Georgian (Georgia)English (United Kingdom)

არც თუ ისე ადვილია ზუსტი და მტკიცე განსაზღვრება მოვუძებნოთ გათიშულობას ანუ სქიზმას (მე მკვეთრად ვასხვავებ “ღვთისმეტყველურ განსაზღვრებას” ჩვეულებრივი “კანონიკური აღწერისაგან”). საეკლესიო განხეთქილება ყოველთვის წინააღმდეგობრივი და არაბუნებრივია, იგი პარდოქსი და გამოცანაა, რადგან ეკლესია თვით არის ერთობა. მთელი მისი ყოფიერება ამ მთლიანობასა და ერთიანობაში მიედინება, “რამეთუ ერთითა სულითა ჩუენ, ყოველთა, ერთისა მიმართ გუამისა ნათელვიღეთ” (I კორ. 1, 12-13). ამ მთლიანობის პირველსახე სამების ერთარსებაა, ხოლო საზომი – კათოლიკეობა.1 ასეთ დროს კერძო პირთა გონებრივი დახშულობა სუსტდება, თითქმის დაიძლევა კიდეც და მორწმუნეთა სრულ თანამოაზრეობასა და ერთსულოვნებაში გადაიზრდება: “ხოლო სიმრავლისა მის მორწმუნეთაჲსა იყო გული და გონებაჲ ერთი” (საქმე 4,32).

გათიშულობა კი, პირიქით არის განმარტოება, განკერძოებულობა, დანაკარგი და საყოველთაოობის უარყოფა. გათიშულობის სული სრულიად ეწინააღმდეგება ეკლესიურობას... საკითხი საეკლესიო გაყოფისა და გათიშულობის ბუნებაზე, მის არსზე, მთელი სიმძაფრით დადგა ჯერ კიდევ III საუკუნეში, ნათლისღების თაობაზე ცნობილი კამათების დროს. მაშინ წმიდა კვიპრიანე კართაგანელმა გაბედული თანამიმდევრულობით ჩამოაყალიბა შეხედულება ყოველგვარი გათიშულობის, სწორედაც რომ გათიშულობის, მადლის გარეშე დარჩენის შესახებ. მთელი მისი მსჯელობა და ლოგიკა ეყრდნობა იმის რწმენას, რომ საიდუმლოთა აღსრულების უფლება მიკუთვნებული აქვს მხოლოდ ეკლესიას, რომ ისინი მორწმუნეთა ერთად ყოფნის პირობებში ეკლესიაში სრულდება და ყოველთვის იქ უნდა აღსრულდეს. ამიტომ ერთობისა და საყოველთაოობის წესებში ყოველგვარ დარღვევას მაშინვე მოჰყვება ხოლმე ყველა საზღვრის უეცარი მოშლა და საბოლოოდ “გარეთ” გასვლა.

წმიდა კვიპრიანესათვის ყოველგვარი სქიზმა ეკლესიიდან გასვლას მოასწავებს – იმ წმიდა და კურთხეული მიწიდან, საიდანაც აღმოჩქეფს უშრეტი წყარო, დასაბამი ხსნისა (quia una est aqua in ecclesia sancta). წმიდა კვიპრიანეს სწავლება გათიშულობის უსარგებლობის შესახებ ერთობისა და კათოლიკეობის მხოლოდ უკანა მხარეა (აქ უადგილოა კვიპრიანეს საბუთებისა და მტკიცებულებების გახსენება და განხილვა. ისინი ყველას ახსოვს და ყველამ იცის, ყოველ შემთხვევაში, უნდა იცოდნენ და ახსოვდეთ. მათ დღემდე არ დაუკარგავთ თავისი მნიშვნელობა. კვიპრიანეს ძალა და გავლენა ხანგრძლივი და ძლიერი იყო ისტორიულად. და, თუ გულწრფელნი ვიქნებით, წმიდა კვიპრიანეს მოძღვრების საღვთისმეტყველო წინამძღვრები არც არასოდეს ყოფილა უარყოფილი).

თვით ავგუსტინეც კვიპრიანეს დიდად არ დასცილებია. ის ედავებოდა დონატისტებს და არა კვიპრიანეს, რომელსაც არასოდეს უარყოფდა და, საერთოდ, ის უფრო პრაქტიკულ ზომებსა და დასკვნებზე კამათობდა. ეკლესიის ერთობაზე, საიდუმლოთა მაცხოვნებელი მოქმედებისათვის საერთო სიყვარულის აუცილებელ და გადამწყვეტ პირობაზე მსჯელობისას ავგუსტინე კვიპრიანეს იმეორებს (მხოლოდ სხვა სიტყვებით)... კვიპრიანეს პრაქტიკული დასკვნები ეკლესიურმა ცნობიერებამ არ მიიღო და არ შეინახა. ისმის კითხვა: ასე როგორ მოხდა, როცა მის წინამძღვრებს არც უარუყვიათ?

აუცილებელი არ არის მწვალებლების მიმართ ეკლესიის კანონიკური ურთიერთობის ისტორიის საკმაოდ ბუნედოვან და გაუგებარ წვრილმანებში ჩაძიება. საკმარისია ისეთი შემთხვევების გამოაშკარავება, როცა ეკლესია აღიარებს, რომ საიდუმლოს აქვს ძალა გათიშულობაში მყოფთათვის და თვით მწვალებლებისთვისაც, რომ საიდუმლოთა აღსრულება შესაძლებელია ეკლესიის კანონიკური ჩარჩოების გარეთაც.

სქიზმიდან და მწვალებლობიდან მოსულებს ეკლესია ნათლისღების გარეშე იღებს. როგორც ჩანს, ეს გულისხმობს, რომ ისინი ადრე, თავიანთი სქიზმისა და მწვალებლობის დროს, ნამდვილად იყვნენ მონათლულნი. ეკლესია ახლად შემოერთებულებს ხშირად მირონცხების გარეშე იღებს, ხოლო სასულიერო პირებს, არც თუ იშვიათად, მათსავე ხარისხში ტოვებს. ამისი გაგება და ახსნა მხოლოდ იმ აზრით არის შესაძლებელი, რომ ეკლესია აღიარებს “ეკლესიის გარეთ” მათზე განხორციელებული შესაბამისი წმიდა ქმედებების მნიშვნელობათა რეალურობას. ე.ი. თუ საიდუმლოები აღესრულება, მხოლოდ სული წმიდის მიერ აღესრულება...

კანონიკური წესები ამკვიდრებენ ანდა ამჟღავნებენ რაღაც მისტიურ პარადოქსს. ეკლესია თავისი ქცევით თითქოს ადასტურებს, რომ მისი მისტიური სამფლობელო კანონიკური ზღურბლის გადაღმაც არის გადაშლილი, რომ ასე უეცრად არ იწყება “გარე სამყარო”. წმიდა კვიპრიანე მართალი იყო: საიდუმლონი მხოლოდ ეკლესიაში სრულდება. მაგრამ ეს “-ში” მან ძალზე ნაჩქარევად და ვიწროდ განსაზღვრა და, განა არ შეგვიძლია, პირუკუც დავასკვნათ? “სადაც საიდუმლო სრულდება, იქვეა ეკლესიაც”. წმიდა კვიპრიანე ამოდიოდა იმ ვარაუდიდან, რომ ეკლესიის კანონიკური საზღვარი მუდამ არსებობს, რომელიც ამასთანავე არის ქარიზმატული საზღვარი.

და აი, ეს დასაბუთებული გაიგივება კათოლიკე ცნობიერებამ არ მიიღო. ეკლესია, როგორც მისტიკური ორგანიზმი, როგორც ქრისტეს საიდუმლო სხეული, შეუძლებელია ადეკვატურად აღიწეროს მხოლოდ კანონიკური ტერმინებითა და კატეგორიებით. არც ეკლესიის ჭეშმარიტი საზღვრების დადგენა და გამოცნობა ხდება მარტოდენ კანონიკური ნიშანსვეტებით. ძალზე ხშირად კანონიკური საზღვარი ემთხვევა ქარიზმატულსაც და, მიწაზე განასკვული, ამოუხსნელ კვანძად არის აზიდული ცაში. მაგრამ ასე როდია ყოველთვის. უფრო ხშირად მყისვე ასე არ ხდება.

ეკლესია, ზოგადად, თავის საკრალურ თუ მისტერიულ ყოფიერებაში უსათუოდ აღემატება კანონიკურ განზომილებებს. ამიტომ კანონიკური განხეთქილება ჯერ კიდევ არ ნიშნავს დაცარიელებას და დაკნინებას მისტიურად... ყოველივე ის, რაც კვიპრიანეს უთქვამს ეკლესიის მთლიანობასა და საიდუმლოზე, შესაძლებელია და კიდეც უნდა იქნას მიღებული. მაგრამ ამასთან, ეკლესიის სხეულის საბოლოო კონტური მხოლოდ კანონიკურ წერტილებს არ უნდა შემოევლოს...

აქ იბადება ზოგადი კითხვა და ეჭვი. ექვემდებარება კი ეს კანონიკური წესები და მოქმედებები საღვთისმეტყველო განზოგადებას? შესაძლებელია კი მათ უკან ღვთისმეტყველური ანდა დოგმატური მოტივები და საფუძვლები ვიგულისხმოთ? თუ მათში უფრო მეტად მოძღვრის გაფრთხილება და მოწყალება არის გამოვლენილი? ხომ არ უნდა აღვიქვათ კანონიკურ ქცევათა წესი უფრო, როგორც ჩუმი მოწყალების გაღება მადლის არქონის გამო და არა როგორც სქიზმატური მღვდელმსახურების ნამდვილობის ან მნიშვნელოვნების აღიარება? სწორედ ამიტომ, სიფრთხილე გვმართებს ღვთისმეტყველური არგუმენტაციისათვის კანონიკური ფაქტების მოხმობისას. ეს მოსაზრება უკავშირდება ე.წ. “იკონომიის” თეორიას... ჩვეულებრივ საეკლესიო სიტყვათხმარებაში “იკონომია” მრავალმნიშვნელოვანი ტერმინია. უფართოესი აზრით, “იკონომია” მოიცავს და აღნიშნავს ხსნის საქმეებს მთელი მათი მოცულობით (კოლ. 1,25; ეფ. 1,10, 3, 2, 9). ვულგატაში ეს სიტყვა გადმოცემულია, ჩვეულებრივ, dispensatio2-თი. კანონიკურ ენაში “იკონომია” ტერმინად ვერ იქცა. იგი უფრო აღწერით სიტყვად, რაღაც ზოგად მახასიათებლად დარჩა. “იკონომია” უპირისპირდება “აკრიბიას”, როგორც ერთგვარი შერბილება საეკლესიო დისციპლინისა, როგორც ერთგვარი “ამოღება” ან გამორიცხვა “მკაცრი სამართლიდან” (jus strictum), ან საერთო წესიდან. “იკონომიის” მამოძრავებელი მოტივი არის “კაცთმოყვარეობა”, მოძღვრის ზრუნვა, პედაგოგიური გათვლა, მუდმივი შრომის სასარგებლო ხასიათის მტკიცება.

“იკონომია” პედაგოგიური პრინციპი უფროა, ვიდრე კანონიკური. ”იკონომია” კანონიკური ცნობიერების ერთგვარი შესწორებაა მწყემსის, მოძღვრის პოზიციიდან. “იკონომიის” გამოყენება შეუძლია და ევალება კიდეც ყოველ მოძღვარს თავის სამწყსოში, უფრო მეტად კი – ეპისკოპოსს და ეპისკოპოსთა კრებას, რადგან “იკონომია” არის კიდეც “მოძღვრობა”, ხოლო “მოძღვრობა” არის “იკონომია”... ამაშია “იკონომიური” პრინციპის მთელი ძალა და სიცოცხლის უნარიანობა, მაგრამ ამაშივეა ჩადებული მისი შეზღუდულობა. ყველა საკითხი არ შეიძლება დაისვას და გადაიჭრას “იკონომიის” წესით... და, აი, ისმის კითხვა: შეიძლება თუ არა გამთიშველთა და მწვალებელთა საკითხი გავიგოთ, როგორც მხოლოდ “იკონომიის” საკითხი?

რა თქმა უნდა, რამდენადაც საქმე შეეხება დაკარგულ სულთა მობრუნებას საყოველთაო ჭეშმარიტებისაკენ, მათი “ჭეშმარიტების ცნობაზე” მოყვანის მეთოდებს, ყველანაირი ქმედება უნდა იყოს “იკონომიური”, ანუ დამრიგებლური, უკიდურესად მოსიყვარულე. საჭიროა ოთხმოცდაცხრამეტი ცხვრის მიტოვება და ერთი დაკარგულის ძებნა... ასეთ დროს, მით უფრო, აუცილებელია სრული გულწრფელობა და პირდაპირობა. მხოლოდ დოგმატთა სფეროში როდი მოგვეთხოვება ამგვარი არაორაზროვანი სიზუსტე, სიმკაცრე და სიცხადე ანუ “აკრიბია”, რადგან სხვაგვარად ვერ მივაღწევთ საერთო აზრს. სიზუსტე და სიცხადე, უპირველესად, აუცილებელია მისტიკურ დიაგნოზში. სწორედ ამიტომ საკითხი გამთიშველთა და ერეტიკოსთა მღვდელმსახურების შესახებ უნდა დაისვას და განხილულ იქნას ყველაზე მკაცრი “აკრიბიის” წესით. რადგან აქ გვაქვს არა იმდენად quaestio juris3, რამდენადაც quaestio facti4 – და საკითხი შეეხება მისტიკურ ფაქტს, საკრალურ რეალობას. ლაპარაკია არა იმდენად “აღიარებაზე”, რამდენადაც სწორედ დიაგნოზზე, - საჭიროა სწორად გაგება ან გამოცნობა...

წმიდა კვიპრიანეს რადიკალური თვალსაზრისიდან გამომდინარე, ამ საკითხს ყველაზე ნაკლებ მიესადაგება “იკონომია”. თუ ეკლესიის კანონიკურ ჩარჩოებს გადაღმა მყისვე უკურთხეველი სიცარიელე იწყება, თუ სქიზმატიკოსები, საერთოდ, უნათლავნი, ისევ ნათლისღებამდელ წყვდიადში იმყოფებიან, მით უმეტეს, აუცილებელია ეკლესიის ქმედებებსა და მსახურებაში სრული სიცხადის, სიმკაცრისა და დაჟინების არსებობა. აქ ყოველგვარი “მოწყალება” უადგილოა და, საერთოდ, შეუძლებელიც. არც არავითარ დათმობაზე წასვლა არ შეიძლება... განა მართლაც დასაშვები იქნებოდა, რომ ეკლესია ამ თუ იმ განშორებულს ან თუნდაც მწვალებელს თავის რიგებში უნათლავად მხოლოდ იმიტომ იღებდეს, რომ გაუადვილოს მას გადამწყვეტი ნაბიჯის გადადგმა?... ყოველ შემთხვევაში, ეს იქნებოდა ძალზე საშიში და წინდაუხედავი დათმობა. ეს იქნებოდა უფრო ადამიანური სისუსტეების, ეგოიზმის და მცირედმოწრმწუნეობის წაქეზება და, მით უფრო საშიში, რადგან იგი არა მხოლოდ სქიზმატიკოსებისა და გარეშეების, არამედ საეკლესიო უმრავლესობის და თვით ეკლესიის მეთაურთა ცნობიერებაში ამკვიდრებს აზრს, რომ ეკლესია აღიარებს სქიზმატური საიდუმლოების ანდა წმიდათსმახურების ძალასა და მნიშვნელობას. უფრო მეტიც, თითქოს ქცევის ასეთი წესი იმიტომ იქნა მიღებული, რომ შეიქმნას ამგვარი შთაბეჭდილება... მართლაც, ეკლესიას ბოლომდე რომ სჯეროდეს, თითქოს გათიშულობისა და ერესში ნათლისღება არ ხდება, მაშ, რატომღა შემოიერთებდა უნათლავად სქიზმატიკოსებს?... ნუთუ მხოლოდ იმ მიზნით, რომ მოეშორებინა მათთვის სირცხვილის ცრუ განცდა, გამოწვეული მათი უნათლავობის აშკარა აღიარებით? ნუთუ ასეთი მკაცრი მოტივაცია ღირსეულად და დამარწმუნებლად შეიძლება მივიჩნიოთ? ნუთუ ეს სასარგებლო იქნება ახალბედებისთვის – შემოერთება ორაზროვნებისა და მიჩუმათების ვითარებაში? ასეთ სამართლიან კითხვაზე: შეიძლება თუ არა, რომ ეკლესიამ ანალოგიით უნათლავად, “იკონომიით”, შეიერთოს ებრაელები ან მაჰმადიანები, - ვოლინის მიტროპოლიტმა ანტონიმ ასეთი პასუხი გასცა: “ყველა ასეთ ნეოფიტს, ისევე როგორც მონტანისა და პრისცილას სახელით მონათლულებს, ხომ თავად არ ექნებათ სურვილი ეკლესიაში შესვლისა და [სულიერი] ჩაღრმავების გარეშე ამ სიტყვების წარმოთქმისა: “სახელითა მამისათა” და ა.შ.

პრეტენზია ეკლესიური მადლის ასეთი ბუნდოვანი გაგების მიმართ შეიძლება ჰქონდეთ მხოლოდ იმ სქიზმატიკოსებს და მწვალებლებს, რომელთა ნათლისღება, ღვთისმსახურება და იერარქიული წყობა გარეგნულად ნაკლებად განსხვავდება ეკლესიურისაგან: ეკლესიაში მობრუნების შემთხვევაში მათთვის ძალზე საწყენია წარმართებსა და იუდეველებთან ერთად ერთ სიბრტყეზე დაყენება. სწორედ ამიტომ, ეკლესია, მათი უძლურებისადმი ლმობიერების გამო, გარეგნულად არ ატარებდა მათზე ნათლობის საიდუმლოს, მაგრამ ამ მადლს მათ “მეორე საიდუმლოში” აზიარებდა.”

ამ ტირადას გადმოწერისას სამწუხარო გაუგებრობის გრძნობა მიჩნდება. საღი აზრის კარნახით, მიტროპოლიტ ანტონის სრულიად საწინააღმდეგო დასკვნა უნდა გაეკეთებინა. იმისათვის, რომ უძლური და უგუნური ნეოფიტები მიიყვანო იქამდე, რაც მათ აკლიათ, - “ეკლესიური მადლის მკაფიო შეცნობამდე”, მით უმეტეს, აუცილებელია და შესაფერიც “შესრულდეს მათზე ნათლობის გარეგნული ქმდება”, ნაცვლად იმისა, რომ ვითომცდა მათი “წყენინების” თვალთმაქცურად თავიდან აცილების მიზნით, მიეცეთ მათ არა თუ საბაბი, არამედ საფუძველიც, მომავალშიც თავი მოიტყუონ იმ ორაზროვანი ფაქტით, თითქოს მათი “ნათლობა, ღვთისმსახურება და იერარქიული წყობა გარეგნულად ნაკლებად განსხვავდება ეკლესიურისაგან”. საკითხავია, ვინ მისცა ეკლესიას უფლება, არა თუ შეცვალოს, უბრალოდ გააუქმოს “ნათლობის გარეგნული ქმედება”, მსგავს შემთხვევებში შეასრულეს იგი მხოლოდ გონებაში და მეორე საიდუმლოს აღსრულების დროს იგულისხმოს ან გააძლიეროს ის?

რასაკვირველია, განსაკუთრებულ და კერძო შემთხვევბში “გარეგნული ქმედება” (“ფორმა”), შესაძლოა, კიდეც გაუქმდეს – ასეთია მოწამეობრივი ნათლისღება სისხლით ან, თუნდაც, ე.წ. baptisma flaminis5, მაგრამ ასეთი რამ დასაშვებია მხოლოდ in casu necessitatis6 აქ ძნელად თუ მოიძებნება რაიმე ანალოგია სხვათა ნაწყენობის ან თვითმოტყუების სისტემურ დაფარვასთან.

თუ “იკონომია” დამმოძღვრავი საშუალებაა, რომელსაც ადამიანთა სულები სიკეთისა და ხსნისაკენ მიჰყავს, მაშინ მსგავს შემთხვევაში შეიძლებოდა ლაპარაკი “პირუკუ იკონომიაზე”. ეს იქნებოდა შეგნებული უკანდახევა ორაზროვნებისა და გაურკვევლობისაკენ და თან, გარეგნული წარმატების მისაღწევად, რამდენადაც ნეოფიტთა შინაგანი გაეკლესიურება შეუძლებელია მოხდეს ასეთი მიჩაუმათების ვითარებაში. ძნელად თუ შეიძლება მიეწეროს ეკლესიას მსგავსი უკუღმართი და მზაკვრული ჩარევა. ყოველ შემთხვევაში, ასეთი “იკონომიის” პრაქტიკული შედეგი სრულიად მოულოდნელად უნდა მივიჩნიოთ: თავად ეკლესიაში უმრავლესობას შეექმნა რწმენა, რომ საიდუმლონი სრულდება სქიზმატიკოსებთანაც, რომ იერარქიას გათიშულობაშიც აქვს მინიჭებული მნიშვნელობა. ეკლესიის ჭეშმარიტი მიზნის გამოცნობა მისი ქმედებებითა და წესებით, როგორც ჩანს, ძალიან ძნელია. ამ მხრივაც, ამ წესების “იკონომიური ახსნა”, უნდა ვაღიაროთ, რომ სინამდვილეს არ შეეფერება. ეს “იკონომიური” განმარტება კიდევ უფრო მეტ სირთულეს წარმოშობს... თავისი საღვთისმეტყველო წინამძღვრების მხრივაც. ძნელად თუ შეითვისებს ეკლესია ისეთ ძალასა და უფლებას, რომ შერაცხოს არარსებული არსებულად, “გარდაქმნას არარაობა მნიშვნელობად იკონომიის წესით”. მაშინ განსაკუთრებულ სიმწვავეს შეიძენს საკითხი სქიზმატიკოსი სამღვდელოების უკვე არსებულ ხარისხში მიღების შესახებაც.

რუსული ეკლესია რომაული კათოლიკობიდან ან ნესტორიანობიდან, ან სხვა მსგავსი აღმსარებლობიდან შემოერთებულებს თავის მრევლში იღებს “მწვალებლობაზე უარისთქმის” გზით, ანუ მონანიების საიდუმლოთი. სასულიერო პირებს შეუნდობს ეპისკოპოსი და ამით ხსნის სქიზმატიკოსზე დადებულ აკრძალვას. საკითხავია: შეიძლება კი დაშვება იმისა, რომ ნებართვის მიცემისა და ცოდვათა შენდობის ამგვარი წესის დროს მდუმარედ (და დაფარულადაც) სრულდებოდეს ნათლობა, კონფირმაცია და დიაკვნის ან მღვდლის ხელდასხმა, ზოგჯერ კი ეპისკოპოსისაც, თანაც ყოველგვარი “ფორმის”, ანდა ცხადი და გამოკვეთილი “გარეგანი ქმედების” გარეშე, რაც შესამჩნევსა და გასაგებს გახდიდა, თუ რომელი საიდუმლო იქნა შესრულებული?

აქ ორმაგი გაურკვევლობაა: როგორც მოტივაციის, ასევე თვით ფაქტების თვალსაზრისით. მართლაც, შესაძლებელია კი საიდუმლოს აღსრულება მხოლოდ სურვილისა თუ განწყობის ძალით, ხილული მოქმედებების გარეშე? ძალზე საეჭვოა. არა იმის გამო, რომ “ფორმას” რაღაც თვითკმარი ან მაგიური ზემოქმედება ენიჭება, არამედ იმიტომ, რომ საიდუმლოთქმედებაში “გარეგნული ქმედებანი” და მადლის ზეშთაგონება არსებითად განუყოფელი და გაუთიშველია.

რასაკვირველია, ეკლესია მადლის საგანძურია და მას მიცემული აქვს ძალა დაიცვას და გასცეს ეს მადლმოსილი ნიჭი, მაგრამ ეკლესიის ძალა არ ვრცელდება ქრისტიანული ყოფის თვით საფუძვლებზე. არ შეიძლება ვიფიქროთ, თითქოს ეკლესიას აქვს უფლება, იკონომიის წესით, ხელდასხმის გარეშე, დაუშვას ღვთისმსახურებაში იმ სქიზმატურ აღმსარებლობათა სასულიერო პირები, რომლებსაც “მოციქულებრივი მემკვიდრეობითობაც” კი არ შეუნახავთ და არათუ ხარვეზებს არ ავსებენ, არამედ მადლის სრულ უქონლობაში რჩებიან.

ამგვარი გაგებით განა არ აღმოჩნდება ეკლესიის მთელი საკრამენტული წყობა თავისუფალი და ნაკლებად მომთხოვნი? საკმარისად ფრთხილი როდი იყო თვით ა. ხომიაკოვი, როდესაც ახალი ბერძნული პრაქტიკის – ახლად შემოერთებული ლათინების მონათვლით მიღების – დასაცავად ვ. პალმერს წერდა: “ყველა საიდუმლოს შესრულება შესაძლებელია მხოლოდ მართლმადიდებელი ეკლესიის წიაღში. თუ როგორი ფორმით აღსრულდება იგი, მეორეხარისხოვანი საქმეა. შერიგება (ეკლესიასთან) იწვევს საიდუმლოს განახლებას ან დასრულებას. არასრულფასოვანი მწვალებლური წესი განსრულდება მართლმადიდებელი საიდუმლოებით. შერიგების თვით ფაქტში ან მის წესში ჩამარხულია წინარე საიდუმლოთა ვირტუალური განმეორება. აქედან გამომდინარე, ნათლისღების და მირონცხების ხილულ განმეორებას, თუმც უსარგებლოს, არა აქვს ცდომილების ხასიათი, იგი მოწმობს განსხვავებულობას წესში, მაგრამ არა ცნებებში...

აქ აზრი ორად იყოფა. საიდუმლოს “განმეორება” არათუ ზედმეტია, იგი დაუშვებელიცაა. “საიდუმლოები” ხომ ყოველთვის არ იყო, ხომ სრულდებოდა მაშინ არასრულყოფილი “მწვალებლური” წესი, საიდუმლო კი აუცილებლად უნდა შესრულდეს პირველად და, ამასთან ერთად, სრულ გულახდილობასა და სიცხადეში. ყოველ შემთხვევაში, საყოველთაო საიდუმლოები მხოლოდ წესი არ არის. შეიძლება განა ასეთი დისციპლინარული ფარდობითობის მიხედვით მოვეკიდოთ საიდუმლო ქმედებათა გარეგნულ მხარეს?

კანონთა “იკონომიური” განმარტება შეიძლებოდა დამაჯერებელი და სარწმუნო გამხდარიყო უფრო პირდაპირი და მკაფიო მტკიცებულებებით. სხვათა შორის, მას, ჩვეულებრივ, ამაგრებენ ირიბი მონაცემებით და, ყველაზე ხშირად, ვარაუდებითა და დასკვნებით. “იკონომიური” განმარტება ეკლესიის მოძღვრებას არ განეკუთვნება. ეს არის მხოლოდ კერძო “ღვთისმეტყველური აზრი”, საღვთისმეტყველო დაბნეულობისა და დაცემის ჟამს გვიან გაჩენილი და, თანაც, ნაკარნახევი ნაჩქარევი სურვილით, რაც შეიძლება მკვეთრად გამიჯვნოდა რომაულ ღვთისმეტყველებას...

რომაული ღვთისმეტყველება უშვებს და აღიარებს, რომ იერარქია გათიშულობის ვითარებაშიც ინარჩუნებს მნიშვნელობას და, გარკვეული აზრით, “მოციქულებრივი მემკვიდრეობითობაც” დაცულია. ასე რომ, საიდუმლოთა აღსრულება, გარკვეულ პირობებში, თვით სქიზმატიკოსთა და მწვალებელთა შორისაც არის შესაძლებელი. ამ საკრალური ღვთისმეტყველების ძირითადი წანამძღვრები საკმარისი სიცხადით იყო ჩამოყალიბებული ჯერ კიდევ ნეტარი ავგუსტინეს მიერ. მართლმადიდებელ ღვთისმეტყველს ყველა საფუძველი აქვს თავის დოქტრინალურ სინთეზში გაითვალისწინოს ავგუსტინეს ღვთისმეტყველება... პირველი, რაც ავგუსტინესთან ყურადღებას იპყრობს, არის მის მიერ საიდუმლოთა მნიშვნელობის ორგანული დაკავშირება ეკლესიის ზოგად მოძღვრებასთან. სქიზმატიკოსთა მიერ შესრულებულ საიდუმლოთა ნამდვილობა ავგუსტინესათვის ეკლესიასთან კავშირის შენარჩუნებას ნიშნავს. იგი პირდაპირ ამტკიცებს, რომ გამთიშველთა საიდუმლოებში ისევ ეკლესია მოქმედებს. ზოგს იგი თავის წიაღში შობს, ზოგს მის გარეთ, - და სწორედ იმიტომ აქვს ძალა სქიზმატურ ნათლობას, რომ მას აღასრულებს ეკლესია (იხ. St. Augustin. De bapt., 1, 15, 23). გათიშულობაში მნიშვნელობა აქვს შენარჩუნებული იმას, რაც მათში (სქიზმატიკოსებში) ეკლესიურია, რაც მათ ხელში ეკლესიის მონაპოვრად და სიწმიდედ რჩება და რითაც ისინი კვლავ ეკლესიაში არიან, in quibusdam rebus nobiscum sunt... ეკლესიის ერთობა იქმნება ორმაგი კავშირით: ერთობით სულისა და “სიმტკიცითა მით მშვიდობისაჲთა” (ეფ. 4,3).

და აი, მშვიდობის კავშირი ირღვევა გათიშულობასა და დაყოფაში, მაგრამ საიდუმლოებში სულიერი ერთობა ჯერ კიდევ არ გაწყვეტილა. ამაში არის სქიზმატური ყოფიერების თავისებური პარადოქსი. გათიშული ეკლესიასთან რჩება საიდუმლოთა მადლმოსილებაში, ეგევე იქცევა მისი გაკიცხვის მიზეზად და ამასვე უკავშირდება ნეტარი ავგუსტინეს მიერ შემჩნეული მეორე ძირითადი განსხვავებაც – განსხვავება საიდუმლოთა მნიშვნელობასა (ანდა “ნამდვილობას”, რეალურობას) და მოქმედების ძალას შორის.

სქიზმატიკოსთა საიდუმლოებს აქვს მნიშვნელობა ანუ ნამდვილი რჩება მათი არსი. მაგრამ ეს საიდუმლოები არ არის ქმედითი (non-efficacia) თვით გათიშვის ან დაყოფის მიზეზით... ასე ხდება, რადგან გათიშულობასა და დაყოფაში იშრიტება სიყვარული, ხოლო სიყვარულის გარეშე შეუძლებელია ხსნა... ხსნას ორი მხარე აქვს: მადლის ობიექტური ქმედება და სუბიექტური ღვაწლი ან ერთგულება.

გათიშულობაში კვლავ სუნთქავს სულიწმიდა და მისი განმწმედი ძალა, მაგრამ სქიზმის სიჯიუტესა და სიძაბუნეში ხსნა მაინც ვერ განხორციელდება. არ არის მართალი, თითქოს სქიზმატურ მღვდელმსახურებაში საერთოდ არაფერი აღსრულდება სწორედ, რადგან, თუ მასში მხოლოდ მადლმოკლებულ ცარიელ მოქმედბებს და სიტყვებს ვაღიარებთ, ამით მათ არა მარტო სიცარიელედ, არამედ რაღაც პროფანაციად და სიყალბედ ვაქცევთ. თუ სქიზმატიკოსთა მღვდელმსახურება არ გამოხატავს საიდუმლოთა არსს, იგი მკრეხელური კარიკატურა ყოფილა. მაშინ კი შეუძლებელი ხდება ცოდვის იკონომიური მიჩუმათებაც და იკონომიური დაფარვაც.

საკრამენტული წესი შეუძლებელია იყოს მხოლოდ ცარიელი წესი (რიტუალი), მაგრამ უცოდველი. საიდუმლო სინამდვილეში აღსრულდება... მაგრამ არც იმის თქმა შეიძლება, თითქოს გათიშულთა საიდუმლოები “კურნავენ”, სწორედ იმიტომ, რომ საიდუმლოები არ შეიძლება მივიჩნიოთ მაგიურ აქტად. ზიარების მიღებაც ხომ არის შესაძლებელი “სამართალში მიცემულთათვის” და სასჯელის მოხდის დროს, მაგრამ ასეთი ვითარება თავად ზიარების საიდუმლო მსახურების მნიშვნელობას ან რეალურობას ხომ ვერ უარყოფს! იგივე ითქმის ნათლობაზეც: ნათლისღების მადლი მუდმივად მოითხოვს განახლებას განუწყვეტლივ ღწვასა და მსახურებაში, სხვაგვარად, იგი მართლაც “უმოქმედო” დარჩება. ამ თვალსაწიერიდან კიცხავდა მკაცრად წმიდა გრიგოლ ნოსელი მონათვლის გადადების ჩვეულებას სიცოცხლის ბოლო წუთამდე ან, სულ ცოტა, მოხუცებულობის ასაკამდე, იმ მიზეზით, რომ არ შებღალულიყო სანათლავი შესამოსელი. მას მახვილი ასე გადააქვს: ნათლობა არის არა ცოდვილი ცხოვრების დასასრული, არამედ, ყველაზე მეტად, დასაწყისი.

ნათლობის მადლი იწვევს არა მხოლოდ ცოდვათაგან განწმედას, არამედ იგი ღვაწლის ნიჭი ან წინდია. მეომართა სახელები საპატიო სიაში შეაქვთ, მაგრამ მეომრის ღირსება მის გმირობაშია და არა მხოლოდ წოდებაში. რას შეიძლება ნიშნავდეს მონათვლა ღვაწლის გარეშე?.. განა სხვა რამის თქმა სურს ავგუსტინეს, როცა ერთმანეთისაგან ასხვავებს “ხასიათს” და “მადლს”? ყველა მონათლულზე ყოველთვის რჩება რაღაც ნიშანი, ანდა “ბეჭედი” ან წინდის მიხედვით, ყველა განისჯება განკითხვის დღეს. მონათლულები უნათლავთაგან განსხვავდებიან მაშინაც კი, როცა ნათლობის მადლი არ გაფურჩქნულა მათ საქმეებსა თუ ღვაწლში, თუ მათ თავიანთი ცხოვრება გახრწნეს და ამაოდ გაფლანგეს. ეს არის ღვთიური შეხების წარუშლელი კვალი...

ნეტარი ავგუსტინეს საიდუმლოთა ღვთისმეტყველებისათვის დამახასიათებელია ეს მკვეთრი სხვაობა საიდუმლოთა ყოფიერების ორ განუყოფელ ფაქტორს შორის: ღვთიური მადლი და ადამიანის სიყვარული. მაგრამ საიდუმლო აღსრულდება მადლით და არა სიყვარულით, ხოლო ადამიანის ხსნა მოხდება თავისუფლებაში და არა ძალადობაში, და ამიტომ, საყოველთაოობისა და სიყვარულის გარეშე მადლი არ იწვის ცხოველმყოფელი ცეცხლით...

გაურკვეველი რჩება, როგორღა აგრძელებს სული ქმედებას ეკლესიის კანონიკური ზღუდის გარეთ? როგორღა აქვს მნიშვნელობა საიდუმლოებს ერთობის გარეშე? მოტაცებული საიდუმლონი, საიდუმლონი მომტაცებელთა ხელში... გვიანდელი რომაული ღვთისმეტყველება ამ კითხვაზე პასუხობს საიდუმლოთა ნამდვილობის შესახებ მოძღვრებით ex opere operato7 (საპირისპიროდ - opere operantis8). ავგუსტინესთან არ არის ამგვარი სხვაობა. მაგრამ საიდუმლოთა მნიშვნელობა კანონიკური ერთობის გარეთ მას ამგვარადვე ესმის. opus operantum9-იც ხომ, უპირველეს ყოვლისა, აღნიშნავს საიდუმლოთა დამოუკიდებლობას ეკლესიის მსახურის მოქმედებისაგან – საიდუმლოებს აღასრულებს ეკლესია და მასში ქრისტე – უპირველესი მღვდელი.

საიდუმლონი სრულდება საეკლესიო ლოცვებისა და ქმედებების თანხლებით - ex opere orantis et operatis ecclisiae10. ამ აზრით, მოძღვრება ex opere operanto-ს ძალის შესახებ მისაღებია... ავგუსტინესათვის არც კი ჰქონდა მნიშვნელობა იმას, რომ სქიზმატიკოსთა საიდუმლონი უკანონო და უნებართვო იყო (illicita) – ბევრად უფრო მნიშვნელოვანია, რომ სქიზმა წარმოადგენს სიყვარულის ფლანგვას... მაგრამ ღვთის სიყვარული გადაფარავს და გადაწონის ადამიანურ არსიყვარულს. და თვით გათიშულობებშიც (თვით მწვალებელთა შორის) ეკლესია აგრძელებს თავის მაცხოვნებელ და მაკურთხეველ ქმედებას...

შესაძლოა, არც უნდა ითქვას, რომ სქიზმატიკოსები კვლავ არიან ეკლესიაში – ეს ნათქვამი, ყოველ შემთხვევაში, არც თუ ისე ზუსტია და ორაზროვნადაც ჟღერს. უფრო სწორი იქნებოდა გვეთქვა: სქიზმაში მოქმედებას კვლავ აგრძელებს ეკლესია, - იმ საიდუმლო საათის მოლოდინში, როცა წინააღმდეგობით აღვსილი გულის სიჯიუტე გალღვება მოსალოდნელი მადლის სითბოთი, - და კვლავ აღენთება ნება ან წყურვილი კათოლიკეობისა და ერთობისა...

სქიზმატიკოსებთან საიდუმლოთა მნიშვნელობა იდუმალად დატოვებული წინდია ნიშნად მათი დაბრუნებისა კათოლიკურ სისავსესა და ერთობაში... ნეტარი ავგუსტინეს საიდუმლოთა ღვთისმეტყველება ბიზანტიურმა ღვთისმეტყველებამ იმის გამო კი არ უარყო, რომ მასში რაღაც ზედმეტს ან უცხოს ჭვრეტდა ან ეჭვობდა. ავგუსტინეს მაინცა და მაინც კარგად არც კი იცნობდნენ აღმოსავლეთში... უახლეს დროში მართლმადიდებელ აღმოსავლეთსა და რუსეთში, არც თუ იშვიათად, მოძღვრებას საიდუმლოთა შესახებ ასწავლიდნენ რომაული ნიმუშის მიხედვით, მაგრამ ეს ჯერ კიდევ არ იყო ავგუსტინეს კონცეფციის შემოქმედებითი ათვისება... თანამედროვე მართლმადიდებლურმა ღვთისმეტყველებამ უნდა გააცნობიეროს და განმარტოს, ახსნას გამთიშველებისა და მწვალებლების მიმართ ეკლესიის ტრადიციული კანონიკური პრაქტიკა იმ საერთო წინამძღვრების საფუძველზე, რომელიც ჯერ კიდევ ავგუსტინეს მიერ იყო დადგენილი...

მტკიცედ უნდა გვახსოვდეს: როცა ნეტარი ავგუსტინე გათიშულობებში საიდუუმლოებსა და თვით იერარქიის მნიშვნელობას ამტკიცებდა, იგი ოდნავადაც არ არბილებდა და არ შლიდა საზღვრებს გათიშულობასა და კათოლიკურობას შორის. საუბარია არა იმდენად კანონიკურ, რამდენადაც სულიერ საზღვარზე, - კათოლიკე სიყვარულზე ეკლესიაში, ანდა – სეპარატიზმსა და გაუცხოვებაზე სქიზმაში. და ეს ავგუსტინესთან ხსნის ზღვარია...

მადლი, მართალია, მოქმედებს კათოლიკეობის გარეშე, მაგრამ მას როდი აქვს ხსნის ძალა... (სხვათა შორის, აქაც ავგუსტინე ახლოა კვიპრიანესთან, რომელიც ამტკიცებდა, რომ ეკლესიის გარეთ ქრისტესთვის მოწამეობასაც არ მოაქვს სარგებლობა). აი, რატომ არის შეუძლებელი სქიზმატური იერარქიის რეალურობისა და მნიშვნელოვნების ვითარებაშიც კი, თუ ზუსტნი ვიქნებით, ვირწმუნოთ კანონიკური კათოლიკეობის გარეთ მოციქულებრივი მემკვიდრეობითობის არსებობა. ეს საკითხი ამომწურავად და სიღრმისეულად არის განხილული კ. გ. ტერნერის სტატიაში “Apostolic Succesion”.

აქედან უეჭველად გამომდინარეობს, რომ შეუძლებელი იქნება ე.წ. ეკლესიათა განშტოების თეორიის11 მიღება. ეს თეორია მეტისმეტად კეთილგანწყობილად და უმტკივნეულოდ წარმოსახავს ქრისტიანული სამყაროს გათიშვას. გვერდიდან მაყურებელმა შეიძლება უცებ ვერც კი შეამჩნიოს სქიზმატური ყლორტები კათოლიკეობის ხეზე. და მაინც, თავისი არსით, სქიზმა მხოლოდ ყლორტი არ არის. არსებობს კიდეც ნება სქიზმისა... არსებობს იდუმალებით მოცული და, შეიძლება გამოუცნობიც, სივრცე ეკლესიის კანონიკური საზღვრის გადაღმა, სადაც კიდევ სრულდება საიდუმლოები, სადაც გულები ასე ხშირად იწვის და აღენთება რწმენაშიც, სიყვარულშიც და ღვაწლშიც... ეს აღიარებული უნდა იქნას, მაგრამ ისიც გვახსოვდეს, რომ საზღვარი რეალურია, რომ ერთობა არ არსებობს.

ა. ს. ხომიაკოვი, ჩანს, სწორედ ამის შესახებ ლაპარაკობდა: “რამდენადაც მიწიერი და ხილული ეკლესია ჯერ კიდევ არ შეიცავს სისავსეს და სრულყოფილებას იმ მთლიანი ეკლესიისას, რომელშიც უფალი გამოცხადდება ყოველი ქმნილების საბოლოო განკითხვის ჟამს, ამდენად იგი (ეკლესია) ქმნის და განაგებს მხოლოდ თავის საზღვრებში, არ განსჯის დანარჩენ კაცობრიობას (მოციქულ პავლეს სიტყვების თანახმად, კორინეთელთა მიმართ ეპისტოლეში), მხოლოდ აღიარებს განკვეთილად ანუ მისადმი აღარ კუთვნილებად მათ, ვინც თავიანთი ნებით განეშორნენ. დანარჩენ კაცობრიობას ან უცხოს ეკლესიისათვის, ანდა შეკრულს მასთან ბორკილებით, რომელთა ახსნა მისთვის არც ყოფილა ღვთისგან ნებადართული, წარუდგენს იგი დიდი დღის სამსჯავროს”.

ზუსტად ამავე აზრით მოსკოვის მიტროპოლიტი ფილარეტი თავს უფლებას აძლევდა ელაპარაკა “არა ბოლომდე ჭეშმარიტ ეკლესიებზე”. “უწყოდე, ვერც ერთ ეკლესიას, რომელსაც სჯერა, რომ იესო არის ქრისტე, ვერ შევბედავ ვუწოდო ცრუ. ქრისტიანული ეკლესია შეიძლება იყოს მხოლოდ წმიდად ჭეშმარიტი, მაღიარებელი ჭეშმარიტი და მაცხოვნებელი ღვთაებრივი ცოდნისა, ცრუ და მავნე ადამიანური შეხედულებების შერევის გარეშე, ანდა იყოს არა ბოლომდე ჭეშმარიტი, ქრისტეს ჭეშმარიტი და მაცხოვნებელი რწმენის აღმრეველი ადამიანური აზრის მავნე და ცრუ შეხედულებებთან”. “ახლა შენ მოელი, თუ როგორ განვსჯი ახლანდელი ქრისტიანობის მეორე ნახევარს, - ამბობს მიტროპოლიტი ფილარეტი დასკვნით საუბარში, - მაგრამ მას, უბრალოდ, მხოლოდ შევცქერი. ზოგჯერ ვამჩნევ, თუ როგორ კურნავს უფალი და ეკლესიის მეთაური ეკლესიის სხეულის ყოველ ნაწილზე გაჩენილ “ძველი გველის” უამრავ და ღრმა ნაკბენს, როგორ ადებს წყლულზე ხან მსუბუქ, ხან ძლიერ მალამოს, ზოგჯერ კი ცეცხლსა და რკინასაც, ოღონდ შეასუსტოს სიმწვავე, ამოიღოს შხამი, ოღონდ გაწმინდოს წყლული, ოღონდ ამოძირკვოს ღვარძლი, ოღონდ განაახლოს სული და ცხოვრება ნახევრად მკვდარ და გახევებულ კიდურებში.”


ეს არის მხოლოდ მოცემულობა ან ზოგადი დახასიათება. მასში ყველაფერი ცხადი და ბოლომდე თქმული არ არის. მაგრამ საკითხი სწორედ არის დასმული. ჯერ კიდევ დარჩა დაურღვეველი კავშირები, რომელთა ძალით სქიზმები მაინც ერთგვარ ერთობაში იმყოფება... და მთელი ყურადღება და მთელი ძალისხმევა უნდა შეერთდეს და წარიმართოს ისე, რომ ძალა გამოეცალოს გათიშულობის სიჯიუტეს. “ჩვენ გამარჯვებას კი არ ვესწრაფით, არამედ ძმათა დაბრუნებას, რომლებთან განშორებაც გულს გვიფლეთს” (წმ. გრიგოლ ღვთისმეტყველი).

ღირსი სერგი რადონეჟელის ხსენების დღე
5(18) ივლისი, 1933 წ.

-------------------------------------------------------------------------------

შენიშვნები

1 - სიტყვა "კათოლიკე" აქ და ქვემოთ მისი იმ მნიშვნელობით გამოიყენება, როგორც ეს მრწამსში გვხვდება: ერთი, წმიდა, კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესია...

2 - დანაწილება, დარიგება - ლათ.

3 - უფლების საკითხი - ლათ.

4 - ფაქტის საკითხი - ლათ.

5 - ნათლისცემა ცეცხლით - ლათ.

6 - აუცილებლობის შემთხვევაში - ლათ.

7 - გამომდინარე შემსრულებლიდან - ლთ.

8 - გამომდინარე შესრულებულიდან - ლათ.

9 - ღვთისმსახურთა საქმიანობა - ლათ.

10 - საქმით მლოცველებისა და ეკლესიის მსახურთაგან - ლათ.

11 - Church-branch-theory

 

რუსულიდან თარგმნა მზია სურგულაძემ

ჟურნალი “დიალოგი”, 2(3), 2005 წ.

AddThis Social Bookmark Button

Last Updated (Sunday, 16 October 2011 16:29)