად გაიშლება და სადაც იმდენად მყარი და უტყუარი არგუმენტია მოწოდებული, რომ ძნელად თუ ვინმესგან ან რაიმე არგუმენტისგან დაიძლევა. მარტო სიტყვა “დასაბამიც” ცხადყობს, რომ ეს პირველი მუხლი, სადაც უეჭველად ქმნადობაზეა ლაპარაკი, იმიტომ, რომ მეორე სიტყვა აშკარად ქმნას ეხება, იგი სწორედ მყისიერებას გილისხმოს, რადგანაც სიტყვა “დასაბამი” წმინდა ბასილი დიდის, წმინდა გრიგოლ ნოსელის, უკლებლივ ველა მოძღვრის, ანტიკურ ავტორთა განმარტებით აღემატება დროით განგრძობითობას. ის დროის არც სათავეა იმ გაგებით, რომ დროში შედიოდეს, არც რომელიმე ნაწილია მისი, თუნდაც უმცირესი, არამედ მისი წინმსწრებია, დროზე [16]აღმატებულია, დრომიღმიერია ჟამიერებისა. დასაბამი არ არის არც ჟამი, არც ჟამის ნაწილი, არც ჟამის თუნდაც აღმომაცენებელი და მასში შემავალი მიზეზი. შეიძლება რაიმე რაიმეს აღმოაცენებდეს და მისი ნაწილი იყოს, ვთქვათ როგორც ადამი აღმომაცენებელია კაცობრიობისა და კაცობრიობისვე ნაწილია, ასევე ღვთისგანვე ბრძანებამიღებული მიწა როდესაც აღმოაცენებს ცალკეულ სახეობებს, თითოეული სახეობის პირველი ნიმუში თავის მხრივ თავისი სახეობის აღმომაცენებელია და მისივე ნაწილი. აი ამ გაგებითაც დასაბამი არ არის ჟამიერების ნაწილი, ის წინ დგას ჟამზე, უწინარესია ჟამისა და ის რაც ჟამის უწინარესია ზეჟამიერია, ზედროულია, ანუ ყოველგვარ დროით განგრძობადობაზე ყოვლითურთ აღმატებულია. ეს კი ადამიანური სიტყვით გამოიხატება სწორედ ამ ლექსიკურ ერთეულში – “მყისიერება”. თუ დასაბამში ღმერთმა ცა და ქვეყანა შექმნა, [17]აშკარაა, რომ დროში არ შექმნილა ცა და ქვეყანა (საუბარია მატერიალურ დროზე), ის შეიქმნა იმგვარი საუკუნოვანი ჟამის, საუკუნოვანი დროის, ან, როგორც უფრო ზუსტად ეწოდება მას, ეონის განზომილებაში, რაც ნიშანდობლივია ზეციურ ძალთათვის. როგორც ზეციურნი ძალნი გარკვეულ მომენტში იქმნებიან და, რა თქმა უნდა, ისინი მარადიულად არ არსებობდნენ, მაგრამ არ იქმნებიან ხილული სამყაროსთვის ნიშანდობლივი განგრძობადი ჟამიერებით, არამედ ე.წ. საუკუნოვანი დროით, ანუ ეონით (აიონით), რაც ძველქართულად ითარმნებოდა, როგორც საუკუნე (ესაა იგივე რაც ლათინური “სეკულუმ”, რუსული “ვეკ”) და რაც აუცილებელ საწყისიანობას გარკვეულ მომენტში გულისხმობს, მაგრამ აქ არის უაღრესად რთულად საწვდომი რეალობა, რომ საწყისს გულისხმობს, მაგრამ ეს საწყისიანობა არ ნიშნავს ჟამში თანდათანობით განფენადობას. როგორც აღვნიშნეთ ჩვენ ზეციურ ძალთა აღმოცენებასთან [18]დაკავშირებით, არ ვამბობთ, რომ ზეციური სამყაროს ერთი ნაწილი ერთ დროს შეიქმნა, მეორე ნაწილი მომდევნოდ და ასე შემდეგ. ვამბობთ, რომ მყისიერად გარკვეულ მომენტში ერთობლივად მთელი ზეციური სამყარო და კონკრეტულად ამ შემთხვევაში ვამბობთ, რა თქმა უნდა, ანგელოზებს (ზეციურ სამყაროში ვინმემ შეიძლება ხილული შესაქმეც იგულისხმოს, ვთქვათ პლანეტები, ვარსკვლაები და სხვა), მხოლოდ ზესთა სოფელს, არამატერიალურ უხილავ სოფელს, ანგელოზთა საუფლოს, მყისიერად იქმნება ღვთისგან და მიუხედავად ანგელოზთა ჩენთვის გონებამიუწვდომელი რიცხოვნებისა, ეს რიცხოვნება დასრულებადია, მაგრამ ჩვენი გონებისთვის ყოვლად აღმატებული, იმდენად მრავალრიცხოვანნი არიან ანგელზოები, მაგრამ მიუხედავად ამ მრავალრიცხვნებისა, ისინი აბსოლუტურად მყისიერად, მატერიალური დროისგან განკერძოებულად და მატერიალური დროის გაგებით ზედროულად შეიქმნენ გარკვეულ მომენტში. ჩვენ მატერიალურ გაგებას იმიტომ ვუკავშირებთ ამ ზედროულობას, რომ [19]ბუნებითი ზედროულობა მხოლოდ უფალს აქვს. სხვა ყველა გარკვეულ მომენტში იწყება, მაგრამ მატერიალური გაგება ერთია დროისა და ზესთა სოფელთან დაკავშირებული დრო, რომელსაც დრო არც ეწოდება ანუ ეწოდება საუკუნე, კიდევ სხვა გახლავთ. ხოლო უფალი აღმატებულია როგორც მატერიალურ ჟამზე, ასევე იმ საუკუნეზე, რაც ზესთა სოფლის დრო გახლავთ (მაინც დრო ეწოდება მას როცა განმარტებაა აუცილებელი), და ჩვენ მაცხოვარზე ვიცით, რომ იგი მამისაგან შობილია უწინარეს ყოველთა საუკუნეთა, ე.ი. ზე ძალთა, საუკუნოვან დროზეც, უსასრულოდ უწინარეს მარადიულად შობილია მამისგან ძე ღმერთი. ასე რომ საუკუნო დრო ნიშანდობლივია ზეციურთათვის და ეს გულისხმობს იმას, რომ ეს დრო არ არის განწელვადი წამებად, წუთებად, საათებად და ა.შ. ზესივრცული მდგომარეობაა, თუმცა ფორმა მათ აქვთ, განსხვავებით ღვთისგან, რომელიც უსასრულოდ აღემატება ნებისმიერ ფორმას, ნებისმიერ განწელვას ჟამიერებისას და ა.შ. [20]და გარკვეული აშკარად გამოხატული უპირატესობა, სულიერი პრიმატობის ნიშნით, ზეციური საუფლოსი, ცხადია გამოკვეთილია ხილულ სამყაროსთან შედარებით. აი იმ ზესთასოფლისეული გაგებით მყისიერად შეიქმნა ანგელოზურ ძალთა შესაქმესთან ერთად დასაბამში ხილული სოფლის პირველი სულიერი საფუძვლები. იმიტომ, რომ მყისიერებაში აღარაა განყოფა და ორი მყისიერება არ შეიძლება იყოს, რომ დავუშვათ მყისიერად შექმნა უფალმა ანგელოზური ძალნი და მყისიერად შექმნა მან შემდეგ ხილული სოფლის პირველსაფუძვლები, ორი მყისიერაბა შეუძლებელია. რა თქმა უნდა, მყის შეიძლება ერთგზის უფალმა ერთი შექმნას და მეორეგზის მეორე, მაგრამ კვლავ დროითი გამოჩნდება უფალი, იმიტომ, რომ თანდათანობითობა და ურთიერთმიმდევრობა თუა მისგან აღსრულებული ბუნებითი შესაქმის ჟამს მოვლენებისა. ერთადერთი და ერთებაზე აღმატებული, ზეერთი მყისიერება ჰგიეს, რომელიც გარკვეულ მომენტში ღვთისგან აღსრულდა და აი ამ მყისიერებას, შესაქმის [21]ერთადერთ საფუძველს, ეწოდება დასაბამი. ესაა ის დასაბამი, რომელიც ყოველივეს მოიცავს თავის თავში და ყოველივეს მიღმა. ის მოიცავს არა მხოლოდ ზესთა სოფლის სულიერ ძალებს, არამედ მოიცავს ამქვეყნიური სოფლის სულიერ პირველსაფუძვლებსაც. და რომ მთელი სამყარო ღვთის პირველ მყისიერ შემოქმედებით ქმედებაში ნაგულისხმევია და დაფუძნებულია და დაბადებულია არსობრივად, ამის ყველაზე თვალსაჩინო ნიმუში წმინდა გრიგოლ ნოსელის სწავლებით არის ამავე მუხლის ორი დასახელება, რომ ღმერთმა დასაბამში შექმნა ცა და ქვეყანა. ცა ერთი უკიდურესი წერტილია ადამიანური გონებისთვის, ზენა უკიდურესი წერტილი და ქვეყანა ანუ მიწა მეორე უკიდურესი ქვემორე წერტილი. წმინდა გრიგოლ ნოსელი და უფრო ადრე ბასილი დიდიც პირდაპირ მიუთითებენ, რომ თუ უკიდურესი წერტილები შექმნილია ღვთისგან, მათ შორის მყოფი სივრცე როგორ შეიძლება, რომ შეუქმნელი იყოს და [22]ორი უკიდურესი წერტილი არსებობდეს, შესაქმეში იყოს შემოსული და მათ შორის აბსოლუტური არაფრობა იყოს. რა თქმა უნდა, - ამბობს წმინდა გრიგოლ ნოსელი, ამ ორი უკიდურესი წერტილის მოხსენიებით მოსემ მთელი შესაქმის ღვთისგან მყისიერი დაბადება იგულისხმა და ეს მოასწავა ჩვენს წინაშე.

ამ უდიდესი აზრის გამომთქმელი წმინდა გრიგოლ ნოსელი, შემდეგ უკვე მისული ამ განსაკუთრებულ დებულებამდე, რომ მთელი ხილული სამყაროც თავის სულიერი პირველსაფუძვლებით მყისიერად შეიქმნა ღვთისგან, აი ამ დებულების შემდგომი ახსნა-განმარტებით ჩვენს მიერ ადრე დასმულ კითხვებზე აბსოლუტურად ამომწურავ პასუხებს სცემს.

 

320–ე რადიო საუბარი ქრისტიანული ლიტერატურის შესახებ

ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე

აუდიო ვერსია იხ: https://www.youtube.com/watch?v=p0S7NHMtQr0

 

 

სწავლება ღვთის ნების მყისიერად საქმედ ქცევის, აგრეთვე ბუნებითი და პირობითი შესაქმის შესახებ

ჩვენს წინა საუბარში შევჩერდით იმ უდიდესი მნიშვნელობის დასკვნაზე, რაც წმინდა გრიგოლ ნოსელმა საღვთო წერილის უღრმესი წვდომის შედეგად ჩვენს თვალწინ (ასე შეიძლება ითქვას, იმიტომ, რომ ის მკითხველთან ერთად მსჯელობს და მკითხველიც თავისთან ერთად მიჰყავს შესაბამის დასკვნამდე) გამოიტანა. ეს დასკვნა გახლავთ შემდეგი: საღვთო წერილის პირველი მუხლი სიტყვაში “დასაბამში” გულისხმობს მყისიერ შესაქმეს ღვთისგან აღსრულებულს და ამ მყისიერ შესაქმეში მოიაზრება მთელი ხილული სამყაროს სულიერი პირველსაფუძვლები, ის პირველსაფუძვლები, რომლებისგანაც შემდეგში ბიბლიურ ექვს დღეში თანდათანობით ჩამოყალიბდა უკვე არსობრივად შექმნილი ქვენა სოფელი. ზენა სოფელი დასაბამში იმ სულიერ პირველსაფუძვლებთან ერთად შეიქმნა, მას როგორც სულიერ არსთა საუფლოს, ზესთა სოფელს შემდგომი [1]ჩამოყალიბება, ცხადია, აღარ განუცდია, იმიტომ, რომ თავიდანვე ყოვლადსრულყოფილად შეიქმნა, ხოლო ხილული სამყარო, რომლის აღმოცენების პირველსათავეები იმავე წმინდა გრიგოლ ნოსელის უდიდესი დასკვნით სულიერი მიზეზებია, კერძოდ სულიერი თვისებებია, საჭიროებდა ამ დასაბამშივე შექმნილ პირველსაფუძველთა, ნივთიერების პირველმიზეზთა ურთიერთქმედებების გზით მთელი ხილული სოფლის ნივთიერად წარმოჩენას. მაგრამ ის, რომ დასაბამში მყისიერი შესაქმის ჟამს ღვთისგან მთელი ამ სოფლის, ხილული სამყაროს პირველსაფუძვლები შექმნილია და მთელი სოფელია შექმნილი სულიერად, მიზეზობრივად, ამის ნათელსაყოფად წმინდა გრიგოლ ნოსელს, უფრო ადრე ბასილი დიდს, როგორც ავღნიშნეთ და სხვა ღვთისმეტყველთ, უკვე მათზე დაფუძნებულთ, წარმოუჩნდებათ ბიბლიის პირველი მუხლის პირველი მონაკვეთის დამაბალოებელი სიტყვები, რომ “დასაბამში ღმერთმა შექმნა ცა და ქვეყანა”. ორი უკიდურესი [2]წერტილის მოხსენიებით მოსე წინასწარმეტყველმა მთელი ხილული სოფელი იგულისხმა, იმიტომ, რომ ამ ორ უკიდურეს წერტილში არის მოთავსებული აღნიშნული სოფელი. ასე რომ, მთელი სოფელი, მიზეზობრივად შექმნილი, მოსე წინასწარემტყველმა პირველივე მუხლის პირველსავე მონაკვეთში განგვიცხადა, რომ ამ მუხლში საუბარი საკუთრივ ხილული სოფლის შესახებ იმას გულისხმობს, რომ ეს სოფელი დასაფუძვლებულია, მაგრამ მხოლოდ მიზეზობრივად, მხოლოდ სულიერად და არა ჯერ კიდევ შეხებადად, არა ხილულად, არა მატერიალურად და შედგენილობითად. ამის დამადასტრებელი მრავალი მონაცემი იმავე პირველ მუხლში აქვს წმინდა გრიგოლ ნოსელს და მისივე უბრწყინვალესი განმარტებებით ეს ყველაფერი მკითხველისთვისაც საწვდომი ხდება. მართლაც ჩვენ ვიცით, რომ მოხსენიებულია ერთად ცა და ქვეყანა და შემდეგ უკვე ქვეყნის ანუ მიწის (ძველი ქართული “ქვეყანა”, კვლავ ხაზს გავუსვამთ, ნიშნავს მხოლოდ და მხოლოდ იმას, რასაც ჩვენ დღეს მიწას ვუწოდებთ) [3]დახასიათებაა მოცემული, თუ როგორი იყო ეს პირველქმნილი მიწა, ანუ პირველ მუხლში ნაგულისხმევი შექმნილი მიწა. უშუალოდ ჩვენს მიერ ხსენებულ სიტყვებს მოსდევს ასეთი აღწერა, რომ “დასაბამში შექმნა ღმერთმან ცაი და ქუეყანაი”, ან დასაბამში შექმნა ღმერთმა ცა და მიწა და აი ეს მიწა ანუ “ქუეყანაი” როგორი იყო: “და ქუეყანაი იგი იყო უხილავ”. უდიდეს მნიშვნელობას განუკუთვნებს ამ სიტყვას (“უხილავს”) წმინდა გრიგოლ ნოსელი და ის პირდაპირ მიუთითებს, რომ ხსენებულ პირველ მუხლში საღვთო წერილისა საუბარია მიწის შექმნაზე, რომელიც “უხილავია”. მაგრამ რას ნიშნავს უხილავი, - კითხულობს წმინდა გრიგოლ ნოსელი და პასუხობს, - რაც ხილვადი არაა. ხილვადი ის შეიძლება იყოს, რომელიც შედგენილობაშია, რომელიც შეხებადია, ე.ი. პირველქმნილი მიწა უხილავობასთან ერთად უნდა ყოფილიყო შეუხებელიც ანუ ის შედგენილობის არ მქონე უნდა ყოფილიყო, შესაბამისად არამატერიალური ანუ უნივთო ანუ სულიერი. [4]აი ამ უდიდეს დასკვნამდე მიდის წმინდა გრიგოლ ნოსელი, რომ პირველ მუხლში საუაბარია მიწის მიზეზობრივი შექმნის შესახებ და როგორც უკვე ვთქვით, რადგან ქვემორე უკიდურესობა და ზემორე უკიდურესობა ანუ მიწა და ცა, ორი უკიდურესი წერტილი, მათ შიგნით სხვა ქმნილი არსის, შემდგომში უკვე გამატერიალურებულის, მიზეზობრივ დაბადებას გულისხმობს, წმინდა გრიგოლ ნოსელი აკეთებს დასკვნას, რომ ისევე როგორც პირველქმნილი მიწა, დასაბამში შექმნილი მიწა, იყო უხილავი, იმავე დასაბამში შექმნილი წყალიც, ჰაერიც და ცეცხლიც ასევე უხილავი იყო, ანუ ოთხივე სტიქიონი ჯერჯერობით ცალ-ცალკეულად გამოყოფილი არ იყო, ურთიერთმთლიანობაში იყვნენ მხოლოდ და მხოლოდ მიზეზობრივად დასაფუძვლებულნი, რაც იმას ნიშნავს, რომ შემდგომში მათი ნივთიერად ჩამომყალიბებელი მიზეზები იყო ღვთისგან შექმნილი. ეს მიზეზები, ეს სულიერი თვისებები ჩვენ უკვე ვახსენეთ, სიმძიმე, სიმსუბუქე, სიგრილე, სინოტივე, [5]სიმშრალე, სიმხურვალე და ა.შ., რომლებზეც საუბარი გვქონდა, და ეს თვისებები ყველა, მიუხედავად ურთიერთაღრეულობისა ერთიმეორესთან, ჯერ კიდევ ყოველგვარი კავშირისა და თანხვდომის გარეშე, უფლისმიერ დასაბამიერ შექმნილობაში სუფევდა და ესაა სწორედ ის მყისიერი შესაქმე, რომელიც ჟამიერებას, საუკუნოობას აღემატება, გარკვეულ მომენტში ედება მას საფუძველი, მაგრამ არც საუკუნოვანი ჟამია ეს, არც მატერიალური ჟამი ანუ “ხრონოსი”. ესაა ის სწავლება, რითაც აშკარად წარმოჩნდება შემოქმედი ღმერთის ჭეშმარიტი ზედროულობა და მისი ყოვლადძლიერება. იმიტომ, რომ ინება რა ყოვლიერების დაბადება უფალმა, მყისიერად საქმედ აქცია თავისი ნება. სწორედ აქ მიდის წმინდა გრიგოლ ნოსელი ერთი შეხედვით თითქოს გადახვევამდე, მაგრამ აუცილებელ საკითხამდე და აუცილებელი განმარტების საჭიროებამდე, თუ რა არის ღვთის ნება.

ჩვენ ამასთან დაკავშირებით საუბარი გვქონდა უკვე, [6]რომ სწორედ ამ კუთხით არის ციტირებული ხშირად წმინდა გრიგოლ ნოსელის აღნისნული ნაშრომი საეკლესიო ტრადიციაში, მათ შორის ერთ-ერთი უდიდესი მოღვაწის, საეკლესიო ღვთისმეტყველების ერთ-ერთი კორიფეს წმინდა იოანე დამასკელის მიერ და აგრეთვე არსენ იყალთოელისეულ ქართულად თარგმნილ-შედგენილ ნაშრომში “გამოკრებანი წამებათანი” XIX თავში - “საღვთოისა ნებისათვის” წმინდა გრიგოლ ნოსელის ღრმა განმარტება, თუ რა არის საღვთო ნება. მთელი საეკლესიო მოძღვრება საღვთო ნების განმარტებას სწორედ წმინდა გრიგოლ ნოსელის სწავლების საფუძველზე აყალიბებს. ეს სწავლება გახდა დოგმატი საეკლესიო ტრადიციისთვის.

მართლაც როგორია საღვთო ნება? “თუ უფალი, - ამბობს წმინდა გრიგოლ ნოსელი, ყოვლადძლიერია, ყოვლადძლიერება სწორედ იმას ნიშნავს, რომ ნება ანუ სურვილი და ამ სურვილის საქმედ ქცევა ურთიერთგაუმიჯნავი უნდა იყოს”. რა განაპირობებს იმას, რომ ჩვენ [7]შეიძლება რაიმე გვსურდეს, მაგრამ ეს სურვილი ან საერთოდ ვერ შევასრულოთ, ანდა გარკვეული ძალისხმევის შედეგად, გარკვეული დროის შემდეგ აღვასრულოთ. ამგვარი დაცილება (გნებავთ დროითი დაცილება, გნებავთ სივრცობრივი დაცილება, გნებავთ აბსოლუტურად გამიჯვნა, როცა საერთოდ ვერ აღვასრულებთ სურვილს) გამომდინარეობს მხოლოდ და მხოლოდ იმისგან, რომ ჩვენ ჩვენი სურვილის აღსასრულებელი ძლიერება არ გვაქვს, სათანადო ძლიერება. თუ ჩვენ, პრაქტიკული წესითაც რომ შევხედოთ, რაიმეს აღსასრულებლად, რაიმე მცირე სურვილის აღსასრულებლად საშუალებები გვაქვს, რაც მეტი გვაქვს საშუალება მით უფრო ნაკლებ დროში, თითქმის მყისიერად, საქმედ ვაქცევთ ჩვენს განზრახვას. ძალიან პრიმიტიული ნიმუში რომ მოვიტანოთ, გვწყურია რა და გვაქვს წყალი, მყისვე მივიღებთ წყალს და ჩვენი სურვილი დაკმაყოფილდება. მაგრამ გვწყურია რა და წყალი არ გვაქვს, ჩვენ სურვილს ვერ დავიკმაყოფილებთ, რადგან უძლურნი ვართ, რომ ეს წყალი [8]ჩვენ თვითონ შევქმნათ და ამით წყურვილი დავიკმაყოფილოთ. ასე რომ თუ რაიმე გვსურს და ეს სურვილი მყისვე საქმედ არ იქცევა, ანდა თანდათანობით დროში განიწელება და ზოგჯერ საერთოდ ვერ სრულდება, მხოლოდ და მხოლოდ ჩვენი სურვილის აღსასრულებელი ძალის უკმარისობაა ამის მიზეზი. მაგრამ ის ვინც ყოვლად ძლიერია (ყოვლადძლიერება ჩვენ შეიძლება ზოგჯერ არ გვესმოდეს კარგად, რადგან ეს სიტყვა იმდენად ტრაფარეტული და ყოველდღიური ხმოვანებით არის აღბეჭდილი ჩვენს შემეცნებაში), განუზომელი ძლიერებისა ვინც არის, აბსოლუტურად შემოუზღუდავი ძლიერებისა, ყოვლად უსასრულო ძლიერების მქონე ვინც არის, მისი ნებისმიერი ნება ასევე უსასრულოდ აღმატებულად ნებისმიერ ჟამიერებაზე, მყისიერებაზეც კი უსასრულოდ აღმატებულად, დაუყოვნებლივ აღსრულდება საქმედ, იმიტომ, რომ ხელის შემშლელი ფაქტორი არ არსებობს ამ სურვილის საქმედ ქცევის დროს. [9]შესაბამისად რასაც ინებებს უფალი, დაუყონებლივ მყისიერებაზე გაცილებით უფრო ანაზდეულად, მეყვსეულად საქმედ იქცევა მისი ნება. ანუ დებულება ასეთი გახლავთ ამ მსჯელობის შემდეგ, რომ ყოვლადძლიერი არსისთვის ნება და საქმე აბსოლუტურად თანადროულია, თანხვდენილია, უმცირესზე უმცირესი დაცილებაც კი არ შეიძლება იყოს ნებას ანუ სურვილსა და ამ ნება-სურვილის საქმედ ქცევას შორის, რადგანაც, კვლავ ავღნიშნავთ, ამ ნების აღმსრულებელი ყოვლადძლიერება სახეზეა. იმასაც კვლავ ავღნიშანავთ, რომ ნების დაცილება ამ ნების აღსრულებისგან მხოლოდ იმით შეიძლება იყოს განპირობებული, რომ შეზღუდულობაა ძლიერებისა. რაც უფრო შეზღუდლუობაა ძლიერებაში, მით უფრო მეტად სცილდება ერთიმერეოს დროში და [10]სივრცეში ნება და ამ ნების საქმედ ქცევა, რაც უფრო მეტია ძლიერება მით უფრო უახლოვდება ერთიმეროს და მით უფრო მოკლდება დროითი და სივრცობრივი მანძილი ნება-სურვილსა და ამ ნება-სურვილის საქმედ ქცევას შორის. მაგრამ სადაც უსასრულო ყოვლადძლიერებაა, აბსოლუტური ყოვლადძლიერებაა, იქ უკვე სრულიად იგივეობრივია ნება და საქმე. ინებებს რა დაუყონებლივ საქმეა მისთვის ვინც ყოვლადძლიერია. შესაბამისად მხოლოდ ქმნილებისთვისაა ნიშანდობლივი ნებასა და ნების აღსრულებას შორის დაცილება. და თუ ჩვენ პირდაპირი მნიშვნელობით ვიფიქრებთ, რომ უფალმა ინება სამყაროს შექმნა, მაგრამ ექვსი დღე მოანდომა მას, რა თქმა უნდა, დასკვნა გამჭირვალეა, რომ მას არ ჰქონია თავისი ნების არმსრულებელი ყოვლადძლიერება. მას გარკვეული დრო დასჭირდა იმისთვის, რომ თავისი ჩანაფიქრი, თავისი განაზრახი საქმედ ექცია. მაგრამ ყოვლადძლიერს როგორ შეიძლება [11]რაიმე დასჭირდეს? მაშინ ის არ ყოფილა ყოვლადძლიერი, ხოლო ვინც ყოვლადძLიერი არ არის ის ბუნებითი ღმერთი არ არის. აი ამ უდიდესი საფრთხის, ამ არიანული ცრუ სწავლების თავიდან ასაცილებლად გრიგოლ ნოსელმა, პირდაპირ შეიძლება ითქვას, შეუძლებელი შეძლო, ის თავის თავსაც კი აღემატა საღვთისმეტყველო მჭვრეტელობაში, ვალდებულიც იყო, რადგანაც გამორჩეულად მიმადლებული ჰქონდა ღვთისგან არგუმენტირების ლოგიკური აზროვნებისა და დასაბუთების ნიჭი, რომ სწორედ მას მოეძებნა პასუხი ამ ურთულეს შეკითხვაზე. და მოძებნა კიდეც დაასაბუთა რა, რომ უფალი ბუნებითი შემოქემდების კუთხით ყოვლითურთ მყისიერად ქმნის იმას, რაც ინება. ასე რომ, მთელი სამყარო მყისიერადაა შექმნილი. ინება რა უფალმა, რა მომენტშიც ინება იმ მომენტში, ყოვლადგანუსხვავებლად, ყოვლადდაუცილებლად ანუ იგივეობრივად [12]და თანხვდენილად მისი ნებისა, ეს ნება საქმედ იქცა. აი ამას ეწოდება ყოვლადცხოველმყოფელი ნება. ჩვენი ნებისგან, გნებავთ ანგელოზთა ნებისგანაც განუზომლად განსხვავებულად, უფლისმიერი ნება არის ბუნებითად ყოვლადცხოველი ანუ ყოვლადქმედითი. ქმედითი ნება ისაა, რომელიც ყოვლადძლიერია, ეს ნება (ჩვენ აქ იკონომიური გაგებით არ ვამბობთ) რეალურად, ნამდვილად, ბუნებითად იგივე საქმეა. ღვთის ნება და საქმე აბსოლუტურად ერთიდაიგივეა, რასაც ინებებს უფალი მყისვე საქმედ აქცევს, რასაც საქმედ აქცევს მყისვე მისი ნებაა ის. ამიტომაა, რომ სხვათაშორის თუ ამას ჩვენ დავუკავშირებთ, როდესაც მოგვიანებით ატყდა პაექრობა იმასთან დაკავშრებით განკაცებულ ღმერთში, მაცხოვარში ორი ნებაა თუ ერთი, ამ შემთხვევაშიც ნება საქმეს განუყრელად დაუკავშირდა. მონოთელიტები ანუ ერთნებიანობის ცრუ სწავლების აღმსარებლები, იგივე მონოერგიტები [13]ანუ ერთი საქმის აღმსარებლებიც იყვნენ მაცხოვარში, რომ მას ერთ ნებასთან ერთად მხოლოდ ერთი საქმე ჰქონდა. მაშინ როცა მართლმადიდებლური სწავლებით განკაცებულ ღმერთს ორი ბუნების შესაბამისად აქვს ორი ნება და შესაბამისად აგრეთვე ორი მოქმედება, ორი საქმე, რადგან კვლავ ავღნიშნავთ, ღმერთში მოქმედება ანუ საქმე და ნება იგივეობრივია. ყოვლადძლიერების მქონე რასაც ინებებს ეს ნება მყისიერად მისივე საქმეა. ეს სამყარო ჩვენთვის, ქმნილებათათვის არის გრანდიოზულზე გრანდიოზული, თორემ უსასრულო ძლიერების მქონესთვის მთელი ეს სამყარო ერთი უმცირესზე უმცირესი, უსასრულოდ მცირე მარცვალია, რომლის შექმნაც, რომლის ამოძრავებაც, რომლის დაფუძნებაც, რომლის, უხეშად რომ ვთქვათ, მოსპობაც კი ყოველვარი ძალისხმევის, ყოველგვარი შეჭირვების გარეშე არის მისგან შესაძლებელი, იმიტომ, რომ [14]ყოვლადძლიერება სწორედ ამას გვიკარნახებს ჩვენ. ასე რომ, უფლისგან მთელი ამ სამყაროს შექმნა არის უადვილესზე უადვილესი და აქედან გამომდინარე მყისიერი შესაქმე გარდუვალად უფლისმიერი ღვაწლის ნაყოფია. სხვანაირად უფალს ვერანაირ ქმედებას ჩვენ ვერ განვუკუთვნებთ. ბუნებითად ვიტყვით რა, რომ ის დროში ქმნიდა, აუცილებალდ მივალთ იმ დასკვნამდე, რომ შესაბამისად ის აღარ ყოფილა ყოვლადძლიერი, თორემ მისი ნების დროში განწელვა რას უნდა განეპირობებინა სხვა შემთხვევაში? ამიტომაა ცენტრალური დასკვნა წმინდა გრიგოლისა, რომ უფალი, ბუნებითი შემოქმედი, ბუნებითად და ნამდვილად, რეალურად მხოლოდ მყისიერად ქმნის.

აქ ჩვენ მივდივართ საკუთრივ თვით ტერმინ “შესაქმის” (შესაქმიდან გამომდინარე სხვა მოვლენებისაც, მაგრამ ამ შეთხვევაში შესაქმეზე გვაქვს მსჯელობა) ორგვარობაზე და შემოქედებითი პროცესის, უკვე როგორც მოვლენის, [15]ორგვარობაზე. ერთი გახლავთ ბუნებითი შესაქმე, ბუნებითი შემოქმედებითი პროცესი და მეორე პირობითი შესაქმე, პირობითი შემოქმედებითი პროცესი. აქ რა იგულისხმება? ბუნებითი შემოქმედება სწორედ ამას ნიშნავს: აბსოლუტური არაფრობისგან ყოვლადუჭირველად, ყოველგვარი დახმარების გარეშე რაიმეს შექმნას. აი ესაა ბუნებითი შემოქმედება და ეს მხოლოდ ყოვლადძლიერი არსისთვის არის ნიშანდობლივი. პირობითი შესაქმე იმას ქვია, რაც ქმნილებებსაც შეიძლება დაუკავშირდეს და სადაც პირდაპირი გაგებით ჩვენ შექმნაზე არ გვაქვს საუბარი. პირდაპირი გაგებით, კვლავ ავღნიშნავთ, შექმნა მხოლოდ და მხოლოდ იქ არის, სადაც ამ შექმნის ნაყოფი ყოველგვარი გარეგანი დახმარების გარეშე, ყოველგვარი რაღაც წინასწარი მასალის, წინასწარი პირობების გარეშე აბსოლუტური არაფრობისგან დაფუძნდება და დასაძირკვლდება. აი ესაა ბუნებითი შექმნა და ბუნებითი შექმნის აღმსრულებელი მხოლოდ და მხოლოდ ბუნებითი შემოქმედია. ჩვენ როდესაც [16]ვამბობთ, რომ რაიმეს ვქმნით, როდესაც ოსტატი რაიმე ნაკეთობას ქმნის, აქ არის საუბარი მხოლოდ პირობით ქმნადობაზე, პირობით შესაქმეზე, პირობით შემოქმედებით პროცესზე, იმიტომ, რომ ამ ნაკეთობის მასალას, თვით ნივთს, რა თქმა უნდა, არასოდეს ოსტატი არ ქმნის, მას რაღაც წინაპირობა აცუილებლად აქვს, იღებს ამ მასალას და მას ფორმას აძლევს. ამიტომ ქმნილებასთან დაკავშირებით მხოლოდ შეიძლება საუბარი იყოს ფორმის მიცემაზე და არა შექმნაზე. ჩვენ პირობითად, გადატანითი მნიშვნელობით განვავრცობთ ამ სიტყვას ქმნილებებისადმი, ასევე პირობითად ვუწოდებთ ამა თუ იმ ქმნილებას შემოქმედს, შექმნელს, დამბადებელს და სხვა. ბუნებითი მნიშვნელობით მხოლოდ უფალია შემოქედი, შემქმნელი, გამჩენი, დამბადებელი, ძველი ქართული ტერმინი რომ მოვიხმოთ, აღმგებელი, ხოლო ადამიანზე პირობითად [17]ვრცელდება ამგვარი რამ, რადგანაც პირდაპირი მნიშვნელობით ადამიანი და საერთოდ ქმნილება არის არა რაიმეს შემქნელი, არამედ რაიმესადმი მხოლოდ და მხოლოდ ფორმის მიმცემი, რაღაც წინაპირობის გამომყენებელი, წინასაფუძვლის ამღები, წინა მასალის მომხმარებელი და მისთვის თავისი ნების კვალობაზე, რამდენადაც შეუძლია და რამდენადაც ახერხებს, გარკვეული ყალიბის, გარკვეული სახის მიმცემი.

ჩვენ ამ საკითხზე იმიტომ ვამახვილებთ ყურადღებას, რომ ორი მდგომარეობა მოვლენისა, ორსახოვნება, ორგვარობა – ერთი პირობითობა და მეორე ბუნებითობა, ამ შემთხვევაშიც, სამყაროს შექმნასთან დაკავშირებითაც, სახეზეა. სამყარო ბუნებითად ანუ აბსოლუტური არაფრობისგან უფალმა შექმნა მყისიერად, მიზეზობრივად, პირველსაფუძვლებად. ის რასაც ბიბლიურ ექვს დღეში შესაქმე ეწოდება, ესაა უკვე ღვთისგან ქმნილის თანდათანობითი ფორმირება ბიბლიურ ექვს დღეში, იმ [18]პირველსაფუძველთა ღვთივშთანერგილი წესრიგის საფუძველზე ურთიერთთანხვდომის კვალდაკვალ. ეს პირველსაფუძვლები, რომლებიც უკვე მოვიხსენეთ, რომლებსაც ეკლესიის მამათა შორის ასეთი ტერმინიც ახლავს – “ლოგოი სპერმატიკოი” ანუ თესლობითი ძალები, აღმომაცენებლობითი ძალები (ეს პირობითი ფრაზა გახალვთ), ყველა ის თვისება, რომელთა ურთიერთშეკავშირებითაც ესა თუ ის ნივთი წარმოიქმნება, აღმოცენდება ანუ ფორმირდება. ბიბლიურ ექვს დღეში წმინდა გრიგოლ ნოსელის სწავლებით ხდება ერთჯერადად ღვთისგან მყისიერად აღსრულებული შესაქმის თანდათანობითი რეალიზება, ხილვადად გამოჩინება, ნივთში ფორმირება. აი ეს ხდება ბიბლიურ ექვს დღეში. ყველა ნივთის  სულიერი პირველსაფძვლები უკვე შექმნილია. ამიტომ არაა უფალი პირდაპირი მნიშვნელობით, ბუნებითი შემოქმედებით დროში შემქმნელი. ის ზედროულად, ზესაუკუნეობრივად ქმნის ყოველივეს, ზეციურ სამყაროსაც და ამა ქვეყნის [19]სულიერ პირველმიზეზებსაც და ამ პირველმიზეზებში ამავე დროს იმ მყისიერებაშივე დანერგავს ურყევ წესრიგს, ურთიერთანხვდომითი მიმდევრობისა და ეს ურთიერთთანხვდომანი ცალკეული თვისებებისა ამა თუ იმ ნივთის ფორმირებას იწვევს. სიმძიმის თვისება თანხვდება რა სიგრილის თვისებას და თანხვდება რა სიმშრალის თვისებას, ფორმირდება მიწა, მიწა ხილვადი სახით, თორემ სულიერად, როგორც ავღნიშნეთ, მიწაცაა შექმნილი, ცეცხლიც, წყალიც და ჰაერიც. მაგრამ ხილვადი გამოჩინებითი თვალსაზრისით ისინი თანდათანობით ფორმირდებიან ბიბლიურ ექვს დღეში და თითოეული სტიქიონი, ეს ოთხი პირველსაფუძვლითი სტიქიონი ურთიერთქმედებით უკვე სხვადასხვა სახოვანებით, სხვადასხვა გვაროვანებით მთელ სოფელს აყალიბებს. ე.ი. ჯერ ოთხი სტიქიონი საფუძვლდება ღვთივშექმნილი სულიერი პირველმიზეზებისგან, ხოლო ამ ოთხი ღვთივშექმნილი სტიქიონისგან, ასევე თანადათანობით, ბიბლიურ ექვს დღეში აიგება მთელი ეს გრანდიოზული ხილული [20]სამყარო. მაგრამ აგების და ამ ურთიერთთანხვდენილობის საწყისი სად დევს?  ურთიერთთანხვდენილობის საწყისი დევს ჯერ კიდევ იმ დასაბამიერ მყისიერებაში, როდესაც აბსოლუტურად ყველა სულიერი მიზეზი ამ ხილული სოფლისა უკვე შექმნილია ღვთისგან, უკვე დასაფუძვლებულია ღვთისგან და ისინი, როგორც წმინდა გრიგოლ ნოსელი ამბობს, ისევე როგორც კვესაბედები, მაგრამ ჯერ კიდევ ურთიერთშეუხებელნი ამგვარად მკვიდრობენ წყვდიადში. აქ წყვდიადში არ იგულისხმება სინათლის ნაკლებობა, არამედ ესაა ჯერ კიდევ გამოუსახველობა მათი, თვითგვამოვნად და თვითმდგრადობითად ჯერ კიდევ წარმოუჩენლობა, ჯერ კიდევ ურთიერთგამთლიანებულად, ერთობლივად და აბსოლუტურად გამოუყოფლად და დაუცალკევებლად მათი თანამყოფობა. აი ესაა წყვდიადი, ისევე როგორც სიბნელეში ჯერ კიდევ არაფერი არ ჩანს სანამ სინათლე არ გამოკრთება, ხოლო სინათლის გამოკრთომის სათავედ ჩვენ, როგორც ურთიერთდაკვესებული კვესაბედი, [21]ნაპერწკლისებრ შეიძლება გამოკრთეს, აი ამგვარად ეს ღვთივშექმნილი პირველმიზეზები, ღვთსგანვე ბრძანებამიღებულნი, ურთიერთთანხვდებიან რა, კვესაბედისებრ ურთიერთსგაეკვრებიან რა (კვესაბედი ძველ ქართულში იწოდებოდა როგორც საღრტილნი), ეს პირველმიზეზნი ჯერ კიდევ ურთიერთშეუხებლად არიან, იგივე, თანამედროვე ტერმინოლოგიით, ენერგიები, სხვადასხვა პოლუსის და სხვადასხვა დამუხტულობის ენერგიები, სხვადასხვა თვისებები, ურთიერთსაწინააღმდეგონი და მათი ურთიერთდაკვესება, ურთიერთაკვრა, ურთიერთკვეთება, ურთიერთთანხვდომა მთელი ამ სამყაროს ნივთიერი დასაფუძვლების, მატერიაში რეალიზების საფუძველი ხდება. ესაა გრანდიოზული აღწერა მთელი სამყაროს თანდათანობითი განივთიერებისა, დასაბამში მყისიერად ღვთივქმნილი სულიერი [22]მიზეზების ამ ხილული სოფლის ჩამოყალიბების უტყუარ და ურყევ მიზეზებად ქცევისა და მთელი სამყაროს თანდათანობითი ფორმირებისა.

წმინდა გრიგოლ ნოსელის კოსმოლოგია ანუ აღწერა სამყაროსი, გადაჯაჭვულია მისსავე კოსმოგონიასთან (ეს ტერმინი ძველქართულად ითარგმნებოდა როგორც “სოფლის დაბადებაი”) ანუ სამყაროს შექმნასთან, რასაც წმინდა გრიგოლ ნოსელი ისეთი გამომსახველობით აღგვიწერს, რომ აშკარაა ყოველივე ამას იგი სულიერად ჭვრეტს, სულიერად უბრუნდება, თავის თავში იაზრებს თუ როგორ უნდა მომხდარიყო ამ ყოველივეს ღვთივქმნილისა და კვესაბედისებრ გვერდიგვერდ, მაგრამ ჯერ კიდევ შეუხებლად თანამყოფი პირველსაფუძვლების, პირველმიზეზების ურთიერთდაკვესებანი, გამოკრთომანი და მთელი სამყაროს განივთიერება, მისი გონება მიჰყვება მთელ ამ პროცესს, ცხოვლად მიჰყვება და როგორც უკვე ვთქვით უტყუარ სურათს [23]სამყაროს შესაქმისას დეტალურად წარმოგვიჩენს.

 

321–ე რადიო საუბარი ქრისტიანული ლიტერატურის შესახებ

ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე

აუდიო ვერსია იხ: https://www.youtube.com/watch?v=-M-KJ5q5ddY

 

 

წმინდა გრიგოლ ნოსელის კოსმოლოგია (ციტატობრივი განხილვა)


ჩვენს წინა შეხვვედრებზე მიმოვიხილეთ წმინდა გრიგოლ ნოსელის სწავლება ღვთისგან მთელი სამყაროს მყისიერად დასაფუძვლების შესახებ და მივუთითებდით, რომ ეს სწავლება ზოგადად კაბადოკიური ღვთისმეტყველებაა. წმინდა ბასილი დიდი მკაფიოდ გამოთქვამს ამავე მოძღვრებას, თუმცა შემოკლებით, ლაკონურად, ხოლო წმინდა გრიგოლ ნოსელი ერთ დიდ თანაშეწყობილ საღვთისმეტყველო სწავლებად აყალიბებს დებულებას ღვთისგან ყოვლიერების მყისიერად დაბადების შესახებ.

ამ მოძღვრების გადმოცემისას რადიო ეთერში სერიოზული დაინტერესება იქნა მსმენელთა მხრიდან გამოხატული და თხოვნაც ამგვარი, რომ უშუალოდ წმინდა გრიგოლ ნოსელის ციტატები ხსენებული სწავლების შესახებ წარმოგვედგინა. ჩვენ ამ ციტატებს მისი ყველაზე უფრო [1]ამ კუთხით მნიშვნელოვანი შრომიდან “პასუხი ექვსთა დღეთათვის” წარმოვადგენთ აქ და პარალელებსაც გავავლებთ ზოგ მის სხვა საღვთისმეტყველო შრომასთან. მაგრამ მაინც უპირველსად გვინდა წმინდა ბასილი დიდის სიტყვები დავიმოწმოთ. ეს სიტყვები გამოთქმული გახლავთ ბასილის უდიდეს ეგზეგეტიკურ ძეგლში “ექვსი დღის შესახებ”. ჩვენ მოვიტანთ ციტატას წმინდა გიორგი მთაწმინდელის თარგმანით. ბასილი ამბობს: “აწ უკუე რაითა ვისწაოთ, ვითარმედ ნებითა ღმრთისაითა მყის უჟამოდ დაიბადა სოფელი”. ძველი ქართული ტერმინი “სოფელი” უიგივდება ბერძნულ “კოსმოს”-ს და გულისხმობს მთელ შესაქმეს, არა მხოლოდ ნივთიერს, არამედ არანივთიერსაც. არანივთიერი რომ ყისიერად შეიქმნა ეს ყველასთვის ცნობილი [2]სწავლება გახლავთ, მაგრამ ხილული შესაქმეც რომ მყისვე არახილულთან ერთად დაიბადა და ეს დაბადება რას გულისხმობდა, ამის შესახებ სწორედ კაბადოკიელ მამებს აქვთ ჩამოყალიბებული მოძღვრება და ბასილი დიდის ეს სიტყვაც მკაფიოდ გამოხატავას აღნიშნულ აზრს, რომელსაც ეხლა მთელი კონტექსტით წარმოვადგენთ: “აწ უკუე რაითა ვისწაოთ, ვითარმედ ნებითა ღმრთისაითა მყის უჟამოდ დაიბადა სოფელი, ამისთვის თქუა მოსემ, ვითარმედ “დასაბამად ქმნა ღმერთმან ცაი და ქუეყანაი”. ესე იგი არს მსწრაფლ და მყის”. ე.ი. დასაბამში შექმნა ღმერთმა ცა და ქვეყანა და ამ ცა და ქვეყანაში მთელი სოფელი. ეს იგივეა, - ამბობს ბასილი დიდი, რომ მსწრაფლ და მყის და უჟამოდ ანუ მატერიალურ ჟამზე აღმატებულად, დროითი განგრძობადობის გარეშე დაჰბადა უფალმა ყოველივე. ეს გახლავთ ბასილი დიდის “ექვსთა დღეთაი”-ს ნაშრომიდან სიტყვები. ეს ნაშრომი გამოცემული გახლავთ, რაც [3]სხვათაშორის თავისი დროის მნიშვნელოვანი პუბლიკაციაა, 1957 წელს გამოიცა კახაძის მიერ და აი ამ გამოცემის VIII გვერდზე გვხვდება აღნიშნული სიტყვები.

რაც შეეხება წმინდა გრიგოლ ნოსელის ანალოგიური შინაარსის გამონათქვამებს, ამ მხრივ უპირველესად იმ სიტყვებს უნდა მივაქციოთ ყურადღება, სადაც ნისის ეპისკოპოსი საღვთო განზრახვისა და საღვთო მოქმედების თანადროულობას (მაინც მატერიალური ტერმინი რომ გამოვიყენოთ) ანუ მყისიერებას, ერთ და იგივეობას, ე.ი. რასაც განიზრახავს ღმერთი მყისვე რომ იგივე საქმეა ეს და დროითი განგრძობადობა არ სჭირდება უფლისმიერი განზრახვის საქმედ ქცევას, აი ამის შესახებ მის ცნობილ სწავლებას მოვიტანთ. გრიგოლ ნოსელი ამბობს:

“განზრახვისა თანა საქმე შეერთებულად და განუშორებელად წარმოიჩინა”. იგულისხმება მთელი სამყაროს შექმნა რომ უფალმა განიზრახა [4]და ეს მისგან განზრახული მყისვე საქმედ წარმოიჩინა, ანუ საქმედ იქცა.

კიდევ სხვა ციტატა გრიგოლის იმავე ნაშრომიდან (“პასუხი ექვსთა დღეთას შესახებ”): “საღვთო ძლიერებამ წინდაწინ განსაზღვრა თუ როგორ უნდა შექმნილიყვნენ არსნი და განზრახვის აღსრულებას პირველსაფუძვლები შეუმზადა, იმგვარად, რომ ყოველივე ის რაც ღვთისაა შესაქმეში ერთობლივად მოაზრებულიყო”. რა არის ეს პირველსაფუძვლები, რითაც ღმერთი მყისიერად ყოველივეს ქმნის? “ღვთის ნება, სიბრძნე, ძალი და არსთა არსება”. არა ღვთის არსება, როგორც ვამბობდით ადრეც, რომ ღვთის არსებისგან კი არ არის არსნი შექმნილი, არამედ ღვთის ყოვლადძლიერი ნებისგან, რაც იგივე სიბრძნეა მისი, იმიტომ, რომ უფლის ნება იგავმიუწვდომელი სიბრძნის გამოხატულებაა [5]და ყოვლადძლიერია ეს ნება, რითაც შემზადდება ყველა ქმნილი არსის არსება ანუ მისი რაობა. აი ეს არსთა არსება, ძალი, ნება და სიბრძნე, ეს ოთხი რეალობა გახლავთ ყოვლიერების აღმოცენების საფუძველი.

ერთი მკვლევარი ძალიან ზედმიწევნით შენიშნავს და მიუთითებს, რომ წმინდა გრიგოლ ნოსელის აზრით შესაქმე იყო ღვთის ნების მხოლოდ ერთი ქმედება დროის გარეშე. მისგან გამოიშალა მყისიერად ყველა საგნის შესაძლებლობა, რომლებიც (ე.ი. ეს შესაძლებლობანი) იყვნენ რა თესლთა მსგავსნი, განვითარდნენ და ფორმირებულნი გახდნენ ბიბლიურ ექვს დღეში, ღვთიურის უშუალოდ შემდგომი ჩარევის გარეშე, თანდათანობით ყველა იმ მოვლენად, რომლებისგანაც უნდა აგებულიყო და აიგო კიდეც სამყარო.

წმინდა გრიგოლ ნოსელი ხსენებული ნაშრომის მომდევნო ნაწილში კონკრეტულად ჩამოგვითვლის [6]თუ რა პირველ მიზეზები შექმნა უფალმა მყისიერად, რითაც შემდეგში თანდათანობით ფორმირებულ იქნა მთელი ხილული სამყარო. იგი მიუთითებს: “ყოვლისშემძლე ღმერთმა თავისი ბრძნული და ძლიერი ნებით არსთა შექმნას საფუძვლად დაუდო ერთბლივად ყოველივე ის, რითაც წარმოიქმნება ნივთი. ესენია (აქ ჩამოთვლილია ცალკეული თვისებები, რაც ნივთს ახასიათებს): სიმსუბუქე, სიმძიმე, სიმკვრივე, გაუხშოება, სირბილე, სიმტკიცე, სისველე, სიხმელე, სიცივე, სიმხურვალე, ფერი, სახე, გარეშემოწერილობა, განფენადობა”. რა არის ეს ყოველივე, რაც ეხლა ჩამოითვალა? ესეც ნოსელისგან ასეა კვალიფიცირებული იქვე: “ყოველი მათგანი თავისთავად ცნებაა და შიშველი აზრი” (ძვ. ქართულად: [7]“ესე უკუე ყოველნი (ე.ი. ეს ჩამონათვალი თვისებები) თავით თვისით და განთვისებულად გულისზრახვანი (აზრი) არიან წულილნი და გონებანი”).

როდესაც ეს პირველსაფუძვლები ღვთისგან მყისიერად იქმნება, ეს არ ნიშნავს რომ ნივთიერება უკვე ფორმირებულია. გრიგოლ ნოსელი გვაუწყებს: “არათუ რომელიმე მათგანი (ზემოთ ჩამოთვლილი მცნებათაგან) თავისთავად ნივთია უკვე, არამედ როდესაც ისინი ურთიერთს თანხვდებიან ანუ შეუკავშირდებიან, მაშინ წარმოიქმნება ნივთი”. მაგრამ ეს თანაშეკავშირება, - აზუსტებს შემდგომში მოძღვარი, ხდება ღვთივშთანერგილი, ურყევი და უცვლელი კანონზომიერების წესით, რის გამოც თანდათანობით მყარად, [8]მწყობრად აიგება ანუ ნივთიერად ფორმირდება უკვე შექმნილ პირველმიზეზთა თანაშეკავშირებით ანუ თანხვდომით მთელი ხილული სამყარო.

სხვა მკვლევარი განიხილავს რა აღნიშნულ ნაშრომს, გრიგოლ ნოსელის მოძღვრებას ასე გადმოსცემს: “ნისის ეპისკოპოსი თვლის, რომ ღმერთმა შექმნა ჯერ იდეალური სამყარო (ე.ი. ზეციური სამყარო), რომელიც წამში შემოიცვა საღვთო თვალმა. მატერიალური სამყაროს შესაქმე მოსდევს მას განვითარების თანამიმდევრული კანონზომიერებით. სულიერთა დაბადება არავითარ სიძნელეს არ წარმოადგენს, რადგანაც მათი თვისებები უზენაესი არსების თვისებებს ემსგავსება. მაგრამ აუხსნელი იყო, თუ როგორ შეიქმნა არამატერიალურიდან (ე.ი. ღვთისგან) მატერიალური. გრიგოლი ახდენს მატერიისგან მისი თვისებების აბსტრაჰირებას (ე.ი. განზოგადებას), რომლებიც თავისთავად აზრისმიერნი არიან და არამატერალურები და რამდენადაც ნივთიერება სხვა არა არის რა, [9]თუ არა უნივთო, აზრისმიერ ცნებათა ნაერთი, აღარ არსებობს, წმინდა გრიგოლ ნოსელის მოძღვრებით წინააღმდეგობაა იმის თქმაში, რომ ნივთი შეიქმნა გონისეული, არამატერიალური ღვთის მიერ”.

მკვლევართა ერთსულოვანი აზრით, რაც შეჯამებულად მოგვიანებით დასკვნის სახით ჩამოყალიბდა, წმინდა გრიგოლ ნოსელს მატერია საფუძვლებში სულიერ თვისებებამდე დაჰყავს. ერთი უაღრესად ღრმად გამომეძიებელი ნაშრომი წმინდა გრიგოლ ნოსელის მოძღვრებისა მატერიის შექმნის შესახებ ასეთ დასკვნას გვთავაზობს: გრიგოლ ნოსელის მოძღვრებით მატერია შედეგია იმ თვისებებისა, რომლებსაც ჩვენ გრძნობადი აღქმით შევიცნობთ. ეს გრძნობადი თვისებები თავისთავად არამატერიალურები არიან, თუმცა კი წარმოადგენენ მატერიის კომპონენტებს. ერთ-ერთი ფიზიკოსი, რომელმაც ამ კუთხით მოახდინა დაკვირვება (ეს გახლავთ ბერძენი მოღვაწე ბურნაკასი), [10]ასეთ შეფასებას გვთავაზობს: “წმინდა გრიგოლ ნოსელის ხსენებული თვალსაზრისი შეიცავს უმნიშვნელოვანეს იდეას, რომელიც მატერიალური არსებების ერთობლიობას აცნობიერებს. ჩვენ მატერიას აღვიქვამთ როგორც გრძნობადობას და სხეულებრიობას, რომელიც განსაზღვრულია რაოდენობრიობით, განფენადობით, მასით, სახით. უფრო ღრმა ანალიზი ცხადყოფს, რომ გრძნობისმიერად აღქმადი თვისებები, რომლებითაც აღჭურვილია მატერია, წარმოადგენს შიშველ ცნებებს. ეს ცნებები თავისთავად გონისეულნი არიან და ამდენად არამატერიალურნი. აქედან გამომდინარე ის, რასაც მატერია, ანუ სხეულებრიობა წარმოადგენს, ესაა გონისეული პირველსაფუძვლების შეკავშირება, მათი თანხვდომა და ხსენებულ თვისებათა ერთიანობა შეადგენს მატერიის არსებას”.

სხვა ნაშრომშიც თვით წმინდა გრიგოლ ნოსელი, მის ერთ-ერთ უდიდეს საღვთისმეტყველო ძეგლში სახელწოდებით “სულისა და აღდგომის შესახებ”, რომელიც ჩვენ [11]არაიშვიათად გვიხსენებია, ეს მოძღვრება შემდეგნაირადაა გადმოცემული: “სხეულთან დაკავშირებული წარმოდგენებიდან (ანუ იმ თვისებებიდან, რაც ზემოთ იქნა ჩამოთვლილი) არცერთი არ არის თავისთავად სხეული, არც სახე, არც ფერი, არც სიმძიმე, არც განფენადობა, არც რაოდენობრიობა, არც სხვა რამ ნიშან-თვისება, არამედ თითოეული მათგანი წარმოადგენს ცნებას, ხოლო მათი (ამ ცნებათა) ურთიერთთანხვდომა და შეერთება ქმნის სხეულს”.

ამავე ნაშრომში ცოტა ქვემოთ წმინდა გრიგოლ ნოსელი კვლავ აღნიშნავს: “ზემორე თვისებათა ურთიერთთანხვდომა შობს ჩვენი სხეულის ბუნებას”.

ასევე ჩვენს მიერ არაიშვიათად ხსენებულ უდიდეს ანთროპოლოგიურ ძეგლში “ადამიანის შექმნის შესახებ” წმინდა გრიგოლ ნოსელი აღნიშნავს: “მატერია წარმოიქმნება გარვეული თვისებებისგან. ამ თვისებათა თანხვდომა ნივთიერ ბუნებას არსებობას ანიჭებს”.

რაც შეეხება იმას, რომ პირველ მუხლში ნახსენები [12]ორი უკიდურესი წერტილის ცისა და მიწის დამოწმებამ მათ შორის არსებულთა დაბადებასაც მოასწავებს და რომ პირველ მუხლში დასაბამში ღვთისგან ქმნილი ცა და მიწა მთელი სამყაროს დასაფუძვლებას გულისხმობს, ესეც, როგორც ავღნიშნავდით, გარდა წმინდა გრიგოლ ნოსელისა ხაზგასმითაა ბასილი დიდის მიერაც უწყებული, რომელიც აღნიშნავს: “დასაბამად ქმნა ღმერთმან ცაი და ქუეყანაი”. ორთა თავთაგან (იგულისხმება ერთი მხრივ ცა და მეორე მხრივ ქვეყანა) ყოვლისავე დაბადებაი და არსად მოყვანებაი საანჯმნო  ყო (საჯაროდ განაცხადა) მოსემ და საანჯმნო ყო, ვითარმედ ყოველივე რაიცა არს მათ შორის (ცასა და მიწას შორის), უეჭველად მათთანავე დაიბადა”. და ის, რომ პირველი სიტყვა “დასაბამი” საღვთო შესაქმის მყისიერებას და მთლიანობას და ერთბლიობას ანუ დაუყოფლობას მოასწავებს, [13]ეს წმინდა გრიგოლ ნოსელისგან პირდაპირაა არაერთგზის თქმული. მაგალითად ვთქვათ ასეთი ციტატა: “დასაბამისა მიერ მეყსეულობაი მოესწავების და განუკვეთელობაი დაბადებისაი”. “განუკვეთელობა” ანუ ერთმთლიანობა, რომ ყველაფერი მყისიერად და არა ნაწილ-ნაწილ შეიქმნა არაფრისგან. და თვით დასაბამი სწორედ ამ შინაარსის შემცველია, როგორც გრიგოლ ნოსელი კვლავ თავისი დიდი მასწავლებლის – ბასილი დიდის გაკვალულ გზას მიყვება, რადგანაც ბასილის სწავლება გახალვთ დასაბამის ამგვარი განმარტება, ამბობს რა: “დასაბამი განუყოფელ არს და განუშორებელ”, ე.ი. დასაბამის დაყოფა არ შეიძლება. ბასილი ასეტ პარალელს ავლებს და მაგალითი მოაქვს ვთქვათ გზის დასაბამი: “დასაბამი გზისაი არა არს თავადი გზაი და დასაბამი სახლისაი არა არს თავადი სახლი. ეგრეთვე დასაბამი ჟამისაი არა არს თავადი ჟამი და არცაღა თუ კერძოი [14]მისი მცირე”. ე.ი. არც ჟამია და არც ჟამის უმცირესი ნაწილიც კი.

ბასილი დიდის ერთ-ერთი მკვლევარი ხსენებული სიტყვებიდან გამომდიანრე ასეთ დასკვნას აკეთებს: “კესარიელი თეოლოგი (ე.ი. ბასილი დიდი) ცხადყობს, რომ სამყაროს დასაბამის ჟამიერი მნიშვნელობა (ე.ი. სამყაროს დასაბამი რომ ჟამიერია) არ გულისხმობს თითქოს დროის ეს პირველი მომენტი თავადაც წარმოადგენდეს მატერიალური განგრძობადობის მქონე დროის პერიოდს, რადგანაც თუკი ვინმე მიიჩნევს, რომ დროის დასაბამი თავადაც დროის მონაკვეთია, მაშინ მან ისიც უნდა აღიაროს, რომ ამ დასაბამს, როგორც დროის  მონაკვეთს, აქვს დასაწყისი, შუალედი და დასასრული. ის დასაწყისი თავისთავად მისი ნაწილია, მაგრამ ის თუ დროის ნაწილად ჩაითვლება მასაც თავისი დასაწყისი უნდა ქონდეს და ასე აბსურდამდე მივალთ, რის გამოც ბასილის სწავლებით ხსენებული უაზრობა რომ თავიდან ავიცილოთ, უნდა გავიგოთ, რომ სამყარომ არსებობა დაიწყო განუყოფელ წამში”.

[15]ეს დასაბამი ანუ განუყფელი წამი ჟამზე და ყოველგვარ მატერიალურ განგრძობადობაზე ზემდგომი მომენტი რომ ყველაფრის წარმომშობი პირველმიზეზების მყისიერ შექმნას გულისხმობს ღვთისგან, ეს გრიგოლ ნოსელისგან ასეა გამოთქმული: “სამყაროს შექმნის დასაბამი იმას გულისხმობს, რომ ყველა არსის პირველ საფუძვლები, მიზეზები და ძალები ღმერთმა ერთბაშად და მყისიერად დაასაძირკვლა, როდესაც თავისი ნების პირველ აღძვრაში ურთიერთს თანხვდა თითოეული არსის არსება (და ჩამოთვლილია ეს თითეული არსის არსება): ცა, ეთერი, ვარსკვლავები, ცეცხლი, ჰაერი, ზღვა, მიწა, ცხოველები, მცენარეები, ყველაფერი ეს იმ მყისიერ პირველ ქმნაში იგულისხმება. საღვთო თვალი ყოველ მათგანს ჭვრეტდა, როგორც ძლიერების სიტყვით უკვე წარმოჩენილებს”.

ამჯერად ჩვენ შეგვიძლია უფრო ვრცელი ციტატა მოვიტანოთ იმის ნათელსაყოფად, თუ მთლიანი [16]ეს პროცესი ჩვენ ცალ-ცალკე წარმოვადგინეთ როგორაა მის მიერ შეჯამებული. ამ შემთხვევაში კვლავ ძველქართულ ციტატას მოვიტანთ, წმინდა გიორგი მთაწმინდელის თარგმანს, სადაც აბსოლუტურად ყველაფერი სრულიად თვალნათლივია. დავიწყოთ იმ სიტყვებიდან, რაც უკვე მოვიტანეთ, რასაც გადავაბავთ შემდგომ სხვა მსჯელბას წმინდა გრიგოლ ნოსელისას: “დასაბამისა მიერ მეყსეულობაი მოესწავების და განუკვეთელობაი დაბადებისაი, რამეთუ დასაბამი ყოვლისავე განშორებითისა გულისხმისყოფისაგან უცხო არს (ე.ი. არავითარი განფენადობა დასაბამს არ შეიძლება ქონდეს), ვითარცა წერტილი დასაბამ არს ასოისაი და სასწაული მრგულისაი და ანაგები სიდიდისაი (სასწაული აქ ნიშნავს იმას, რაც სიმრგვალის დასაბამია, ანაგები კი გახლავთ თვისება, რაც სიდიდის პირველსაფუძვლად წარმოჩნდება). მყისსა მას უკუე გამოუთქუმელისა მის ღმრთისა ძლიერებისა არსთა აგებულებისა დაბადებასა, [17]დასაბამად ესე იგი არს თავად ეწოდა მოსეს მიერ, რომელსა შინა (ე.ი. დასაბამში) ყოვლისავე დაბადებასა წარმოაჩენს. რამეთუ კიდენი (ცა და მიწა) რაი არსთანი თქუნა საშუალნიცა ყოველნივე კიდეთა მათ თანა დუმილით გამოაჩინნა. ხოლო კიდეთ ვიტყვი კაცობრივთა საცნობელთათვის (ე.ი. კაცობრივი გრძნობის ორგანოებისთვის კიდეებია), რომელნი (ეს გრძნობის ორგანოები) ვერცა ქუეყანასა შთაჰვლიან და ვერცა ცათა აღვლიან, კიდედ მათთვის არს ცაი და ქუეყანაი. ხოლო დასაბამი სოფლის დაბადებისაი ამას მოასწავებს, ვითარმედ ყოველნივე მიზეზნი არსთანი და ძალნი და ნივთნი წამსა თვალისასა დაჰბადნა ღმერთმან და პირველსა მას შინა წამსა ნებისასა თითოეული არსთა არსებაი შემოკრიბა. [18]ესე იგი არს ცაი და ეთერი და ვარსკულავნი და ცეცხლი და ჰაერი და ზღუაი და ხმელი და ცხოველნი და ნერგნი, და ესე ყოველნი თუალთა მიერ ღმრთისათა იხილვებოდეს ძალითა მის ძლიერებისა მისისაითა წარმოდგომილნი”.

კიდევ სხვა ადგილას გრიგოლ ნოსელი ამბობს: “რამეთუ მყისსა შინა და წამსა თუალისასა საღმრთოითა ნებითა ყოველივე განუწვალებელად (დაუყოფელად) არსებად (არსებობაში) მოვიდა და ყოველნივე ნივთნი ურთიერთარს შერეულ იყვნენ”. აი ესაა პირველქმნადობითი შედეგის მდგომარეობა, ე.ი. რაც არაფრობისგან ღვთისგან მყისიერად შეიქმნა, რაც გულისხმობდა აბსოლუტურად ყველა შემდგომ ცალ-ცალკე გამოჩინებული ნივთის ურთიერთშერეულად და აბსოლუტურად ერთმთლიანად მყოფობას: “ყოველნივე ნივთნი ურთიერთას შერეულ იყუნეს და ესრეთ იხილვებოდეს, ვითარცა [19](აქ მოტანილია მდგომარეობა ამ პირველი ნივთებისა, როგორც კვესაბედისა, მაგრამ ჯერ კიდევ ურთიერთ შეუხებლებისა. ეს საწინააღმდეგო თვისებები ჯერ კდევ ურთიერთდაკვეთებულნი, ურთიერთშეჯახებულნი არ იყვნენ, რომ მათგან ნაპერწკალი ცეხლისა და სამყაროს ცალ-ცალკეულად ფორმირების პირველი წამი აღმოცენებულიყო და ეს ყოველივე დაწყებულიყო) არღა გამოჩენილ იყო ბრწყინვალებაი ცეცხლისაი, დამალული და დაფარული ნაწილთა შინა ნივთიერებისათა და ვითარცა იგი საღრტილნი (კვესაბედი) უცნაურად სხენან (უცნაურად მყოფობენ) ბნელსა შინა, დაღაცათუ ბუნებითი იგი ნათლისაი უტვირთავს მათ და ერთმანერთისა დაკვესებითა გამოაბრწყინვებენ ნათელსა და ნაბერწყალი რა იგი მათგან შობილი გამოჩნდის, იგინიცა ნათელსა მას თანა გამოჩნდიან. ესრეთ უკუე [20]იყო ყოველივე უხილავ და უჩინო პირველ ნათლისა არსებისა საჩინოდ წარმოდგომისა”. ე.ი. ვიდრე სინათლე გამობრწყინდებოდა ყველაფერი უკვე დაბადებული იყო, მაგრამ გამოჩინებული არ იყო, და ეს დაბადებულობა ნივთიერ შედგენილობას ჯერ კიდევ არ გულისხმობდა, იმიტომ, რომ შედგენილობის შემქმნელი თვისებები თანამიმდევრულად, ურთიერთ შეკავშირებულნი არ გახლდათ და ამიტომ არ იყო, რომ რომელიმე ნივთი ჩვენ შეიძლებოდა ამ მომენტში ცალკე მდგომად წარმოგვეჩინა.

ესაა პირველმყოფობა არაფრისგან შექნილი ხილული სამყაროსი, ყოვლითურთ ყოველივეს მყისიერად დაბადების კვალობაზე ურთიერთაღრეულად მყოფობა და არა დაცალკევებულად. მათი მყოფობის მახასიათებელი არის უხილავობა, შეუდგენლობა ანუ ცალკეული თვისებებისგან, საწინააღმდეგო თვისებებისგან ჯერ კიდევ შეუკავშირებლობა. სად ეგულება წმინდა გრიგოლ ნოსელს [21]ამის დადასტურება? ამის დადასტურება მას, როგორც სხვა ყველაფრისა თავის მოძღვრებაში საღვთო წერილისგან აქვს მოპოვებული და კონკრეტულად ამ შემთხვევაში საღვთო წერილის პირველი წიგნის “შესაქმის” I თავის I მუხლიდან, რომელსაც ჩვენ რამდენჯერმე გავუკეთეთ ციტირება და კვლავ გავიმეორებთ, რომ “დასაბმად შექმნა ღმერთმა ცაი და ქუეყანაი”. მაგრამ რა მდგომარეობა იყო ეს? კონკრეტულად მიწა რა მდგომარეობაში იყო? “და ქუეყანაი იგი იყო უხილავ და განუმზადებელ”. აი ეს ტერმინი “უხილავი” გრიგოლ ნოსელისთვის საკმარისია იმის დასასაბუთებლად, რომ პირველქმნილი მიწა იყო არა უკვე მატერიალურად ფორმირებული და ცალკე მდგომი ნაწილი ხილული სამყაროსი, არამედ მას ჯერ კიდევ თვისებად ჰქონდა უხილავობა, ის ჯერ კიდევ სულიერი რეალობა იყო, პირველ მიზეზებში მყოფი მხოლოდ და არა ცალკე გამოჩინებული. ამასვე ადასტურებს გრიგოლისთვის მომდევნო ტერმინი “განუმზადებელი”, [22]იმიტომ, რომ განუმზადებელი მისთვის იგივეა რაც შეუდგენელი, ანუ ნივთიერად ჯერ კიდევ შეუქმნელი. ის ამ სიტყვას (“განუმზადებელს”) სპეციალურ კომენტარს უძღვნის და ასეთ სწავლებას გვაწვდის: “განმზადებაი და შექმნაი არარაით განიყოფვიან ძალითა” (ძველ ქართულში სიტყვა “ძალი” ნიშნავდა, გარდა თავისი ჩვეულებრივი მნიშვნელობისა, შინაარსს). ე.ი. განმზადება და შექმნა, როგორც სიტყვები ერთიდაიმავე მნიშვნელობისაა, ამის თქმა უნდა გრიგოლ ნოსელს და ამიტომ მოსეს სიტყვებს ის ასე განმარტავს: “მოსე იტყვის ვითარმედ ქუეყანაი იყო უხილავ და განუმზადებელ, რომელი იგი სწორ არს თქუმად (ე.ი. ეს იგივეა რომ ეთქვა), ვითარმედ იყო და არა იყო, რამეთუ არღა შეერთებულ იყვნეს სიპოხენი (თვისებები) მისნი, არცა შეკრებილ”. ე.ი. იყო არსობრივად, პირველმიზეზობრივად, მაგრამ გამოჩინებულად, ინდივიდუალურად, ნიშანდობლივად [23]ის, რა თქმა უნდა, ჯერ კიდევ ჩამოყალიბებული არ იყო. “განმზადება” ბერძნულში გადმოიცემა ტერმინით “კატასკეუე” და “სეპტუაკინტის” შესაბამის ტექსტში ჩვენ გვაქვს ტერმინი “აკატასკეუასტე”, რაც სწორედ დაუმზადებელს, შეუდგენელს და აი ამ გაგებით შეუქმნელს ნიშნავს, ე.ი. ჩამოუყალიბებელს. შეუქმნელი აქ არ ნიშნავს დაუბადებელს ანუ გაუჩენელს. დაბადებულია, გაჩენილი მიწა, მაგრამ ფორმირებული ჯერ კიდევ არ არის.

ესაა პირველი მუხლი, ესაა ის მდგომარეობა, როცა სინათლე ანუ ცეცხლი ჯერ კიდევ გამომკრთალი არ არის, რადგანაც ურთიერთდაკვესება, სახეობრივად რომ ვთქვათ, პირველქმნილ არსთა არსების დაბადებისა არ აღსრულებულა. როდესაც ეს დაკვესებანი სხვადასხვა პოლარული თვისებების მქონე ღვთივდაბადებული მიზეზებისა მოხდება და გამოკრთება ნაპერწკალი (ეს ყველაფერი, რა თქმა უნდა, სახეობრივი აღწერილობაა), აქედან იწყება განივთიერება პირველქმნილი [24]სამყაროსი ანუ ხილვადად გამოჩინება. სანამ სინათლე არ გამოკრთება, მანამ ჯერ კიდევ ყველაფერი დაფარულია ბნელით. ესეც პირველ მუხლშია დადასტურებული წმინდა გრიგოლ ნოსელისთვის, იმიტომ, რომ სიტყვები “და ქუეყანაი იგი იყო უხილავ და განუზმადებელ” ასე გრძელდება: “და ბნელი ზედა უფსკრულთა”. “უფსკრულნი” წყალთა სისავსედ ეგულვის წმინდა გრიგოლ ნოსელს და რომ ეს წყალნი ამ შემთხვევაში მისთვის მატერიალური წყლები არაა ამას ის არაერთგზის განმარტავს, არ ერიდება იმ აზრის გამოთქმას, რომ წყალნი აქ სულიერ მდგომარეობას ნიშნავს უკვე ქმნილ სხვადასხვა არსთა ბუნებებისა და რომ ეს სულიერი რეალობაა ამის გვირგვინად ნისის ეპისკოპოსს ეგულვის ხსენებული მუხლის ბოლო სიტყვები: “და სული ღმრთისაი იქცეოდა ზედა წყალთა”. “სული ღმრთისაი” მისთვის არის იგივე სულიწმინდა და როგორც თვითონ ამბობს ყოფითი გაგებით სიბნელეში სულიწმინდა არ მიმოიქცევა, იმიტომ, რომ ის ბუნებითი სინათლეა და სადაც მიმოიქცევა ყველაფერს ნათელჰყოფს. [25]ამიტომ არც ეს სიბნელეა ყოფითი სიბნელე, -ამბობს გრიგოლ ნოსელი, არც ეს უხილავობაა ყოფითი უხილავობა, არც ეს უფსკრულნია ყოფითი უფსკრულნი, არამედ ეს ყველაფერი სულიერი მდგომარეობაა, ბნელი საღვთო სიბნელეა, საღვთო შეუცნობლობაა პირველდაბადბული ყოვლიერებისა, რაც ადამიანური გონებისთვის ესოდენ მიუწვდომელია და აღმატებული.

 

322–ე რადიო საუბარი ქრისტიანული ლიტერატურის შესახებ

ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე

აუდიო ვერსია იხ: https://www.youtube.com/watch?v=RbQVNKTSdmA

 

 

გრიგოლ ნოსელის სწავლება სამი ცის შესახებ (ნაწილი პირველი)


ჩვენს წინა შეხვედრაზე შედარებით დეტალურად განვიხილეთ წმინდა გრიგოლ ნოსელის სწავლება სამყაროს შექმნის და თანდათანობითი ფორმირების შესახებ, თუ როგორ განლაგდა ყველაზე მძიმე ცენტრში, ნაკლებ მძიმე ოდნავ ზემოთ (პირველ შემთხვევაში იგულისხმება მიწა, მეორე შემთხვევაში კი წყალი), კიდევ უფრო მსუბუქი (ჰაერი) უფრო ზემოთ და სტიქიონთა შორის უმსუბუქესი (ცეცხლი) ყველაზე ზევით, რომელმაც თავისი მარადმოძრავი თვისებით (მხოლოდ მას აქვს სტიქიონთა შორის მარადმოძრაობის თვისება წმინდა გრიგოლ ნოსელის სწავლებით) ჯერ უკიდურესად უშორესი წერტილი, ყველაზე მძიმიდან ათვლილი, ზევით, ვერტიკალურად რომ წარმოვიდგინოთ, დაიპყრო ანუ ამ წერტილს მიაღწია, რომლის ზევითაც უკვე აბსოლუტური არამატერიალურობა და შეუდგენლობაა. რაც ქმნილების საზღვრებში თავსდება [1]მიაღწევს რა ცეცხლი ამ წერტილს, მაგრამ ამავე დროს მარადმოძრავია რა, ვერტიკალურად ზეაღსვლის შეუძლებლობის გამო წრიულად იწყებს მოძრაობას და შემოწერს მთელ ხილულ სამყაროს.

გრიგოლ ნოსელი ზოგ ანტიკურ მოაზროვნესთან ერთად ამ სურათის კვალობაზე საფუძვლიანად მიიჩნევს და ლოგიკურად ასკვნის, რომ ზეციური მნათობები ჯერ პლანეტარული მნათობები, შვიდი პლანეტა და შემდგომ უძრავ ვარსკვლავთა ცა, როგორც იწოდებოდა ის, უძრავ ვარსკვლავთა სარტყელი, აგებულია სწორედ ცეცხლისგან, რომ ცეცხლია მათი საშენი მასალა. თუმცა ის ცეცხლი, რომლითაც ზეციური ნაწილი, ყველაზე უფრო უწმინდესი ნაწილი, თავის უხილავობასთან და არამატერიალურობასთან მიმსგავსებული გაიშვიათებულობითა და სიფაქიზით, ეს უზემოესი ნაწილი ხილული სამყაროსი, როგორც ყველაზე უფრო წმინდა, აგებულია [2]არა იმ ცეცხლის სახეობისგან, რომელსაც ჩვენ დედამიწაზე ვხედავთ, რომელი ცეცხლის სახეობაც უფრო გამატერიალურებულია, შეიძლება ითქვას, შერყვნილია ამ ქვენა მატერიალური შედგენილობისა და სხვა სტიქიონებთან მუდმივი ურთიერთობის გამო, არამედ იმ ზენა სამყაროში ცეცხლი არის ყოვლითურთ განწმენდილი ყველა სხვა სტიქიონური მინარევისგან. იგი არის სუფთა თავისი შესაძლებლობის ფარგლებში და ამ ცეცხლს ეწოდება ეთერი, ეთეროვანი სხეული, ეთეროვანი აღნაგობა, ანუ ყველაზე უფრო სუფთა ცეცხლისგან დაბადებულობა. სუფთა ცეცხლისგან შედგენა განეკუთვნება სწორედ ზეციურ სფეროს, კვლავ აღვნიშნავთ, პლანეტებსა და უძრავ ვარსკვლავთა გარსს. თუმცა ეს ცეცხლი ქვევით იქნება თუ ზევით, არსობრივად ერთიდაიგივე სტიქიონია, უბრალოდ მისი სიწმინდის ხარისხია განსხვავებული.

[3]ცეცხლისგან ხილული სამყაროს გარეშემოწერა გრიგოლ ნოსელის სწავლებით ხდება აგრეთვე დღისა და ღამის აღმოცენების საწინდარი, იმიტომ, რომ ჩვენი ხედვიდან ზედა რეგიონი როდესაც შემოსწერა ცეცხლმა, შემდგომ ქვემორე ნაწილიც წრეწირისა ასევე შემოსწერა მან და ზევით უკვე ის აღარ იხილვებოდა. ამის გამო ქვემოთ რომ სინათლე შემოვიდა ზემოთ სიბნელე დამკვიდრდა, რაც დღისა და ღამის აღმოცენების საფუძველი გახდა და მნათობებმა, რომლებმაც იგივე ცეცხლისმიერი თვისება იტვირთეს და ცეცხლისმიერი, ასე ვთქვათ, ფუნქცია, სწორედ დღისა და ღამის მონაცვლეობა განაგეს დედამიწაზე.

შემდგომ საღვთო წერილში უწყებულია სამყაროს შექმნა. თვითონ ტერმინ “სამყაროს” საკითხიც გრიგოლ ნოსელისგან ვრცლად განიხილება, რაზეც ჩვენ უკევ დეტალური საუბარი გვქონდა და მას აღარ შევეხებით, რომ [4]უპირველეს ყოვლისა სამყაროდ იწოდება სწორედ ის წრეწირი, სწორედ ის ყველაზე უფრო უშორესი გარემომცველი სარტყელი ხილული შესაქმისა, რაც ცეცხლმა თავისი მარადმოძრავი თვისების გამო შემოსწერა, შემოსწერა ყველაზე მძიმის, ამ შემთხვევაში მიწის, გარშემო.

ხილული სამყაროს დაბადების და მისი აღნაგობის აღწერისას წმინდა გრიგოლ ნოსელი ვადლებული ხდება შეეხოს კიდევ ერთ მომენტს, რაც, როგორც თვითონვე არაერთგზის უთითებს, პოლემიკას იწვევდა, პოლემიკას იწვევდა საკითხი იმის შესახებ, თუ რამდენი ცა შეიძლება არსებულიყო, რამდენი ცა დაჰბადა ღმერთმა, ერთია ცა თუ მრავალი? აქ საქმე გრიგოლ ნოსელის სწავლებით ეხება ტერმინში გარკვეულობას, რას ვიგულისხმებთ ცაში, რას ვუწოდებთ მას. გარკვეული აზრით იგი არათუ არ უარყოფს მრავალ ცას, არამედ ამბობს, რომ ფსალმუნში [5]“ცანი ცათანიც” კი არის ნახსენები და არა მხოლოდ “ცანი”. მაგრამ რომელია ეს ცანი და რომელია ის სამი ცა, რაც განსაკუთრებით დიდი დაინტერესების ობიექტი იყო გრიგოლ ნოსელამდეც, თვით ამ მოღვაწისთვისაც და შემდგომ პერიოდშიც? აქ იგულისხმება ის სამი ცა, რომელიც თავისთავად გამომდინარეობს მესამისგან, რომ თუ მესამე ცა არსებობს ე.ი. ცა სამი ყოფილა. ხოლო მესამე ცა მოგეხსენებათ პირდაპირაა ხსენებული პავლე მოციქულისგან, რომელიც მესამე პირში თავის ერთ-ერთ ხილვას გვაუწყებს, როდესაც ამბობს, რომ “ვიცი კაცი, გინათუ ხილვითა, გინათუ ხორცში, გინათუ უხორცო არა ვიცი, აღტაცებულ იქნა ვიდრე მესამედ ცადმდე და იხილა მუნ შვენიერებაი სამოთხისაი”. და აღწერილია ამ ხილული სინამდვილის განსაკუთრებული ღირსებანი, რომ ადამიანის გულს მსგავსი მშვენიერება არასოდეს არ [6]უგრძვნია, არც მის თვალს უხილავს, არც მის ყურს სმენია ეს ყოველივე, იმდენად აღმატებული რამ სილამაზეა იმ სინამდვილეში რაც პავლე მოციქულის მიერ განიჭვრიტა.

ყველაზე მეტად ამ თხრობაში და ამ უწყებაში პავლე მოციქულის ორმა მომენტმა მიიქცია ეგზეგეტთა ყურადღება. ერთი მხრივ თუ რას ნიშნავს მესამე ცა და მეორე მხრივ რას ნიშნავს ის სამოთხე, რასაც პავლე მოციქული ახსენებს. გრიგოლ ნოსელი განსაკუთრებით დეტალურად ეხება მესამე ცის საკითხს და ის ამბობს, რომ მესამე ცის არსებობა, თუ ჩვენ ტერმინ “ცას” დავუკვირდებით, თუ ტერმინ “ცას” ღვთისმეტყველურად აღვიქვამთ მესამე ცის არსებობა სავსებით რეალურია. მაგრამ რომელია ეს მესამე ცა? თუ რეალურია ის უნდა განვსაზღვროთ კიდეც სად მდებარეობს იგი. აი ამ საკითხის საპასუხოდ ამავე შრომაში, სადაც ექვსი დღის პირველი ნაწილის, კერძოდ სამყაროს დასაბამიერი [7]მყისიერი შექმნისა და შემდგომ თანდათანობით მისი ფორმირების საკითხებია განხილული, გახლავთ მესამე ცის საკითხიც წმინდა გრიგოლ ნოსელისგან გამოძიებული. მისი სწავლებით ღვთივქმნილი ხილული სამყარო შინაგანად განიყოფება გარკვეულ რეგიონებად, გარკვეულ ხარისხებად, სფეროებად, რომელთაგან თითოეულს ცალკე აღებულს შეიძლება ცა ეწოდოს და წმინდა წერილი უწოდებს კიდეც ამგვარად, უწოდებს კიდეც ცად ხილული სამყაროს ცალკეულ რეგიონს. ჩვენ ამ რეგიონებზე ადრეც მიგვინიშნებია და ამჯერად საკუთრივ ციტატების მოხმობით უფრო დეტალურად შევეხებით, რომ გრიგოლ ნოსელის სწავლება მკაფიოდ წარმოჩნდეს.

პირველ რიგში მოძღვარი სვამს პრობლემას, რაც გიორგი მთაწმინდელის თარგმანში ასეა გადმოცემული: “ხოლო უკუეთუ მესამისა ცისათვის სიტყუასა ვინ მიგუხდიდეს (ე.ი. თუ ვინმე ჩვენგანი ითხოვს პასუხს მესამე ცის შესახებაც), რომელი იგი მოსე არა დაწერა [8](რომელიც მოსეს არ დაუწერია), ხოლო პავლე იხილა და ვითარცა შეუვალთა შინაგან მისა შევიდა და გამოუთქუმელთა მათ სიტყუათა სმენად ღირს იქმნა (ე.ი. ეს მესამე ცა, რომლის შესახებაც მოსეს არავითარი უწყება არ მოუცია, მაგრამ რომელიც იხილა პავლე მოციქულმა და არათუ იხილა შევიდა კიდეც მის შიგნით, სადაც მან ადამიანური სმენისთვის აქამდე უცხო, აღმატებული მშვენიერების მქონე სიტყვები ისმინა), ესრეთ ვიტყვით, ვითარმედ მესამე იგი ცაი გარეშე განხილულთა ამათ და გამოძიებულთა არა არს”. ე.ი. რაც აქამდე განგვიხილავს სამყაროს შესახებ, ამის მიღმაა ეს საკითხი და ამ ცის რაობა არ დგას, - ამბობს გრიგოლ ნოსელი. ამის შემდეგ, განიზრახავს რა კონკრეტულად განგვისაზღვროს მესამე ცის მდებარეობა, საკუთრივ პირველი და მეორე ცის საკითხსაც განიხილავს გრიგოლ ნოსელი. [9]იმიტომ, რომ შეუძლებელია ჩვენ არ განვსაზღვროთ ის თუ რა არის პირველი ცა, რა არის მეორე ცა და ამის გარეშე ჩამოვაყალიბოთ სწავლება მესამე ცის შესახებ. ამიტომ გრიგოლ ნოსელისთვის არსებობს არა მხოლოდ საკითხი მესამე ცისა, არამედ არსებობს საკითხი პირველი ცისა, არსებობს საკითხი მეორე ცისა და მათ შორის სივრცობრივი მიმდევრობისა, თუ რომელია პირველი ცა, როგორ მოსდევს მას მეორე და სად მდებარეობს მესამე. გრიგოლ ნოსელს აქვს ასეთი ჭვრეტა, ასეთი ხედვა ამ საკითხისა, იგი კვალში მიჰყვება, ასე შეიძლება ითქვას, პავლე მოციქულის ხილვას. ხილვა მოგეხსენებათ არის ის სულიერი მოვლენა, როდესაც ხორცში მყოფი პიროვნება აღემატება სხეულებრიობას, აღემატება გრძნობადობას, მაგრამ ეს აღმატება და ეს ზესწრაფვა, რა თქმა უნდა, ხდება ყოველთვის ქვემოდან ზემოთ. პიროვნება, რომელიც ხილვას იღებს, რა თქმა უნდა, ხორცშია ანუ მატერიაშია ანუ დედამიწაზეა. დედამიწაზე მყოფი პიროვნება განიცდის რა ხილვას, როგორც [10]უკვე ვთქვით ამ დედამიწურობას, ამ მიწიერებას, გრძნობადობას, სხეულებრიობას აცილდება, ზევითკენ ისწრაფვის და თანდათანობით განვლის იმ რეგიონებს, იმ სფეროებს, რაც მატერიალურ სამყაროს, ხილულ სოფელს შეადგენს. აი ამ ხილვას მიადევნებს თავის სულიერ თვალს წმინდა გრიგოლ ნოსელი, პავლესეულ ხილვას. ჩვენ ასეც შეგვიძლია ვთქვათ, რომ კვალშიც შეუდგება დიდ წინამძღვარს პავლე მოციქულს. ეჭვი არაა ის ამ შემთხვევაში, ამ განმარტების გადმოცემისას გრძნობდა მისი დიდი მეწინამძღვრის სულიერ თანამყოფობას გვერდით, მის მეგზურობას ზეციურ ჭეშმარიტებათა მიმართ და ისიც ღირსეული მოწაფე, კვალში შედგომილი პავლე მოციქულისა, არც ჩვენ გვტოვებს იმ დიდ სიკეთეთა გარეშე, იმ დიდი სულიერი ცოდნის გარეშე, რაც აი ამგვარ კვალში მიდევნებას პავლე მოციქულისას, [11]შედეგად აქვს. რაც მან (გრგოლმა) მოიხვეჭა, რაც მან მოიპოვა, როგორც სჩვეოდა, მოპოვებული, მოხვეჭილი, სულიერი თვალით განჭვრეტილი მყისვე ჩამოყალიბებული, ლოგიკურ-სილოგისტური მსჯელობისა და თანამიმდევრული თხრობის წესით გადმოგვცა და დაგვიტოვა ჩვენ. არა მინიშნებითად, არა ირიბად, არა კვლავ განმარტებას რომ საჭიროებს ისეთი ფორმით, არამედ უკვე განმარტებულად, ჩამოყალიბებულად, აბსოლუტურად აზრგამჭვირვალედ და აზრნათლად. ჩვენც მივყვეთ წმინდა გრიგოლ ნოსელის მსჯელობას. თვით იგი პავლე მოციქულს არის შედგომილი, როგორც უკვე ვთქვით, ჩვენ კი გრიგოლ ნოსელს შედგომილებმა განვსაზღვროთ სამი ცის რაობა. ჩვენ წავიკითხვთ შესაბამის ტექსტს სათანადო კომენტარებით. გრიგოლ ნოსელი ამბობს (კვლავ იხსენებს, რა თქმა უნდა, მოციქულს და მიგვითითებს): “წმინდაი მოციქული ყოვლით კერძო წინა კერძო მისწვდებოდა” (ახალ ქართულად: [12]ყოველთვის ყოვლითურთ წინისაკენ ისწრაფდა).

მიწვდომაზე ჩვენ ადრე ნაწილობრივი მსჯელობა გვქონდა, როდესაც ავღნიშნავდით, რომ წმინდა გრგიოლ ნოსელი გახლავთ ის მოძღვარი, რომელმაც ყველაზე უფრო სიღრმისეულად, ყველაზე უფრო დეტალურად ჩამოაყალიბა სწავლება ეპექტაზისის ანუ მარადიულად მზარდი წინვწდომის, მარადიულად მზარდი ზესწრაფვის, პროგრესის შესახებ, მარადიული სულიერი პროგრესის შესახებ. ტერმინი “ეპექტაზისი”, სწორედ პავლე მოციქულისგან მომდინარე, მიუხედავად იმისა, რომ პავლე მოციქული მას ზმნური ფორმით იყენებს “ეპექტეინომაი”, რაც ნიშნავს წინ ვწვდები, წინისკენ ვისწრაფვი, მიუხედავად ამგვარი ზმნური ფორმით გამოყენებისა, ცხადია ამას მხოლოდ ფორმალური მნიშვნელობა აქვს, არსებითად სწორედ პავლე მოციქულმა დააფუძნა ეს სწავლება, მის შრომებში ეს ყოველივე ნაუწყებია და დაუნჯებულია, მაგრამ ამ ყოველივეს განჭვრეტა სჭირდებოდა და მოძღვრებად ჩამოყალიბება. [13]ეს უკვე წმინდა გრიგოლ ნოსელმა განახაორციელა, მოგვცა რა ვრცელი არგუმენტირებული სწავლება იმის შესახებ, რომ ჭეშმარტების მეძიებელი გონება, ჭეშმარიტების მეძიებელი პიროვნება, ისწრაფვის რა ღვთისკენ, აი ეს სწრაფვა მარადიულად წინწვდომადია და წინწვდომადობა სწრაფვისა იმას ნიშნავს, რომ მარადიულად მზარდია, მარადიულად სხვაა, მარადიულად განახლებადია, არასოდეს არა აქვს ერთ და იგივეობა, ერთფეროვნება, უფრო და უფრო ახალ-ახალ აღმატებულ მშვენეირებათა აღმომჩენია ამგვარი მარადიული წინსწრაფვა. აი ამას უწოდა წმინდა გრიგოლ ნოსელმა რამდენიმე გზის “ეპექტასისი”. ეს ბერძნული ტერმინი, მომდინარე პავლე მოციქულისგან, რა თქმა უნდა, აურაცხელ შემთხვევაში გვხვდება სხვადასხვა პიროვნებასთან, ანტიკურთანაც და გვიანანტიკურთანაც, მაგრამ ამ სულიერი შინაარსით და ამ მოძღვრებით დატვირთვა ხსენებული სიტყვისა, ლექსიკური ერთეულისა და მისი ტერმინად ქცევა და სპეციალური [14]მოძღვრების აღმნიშვნელად დაკანონება გახლავთ წმინდა გრიგოლ ნოსელის ერთ-ერთი უდიდესი დამსახურება. ციტატები ამ მხრივ არის აურაცხელი, ე.ი. მარადიული წინწვდომის ამსახველი ციტატები გრიგოლ ნოსელის შრომებში გახლავთ აურაცხელი, თუ როგორ ხდება, რომ პიროვნება რომელიც ისწრაფვის ზეციურისკენ არათუ იგივეობაშია ერთფეროვნების გაგებით, რაც შეიძლება მისი დაბრკოლების და ღვთიურობასთან მარადგანახლებადის ზიარების შეფერხების საწინდარი გახდეს, აი ამის აღმოსაფხვრელად ნისის ეპისკოპოსი სრულიად ურყევად გვისაბუთებს, რომ ჭეშმარიტი სწრაფვა ღვთისაკენ ყოვლადდაუბრკოლებელია, ყოვლადშეუფერხებელია, მარადწინმოძრავია, მარადსაკუთარ თავზე აღმატებადია. ეს იმას ნიშნავს, რომ უკვე ჩვენს თავში დაუნჯებულს კვლავ აღვემატებით, კვლავ უფრო აღმატებულს ვეძიებთ, მოვიპოვებთ რა იმასაც აღვემატებით, ჩვენს თავზე ზემოთ მივისწრაფვით მარადის.

ჩვენ ამჯერად ამ საკითხზე არ ვაპირებდით [15]მსჯელობას, მაგრამ რადგან ეს საკითხი წამოვჭერით მაინც გვინდა ერთი ციტატა აქ წარმოვადგინოთ, სადაც ამგვარი მარადაღმატება საკუთარ თავზე, ანუ მარადზესწრაფვა და მარად მზარდი ძლიერებით ღვთიურობისკენ წინწვდომა, რაც დაუცხრომელია თანდათანობითი გაძლიერებისგან, ეს შესანიშნავად გახლავთ გადმოცემული ჩვენს მიერ ადრე ხსენებულ ერთ შრომაში გრიგოლ ნოსელისა, კერძოდ “ქება-ქებათას განმარტებაში”. ამ უდიდესი მნიშვნელობის საღვთო შრომაში, რომლის ძველი ქართული თარგმანი წმინდა გიორგი მთაწმინდელისა (მისი ბიოგრაფის სიტყვებს კვლავ გავიმეროებთ) “ზეშთა არს ყოვლისა მიწვთომისა”, იმდენად აღმატებულია. აი ამ ძეგლში და მის ქართულ თარგმანში გიორგი მთაწმინდელისა “ეპექტასისი” ანუ მარად საკუთარ თავზე აღმატება შემდეგი სიტყვებითაა გადმოცემული: “რაჟამს უკუე საღმრთომან ბუნებამან მიიზიდის კაცობრივი სული [16]ზიარებად თვისად (ე.ი. როდესაც საღვთო ბუნება თავისკენ მიიზიდავს ადამიანურ სულს, რომ თავისთან აზიაროს), რაოდენცა უმეტესთა კეთილთა მიმართ წარემატოს სული იგი (რამდენადაც მეტი სიკეთეებისკენ წარემატება, პროგრესირებს ეს სული), ეგოდენცა სამარადისოდ საღმრთოი იგი დიდებაი უმაღლეს და უმაღლეს იქმნების საზომითა. (ე.ი. რამდენადაც მეტს მივწვდებით, საღვთო სიდიადე უფრო და უფრო მაღლა და მაღლა წარმოგვიჩნდება, უფრო და უფრო გადიდდება, არათუ ამოიწურება, არამედ უფრო და უფრო დიდი ხდება, უფრო და უფრო დიადი ხდება, უფრო და უფრო მაღალი ხდება), რამეთუ სული იგი ყოვლადვე ზიარებითა მით უაღრესისაითა ზეშთა თავისა თვისისა აღემატების [17](თავის თავს აღემატება, დაუზევდება, პეტრიწის ტერმინი რომ გამოვიყენოთ, მარადიულად თავის თავს). და აღორძინებისაგან (ძველ ქართულში ეს სიტყვა ნიშნავდა მარად მატებას, მარად ზრდას) არა დასცხრების (ე.ი. ზრდისგან არ დასცხრება, არ დაბოლოვდება ზრდის პროცესი), ხოლო კეთილი იგი, რომელსა ეზიარების (ე.ი. ის საღვთო სიკეთე, რასაც ამგვარი სული ეზიარება), ერთსა ზედა ჰგიეს მარადის და ყოვლადვე სწორებით უვაღრეს და უვაღრეს სულისა მის იქმნების”. ის საღვთო სიკეთე კი, რომელიც ყოვლითურთ იგივეობრივია, მისდამი მსწრაფველ სულს მარად და მარად, უფრო და უფრო მეტად და მეტად გამოუჩნდება, კიდევ და კიდევ უფრო დიადი და დიადი ხდება ამგვარი შემმეცნებელი სულისთვის.

ეს პროცესი რომ მართლაც ჭეშმარიტად მარად განახლებადია, ახალ-ახალ მშვენიერებათა დაუსრულებლად აღმომჩენია, აი ეს საკითხი იმავე მოძღვრის [18]სხვა შრომაშიც შესანიშნავადაა გამოკვეთილი, კერძოდ შრომაში სახელწოდებით “სისრულისათვის”, სადაც ვკითხულობთ (ძალიან სანუგეშო სიტყვებია ყველა იმ ადამიანისადმი, რომელიც ჩაუღრმავდება რა საკუთარ ბუნებას, განიცდის წარმავლობას, ცვალებადობის თვისებას. ამგვარ პირებს მიმართავს გრიგოლ ნოსელი): “ნუმცა ვინ უკუე მწუხარე არს ხედვიდეს რაი ბუნებისა ჩუენისა ქცეულებისა მიმართ სიადვილესა (ცვალებადობის მიმართ სიადვილეს), არამედ მარადის უმჯობესისა მიმართ შეიცვალებოდენ (არამედ ამ ცვალებადობის თვისებას ამაში უნდა ვიყენებდეთ ჩვენ, რომ მარადიულად უმჯობესისკენ ანუ უკეთესისკენ უნდა ვიცვლებოდეთ) და დიდებითი დიდებად აღიწეოდეს” (სიდიადიდან სიადიადისკენ მაღლდებოდეს). უკანასკნელი სიტყვები “დიდებითი დიდებად” გახლავთ უდიდესი მნიშვნელობის შესიტყვება [19]პავლე მოციქულისგან მომდინარე და გრიგოლ ნოსელისგან ტერმინად ქცეული, რასაც მრავალი მკვლევარი შეხებია და სპეციალური შრომებიც არის გამოქვეყნებული გრიგოლ ნოსელის ამ სიტყვების საფუძელზე. ვთქვათ ერთ-ერთი ცნობილი მკვლევრის შრომა გახლავთ “სიდიადიდან სიდიადისკენ”, სადაც წმინდა გრიგოლ ნოსელის მოძღვრება დეტალურადაა გადმოცემული, რომ ერთ სიდიადემდე აღწევნილი ანუ ზეასული სული როგორ ისწრაფვის უფრო აღმატებული სიდიადისკენ და რომ ეს დაუბოლოებელია, მარად მიმდინარე პროცესია. აი ამას ნიშნავს დიდებითი დიდებად ანუ სიდიადიდან სიდიადისკენ. აი ამ ცვალებადობის თვისებით ხდება ეს ყოველივე. ჩვენ რომ ცვალებადობის თვისება არ გვქონდეს უფრო და უფრო განახლებადთა მიმართ ვეღარ ავმაღლდებოდით, ვერ შევიცვლებოდით უფრო მეტი დიადისაკენ. “და დიდებითი დიდებად აღიწეოდენ და ესე იყავნ ქცეულებაი მისი (მისი ცვალებადობა ამგვარი იყოსო), რაითა დღითი-დღე აღორძნდებოდის (ე.ი. დღითი-დღე იზრდებოდეს) და მარადის უაღრეს იქმნებოდეს (მარადიულად უფრო და უფრო [20]მეტი ხდებოდეს) და ყოვლადვე უსრულესისა მიმართ აღისწრაფდეს (უფრო და უფრო სრულისკენ აისწრაფებდეს) და არასადა მისწუდებოდის სისრულისა თავსა”. სისრულის დაბოლოებას ვერასოდეს ვერ მიწვდება, იმიტომ, რომ უფალი მარად უსასრულოდ აღმატებულია ყოველთვის მასზე. მაგრამ რა არის მაშინ ადამიანისთვის ჭეშმარიტი სისრულე ანუ სრულყოფილება? ამას წმინდა გრიგოლ ნოსელი ასე უპასუხებს: “რამეთუ ჭეშმარიტი სისრულე ესე არს, რაითა არაოდეს დადგეს უაღრესისა მიმართ აღმატებისაგან”. ე.ი. ჭეშმარიტი სისრულე ანუ სრულყოფილება ისაა, როცა არასოდეს არ შევჩერდებით ჩვენზე უფრო აღმატებულისკენ სწრაფვისგან. აი ეს მარადმსწრაფველობა, მარადაღმატებადი, მარადგაძლიერებადი სწრაფვა რომ გვექნება უფრო და უფრო უზენაესი და უზენაესი სიკეთეებისკენ, აი ესაა ჭეშმარიტი სისრულე – მარად განღმრთობა, როგორც შემდგომში თვითონვე იტყვის გრიგოლ ნოსელი: “რაითა არაოდეს დადგეს უაღრესისა მიმართ აღმატებისაგან, არცა შემოსაზღვრებითა რაიმე და [21]დასასრულითა შემოისაზღვროს დაუსრულებელი იგი სრულებაი”. ესაა მარად და მარად სრულყოფადი პროცესი, რომელიც ჭეშმარიტ სისრულედ ქმნილებისათვის განისაზღვრება გრიგოლ ნოსელისგან.

 

324–ე რადიო საუბარი ქრისტიანული ლიტერატურის შესახებ

ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე

აუდიო ვერსია იხ: https://www.youtube.com/watch?v=PyvFfOQQCCs


გრიგოლ ნოსელის სწავლება სამი ცის შესახებ (ნაწილი მეორე)

ჩვენს წინა საუბარში უკვე დავიწყეთ მსჯელობა იმის შესახებ, თუ როგორ მოიაზრებს წმინდა გრიგოლ ნოსელი ზოგადად სამი ცის და კონკრეტულად მესამე ცის საკითხს, იმ მესამე ცისას, რომელიც იხსენიება წმინდა პავლე მოციქულთან. აღვნიშნავდით, რომ გრიგოლ ნოსელმა ეს საკითხი არა მხოლოდ მსჯელობით და ლოგიკური ანალიზით გადმოგვცა ჩვენ, არამედ უპირატესად და უპირველესად იგი კვალში მიჰყვა თვით პავლე მოციქულის ხილვას, თავად მოციქულს, რომელმაც ამ უჩვეულო ხილვის ჟამს შესძლო წვდომა მესამე ცისა და იმავე ცის საწვდომად გამზადებული მოძღვარი – გრიგოლ ნოსელი ყველაზე უფრო წარმატებულ გზად და ნაბიჯად თავისი მიზნის მისაღწევად დაუსახავს თავის თავს პავლე მოციქულისადმი კვალში მიყოლას, მის ხილვას რომ უკან შეუდეგს, იგივე გზა განვლოს [1]რაც პავლე მოციქულმა და ამით განუსაზღვროს საკუთარ თავს და ჩვენც განგვისაზღვროს, თუ რა არის მესამე ცა, შესაბამისად რა არის პირველი ცა და რა არის მეორე ცა. და ჩვენც, როგორც ვამბობდით, კვალში მივყვეთ დიდ მოძღვარს გრიგოლ ნოსელს, ისევე როგორც იგი პავლე მოციქულს მიყვება და მისგან განმარტებული მოგვცემს შესაძლებლობას იმისას, რომ ამ მნიშვნელოვან საკითხს ჩვენთვისაც ჩამოყალიბებული სახე მიეცეს.

ჩვენ დავიწყეთ იმ ციტატის კითხვა, თუ როგორ თანდათანობით ზეაღსვლითი წესით გრიგოლ ნოსელი გადმოგვცემს მოძღვრებას სამი ცის შესახებ, ზეაღსვლითი წესით მოციქულთან ერთად. გრიგოლი ასე იწყებს თავის განხილვას: “წმინდაი მოციქული, რომელი ყოვლით კერძო წინა კერძო მისწვდებოდა”. გახსოვთ ალბათ ჩვენ ამ სიტყვებს შევეხეთ, ამ სიტყვებით დავაბოლოვეთ ჩვენი წინა შეხვედრა, რასაც სჭირდებოდა სპეციალური კომენტარი, რომ აქ “ეპექტასისის” ანუ მარადიულად მზარდი ძლიერებით [2]ღვთისკენ დაუსრულებელი სწრაფვის შესახებ მოძღვრებაა გადმოცემული და რამდენიმე ციტატა წარმოვადგინეთ წინა საუბარში მარადიულად მზარდი ძლიერებით ღვთისკენ დაუსრულებელი სწრაფვა როგორ იყო გამოხატული განსაკუთრებით ფრაზაში “ზეშთა თავისა თვისისა მარად აღმატება”, მარადის უმჯობესისაკენ შეცვალება, დიდებითი დიდებად მარადის აღწევნა და სხვა. ამ ნაშრომის ხსენებულ სიტყვებშიც იგივე იგულისხმება, პავლე მოციქულის, როგორც ღვთისმეტყველისა და ღვთისმხილველის დახასიათება წარმოდგენილია აქ, რომ იგი ყოვლითურთ და მარადის წინა კერძო ანუ წინისკენ მიწვდებოდა ანუ ეპექტატურ სწრაფვაში იყო, მარადიულად წინწვდომად სწრაფვაში იყო ღვთისკენ, ჭეშმარიტებისკენ და ამიტომ გახდა იგი (პავლე მოციქული) ღირსი ამ უაღმატებულესი ხილვის მიღებისა.

შემდგომ გრიგოლი განაგრძობს [3](სწორედ ამის გამო რომ გახდა ღირსი ამას გამოკვეთს, აი ამ ღვთისმხილველობითი უნარის გამო რომ გამორჩეული იყო პავლე მოციქული, ამიტომ გახდა იგი ღირსი ასეთი აღმატებული სახილველის მიღებისა. კვლავ ამ სიტყვებსაც გავიმეორებთ და შემდგომ მომდევნოს, რაც მას მოჰყვება): “წმინდაი მოციქული, რომელი ყოვლით კერძო წინა კერძო მისწვდებოდა, თანა წარხდა ყოველსავე საზღვარსა ხილულთა ბუნებათასა”, ე.ი. ამ სახილველის, ამ ხილვის, ამ გამოცხადების მიღების ჟამს პავლე მოციქული, რომელიც სულიერად ყოველთვის ღვთისკენ მსწრაფველი იყო, უშუალოდ ამ ხილვაში “თანაწარხდა”. “თანაწარხდა” ნიშნავს იმას, რომ მან განვლო, მან გვერდი აუარა, იგი აღემატა (ყველაზე უფრო ზედმიწვნითი თანამედროვე შესატყვისია განვლო), მოციქულმა ამ ხილვის ჟამს განვლო ხილული ბუნების ყველა საზღვარი, გადალახა მან ყველა საზღვარი და შედეგი არის ის, რომ მოციქული: “და უხილავთა არსებისა აღიწია”, ანუ უხილავ არსებათა წიაღში შევიდა ის, ამ ხარისხამდე მიაღწია, ხილულთა ბუნებას [4]ზეაღემატა. “და არა ხორციელად იქმნა ხილვაი ესე უხილავთაი მის მიერ”, ე.ი. ეს ხორციელად არ მომხდარა, ის ხორციელად კი არ ასულა ზეცად, არამედ ხორცში მყოფი სულიერად აღემატა გრძნობადობას, აღემატა ხილული ბუნების ყოველ საზღვარს და სწორედ სულის თვალით, ღვთის მადლით განხმული თვალებით ზეციურის ხედვისა, შემძლებელი გახდა იგი იმ აღმატებული ჭეშმარიტების გულით, სმენით და ხილვით შემეცნებისა და აღქმისა, იმიტომ, რომ ეს სამი ნაწილია მისგანვე (პავლე მოციქულისგან) გამოყოფილი: რომ არავის უხილავს ისეთი მშვენიერება, იმდაგვარად აღმატებულიყო, რომ არასოდეს კაცის გულამდე არ მოსულა ანუ სმენადობა და რომ კაცის გულს არ უგრძვნია მსგავსი რამ. იქ ენაც არის ნახსენები, რომ მას ადამიანური ენა ვერ გამოთქვამს, რა თქმა უნდა, ეს უკვე შედეგი იმდენად აღმატებული მშვენეირებისა, რომ ადამიანური, კაცობრივი ენა მას ვერ დაიტევს, [5]რომ ენა უძლურია მის გამოსათქმელად. აი ამგვარი ჭეშმარიტების ხარისხამდე აღიწია პავლე მოციქული. შემდგომ დიდი მოძღვარი განაგრძობს: “რამეთუ თვით იგი თავადი წამებს ამას თავისა თვისისათვის (თვით პავლე მოციქული ადასტურებს ამას თავისი თავის შესახებ) და იტყვის ვითარმედ (და ამბობს, რომ): “გინათუ თვინიერ ხორცთაისა არა ვიცი, ღმერთმან იცის” (ხორციელად მოხდა ეს თუ უხორცოდ არ ვიციო). გრიგლ ნოსელის აქ აქ რას გულისხმობს? ის პირდაპირ ამბობს, რომ ეს უხორცოდ მოხდა, რა თქმა უნდა, და მართლაც შეუძლებელია, რომ ხორციელად ადამიანმა განვლოს ეს ხილული სოფელი, ამაღლდეს ზეცად ჯერ კიდევ ცოცხალი და ხორციელადვე შევიდეს უხილავთა შიგნით. მაშ რა ხდება? ხდება მხოლოდ ის, რომ პავლე მოციქული ხორცში მყოფთ აუწყებს, რომ ხორციელებაც ქონდა ამ ხილვას და უხორცოებაც. ხორციელება იმიტომ, რომ თვითმხილველი იგი თვითონ ხორცში იყო, ცოცხალი იყო, მაგრამ ხორცში მყოფი სულიერად ამ ხილვის მიმღები გახდა. შემდგომ გრიგოლ ნოსელი განაგრძობს: “და ვითარმედ [6]ვიდრე მესამედ ცადმდე აღიტაცა ესე ვითარი იგი”. აი ამგვარი ვინმე (თვითონ გრიგოლ ნოსელიც ამ შემთხვევაში მესამე პირს იმარჯვებს, ისიც ცხადია პავლე მციქულს გულისხმობს, როგორც ადრეც თქვა და შემდეგშიც რამდენჯერმე იტყვის, მაგრამ მოციქულის სამეტყველო სტილს ისიც მიედევნა) ხორცში თუ უხორცოდ მყოფი, ხორცში მყოფი სოცოცხლით, მაგრამ უხორცობაშიც მყოფი იმიტომ, რომ მთლიანად დატოვა ეს საგრძნობელნი, ეს გრძნობადობა, ყველა საზღვარი ხილული ბუნებისა და უხილავთა შიგნით შევიდა და სულიერად შევიდა იქ, გარკვეული აზრით ხორცისაგან უკვე გათავისუფლებული, არა იმ აზრით, რომ სული სხეულს მთლიანად გაეყარა (ეს უკვე სიკვდილია), არამედ იმ აზრით, რომ სხეული უმოქმედოა, სხეული ვერ აბრკოლებს მისი სულის აღმასვლას და ამიტომაა ეს ხორციელ-უხორცო ხილვა, როგორც თვით პავლე მოციქულიც ამბობს: “გინათუ ხორცითა გინათუ უხორცოდ”, აი ამგვარი ვინმე გახდა სულიერი აღმატებულობის მქონე პიროვნება მესამე ცამდე აღსვლისა. აი აქ [7]იძლევა უკვე კვალიფიკაციას, მესამე ცის რაობის განმარტებას გრიგოლ ნოსელი და ამბობს: “და ვითარ მე ვჰგონებ ხილულისა ამის სოფლისა დასასრულსა მესამედ ცად უწოდა მოციქულმან”. აი ამ ხილული ქვეყნის დაბოლოებას ყველაზე უფრო უკიდურეს წერტილს და სფეროს და შემოსაზღვრულობას ხილული სამყაროსი უწოდა მან (მოციქულმა) მესამე ცა, რითაც მთავრდება ეს შედგენილობაში მყოფი სოფელი და რომლის მიღმაც, რომლის ზევითაც უხილავთა წიაღია. ესაა ზღვარგამყოფი მიჯნა, რომლის ქვემოთაც, .ე.ი მესამე ცის ქვემოთ ხილული სოფელია, მესამე ცის ზემოთ კი უხილავთა წიაღია. კვლავ წავიკითხავთ: “და ვითარ მე ვჰგონებ ხილულისა ამის სოფლისა დასასრულსა მესამედ ცად უწოდა მოციქულმან”.

მაგრამ აქ ერთი ძალიან საყურადღებო საკითხი ისმის, თუ რატომ ეხება ამ ჭეშმარიტად მისტიკურ-საიდუმლოებით საკითხს [8]გრიგოლ ნოსელი ამ თავის ყველაზე, ასე ვთქვათ, ბუნებისმეტყველურ “ყველაზე უფრო ამქვეყნიურ შრომაში”? იმიტომ, რომ ფიზიკა-მათემატიკური ცნებებით თითქმის და ყოველშემთხვევაში წინამოსწავებითად ამ ხედვით განიხილავს საკითხებს ხილული სამყაროს შექმნისას, ეხება იმიტომ, რომ სწორედ ამ შრომაში განსაზღვრავს იგი (გრიგოლ ნოსელი) თუ რა არის ამ ხილული სოფლის, შედგენილობის მქონე ქვეყნიერების დასასრული. ეს არის ის წრე, როგორც ზემოთ ავღნიშნავდით, ცეცხლმა რომ შემოვლო თავისი მარადმოძრავი თვისებიდან გამომდინარე. ამ მარადმოძრაობის და სიმსუბუქის თვისებით ჯერ ყველაზე უფრო უმსუბუქეს წერტილამდე ავიდა, ყველაზე უფრო გაიშვიათებულ, ფაქიზ, არამატერიალურობას და უხილავობას ყველაზე უფრო მეტად მიუახლოებულ, მაგრამ მაინც მატერიალურ წერტილამდე, რა თქმა უნდა, ავიდა ცეცხლი. და რადგან ისიც, ცხადია, ნივთიერია, ამ ყველაზე უფრო უკიდურესი წერტილის ზევით ისიც ვერ ადის, მაგრამ [9]მარადმოძრაბის თვისება აქვს. იწყებს შესაბამისად ვერტიკალურის ნაცვლად უკვე წრიულად სვლას და ამ წრიული სვლის ჟამს შემოსწერს მთელ ხილულ სოფელს, მთელ მატერიალურ სამყაროს. აი ესაა ხილული სოფლის დასასრული, ანუ ბოლო მიჯნა. და რამდენადაც წმინდა გრიგოლ ნოსელი აქ უკვე ამბობს, რომ მესამე ცა სწორედ ეს ბოლო მიჯნაა, შესაბამისად იგივეობა აშკარაა, ცეცხლისგან შემოსაზღვრული იმ უკანასკნელი სარტყელისა ყველაზე უფრო უკიდურესი გარსისა, რომლის შიგნითაც არის მთელი ხილული სამყარო, ხოლო რომლის მიღმაც უკვე უხილავთა წიაღია.

ამ მხრივ ფიქრობთ ნათელია, რომ წმინდა გრიგოლ ნოსელს მესამე ცის შესახებ სწორედ ამ ნაშრომში უნდა ემსჯელა, რადგან მას აი ასეთი სწავლება ქონია ამ ცასთან დაკავშირებით, რომ ეს ცა არის ხილული სოფლის დასასრული, ყველაზე უფრო უკიდურესი მიჯნა ხილული ქვეყნისა. ხოლო რადგან ამ უკიდურეს მიჯნაზე დასაბუთებულად მსჯელობის წესით სწორედ ამ ნაშრომში გვესაუბრებოდა ის უფრო ადრე, [10]ეჭვი არ არის ამიტომვე განიზრახა, რომ მესამე ცის საკითხი ამავე ძეგლში, ამავე ნაშრომში გადმოეცა მას. მართლაც სხვა ნაშრომებში, რომლებიც სწორედ სულიერ საკითხს ეხება, განღმრთობის შესახებ ვრცელ სწავლებას გადმოგცემს და ასეთი ნაშრომია ღვთის მადლით აურაცხელი გრიგოლ ნოსელის მემკვიდრეობაში, არცერთ მათგანში ეს საკითხი განხილული არ გახლავთ. იმიტომ, რომ იქ შეიძლებოდა სწავლება გადმოცემულიყო იმის შესახებ, რომ ხილული სოფლის დასასრული მესამე ცაა, მაგრამ თვითონ ხილული სოფლის დასარული რა არის და როგორ წარმოვიდგინოთ, იმ ნაშრომებში, ცხადია, ამის შესახებ არც მსჯელობა ყოფილა და არც დასკვნაა მოცემული. ამიტომ სადაც ეს განსაზღვრა მოძღვარმა, რა შრომაშიც განსაზღვრა, თუ როგორ არის აგებული ხილული სამყარო, როგორ იქნა შემოსაზღვრული იგი ცეცხლის მარადმოძრაობის შედეგად და როგორ განიყო ამით ზეციური ანუ სულიერი და ამქვეყნიური და რომ ერთის სიმბოლოა ზენა წყალნი, ხოლო მეორე მატერიალურ წყლებს ბუნებრივად მოიცავს თავის თავში და ეს ყველაფერი რომ ამ ნაშრომში განიხილა, [11]მესამე ცის საკითხიც აქ წამოჭრა მან და აქვე სრული სიცხადე შესძინა ამ საკითხს. ასე რომ მესამე ცა წმინდა გრიგოლ ნოსელის სწავლებით არის დასასრული “ხილულისა ამის სოფლისაი” ანუ ამ მატერიალური შედგენილობის მქონე ქვეყნიერების, მთელი სამყაროს ყველაზე უფრო უკიდურესი მიჯნა, ყველაზე უფრო გარემომცველი სარტყელი, ყველაზე უფრო უკიდურესი წრეხაზი, რითაც იგი შემოისაზღვრება და რითაც იგი თავის დროზე (ე.ი. სამყაროს შექმნის ჟამს) შემოსაზღვრა ღვთის განგებით და ღვთიური კანონზომიერების დანერგილობით მარადმოძრავმა ცეცხლის არსებამ.

წმინდა გრიგოლ ნოსელი, მას შემდეგ რაც მესამე ცის რაობა მან უკვე დაგვიდგინა, განაგრძობს: “რამეთუ ყოველივე ხილული სამად განყო მოციქულმან”. ე.ი. მართალია ხილული სოფლის დასასრულამდე მივიდა მოციქული თავისი სულიერი [12]ზესწრაფვითა და იმ ხილვის შედეგად, რაც მას მიეცა და რაც მან დაიტია, მაგრამ რატომ უწოდა მან (ეს მხარეა ამ შემთხვევაში წინა პლანზე წამოწეული გრგიოლ ნოსელისგან) მაინცდამაინც მესამე ცა, ეწოდებინა ან ზოგადად ცა, ან ვთქვათ მეორე ცა, ანდა მეოთხე ცა, რას ნიშნავს კონკრეტულად მესამე? ამის ახსნას უკვე ციტირებულ სიტყვებში ვპოულობთ, რომ მთელი ხილული შესაქმე მოციქულმა სამად განყო. ეს ნიშნავს, რომ გრიგოლ ნოსელისთვის (ცხადია მოციქულის სიტყვა არის აბსოლუტურად უცდომელი, იმიტომ რომ საღვთო წერილი ყოვლად უცდომელია) მთელი ხილული სამყარო სამად განიყოფება. ეს უკვე არის არა იმდენად სამყაროს შექმნის შესახებ სწავლება, არა კოსმოგონია (ეს ტერმინი ეკლესიის მამათა ტერმინი გახლავთ, რასაც “სოფლის დაბადებაი” შეესაბამება ქართულად), არამედ ესაა კოსმოლოგია. [13]კოსმოლოგია გახლავთ მოძღვრება სამყაროს აღნაგობის, სამყაროს სტრუქტურის შესახებ. თუ კოსმოგინია არის მოძღვრება სამყაროს შექმნის შესახებ, კოსმოლოგია არის მოძღვრება იმის შესახებ, თუ როგორია ეს უკვე შექმნილი სამყარო, რა აღნაგობისაა, რა სტრუქტურისაა. წმინდა გრიგოლ ნოსელის კოსმოლოგიური სწავლება ანუ სამყაროს აღნაგობის შესახებ სწავლება სწორედ აქ ჩანს ყველაზე უფრო მკაფიოდ. პირველი დებულება წმინდა გრგიოლ ნოსელის კოსმოლოგიისა პავლე მოციქულზე დაყრდნობით გახლავთ სწავლება იმის შესახებ, რომ მთელი ეს ხილული სოფელი, მთელი სამყარო არის სამნაწილედი, სამად განიყოფება და თითოეულ ამ განაყოფს, თითოეულ ნაწილს, უკვე აქედანვე ჩანს ეს, რასაც ჩვენ წინასწარ ვამბობთ, გრგიოლ ნოსელის სწავლებით ეწოდება ცა. ე.ი. ხილული სოფლის შიგნთაა სამივე ცა, გარემომცველი სარტყელის შიგნით არის ორივე ცა და თვით ეს გარემომცველი სარტყელი თავისთავად არის მესამე ცა. მაგრამ რომელია ის ორი, შინაგანი? მოძღვარი განაგრძობს: [14]“რამეთუ ყოველივე ხილული სამად განყო მოციქულმან და ჩუეულებისაებრ წერილთაისა (ე.ი. საღვთო წერილის) თითოეულსა ნაწილსა მათსა ცად სახელ-სდვა”. ე.ი. მოციქულმა, რომელიც ძველ აღთქმაზეა აღზრდილი და თვითონაც საღვთო წერილის კუთვნილებაა, ხოლო საღვთო წერილს ეს ახასიათებს, ეს სჩვევია, რომ ამა სოფლის, ხილული სოფლის თითოეულ ნაწილს ცალ-ცალკე ცა უწოდოს და სამყარო უწოდოს, როგორც მერე ვნახავთ, მანაც ამგვარადვე უწოდა თითოეულ ნაწილს საღვთო წერილის განუყოფელი ნაწილის ავტორმა – პავლე მოციქულმა, თვითონაც საღვთო წერილის მეტყველების კვალობაზე ხილული სოფლის თითოეულ ნაწილს ცა და შესაბამისად იმ მესამესაც, დამაბოლოებელს ხილული სოფლისას [15]ასევე ცა უწოდა. “ჩუეულებისაებრ წერილთაისა თითოეულსა ნაწილსა მათსა ცად სახელსდვა. რამეთუ სიტყუაი წიგნისაი (ბიბლიის სიტყვა) წარმოჩინებითა რაითმე სიტყუათაითა (გარკვეული სიტყვების გამოყენებით, გნებავთ სახეობრივი გამოყენებით, იმიტომ, რომ წარმოჩინება ზოგჯერ ამასაც ნიშნავს, ე.ი. გარკვეული სიტყვების შემოტანით პირობითად ან რეალური მნიშვნელობით, ამას ამ შემთხვევაში მნიშვნელობა არა აქვს, რადგან გრიგოლ ნოსელის ეს დებულება მკაფიოდ აქვს ნათქვამი, რომ თვით საღვთო წერილია ამის განმაპირობებელი ამგვარი სახელდებისა, რომ ხილული სოფლის შიგნით ჩვენ გამოვყოთ პირველი ცა და მეორე ცა, ანუ ცალკეული ნაწილები ხილული სოფლისა ცად იქნეს წოდებული, რადგან ეს მან თქვა, უნდა დასაბუთდეს, რომ ეს მართლაც ასეა საღვთო წერილის მიერ. ამიტომ ამის დასაბუთებას იწყებს ამჯერად წმინდა გრიგოლ ნოსელი, რომ წმინდა წერილი მართლაც უწოდებს ხილული სოფლის თითოეულ ცალკე აღებულ ნაწილს ცად) [16]პირველად ცად უწესს (უწოდებს) საზღვარსა ამას ზრქელისა ამის ჰაერისასა”. რა თქმა უნდა, გრიგოლ ნოსელის დროს თანამედროვე ბუნებისმეტყველური ტერმინოლოგია არ არსებობდა, ის მეტყველებს იმ ენით, რა ენაც მისთვის შესაძლებელია და ბუნებრივია, ანუ ის წმინდა წერილის ენით მეტყველებს. ქართული თარგმანიც ამგვარია, მაგრამ იმდენად მკაფიოა აზრი, რომ ნებისმიერს შეუძლია თანამედროვე კვალიფიკაცია მისცეს იმას, რაც აქ ითქვა, რომ “საზღვარი ზრქელისა მის ჰაერისაი”, რა თქმა უნდა, არის ატმოსფერული რეგიონი, სადაც ჰაერი სუფევს, დედამიწის გარშემო სივრცე. რა თქმა უნდა, მაშინ განსაზღვრული არ იყო ეს ატმოსფერო რა მანძილით იყო დედამიწაზე აღმატებული. ზოგადად ითვლებოდა, [17]იმიტომ, რომ წმინდა წერილი, ეკლესიის მამები მაქსიმალურ და ზედმიწევნით მათემატიკა-ფიზიკურ გაანგარიშებებს არასოდეს არ ახდენენ, იმიტომ, რომ ეს დაწვრილმანება სულიერი მოძღვრებისთვის და ცხონებისთვის აბსოლუტურად არაფრის შემძენი არ გახლავთ. მამებთან ზოგადი დებულებებია მოტანილი და ზოგადი დებულებებით გრიგოლ ნოსელისგან ასე განისაზღვრება, რომ მთვარის ქვემოთა სივრცე რაც არის, ანუ დედამიწის გარშემო სივრცე, იგივე “პერიგეია”, იგივე ატმოსფერული რეგიონი, იგივე “ზრქელი ესე ჰაერი” სადაც სუფევს, აი ესაა პირველი ცა, პირველი რეგიონი, პირველი ნაწილი ხილული სოფლისა. იმავე მოძღვრის, გრიგოლ ნოსელისვე დაზუსტებით, რომ რაიმე ორჭოფობა არ იყოს, ესაა ის რეგიონი, სადაც, ანდა რომელშიც “რომელსა შინა იხილვებიან ქარნი და ღრუბელნი და ფრინვენ სიმაღლედ აღმავალნი ფრინველნი”, ე.ი. ატმოსფერული რეგიონი, როგორც უკვე აღვნიშნეთ. მაგრამ კონკრეტულად [18]სად არის ეს საღვთო წერილში ნაუწყები? წმინდა გრიგოლ ნოსელს ორი ციტატა მოაქვს შესაქმის პირველი წიგნის 26 და 28 მუხლებიდან და ამბობს: “რამეთუ წერილს არს, ვითარმედ ღრუბელნი ცისანი და მფრინველნი ცისანი”. სავსებით დასაბუთებული ახსნაა, ღრუბელი ხომ ატმოსფერულ რეგიონშია. შეუძლებელია ღრუბელი იყოს უძრავ ვარსკვლავთა სფეროში. ამიტომ ესეც ცა არის და მითუმეტეს სადაც ფრინველია იმასაც ცა ეწოდება, იმ რეგიონსაც. აი ეს ორი გამონათქვამი მკაფიოდ ასაბუთებს, რომ დედამიწის გარშემო არსებული ყველაზე უფრო ახლო სივრცე ისევე იწოდება ცად წინდა წერილისგან, როგორც უფრო უშორესი სივრცეები. მაგრამ როგორც უკვე ავღნიშნეთ გრიგოლ ნოსელი მხოლოდ ტერმინ “ცას” არ აპყრობს ყურადღებას. ჩვენ ადრეც ვსაუბრობდით ამასთან დაკავშირებით და ეკლესიის მამებთან ეს გამოკვეთილია, [19]რომ მისთვის იგივეობრივია ჩვეულებრივ ტერმინი “ცა” და ტერმინი “სამყარო”. როგორც არსებობს სამი ცა, ასევე არსებობს მისთვის სამი სამყარო, სამყარო არა თანამედროვე, დღევანდელი მნიშვნელობით, არამედ იმ ძველი საღვთისმეტყველო გაგებით სიმყარე. სამყარო იმიტომ ეწოდება ასეთ ცას, რომ ცა ჩვენ შეიძლება სულიერ არსებათა წიაღსაც ვუწოდოთ და სულიერი მნიშვნელობით შეიძლება ითქვას ცა. მაგრამ ამ შემთხვევაში რომელ ცაზეა ლაპარაკი ეს რომ განისაზღვროს გრიგოლ ნოსელისგან, ამიტომ იგი პარალელურ ტერმინად მოუხმობს სამყაროს, რომ მყარი რეგიონის, მატერიალური რეგიონის ცათა შესახებაა მის მიერ საუბარი. რა თქმა უნდა, ზეციურ სამყაროში მყარი რეგიონები, ცხადია, არ არის და იქაური წიაღის ცად წოდება გულისხმობს მხოლოდ და მხოლოდ სულიერ ცას, ისევე როგორც სულიერი მნიშვნელობით ცა შეიძლება ეწოდოს წმინდანთა კრებულს, ეკლესიას, როგორც ეს [20]ცნობილი განსაზღვრებაა, რომ “ეკლესია ესე არს ცა ქუეყანასა ზედა”.

ჩვენ სხვათაშორის სწორედ ეს სიტყვები გვქონდა წამძღვარებული რუბრიკა-დევიზად ჩვენს გაზეთზე “საეკლესიო სიწმინდენი”. “ცაი ქუეყანასა ზედა” ესაა ეკლესია, სულიერი ცა. ყოვლადწმინდა ღვთისმშობელი არის სულიერ ცა. საგალობელთა კრებული, რომელიც წმინდა გიორგი მთაწმინდელმა თარგმნა, უდიდესი მნიშვნელობისა “თვენი ათორმეტნივე”, მის მიერვეა წოდებულია როგორც სულიერი ცა.

აი ამიტომ მოუხმობს წმინდა გრიგოლ ნოსელი პარალელურ ტერმინად სამყაროს ანუ ახალქართულად რომ ვთქვათ მყარს, რომ განგვისაზღვროს ის სულიერი წიაღის შესახებ კი არ გვესაუბრება, არამედ ამქვეყნიური სოფლის აღნაგობის შესახებ და მისი თითოეული ნაწილის შესახებ, რომელიც იწოდება ცად და იწოდება ამავე დროს წერილისმიერ მყარად ანუ სამყაროდ, რომ ამით დასაბუთდეს ამ ცის, რაზეც ამ შემთხვევაში მსჯელობაა, ამქვეყნიურობა ანუ მატერიალურობა, ხილული სოფლის შიგნით რომაა ეს ცა და არა მის გარეთ. გრიგოლ ნოსელი ამბობს: “და არა ხოლო თუ ოდენ ცად იტყვის ამას მარტივად [21](ე.ი. მხოლოდ უბრალოდ ცად კი არ ამბობს საღვთო წერილი ამ პირველ რეგიონს დედამიწის გარშემო სივრცეს, “პერიგეას”), არამედ სამყაროდ ცა. რამეთუ წერილს არს, ვითარმედ (და ციტატა მოაქვს შესაქმის პირველი წიგნის მე-20 მუხლიდან იმის დასაბუთებისთვის წმინდა გრიგოლ ნოსელს, რომ ამ პირველ ნაწილს ხილული სოფლისა, რასაც როგორც უკვე ვნახეთ აშკარად ეწოდება ცა, ეწოდება აგრეთვე სამყაროც), “გამოიყუანედ წყალთა ქუეწარმავალი სამშვინველთა ცხოველთაი და მფრინველი მფრინავი ქუეყანასა ზედა, მსგავსად სამყაროისა მის ცისაისა”. აქ “მსგავსად” ნიშნავს “შესაბამისად”, ანუ ამ სიტყვას არა აქვს აქ ის გაგება, რაც დღევანდელი მნიშვნელობით გამოიყენება ის. ესაა ბერძნული წინდებული “კატა” და ნიშნავს ამისებრ, ამის კვალობაზე, ე.ი. ცის სამყაროს კვალობაზე ფრინავს ეს ფრინველი, ანუ იმ რეგიონში ფრინავს. აქ პირდაპირაა წოდებული აღნიშნული პირველი რეგიონი ერთდროულად ცად და ამავე დროს სამყაროდ და თან შესიტყვებად ცის სამყარო, [22]რაც ადასტურებს, რომ სამყაროდაც შეიძლება იწოდოს ის.

რაც შეეხება მეორე ცას: “და კუალად მეორედ ცად სახელსდებს ცასა და სამყაროსა (კვლავ იგივეობრივად მოაქვს ეს ორი ტერმინი, როგორც ვხედავთ, იმიტომ, რომ ხილული სოფლის შიგნითა რეგიონებზეა საუბარი, სადაც მყარია, სიმყარეა და ცადაც ეწოდებათ მათ, ამ სიმყარეებს) უცთომელისა მის სიმრგულისა შინა კერძო ხილულად და განცდილად, რომელსა შინა ვლენან ცთომილნი იგი ვარსკვლავნი”. ე.ი. მეორე ცა არის იმ გარე გარსის შიგნით არსებული, აგრეთვე უძრავ ვარსკვლავთა სფეროს შიგნით ანუ ქვევით არსებული წიაღი, სადაც ცთომილი ვარსკვლავები ანუ პლანეტები მოძრაობენ. საიდან ვიცით ეს? აქვე ციტატაა კვლავ მოტანილი: “შექმნა ღმერთმან მნათობნი იგი დიდნი და დაასხნა იგინი სამყაროსა შინა ცათასა, რათა ნათობდნენ ქუეყანასა ზედა”. კვლავ ცათა სამყარო, [23]რომ სამყაროდ და ცადაც ეწოდება აგრეთვე იმ რეგიონს, სადაც პლანეტები მოძრაობენ. ესაა მთვარის ზემოთა პლანეტარული სივრცე.

და ბოლოს მესამე ცა, რომელიც ადრეც ახსენა: მესამე ცა თუ უკიდურესი წერტილია პირველი ცა დედამიწის გარშემო სივრცეა, მეორე ცა არის მანძილი პირველსა და მესამე ცას შორის, პლანეტარული რეგიონი, როგორც უკვე გითხარით. და რომ ეს მეორე ცა ბევრად აღმატებულია პირველ ცაზე დედამიწიდან დაშორებულობის კუთხით, ამას მოძღვარი შემდეგნაირად განმარტავს, ამბობს რა: “და ესე ყოველთადა ცხად არს, რომელთა უწყიან მცირედცა აგებულებაი სოფლისაი, თუ რაბამად უმდაბლეს არს ესე (იგულისხმება დედამიწის გარშემო სივრცე ანუ პირველი ცა) ზემოთა მათ სიმაღლეთა”.

ბოლოს ისევ იმ მესამე ცას უბრუნდება წმინდა გრიგოლ ნოსელი და ამბობს: “ხოლო დასასრულსა ხილულისა ამის სოფლისასა საზღვრად უხილავისა მის აგებულებისა [24]სახელსდებს მოციქული, რომელ არს ცაი და სამყაროი”, რომ ისიც, რაც დასასრულია ამ ხილული სოფლისა და რაც ამავე დროს გამიჯნულობაა უხილავი სოფლისგან ამ მატერიალური ქვეყნიერებისა, იმასაც ცად და სამყაროდ უწოდებს მოცქიული.

აი ასე გამიჯნა წმინდა გრიგოლ ნოსელმა ხილული სამყარო სამ ნაწილად. ესაა მისი კოსმოლოგიური სწავლება. თითოეულ ნაწილს მისივე მითითებით და პავლე მოციქულის შესაბამისი უწყების ახსნის კვალობაზე უწოდებს ცად და სამყაროდ და გვიდგენს, რომ არსებობს სამი ცა და სამი სამყარო, რომელთაგან პირველი დედამიწის გარშემო სივრცეა, ანუ პერიგეა, ატმოსფერული რეგიონი, მთვარის ქვემოთა სივრცე; მეორე პლანეტარული რეგიონი და მესამე დამაბოლოებელი მიჯნა ამ ხილული სოფლისა, რომლის მიღმაც უხილავთა წიაღია.

აქ არის ზოგიერთი მომენტი, რომელთაც ჩვენ შეიძლება შემდგომშიც შევეხოთ, თუმცა ამჯერად ამით დავაბოლოვებთ.

 

325–ე რადიო საუბარი ქრისტიანული ლიტერატურის შესახებ

ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე

აუდიო ვერსია იხ: https://www.youtube.com/watch?v=gJnowZAkeBY

 

თხზულების ტექსტი (ძველქართულად): წმიდა გრიგოლ ნოსელი - პასუხი ექუსთა მათ დღეთათჳს

აგრეთვე იხილეთ: "უკუანასა მას დავივიწყებ და წინასა მას მივსწუდები" (ფილიპ. 3.13)

 

ავტორი: ფილოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორი ედიშერ ჭელიძე

კავებით ([]) აღნიშნულია წუთობრივი მონაკვეთები

შეცდომის აღმოჩენის შემთხვევაში (წერილობით ვერსიაში) გთხოვთ მოგვწეროთ

AddThis Social Bookmark Button

Last Updated (Tuesday, 19 April 2016 15:01)